Układ nerwowy:

Jest najbardziej złożonym pod względem budowy układem w organizmie człowieka. Składa się :

1. receptorów

2. 
   nerwów

3. zwojów nerwowych

W każdym nerwie są obecne:

- naczynia limfatyczne

- naczynia krwionośne

Podział nerwów:

- czuciowe

- ruchowe

- mieszane (czuciowo-ruchowe)

Zwoje nerwowe - utworzone są ze skupień ciał komórek nerwowych leżących poza ośrodkowym układem nerwowym. Odpowiednikiem tych zwojów w ośrodkowym układzie są jądra nerwowe. W obrębie zwojów
i jąder nerwowych grupy sąsiadujących komórek specjalizujących się
w pełnieniu określonych funkcji, tworząc tzw. ośrodki nerwowe.

Podział układu nerwowego:

1. podział anatomiczny
   - ośrodkowy układ nerwowy (mózgowie + rdzeń kręgowy)
   - obwodowy układ nerwowy (31 par nerwów i 12 par nerwów czaszkowych)
   

2. podział czynnościowy
   - somatyczny
   - autonomiczny

OŚRODKOWY UKŁAD NERWOWY:

Czyli centralny układ nerwowy (CUN) - jest to najważniejsza część układu nerwowego. Ośrodkowy układ nerwowy jest chroniony przez kości czaszki, kręgosłup oraz opony mózgowo-rdzeniowe (opony mózgowo-rdzeniowe to błony zbudowane z tkanki łącznej zbitej otaczającej mózgowie oraz rdzeń kręgowy. Zarówno mózgowie jak i rdzeń kręgowy są pokryte trzema oponami. Od zewnątrz:

• opona twarda - najgrubsza,

• opona pajęcza - pajęczynówka - zwykle przyrośnięta do opony twardej

• opona miękka - zrośnięta bezpośrednio z rdzeniem kręgowym i mózgowiem

Zbudowany jest z istoty szarej i białej. Częścią składową istoty szarej są komórki nerwowe. Oprócz nich znajdują się włókna nerwowe rdzenne i bezrdzenne, tkanka glejowa i naczynia krwionośne wraz z paskami tkanki łacznej. Skład istoty białej to tkanka glejowa, naczynia włókien nerwowych nie mających osłonki Schwanna. W skład ośrodkowego układu nerwowego wchodzą:

1. mózgowie, dzielące się na:

- rdzeń przedłużony to część mózgu (dokładniej tyłomózgowia) o kształcie ściętego stożka, łączy rdzeń kręgowy z móżdżkiem (tyłomózgowiem wtórnym). Skupione są w nim ośrodki nerwowe odpowiedzialne za funkcje odruchowe: ośrodek oddechowy, ośrodek ruchowy, ośrodek sercowy, ośrodek ssania, ośrodek żucia, ośrodek połykania, a także ośrodki odpowiedzialne za: wymioty, kichanie, kaszel, ziewanie, wydzielanie potu.

- móżdżek, będący ośrodkiem kontroli, koordynacji i regulacji ruchów, odpowiedzialnym za utrzymanie równowagi ciała.

- śródmózgowie, czyli pierwotny ośrodek analizy wzroku i słuchu.

- międzymózgowie, w którym znajdują się ośrodki nerwowe głodu/sytości, termoregulacji, pragnienia, agresji/ucieczki, popędu płciowego i instynktu macierzyńskiego. Wyróżniamy w nim:

• Wzgórze - odpowiada m.in. za wstępną ocenę bodźców zmysłowych i przesyłanie ich do kory mózgowej (oprócz węchu).

• Podwzgórze - podwzgórze zawiera ważne ośrodki kierujące czynnością autonomicznego układu nerwowego, gospodarką wodną organizmu, termoregulacją, czynnością gruczołów wewnątrzwydzielniczych, pobieraniem pokarmu (głód i sytość), przemianą tłuszczów, przemianą węglowodanów (cukrów), snem i czuwaniem, czynnościami seksualnymi (cyklami układu rozrodczego, łaknieniem seksualnym) oraz reakcjami emocjonalnymi. Czynność podwzgórza pozostaje w ścisłym związku z przysadką mózgową.

• Nadwzgórze - prawie w całości przekształcona w szyszynkę

- kresomózgowie - dwie półkule pokryte korą mózgową, dzielącą się na płaty:

• 
  czołowy - ośrodki ruchowe

• ciemieniowy - ośrodek czucia skórnego

• potyliczny - ośrodek rozumienia wrażeń wzrokowych

• skroniowy - ośrodek rozumienia wrażeń słuchowych

Ośrodki te pełnia funkcje nadrzędne w stosunku do pozostałych części mózgowia .

2. rdzeń kręgowy - znajduje się w kanale kostnym utworzonym z łuków rdzeniowych kręgosłupa. Centralna część rdzenia kręgowego stanowi niewielki kanał środkowy oraz istota szara, tworząca charakterystyczny wzór w kształcie litery H. Zewnętrzną część rdzenia tworzy istota biała. Zróżnicowana budowa anatomiczna rdzenia kręgowego ma swoje odbicie w różnych funkcjach jego części. Istota szara stanowi siedzibę ośrodków odruchów rdzeniowych, natomiast istota biała przekazuje wzdłuż rdzenia impulsy nerwowe z mózgu do obwodowego układu nerwowego i w kierunku przeciwny. Rdzeń jest więc pomostem dla przepływu informacji między mózgowiem, a pozostałymi częściami układu nerwowego. Z obwodu ciała impulsy docierają do rdzenia poprzez nerwy rdzeniowe.
W organizmie człowieka występuje 31 par nerwów rdzeniowych, które zawsze zawierają włókna czuciowe i ruchowe układu somatycznego i autonomicznego. Nerwy rdzeniowe są typowymi nerwami mieszanymi. W pobliżu rdzenia każdy nerw ulga rozdzieleniu na dwa korzonki: grzbietowy (włókna czuciowe)

i brzuszny (włókna ruchowe). W istocie szarej znajdują się ośrodki prostych odruchów:

- wydalanie moczu

- wydalanie kału

- nieświadome ruch kończyn

- odruchy płciowe

OBWODOWY UKŁAD NERWOWY:

Obwodowy system nerwowy jest wyłącznie systemem komunikacyjnym, przesyłającym informacje od receptorów i od proprioceptorów do ośrodkowego systemu, gdzie są przetwarzane
i analizowane, a także przesyłającym wypracowane w ośrodkowym systemie sygnały sterujące do odbiorników rozkazów: mięśni lub gruczołów. Drogi, którymi przesyłane są informacje, składają się z wiązek włókien nerwowych, które nazwane są nerwami. Wszystkie nerwy biorą swój początek
w nerwach rdzeniowych lub nerwach czaszkowych.

Zgodnie z nazwą nerwy czaszkowe wychodzą z mózgowia , a rdzeniowe - z rdzenia kręgowego. Wszystkie nerwy są parzyste i opuszczają ośrodkowy układ nerwowy symetrycznie po obydwu stronach ciała. Wyróżniamy 31 par nerwów opuszczających rdzeń kręgowy, przy czym wydziela się segmenty szyjne, piersiowe, lędźwiowe i krzyżowe. Struktura nerwów czaszkowych odbiega znacznie od tej regularności. Jest ich 12 par; część z nich związana jest z działaniem dużych systemów percepcyjnych człowieka: wzrokiem, słuchem, powonieniem, zmysłem smaku, a także
z czuciem w zakresie całej głowy; inne obsługują ruchy całej głowy, twarzy, języka, a zwłaszcza oka. Niektóre z nerwów czaszkowych mają także związek z układem autonomicznym.

SOMATYCZNY UKŁAD NERWOWY:

odpowiedzialny jest za kontakt ze środowiskiem zewnętrznym oraz szybkie reagowanie
w przypadku zachodzących w nim zmian. Układ somatyczny unerwia mięśnie szkieletowe i kieruje pracą tych mięśni oraz gruczołów skórnych i komórek barwnikowych skóry. Działanie tego układu

w dużym stopniu podlega kontroli świadomości.

AUTONOMICZNY UKŁAD NERWOWY:

to część układu nerwowego, którego nerwy unerwiają narządy wewnętrzne. Wyodrębniony ze względu na pełnione przez siebie funkcje i budowę.
W przeciwieństwie do układu somatycznego, działanie układu autonomicznego powoduje reakcje niezależne od naszej woli, czyli np. wydzielanie soku żołądkowego, ruchy perystaltyczne jelit itd. Układ autonomiczny dzieli się na układ współczulny, inaczej sympatyczny (pobudzający)
i przywspółczulny, inaczej parasympatyczny (hamujący). Wszystkie narządy wewnętrzne są unerwione jednocześnie przez oba te układy - ich działanie jest względem siebie antagonistyczne. W sytuacjach stresowych działanie układu współczulnego przeważa nad działaniem układem niewspółczulnego. Część sympatyczna i parasympatyczna wzajemnie uzupełniają się
w działaniu.

ODRUCHY:

Odruch - to automatyczna reakcja narządu wykonawczego (efektora) na bodziec zewnętrzny lub wewnętrzny, zachodząca przy udziale ośrodkowego układu nerwowego.

Łuk odruchowy to droga jaką przebywa impuls nerwowy od receptora do efektora. Łuk odruchowy stanowi strukturalny (anatomiczny) element reakcji odruchowej.

Składa się z 5 zasadniczych elementów:

1) receptora,

2) dośrodkowej drogi doprowadzającej neuronu czuciowego,

3) ośrodka nerwowego (kora mózgowa, rdzeń kręgowy, móżdżek),

4) odśrodkowej drogi wyprowadzającej neuronu ruchowego,

5) efektor

Inaczej: receptor włókno neuronu czuciowego neuron pośredniczący ośrodek nerwowy neuron ruchowy efektor

Odruchy bezwarunkowe - są to odruchy wrodzone, wykonywane automatycznie, bez udziału naszej woli. Odbywają się one za pośrednictwem rdzenia kręgowego oraz podkorowych części mózgu. Odruch ten jest podstawowy dla utrzymania życia. Przykładami odruchów bezwarunkowych są na przykład:

- zwężenie źrenicy pod wpływem silnego bodźca świetlnego

- cofnięcie ręki po ukłuciu ostrym przedmiotem

- wymioty, na przykład po dotknięciu twardym przedmiotem tylnej ściany gardła.

Odruchy warunkowe - są to odruchy nabyte (wyuczone), w których zasadniczą rolę odgrywa kora mózgowa. Powstają one w trakcie rozwoju i życia osobniczego na skutek wielokrotnego kojarzenia bodźca bezwarunkowego (wywołującego odruch bezwarunkowy) z bodźcem obojętnym. kojarzenie to jest możliwe gdy oba bodźce występują w tym samym momencie lub jeden z nich poprzedza drugi. przykładem na powstawanie odruchu warunkowego jest doświadczenie przeprowadzone na psach przez Pawłowa. Udowodnił on, nie tylko, że bodziec bezpośredni (np. pokarm) powoduje wydzielanie śliny u psa, ale zwierzę można nauczyć reagowania na zupełnie inny, nieswoisty bodziec (np. dźwięk dzwonka, światło).

Doświadczenia Pawłowa

W eksperymencie wykorzystano psy. Wzmożone ślinienie pod wpływem pokarmu jest odruchem bezwarunkowym. Przed wprowadzeniem pożywienia do jamy ustnej psa zaświecano żarówkę. Zaświecanie żarówki stanowiło bodziec obojętny. Kilkakrotne powtórzenie tej kombinacji: światło (bodziec obojętny) - pokarm (bodziec bezwarunkowy) spowodowało wytworzenie odruchu warunkowego. Nastąpiło skojarzenie początkowo obojętnego bodźca z bodźcem bezwarunkowym. Bodziec obojętny stał się przez to bodźcem warunkowym. Po pewnym czasie samo zaświecenie żarówki wywołało już obfite ślinienie (stało się bodźcem wydzielniczym).

Wygasanie, czyli zanik odruchu warunkowego (wyuczonego) jest spowodowane zbyt długim stosowaniem wyłącznie bodźca warunkowego (dzwonienia lub światła żarówki), bez podania pokarmu. Można go jednak przywrócić przez wzmocnienie odruchu warunkowego. W tym celu wystarczy skojarzyć bodziec świetlny lub dźwiękowy z podaniem pokarmu.

Odruch warunkowy jest następstwem połączenia czasowego, a nie stałego i wymaga powtarzania impulsów co pewien czas.

Odruchy warunkowe są podstawą kultury i cywilizacji człowieka. Stanowią podstawę wszelkiego uczenia się.

Pamięć:

Pamięć to zdolność utrwalania, przetwarzania, przechowywania i odtwarzania informacji (doświadczeń) oraz kierowania się nimi w postępowaniu. Oddziałujące bodźce na człowieka pozostawiają ślady w układzie nerwowym. Ślad pamięciowy w układzie nerwowym nosi nazwę engramu.

Wyróżnia się pamięć sensoryczną, krótkotrwałą i długotrwałą.

1. pamięć trwająca do kilkunastu minut po poznaniu informacji. W tym czasie łatwo można odtworzyć informacje. W tym czasie impulsy elektryczne krążą w wieloneuronalnych łańcuchach zwrotnego pobudzenia m.in. wzgórza i kory mózgowej

2. pamięć długotrwała powstaje podczas wielokrotnego przechodzenia impulsów przez te same łańcuchy neuronów. Kolejne pętle przechodzenia impulsów przebiegają coraz łatwiej, ponieważ następuje biochemiczna modyfikacja synaps, po których krążą impulsy

Gnozje - zdolność kory do rozpoznania przedmiotów i zjawisk oraz ich oceny (uświadomienie co trzymamy widzimy słyszymy)

Praksje - zdolności kory do kierowania wykonywaniem czynności zamierzonych i celowych (otworzenie książki na danej stronie).

Elektroencefalografia (EEG) - nieinwazyjna metoda diagnostyczna służąca do badania bioelektrycznej czynności mózgu za pomocą elektroencefalografu. Badanie polega na odpowiednim rozmieszczeniu na powierzchni skóry czaszki elektrod, które rejestrują zmiany potencjału (odprowadzenia jednobiegunowe) lub różnice w potencjale różnych części mózgu (odprowadzenie dwubiegunowe) i po odpowiednim ich wzmocnieniu tworzą z nich zapis - elektroencefalogram.

Higiena układu nerwowego:

Stres - to reakcja - zarówno fizjologiczna jak i psychologiczna będąca odpowiedzią na działanie stresorów (sytuacji wywołujących stres). Typowe stresory to: Śmierć współmałżonka, rozwód , ślub, utrata pracy, pogodzenie się ze współmałżonkiem, reorganizacja przedsiębiorstwa, zmiana pracy,

urlop, święta, egzaminy itp. (zakłócenie, przeciążenie, zagrożenie, deprywacja).

Fazy stresu:

• Faza alarmowa - początkowa, alarmowa reakcja zaskoczenia i niepokoju z powodu niedoświadczenia i konfrontacji z nową sytuacja.

• Faza mobilizacji - pełna mobilizacja
  i wykorzystanie potencjalnych możliwości jednostki.

• Faza przystosowania (odporności) - organizm nauczył się skutecznie i bez nadmiernych zaburzeń radzić sobie ze stresorem.

• Faza wyczerpania - uogólnione pobudzenie całego organizmu, co prowadzi do przewlekłego stresu, bądź nawet do śmierci.

Sen: to stan czynnościowy ośrodkowego układu nerwowego, cyklicznie pojawiający się i przemijający w rytmie dobowym, podczas którego następuje zniesienie świadomości i bezruch.

Zapotrzebowanie na sen jest cechą indywidualną. Badania przeprowadzone na ponad 1 milionie osób w Kalifornii wykazały, że większość osób śpi 8-9 godzin na dobę, następna duża grupa osób śpi 7-8 godzin. Zapotrzebowanie na sen jest cechą wrodzoną. Wskaźnik umieralności jest najniższy u osób śpiących 7-8 godzin na dobę i wzrasta zarówno u osób śpiących dłużej jak i krócej. Rytm snu reguluje stężenie melatoniny.

Sen dzieli się na dwie fazy:

• Sen o wolnych ruchach gałek ocznych (NREM); inne nazwy: sen powierzchniowy, sen głęboki, sen wolnofalowy.

• Sen o szybkich ruchach gałek ocznych (REM); inne nazwy: sen paradoksalny. W tej fazie występują najczęściej marzenia senne. W tej fazie jest całkowite rozluźnienie mięśni, dlatego śniący o ruchu człowiek nie porusza się

Brak snu prowadzi do:

• Zaburzenia nastroju

• Utrudnione skupienie uwagi

• Może prowadzić do stanów zbliżonych do psychozy, halucynacji, oraz stanów paranoidalnych.

• Upośledzenie aktywności układu immunologicznego

• Doświadczenia na szczurach pokazały, że kilka tygodni deprywacji snu prowadzi do ich śmierci.

Most, część pnia mózgu zlokalizowana na jego powierzchni podstawnej, łącząca obydwie półkule móżdżku ramionami środkowymi. Most składa się z  nakrywki i  podstawy. Jest on odpowiedzialny z przewodzenie impulsów nerwowych z jednej półkuli, do drugiej.

- 1 -

---