POECI POLSKO-ŁACIŃSCY NA PRZEŁOMIE XV I XVIw.
Pierwszym poetą nowołacińskim był Kallimach (1437-1496)
- utwór pochwalno-panegiryczny „Życie i obyczaje Grzegorza z Sanoka”
- prawdopodobnie jest autorem „Rad Kallimachowych” (zbiór wskazówek politycznych dla monarchy, który powinien szukać sposobów wzmocnienia władzy królewskiej, opierając się na mieszczaństwie)
- „Pieśń saficka o życiu przesławnego męczennika świętego Stanisława”
- autor epigramatów i elegii miłosnych
Konrad Celtis był typowym wędrownym humanistą-poetą. Komentator Platona, Cycerona i Horacego oraz tragedii Seneki, autor poetyki. Założył stowarzyszenie humanistyczne.
Pisał elegie, ody, epigramaty, erotyki.
Celtis głosił powrót do natury i naturalnych obyczajów.
Uczniem Kallimacha był:
- Maciej Drzewicki (1467-1535) kronikarz wydarzeń współczesnych, kontynuator Długoszowych „Żywotów biskupów włocławskich”
- Sekretarzem Kallimacha był Biernat z Lublina - autor bajek ezopowych i „Raju dusznego”
Typem wędrownego humanisty-poety był Paweł z Krosna (1470-1517). Jego utwory były głównie okolicznościowe np. epitalamium na ślub Zygmunta I z Barbarą Zapolya lub tematyka religijna.
Jan z Wiślicy (1485-1520) - uczeń Pawła z Krosna; w 1516r. wydał poemat „Wojna pruska” wykonana bardziej jako kronika. W najważniejszej części poematu (opisie bitwy grunwaldzkiej) są próby epicko-batalistyczne wzorowane na Wergiliuszu.
Mikołaj Hussowczyk (Hussowski) (ur.1475-1485-zm.1533). „Pieśń o żubrze” - utwór pisany dla papieża Leona X. Poemat wypełnia opisy żubra, litewskiego pejzażu, sceny myśliwskie, wzmianki o ludzie litewskim oraz dołączony apel do władców chrześcijańskich o wspólne stawienie czoła niebezpieczeństwu tureckiemu - motyw częsty w poezji politycznej XVIw.
Pierwsi poeci - humaniści wywodzą się z warstw nieszlacheckich. Jedynie Andrzej Krzycki był pochodzenia szlacheckiego.
Andrzej Krzycki (1482-1537) - poeta dworzanin. Pisał panegiryki z okazji zaślubin króla z Barbarą Zapolya i inne. Pisał także satyry i pamflety. Wśród ulubionych ofiar znaleźli się : Jan Zambocki, Jan Górski, Stanisław Tarło, Jan Latalski („O biskupie krakowskim, Janie Latalskim”). Pisywał także erotyki, które są śmiałymi wyznaniami, złośliwymi wymówkami lub wytwornymi komplementami. Konceptem obdarowuje dziewczynę o imieniu Lidia („O dziewczynie Lidii”). Innym razem Krzycki ułożył wiersz do Beaty Kościeleckiej na kształt hymnu Maryjnego.
Krzyski pisał także wiersze wielkanocne i bożonarodzeniowe oraz antyreformacyjne („Pochwała Lutra”); napisał także pełną troski o losy państwa i kościoła „Skargę Religii i Rzeczypospolitej” (Kraków 1522).
Jan Dantyszek (1485-1548) - dyplomata podróżujący po europie w misjach politycznych. Debiutował zbiorem wierszy pt. „Sen o różności Cnoty i Fortuny” wydanym w 1510r., który zapowiadał przewagę moralizatorstwa w jego twórczości.
Utwory:
- „Elegia amatoria”
- „Życie Jana Dantyszka”
- Hymny kościelne
Klemens Janicki (1516-1543) - pierwszym zbiorem utworów Janickiego były „Żywoty arcybiskupów gnieźnieńskich” (1536/1537) - pełniły one pewną funkcję użytkową: były popularnym skrótem historii Polski.
Satyra „Dialog przeciw różnorodności i zmienności polskich strojów” ułożony na kształt rozmowy między królem Władysławem Jagiełło i Stańczykiem.
Janicki - chwalca czasów minionych. Wiekiem złotym jest dla niego początek dynastii jagiellońskiej.
Poetą opiekował się między innymi Krzycki, a potem Piotr Kmita.
Utwory:
- „Na herb Kmity”
- „Do Piotra Kmity”
- „Żywot królów”
- „Elegia o sobie samym do potomności” - najbardziej istotny utwór Janickiego.