Wraz z rozwojem dziecka i jego samodzielności oraz zmiany środowiska musimy coraz bardziej liczyć się z koniecznością wyposażenia go w umiejętności przewidywania zagrożeń, unikania ich ,a jeśli już zaistnieją - w zdolność radzenia sobie z trudną sytuacją Żyjemy bowiem w czasach kiedy nie wystarcza już nieświadome, tradycyjne wychowanie, oparte na naśladownictwie.
Współczesny wychowawca musi rozumieć jakie cechy ma rozwijać u dzieci, a jakie tłumić (agresja ,przemoc itp.). Na psychikę jego wychowanka ciągle bardzo silnie oddziałuje środowisko pozaszkolne, koledzy, klimat panujący w szkole, nauczyciele, a przede wszystkim środki masowego przekazu oraz internet.
Ogromne znaczenie mają również wzorce zachowania się, jakie prezentują we wzajemnych kontaktach rodzice wobec siebie i wobec dzieci. Atmosfera awantur, alkoholizm, stosowanie środków przymusu fizycznego przez rodziców są najczęstszym powodem nie zrównoważenia emocjonalnego. Negatywna emocjonalna postawa rodzica charakteryzująca się brakiem ciepła i zrozumienia a także zbytnia tolerancja zwiększa ryzyko, że dziecko stanie się później agresywne i wrogie wobec innych. Próby okiełznania tego uczucia przez nauczyciela przy pomocy ostrzejszych środków nie udają się, a surowsze jego postępowanie wywołuje postawę obronną przejawiającą się agresją. Podstawową zasadą wychowawczą przeciwko agresji jest nie wzmacnianie jej. Powinna ona zawsze pozostać bez sukcesu, ale powinna też być zauważona przez innych oraz nazwana.
Oddziaływania wychowawcze nauczycieli są szczególnie istotne w kształtowaniu pozytywnych zachowań dzieci i młodzieży. Musimy ich nauczyć zdrowego rozładowywania napięć emocjonalnych, obrony przed agresją fizyczną i psychiczną, zrozumienia uczuć swoich i innych będąc w roli osoby " silnej' 'i "bezsilnej". Ważną rolę odgrywają w tych działaniach zabawy indywidualne i zespołowe-" gry w role".
Pamiętać jednak należy, że głównym instrumentem hamowania agresji jest komunikacja międzyludzka werbalna i niewerbalna. Przede wszystkim sam wychowawca powinien być modelem nie agresywnego zachowania się. Uczniowie często zachowują się agresywnie ponieważ nie są świadomi powstałych w nich emocji i nie potrafią określić ich przyczyny. Istotne jest więc aby po odegraniu scenki czy przeprowadzeniu zabawy umieli wyrazić swoje przeżycia i nazwać uczucia jakie im towarzyszyły, a widzowie opowiedzieć wrażenia.
Warto więc na lekcjach wychowawczych wychowaniu fizycznym plastyce lub innych zajęciach próbować wykorzystywać zabawy, które być może zapewnią uczniom nabycie:
* umiejętności poznania i zrozumienia siebie, i innych
* umiejętności identyfikowania różnych stanów emocjonalnych oraz mówienia i nazywania
ich
* umiejętności mówienia o uczuciach,
* umiejętności przezwyciężania napięć i konfliktów,
* umiejętności współpracy w grupie, znajdowania rozwiązań w trudnych sytuacjach,
* zrozumienia poczucia siły i bezsilności,
* zrozumienia przyczyn zachowań agresywnych u rówieśników,
* umiejętności przezwyciężania swoich agresji.
Oto przykłady zabaw:
I. ZABAWY SŁOWNE np.
"Obrona przed głupimi zaczepkami" -na przezwisko można zareagować m.in. w następujący sposób:
"Głupek"- "Cieszę się, że jestem głupi, bo w przeciwnym razie nie byłbyś niczym szczególnym".
"Słabeusz"- "Tak niestety-czy mógłbyś mi w takim razie pomóc?".
"Ty smarkaczu" -"Ach rzeczywiście-masz może chusteczkę?"
Dzieci w grupach znajdują słowne agresje i układają do nich riposty. Ich działanie wypróbowują w scenkach.
Uczą się w ten sposób aby nie odpowiadać agresją na agresję ale próbować się obronić inaczej.
II. ZABAWY PLASTYCZNE np.:
"To mnie złości"- uczestnicy siedzą w kole, każde z nich otrzymuje kartkę papieru. Maluje na niej sytuacje, które powodują, że staje się ono agresywne. Kiedy wszyscy już skończyli kładziemy obrazki na stole, czystą stroną do góry i dokładnie mieszamy. Po kolei odkrywamy poszczególne rysunki, a grupa stara się odgadnąć, kto się w jakiej sytuacji znajduje.
Celem ćwiczenia jest nauczenie się lepszego rozumienia siebie i wydarzeń, które wywołują u poszczególnych osób agresywne zachowanie, a o których pozostali nic nie wiedzą. Pozwoli to na unikanie ich w przyszłości.
III. ZABAWY PISEMNE np.:
"Wymówki"- uczestnicy otrzymują długopis i kartkę papieru, na której notują początek zdania, opisujący agresywne zachowanie np.:
* Uderzyłem go...
* Rzuciłem kamieniem...
* Kopnąłem go...
* Powiedziałem do niej głupia...
Następnie zagina kartkę tak aby nie było widać jego pisma i podaje dalej zgodnie z ruchem wskazówek zegara. Następna osoba kończy to zdanie zaczynając od "ponieważ" i podając typowe usprawiedliwienia wybuchów złości np.
* ponieważ zabrała mi piórnik.
* ponieważ było to moje krzesło.
* ponieważ to on zaczął.
* ponieważ uśmiechnęła się do tego chłopaka.
Poza tym na drugiej kartce pisze kolejny agresywny początek zdania zagina ją i przekazuje dalej. W rozmowie na zakończenie podkreślamy jak często w rzeczywistości powtarzają się określone, agresywne sposoby zachowania i ich domniemane przyczyny. Ponad to chodzi w takich przypadkach raczej o złe przyzwyczajenia niż o uzasadnione wybuchy złości, a także o wymówki zamiast podanie prawdziwych powodów.
IV. ZABAWY RUCHOWE np.:
"Rzeźba"- polecamy uczniowi aby z osób w klasie ułożył dowolną "rzeźbę". Kształt, pozycja, ustawienie kolegów dalej lub bliżej, pozwolą nam zorientować się w jakich relacjach znajdują się osoby w klasie.
"Kiedy jestem wściekły"- uczestnicy siedzą w kole. Po kolei wypowiadają swoje imię i pokazują, co robią , kiedy są wściekli na przykład: -Jestem Marta. Kiedy jestem wściekła, robię tak: obydwie dłonie zaciska w pięści i unosi do góry.
"Otrząsanie się ze złości"- uczniowie poruszają się swobodnie po pomieszczeniu i odgrywają na komendę prowadzącego sytuacje, w których:
* były wściekłe albo zachowywały się agresywnie,
* jak potem otrząsnęły z siebie swoją złość i zdenerwowanie, a także,
* w których cieszyły się na coś nowego, były gotowe na stawienie temu czoła.
Zabawę można przeprowadzić na przykład wtedy, gdy grupa jest ze sobą skłócona. Można wesprzeć ją odpowiednim tekstem lub podkładem muzycznym. Ćwiczenie to daje uczestnikom możliwość odreagowania napięć w formie gestykulacji i mimiki.
Zabawy i gry przeciwko agresji i dla dzieci nadpobudliwych.
„Podróż do Krainy Wściekłości”
Prowadzący opowiada historyjką, w trakcie, której wykonywane są określone ruchy - wszystkie dzieci je powtarzają, mogą wymyślać też własne.
„Udajemy się dziś w podróż do tajemniczego kraju. Jedziemy długo pociągiem. Wreszcie pociąg zatrzymuje się, dotarliśmy do Krainy Radości. Ludzie, którzy tu mieszkają, są zawsze radośni i uśmiechnięci. Cieszą się już od rana, jak tylko wstaną. Przeciągają się z zadowoleniem, witają się z nami z uśmiechem, podskakują do góry z radości, obejmują nas i tańczą z nami dwójkami, trójkami w dużym kole, żadne dziecko nie jest samo...Niestety, musimy jechać dalej. Wsiadamy do pociągu i jedziemy...nagle robi się ciemno. Pociąg staje - dotarliśmy do Krainy Wściekłości. Tu mieszkają ludzie, którzy czują się obrażeni i niesprawiedliwie traktowani. Są źli i zdenerwowani, tupią nogami, potrząsają głowami, ściskają dłonie w pięści i wołają: Nie lubię cię! Wreszcie nasza lokomotywa sapie i wzywa nas do pociągu. Zatrzymujemy się, nabieramy dużo powietrza do płuc...i uspokajamy się. Wsiadamy do pociągu i jedziemy dalej...Pociąg zatrzymuje się na końcowej stacji - jesteśmy w Krainie Spokoju. Wszyscy ludzie uśmiechają się, poruszają się spokojnie i ostrożnie, delikatnie głaskają się nawzajem, prowadzą się za ręce albo siedzą spokojnie obok siebie. Jest cicho...”.
Fantazja w czasie podróżowania nie ma granic. Można się przemieszczać innym środkiem lokomocji. W każdym jednak przypadku podróż powinna się zakończyć w Krainie Spokoju.
Jak czują się dzieci w trakcie podróży? Jak czują się po jej zakończeniu?
„Wściekłe początki zdania”
Dzieci mają za zadanie dokończyć rozpoczęte przez prowadzącego zdania np.:
Ä Kiedy jestem wściekły, wtedy...
Ä Mój kolega złości mnie, gdy...
Ä Najbardziej złości mnie, gdy...
Ä Kiedy inne dzieci mnie złoszczą, to...
Ä Ciągle muszę...
Ä Mój tata mówi: kiedy inni mnie denerwują, wtedy...
Ä Moja mama mówi: kiedy inni mnie denerwują, wtedy...
Ä Kiedy inni są rozzłoszczeni, wtedy...
Dokończenia zdań są porównywane i omawiane przez grupę, początki powinny odnosić się do aktualnej sytuacji w grupie. Jeśli występują konflikty, ćwiczenie to jest dobrą okazją do zastanowienia się nad nimi, pomaga też znaleźć sposób na ich rozwiązanie.
„Ręka nie musi bić”
Wiele dzieci wykorzystuje swoje ręce przede wszystkim do bicia, szczypania i popychania. Dzięki temu ćwiczeniu doświadczają one tego, że rękoma można również nawiązywać przyjazne kontakty z innymi ludźmi. Wszyscy siedzą w kole i zamykają oczy. Prowadzący mówi, co każdy ma robić:
„Siedzisz bardzo wygodnie, obie stopy opierają się pewnie o podłogę. Skoncentruj się na oddechu. Poczuj, jak on przychodzi i odchodzi, przychodzi i odchodzi, przychodzi i odchodzi...
Wydychasz cały swój niepokój i napięcie. Stajesz się spokojny, coraz spokojniejszy...Oddychasz głęboko i równomiernie...Czujesz się bardzo dobrze...połóż teraz twoją prawą rękę na lewej, dotykając do niej grzbietem dłoni. Poczuj, jak twoja prawa ręka czuje się, leżąc na twojej lewej ręce.
Pogłaskaj delikatnie lewym palcem wskazującym twoją prawą dłoń, najpierw po kciuku, potem po palcu serdecznym i po małym palcu, a potem z powrotem po wewnętrznej stronie dłoni. Teraz głaskasz delikatnie wewnętrzną stronę twojej ręki. Czujesz tam pagórki i doliny, rowki i zaokrąglenia. Do czego potrzebujesz tej dłoni? Co możesz nią zrobić, kiedy ona jest taka miękka i odprężona jak teraz?”
W tym momencie kończymy ćwiczenie albo zamieniamy dłonie. Zabawę można też przeprowadzić w parach: „Co twoja dłoń może zrobić z dłonią drugiego dziecka? Co może ona uczynić, abyście się oboje dobrze czuli?” Najpierw uczestnicy powinni dobrać się samodzielnie parami, tak by utworzyły je lubiące się osoby. Dopiero, gdy wszyscy przyzwyczaja się do charakteru tego ćwiczenia, tworzymy przypadkowe pary.
Następnie przeprowadzamy końcową rozmowę. Jak dzieci czuły się w trakcie tego ćwiczenia i po jego zakończeniu? Do czego wykorzystują one codziennie swoje ręce?
„Jestem dumny”
Często przypominamy sobie nieprzyjemne doświadczenia. Każde dziecko jednak z pewnością, nauczyło się lub zrobiło w ostatnim czasie coś pozytywnego, z czego może być dumne.
Dzieci siedzą w kole i uzupełniają po kolei początek zdania: „Jestem dumny z tego, że...”. Na przykład:
◊ Jestem dumny z tego, że odważyłem się przejść obok wielkiego, groźnie wyglądającego psa.
◊ Jestem dumny z tego, że nie uderzyłem (kogoś), kiedy mnie zdenerwował.
◊ Jestem dumny z tego, że nauczyłem się jeździć na rowerze.
Nie zmuszamy żadnego z dzieci do zabrania głosu. Ale być może również prowadzący zastanowi się i opowie, z czego jest dumny.
Czy trudno jest przypominać sobie cos pozytywnego? Jak czujemy się, gdy to otwarcie wypowiadamy? Co szczególnie podobało się dzieciom u innych uczestników zabawy? Co mogłyby same również kiedyś wypróbować?
„Transport na plecach”
Dzieci siadają jedno za drugim w szeregu tak, aby każdy mógł swobodnie dosięgnąć rękami pleców swojego poprzednika. Uczestnik na samym końcu rysuje na kartce „poufną wiadomość”: symbole, cyfry, litery itp., a następnie odkłada ją w takie miejsce, gdzie nikt nie będzie mógł jej podejrzeć. Dziecko na drugim końcu otrzymuje też kartkę i ołówek.
Teraz ostatni uczestnik, autor „poufnej wiadomości”, rysuje ją na plecach swojego poprzednika. Ten przekazuje ją rękami dalej na plecy następnej osoby - powtarza się to tak długo, aż wszyscy dostaną wiadomość.
Ostatnie dziecko zapisuje na kartce, co otrzymało. Na koniec porównujemy wyjściową informację oraz to, co dotarło do końca rzędu. Ile z pierwotnej wiadomości można jeszcze rozpoznać? Jak dzieci czuły się w trakcie owego szczególnego transportu? Czy buło to nieprzyjemne mieć kogoś za plecami i nie wiedzieć, co on robi?
„Jesteśmy wspólnotą”
Dzieci próbują połączyć wszystkie swoje imiona na wzór krzyżówki. Imieniem wyjściowym jest za każdym razem to, które chcemy podkreślić. Na przykład jest nowy w grupie, a my chcemy mu pokazać, że jest jednym z nas.
F
K A R O L
Y
D
E L Ż B I E T A
R O
Y M
K A M I L E
I K U B A
C
H
A N I A
Ł
„Co się zmieniło?”
Celem zabawy jest rozwijanie spostrzegawczości pamięci i koncentracji uwagi, umiejętności grupowania przedmiotów wg przyjętego kryterium oraz wzbogacanie słownika dzieci.
Do zabawy potrzebna są różne przedmioty np.: książki, zabawki, klocki, przybory szkolne. Przygotowujemy zestaw rekwizytów i pokazujemy dzieciom, omawiamy ich nazwy i prosimy o zapamiętanie ich ustawienia. Potem, zgadnie z umową, dzieci zamykają oczy lub odwracają się, a nauczycielka zmienia ustawienie przedmiotów. Zadaniem dzieci jest powiedzieć, jak zmieniło się ustawienie przedmiotów. Można wprowadzić różne wersje tej zabawy, np.: chowanie jednego przedmiotu, zwiększanie liczby rekwizytów lub ich przestawienie.
„Ukryta strona kostki”.
Celem zabawy jest doskonalenie szybkości zapamiętywania, rozwijanie umiejętności porównywania zbiorów oraz doskonalenie umiejętności strukturyzacji przestrzeni. W zabawie wykorzystujemy żetony i kostkę z obrazkami.
Na stole leżą żetony. Dzieci dokładnie oglądają wszystkie rysunki na kostce. Po wyrzuceniu kostki dziecko odgaduje obrazek znajdujący się na ukrytej, przylegającej do stołu stronie kostki. Za prawidłowe odgadnięcie zdobywa jeden żeton. Zabawa toczy się dalej, aż do wyczerpania żetonów. Dzieci porównują liczbę zebranych żetonów. Wygrywa ten, kto zdobył ich najwięcej.
„Chodzenie”
Celem zabawy jest rozluźnienie, zmniejszenie napięcia psychicznego.
Podczas zabawy dzieci chodzą po sali. Prowadzący zmienia co jakiś czas polecenia:
a) chodzimy jak ludzie bardzo zmęczeni, smutni, weseli, zamyśleni;
b) chodzimy:
- z otwartym parasolem pod wiatr,
- w głębokim śniegu,
- po gorącym piasku
- skaczemy po kamykach w górskim potoku,
c) wymyślamy głupie kroki - każdy wymyśla śmieszny sposób chodzenia.
„Podawanie przedmiotu”
Celem zabawy jest rozluźnienie, zmniejszenie napięć, wprowadzenie radosnego nastroju w grupie. W zabawie wykorzystujemy zabawkę pluszową lub worek do ćwiczeń.
Dzieci stoją w kole zwrócone do siebie twarzami. Prowadzący podaje przedmiot, który dzieci podają sobie w taki sposób, jakby ten przedmiot był:
- bardzo ciężki,
- gorący,
- delikatny (kruchy),
- cuchnący (śmierdzący),
- lekki.
Po każdej rundce prowadzący zmienia polecenie.
„Masaż w parach”.
Dzieci w parach siedzą jedno za drugim. Dziecko siedzące za kolegą wypowiadając wierszyk - wykonuje ruchy rękoma na plecach kolegi:
- „Słońce grzeje” - rozcieranie rąk i przykładanie ich do pleców
- „Kroczą słonie” - oklepywanie pleców piąsteczkami
- „Biegną konie po betonie” - oklepywanie paluszkami
- „Tutaj płynie kręta rzeczka” - wodzenie dłonią po plecach z góry na dół
- „Przeszła pani na szpileczkach”- naśladowanie opuszkami, kroków
- „Pada drobny deszczyk” - oklepywanie opuszkami palców
- „Czujesz dreszczyk” - delikatny uścisk szyi.
mgr Iwona Tyrała
nauczycielka wychowania przedszkolnego - Bytom