Kultura a osobowość,
pojęcie Ja, tożsamość

Wykład II.

Plan wykładu

• Osobowość jako zbiór cech

• Osobowość w badaniach międzykulturowych

• Przykłady badań

• Poznawcze podejście do osobowości

• Pojęcie Ja i pojęcie tożsamości w kulturze zachodniej

• Ja - My - Oni

• Społeczno-kulturowa natura Ja

• Treści Ja, formy Ja, znaczenie Ja

• Ja Niezależne i Ja Współzależne

• Międzykulturowe badania nad samooceną

• Kontekst kulturowy w kształtowaniu się pojęcia Ja i tożsamości osobistej i społecznej na podstawie fragmentów filmu Bergmana „Fanny i Aleksander” i filmu National Geographic „Rytuały przejścia”.

Osobowość

• Pojęcie osobowości jako zespołu cech wrodzonych i nabytych wiąże się z następującymi obserwacjami:

• Te same sytuacje wywołują u różnych ludzie odmienne reakcje, np. kierowcy mogą na tę samą „zniewagę” zareagować śmiechem (Pan A) lub agresją (Pan B),

• Ta sama osoba, mimo że działają na nią odmienne bodźce, reaguje tak samo, np. Pan B niezależnie od rodzaju sytuacji na drodze, zawsze reaguje agresją.

• Ergo: Pan B jest agresywny (cecha osobowości).

• Osobowość -

• Zbiór stosunkowo trwałych charakterystyk, cech, predyspozycji, ujawnianych w różnych sytuacjach i kontekstach, przyczyniające się do istnienia różnic indywidualnych między osobami.

Cechy osobowości

• Z 16-czynnikowego kwestionariusza Cattella:

• Inteligencja, dojrzałość emocjonalna, uległość, odporność, racjonalizm, pewność siebie, podejrzliwość itd..

• Teoria 3 superczynników Eysencka:

• Introwersja-ekstrawersja, neorotyczność-zrównoważenie emocjonalne, psychotyczność

• Pięcioczynnikowy model osobowości (Wielka Piątka)

• Neurotyczność, ekstrawersja, otwartość na doświadczenie, ugodowość, sumienność.

• Inne cechy i wzory osobowości

• np. umiejscowienie poczucia kontroli, osobowość typu A, poczucie własnej wartości, konformizm, poziom lęku itd.

• Pytanie o uniwersalność - specyficzność kulturową cech osobowości:

• Czy te same cechy można znaleźć we wszystkich kulturach?

• Czy przedstawiciele poszczególnych kultury demonstrują inne cechy/ wzory cech?

• Czy są cechy osobowości specyficzne dla danej kultury (osobowość indygeniczna)?

Osobowość w badaniach międzykulturowych

• Problem z pomiarem

• Badania międzykulturowe posługują się kwestionariuszami opracowanymi w jednej kulturze, które są tłumaczone na inny język, a uzyskane wyniki są porównywane międzykulturowo.

• Przykłady:

• Amerykanie osiągają wyższe wyniki na skali wewnętrznego poczucia kontroli niż mieszkańcy Zambii

• Dzieci w Hong Kongu osiągają niższe wyniki na skalach ekstrawersji i neurotyzmu niż dzieci brytyjskie.

• Badania nad HIV/AIDS w Środkowej Europie: czynniki osobowościowe jako predyktory zachowań ryzykownych.

Poznawcze podejście do osobowości

• Człowiek jako podmiot poznający świat i samego siebie

• Osobowość jako system wiedzy osobistej - powstaje w wyniku poznawania siebie i świata

• Centralne pojęcie - pojęcie Ja.

• Ja, Self, pojęcie Ja, koncepcja Ja, struktura Ja, samowiedza, samoświadomość, schematy Ja, samoopis, obraz własnej osoby, samoocena

• Kim jestem?

Pojęcie Ja i tożsamość

• Kim jestem?

• Pojęcie Ja to dynamiczny, zmieniający się wachlarz dostępnej wiedzy o sobie;

• cześć tej wiedzy ma charakter tymczasowy, nietrwały;

• część to bardzo dobrze opracowane, trwałe struktury (schematy Ja).

• Tożsamość - poczucie spójności i ciągłości w czasie i przestrzeni

• Ja reguluje kontakty z otoczeniem, ma wpływ na nasze sądy, emocje, motywacje;

• Sposób rozumienia/definiowania siebie ma ogromny wpływ na to,

• Jak pojmujemy świat i jak układamy stosunki z otoczeniem (chociaż świadomie nie myślimy o JA przez cały czas)

• Pojęcie Ja ważne we wszystkich kulturach, ale.......

Czy pojęcie Ja jest pojęciem uniwersalnym?

• Ludzie poszukują pozytywnego, koherentnego, dystynktywnego i znaczącego pojęcia Ja, niezależnie od kultury, w której żyją.

• Jednak, w zależności od kultury, inaczej definiują właściwości Ja (pozytywność, koherencję, dystynktywność, znaczenie).

Kultura Zachodnia
Ja i tożsamość: historia

• Baumeister (1987):

• W społeczeństwie średniowiecznym relacje międzyludzkie były jednoznacznie określone, stabilne, dobrze zdefiniowane.

• Życie jednostek i ich tożsamość były ściśle określone w strukturze społecznej przy pomocy wyrazistych atrybutów, takich jak przynależność do określonego rodu, pozycja społeczna, kolejność urodzenia, miejsce urodzenia.

• W XVI wieku pojawianie się koncepcji Ja:

• Sekularyzacja: idea, że spełnienie przyjdzie po śmierci została zastąpiona przez ideę, że można poszukiwać samorealizacji w życiu doczesnym

• Industrializacja: wzrosła mobilność ludzi, którzy musieli mieć „przenośną” tożsamość, zamiast tej, którą mieli żyjąc w jednym środowisku

• Oświecenie: ludzie mieli poczucie, że mogą kształtować sami swoje życie, odrzucając ortodoksyjne wartości, reżimy, np. Rewolucja Francuska

Tożsamość

• Tożsamość: Kim jestem?

• Tożsamość osobista: kim jestem jako jednostka?

• Cechy najważniejsze i dystynktywne (wyróżniające jednostkę spośród innych ludzi)

• Porównania „Ja - inni/My”

• Tożsamość społeczna: kim jestem jako członek społeczeństwa?

• Przynależność do grupy/grup/kategorii społecznych

• Cechy wspólne dla wszystkich członków grupy

• Porównania „MY - Inni” / Moja grupa - inne grupy / in-group - out-group

Kultura i Pojęcie Ja

Społeczno-kulturowa natura JA
wg Oyserman i Markus (1993)

• JA jest kształtowane przez różne czynniki społeczno-kulturowe, np.

• rodzina, szkoła, praca, religia, etniczność, rasa, klasa społeczna, naród, państwo, region geograficzny, wydarzenia historyczne.

• Środowisko społeczno-kulturowe

• ułatwia i promuje pewne sposoby definiowania siebie,

• a utrudnia bądź blokuje inne.

• Środowisko dostarcza materiału konstrukcyjnego do kształtowania tożsamości.

• JA otrzymuje i organizuje otrzymywane komunikaty, które informują o tym,

• co jest w świecie ważne

• i co to znaczy „BYĆ” (= być wartościowym człowiekiem) w danym społeczeństwie.

Samoopisy (na podst. Smith & Bond, 1998):

• Mrs Robertson

• Jestem nauczycielką.

• Rozwiedziona

• Szkotka

• Daleko od domu

• Nie lubię głupców

• Aktywna

• Samotna

• Lubię Szekspira

• Hoduję róże

• Mr Chan

• Jestem studentem Hong Kong University.

• Pochodzę z rodziny Chan.

• Ciężko pracuję nad moimi lekcjami.

• Należę do klubu koszykarzy Pokfulam.

• Troszczę się o moją siostrę.

• Codziennie odwiedzam moją matkę w szpitalu.

• Denerwuję się, kiedy rozmawiam z Mrs. Robertson.

Daphna Oyserman & Hazel Markus: Sens Ja

• Sens Ja (sens istnienia w świecie)

• Zachodnie Kartezjańskie Ja Podzielone

• Celem egzystencji jest uprzedmiotowienie Ja (podział między doświadczanym a doświadczającym)

• Wysoko wartościowane jest stawanie się kimś autonomicznym.

• Nacisk na poznawanie i wiedzę, w tym poznawanie siebie i samowiedzę;

• najważniejsza jest głowa, umysł, myśli.

• Metafora: człowiek jako maszyna/komputer; posiada programy, wg których funkcjonuje bez względu na miejsce i czas.

• Wschodnie Szinto-buddyjskie Ja Zanurzone

• Celem egzystencji jest uwolnienie się od Ja i pomniejszenie rozdziału między doświadczającym a doświadczanym.

• Nie ceni się separacji od innych; ważne są związki z innymi ludźmi oraz otoczenie w ogóle.

• Głowa i umysł nie są najważniejsze, lecz ciało, uczucia i bezpośrednie doświadczenia.

• Metafora: człowiek jako roślina; człowiek jest „porowaty” i otwarty, z wzajemnym przenikaniem się środowiska wewnętrznego i zewnętrznego.

Ja Niezależne i Ja Współzależne

Kultura Zachodnia:
tożsamość osobista i społeczna

Kultura Wschodnia:
Tożsamość osobista i społeczna

Literatura

• H.R. Markus, S. Kitayama (1998). Kultura i ja: implikacje dla........ [W:] Psychologia osobowości. Materiały dydaktyczne dla studentów SWPS. T.2. S. 117-126, 146-149.

• D.Oyserman, H. R. Markus (1998). Ja społeczne: wpływ czynników społeczno-kulturowych na istotę i funkcje Ja. [W:] j.w. S. 175-186 (wersja elektroniczna na e-platformie).

Pojęcie Ja

Kultura (wartości, normy, skrypty itp.)

Sądy, emocje, motywacje

Ojciec

Kolega z pracy

Przyjaciel

Brat

Matka

Ja

Ja

Kolega z pracy

Ojciec

Brat

Matka

Przyjaciel

Oni

Ja

My

Oni

My

Ja

Oni

Ja

My

---