CZĘŚĆ IX - KRYMINALISTYKA

ROZDZIAŁ I - NARKOMANIA

1. Charakterystyka zjawiska narkomanii.

1.1 Podstawowe pojęcia z ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii:

narkomania - stałe lub okresowe używanie w celach niemedycznych środków odurzających lub substancji psychotropowych albo środków zastępczych, w wyniku czego może powstać lub powstało uzależnienie od nich;

prekursor - każda substancja pochodzenia naturalnego lub syntetycznego, która może być przetworzona na środek odurzający lub substancję psychotropową albo może służyć do ich wytworzenia, określona w wykazie prekursorów stanowiącym załącznik nr 1 do ustawy;

substancja psychotropowa - każda substancja pochodzenia naturalnego (w tym grzyby halucynogenne) lub syntetycznego działającą na ośrodkowy układ nerwowy, określona w wykazie substancji psychotropowych stanowiącym załącznik nr 3 do ustawy;

wytwarzanie - czynności, za pomocą których mogą być otrzymywane środki odurzające lub substancje psychotropowe albo ich prekursory, ich oczyszczanie, ekstrakcję surowców i półproduktów oraz otrzymywanie soli tych środków lub substancji;

przetwarzanie - czynności prowadzące do przemiany środków odurzających, substancji psychotropowych lub prekursorów na inne środki odurzające, substancje psychotropowe lub prekursory albo na substancje nie będące środkami odurzającymi, substancjami psychotropowymi lub prekursorami;

przerób - otrzymywanie stałych lub ciekłych mieszanin środków odurzających, substancji psychotropowych lub prekursorów oraz nadawanie tym środkom lub substancjom postaci stosowanej w lecznictwie;

preparat - roztwór lub mieszanina w każdym stanie fizycznym, zawierające jeden lub więcej środków odurzających lub substancji psychotropowych albo ich prekursorów, stosowane w lecznictwie jako leki w postaci dawkowanej albo niepodzielonej;

uzależnienie od środków odurzających lub substancji psychotropowych - zespół zjawisk psychicznych lub fizycznych wynikających z działania tych środków lub substancji na organizm ludzki, charakteryzujący się zmianą zachowania lub innymi reakcjami psychofizycznymi i koniecznością używania.

1.2. Przyczyny zażywania narkotyków.

Najczęściej występującymi przyczynami przyjmowania środków odurzających są:

• zaspokojenie ciekawości;

• potrzeba osiągnięcia świadomości przynależności do grupy i akceptacji (dotyczy to osób, które z powodu nieprawidłowości w wychowaniu, niewłaściwego oddziaływania rodziny i szkoły nie mają umiejętności przystosowania się i istnienia w grupie rówieśniczej; „wejście” do środowiska, do grupy narkomańskiej staje się jedynym sposobem zaspokojenia tej podstawowej w pewnym okresie rozwoju człowieka potrzeby);

• szukanie nowych wrażeń, chęć przeżycia przygody;

• wyrażanie swojej niezależności (czasem wrogości) w stosunku do otaczającego świata, także niechęci do stosowania ogólnie przyjętych norm społecznych, zamanifestowanie własnego stanowiska i poczucie niezrozumienia przez innych;

• uleganie powszechnym opiniom i brak krytycyzmu, chęć „pełniejszego” zrozumienia własnej natury i świata, chęć „znalezienia” nowych wartości, przekonanie o wzroście możliwości twórczych i percepcyjnych różnych dziedzin sztuki;

• chęć osiągnięcia stanu odprężenia, błogości, euforii albo stanu zobojętnienia, które mają być łatwym sposobem rozwiązania kłopotów, ucieczką od rzeczywistości, złego nastroju, lęku;

• ogólnie panująca nuda oraz przekonanie o tym, że alkohol to przeżytek;

• brak realnych perspektyw na podjęcie godziwej pracy.

Podłożem nadużywania substancji uzależniających w większości przypadków są - nie tragiczne przeżycia czy dylematy życiowe, ale zaburzenia emocjonalne spowodowane nieprawidłowościami w wychowaniu. Osoby sięgające po środki odurzające wykazują z reguły wyjątkowo małą odporność psychiczną, posiadają słabą zdolność radzenia sobie z przeciętnymi problemami, są bezkrytyczne i łatwo ulegają potocznym sądom.

1.3. Użytkownicy substancji uzależniających.

W Polsce istnieje co najmniej kilka kryteriów, według których dzieli się zjawisko narkomanii bądź osoby zażywające narkotyki. Wydaje się jednak, że poniższy podział jest najbardziej zrozumiały oraz odpowiadający rzeczywistości.

Postawy użytkownika substancji uzależniających można podzielić na trzy podstawowe grupy:

1. grupa osób eksperymentujących - ludzie, którzy sądzą, że zażywanie narkotyków może być zabawą lub łatwym sposobem zdobycia nowego doświadczenia; twierdzą, że w każdej chwili są w stanie zapanować nad własną osobą i nie popaść w uzależnienie, co oczywiście jest mniemaniem błędnym i większość z tych osób szybko się o tym przekonuje;

2. grupa osób okolicznościowych - bardzo liczna grupa, w której zażycie środka narkotycznego następuje zupełnie przypadkiem i najczęściej podczas różnego rodzaju wydarzeń takich, jak np.: koncert, prywatka czy urodziny, czasami są to wspólne wyjazdy na wakacje osób, z których nie wszyscy dobrze się znają; bardzo często wówczas zdarza się, że osoby zgadzają się zażyć porcję narkotyku najczęściej z obawy przed negatywną reakcją i oceną kolegi lub też całej grupy;

3. grupa osób uzależnionych - 90 proc. członków tej grupy początkowo należało do dwóch pierwszych grup, tj. eksperymentujących i okolicznościowych; niestety brak rzetelnej wiedzy, nieświadomość niebezpieczeństwa, jakie niesie zażywanie środków odurzających lub też bagatelizowanie informacji na ten temat doprowadziło w efekcie do uzależnienia psychicznego i fizycznego; osoby takie są całkowicie niezdyscyplinowane, nie potrafią zadbać o siebie żeby utrzymać organizm przy życiu - biorą.

2. Rodzaje narkotyków.

RODZAJE NARKOTYKÓW
SUBSTANCJE DZIAŁAJĄCE OPÓŹNIAJĄCO NA OŚRODKOWY UKŁAD NERWOWY	SUBSTANCJE DZIAŁAJĄCE POBUDZAJĄCO NA OŚRODKOWY UKŁAD NERWOWY	SUBSTANCJE DZIAŁAJĄCE HALUCYNOGENNIE NA OŚRODKOWY UKŁAD NERWOWY
OPIUM MORFINA HEROINA BARBITURANY LEKI USPOKAJAJĄCE I HIPNOTYCZNE	KOKAINA CRACK KHAT AMFETAMINA EKSTAZY	MARIHUANA HASZYSZ LSD PSYLOCYBINA PCP BIELUŃ DZIĘDZIERZAWA

2.1. Substancje działające opóźniająco, wygląd i sposoby przechowywania.

Substancje te są ogólnie zwane depresorami lub psycholeptykami, a ich zażywanie powoduje efekty znieczulające i uspokajające.

Do tej grupy narkotyków zalicza się:

Opium - w stanie surowym składa się z naturalnego zakrzepłego soku, uzyskiwanego ze świeżych makówek. Opium jest narkotykiem i stanowi zarazem surowiec służący do otrzymywania narkotyków o silniejszym działaniu, jak: morfina, heroina i kodeina. Jako samoistny narkotyk przyjmowany jest doustnie w postaci naparu, ale jest także palony w specjalnych fajkach opiumowych. Polscy narkomani stosują go najczęściej doustnie lub w postaci zastrzyku.

Objawy zatrucia:

Najszybciej obserwowane objawy stosowania doustnego to niszczenie uzębienia i dolegliwości przewodu pokarmowego. Wstrzykiwanie narkotyku, może powodować niebezpieczeństwo zapalenia żył, wszczepienia żółtaczki zakaźnej, zapalenia mięśnia sercowego, chorób wenerycznych, AIDS, zakażenia gronkowcem oraz inne. Dawka śmiertelna opium wynosi ok. 2 - 3 gram.

Morfina - jest głównym alkaloidem pochodzącym z opium, występuje pod postacią białego proszku lub w pigułkach, a także w stanie płynnym w ampułkach. W zależności od rodzaju występowania może być przyjmowana doustnie, przez inhalację lub wstrzykiwanie. Wśród polskich narkomanów morfina stosowana jest w postaci produktu powstałego ze słomy makowej jako tzw. „makiwara” lub „zupa” przyjmowana doustnie. Objawy abstynencji występują z reguły po 6 - 8 godzinach i osiągają szczyt po około 12 godzinach od czasu przyjęcia narkotyku. Morfina działa przeciwbólowo, silnie uspokajająco. Użytkownik przechodzi przez stadia euforii, zobojętnienia i uśpienia.

Objawy zatrucia:

Zwężenie źrenic, znużenie, wymioty. Po pewnym czasie głęboki sen narkotyczny, z którego nie można dobudzić nawet najboleśniejszymi bodźcami. Skóra, początkowo wilgotna, staje się sucha, zimna i blada. Śmierć może nastąpić po kilku lub kilkunastu godzinach na skutek porażenia układu oddechowego albo po kilku dniach na skutek obrzęku płuc.

Heroina - jest produktem półsyntetycznym, działa w sposób podobny do morfiny, jest jednak od niej od 20 do 25 razy silniejsza i dwa razy mocniejsza w powodowaniu nałogu. Heroina występuje w postaci żwirowatej bądź granulowanej w kolorze beżowym, szarym i niekiedy różowym. Po kilkakrotnym filtrowaniu i suszeniu przez odparowanie otrzymuje się najwyższy gatunek heroiny występujący jako sypki i lekki proszek w kolorze białym lub o odcieniu beżowym. Heroina czasem wydziela słaby zapach octu, ma gorzkawy smak. W detalicznej sprzedaży czysta heroina jest mieszana z różnymi innymi substancjami sproszkowanymi, np. laktozą, talkiem czy sodą oczyszczoną. Sposób zażycia bywa różny, można ją wstrzykiwać, nasączać nią papierosy bądź wciągać przez nos (pozostawia żółtawy nalot).

Objawy zatrucia:

Zwężenie źrenic oczu, mdłości, zakłócenia układu oddechowego, zakłócenia układu krążenia, wzrost temperatury ciała. Po dłuższym używaniu występują poważne zakłócenia w układzie wydalniczym, moczowym i wewnętrzne krwawienia. U osób używających heroinę stwierdza się silną depresję psychiczną połączoną z obniżeniem aktywności funkcji życiowych organizmu i brakiem jakichkolwiek zainteresowań.

Barbiturany - (pochodne kwasu barbiturowego), od pewnego czasu są wypierane w medycynie przez inne grupy leków, są też niestety, nadużywane przez narkomanów. Do grupy tej należą: amobarbital, barbital, fenobarbital, secobarbital, najbardziej znane w handlu to veronal i luminal. Barbiturany mają właściwości hipnotyczne i uspokajające. Najczęściej występują w postaci pastylek, tabletek, czopków lub w płynie (ampułki). Przyjmuje się je doustnie, doodbytniczo lub jako zastrzyki. Duża część narkomanów łączy je z heroiną, amfetaminą lub alkoholem.

Objawy zatrucia:

Gwałtowne zapadanie w sen, w stan bliski śpiączki lub paradoksalnie stan euforii. Często bywa to stan podobny do upojenia alkoholowego, charakteryzujący się zaburzeniami równowagi, niepewnymi ruchami, trudnościami w wysławianiu się, nadpobudliwością, poza tym barbiturany mogą powodować przejawy amnezji, napady delirium itp. Nagłe odstawienie środka rodzi ryzyko powikłań, a nawet śmierci.

Leki uspokajające i hipnotyczne - lekarstwa tego typu mają szerokie zastosowanie w medycynie z racji ich działania przeciwbólowego i właściwości uspokajających, coraz szerzej są nadużywane przez narkomanów.

Przemysł farmaceutyczny produkuje te środki pod postacią pigułek, kapsułek, kropli i czopków lub ampułek. Najbardziej znane, to: elenium i librium, diazepan, znane też jako valium i relanium, nitrozzepam, oksozepam itd. Środki te przyjmowane są doustnie, doodbytniczo lub w formie zastrzyków.

Objawy zatrucia:

Odczucie błogości, luzu, odprężenia, euforii, jednak systematyczne ich przyjmowanie prowadzi do uzależnienia psychicznego i fizycznego.

Substancje pobudzające, wygląd i sposoby przechowywania.

Do tej grupy zalicza się następujące produkty:

Kokaina - jest alkaloidem występującym w liściach koki, wywiera silne działanie pobudzające i wywołuje objawy potężnej siły fizycznej, braku zmęczenia, euforii, przyczynia się do lepszej koncentracji umysłowej.

Kokaina ma postać białego, krystalicznego proszku o gorzkim smaku, w języku potocznym nazywanego „śniegiem” lub „białą damą”. Najczęściej jest pakowana i sprzedawana w woreczkach foliowych. W Polsce w detalicznej sprzedaży jest jej mało ze względu na bardzo wysoką cenę. Najczęściej kokainę zażywa się przez inhalację nosową nazywaną z angielskiego sniffing lub wprowadza się ją do organizmu przez wstrzykiwanie (czasami miesza się ją z alkoholem lub heroiną).

Objawy zatrucia:

Bardzo szybko powoduje zakłócenia systemu nerwowego, niespokojne zachowanie, wzrost temperatury ciała, nadciśnienie i nadmierne pocenie się. Po dłuższym używaniu częste wciąganie jej przez nos powoduje uszkodzenie przegrody nosowej i wywołuje egzemę. Silnie uzależniony narkoman kokainowy narażony jest na stany konwulsyjne łącznie z ustaniem pracy płuc i serca.

Crack - jest to szczególna odmiana kokainy. Pod względem chemicznym crack jest surową, nieoczyszczoną kokainą, występuje pod postacią kamyków (przypominających żwir lub popcorn) koloru białego, beżowego lub brązowego. Sprzedaje się opakowany w małe flakoniki, w woreczki foliowe albo w folię aluminiową.

W odróżnieniu od czystej kokainy crack nie jest rozpuszczalny w wodzie,
a więc nie daje się wstrzykiwać. Dodawany do tytoniu lub marihuany i palony
w papierosie lub fajce szybko przedostaje się do ośrodkowego układu nerwowego. Posiada duży potencjał uzależnienia, gdyż już po 3 - 5 sekundach od przyjęcia powoduje uczucie euforii o intensywności większej niż po dożylnym wstrzyknięciu, które może trwać ponad 5 minut, po czym euforia opada i w tym krótkim czasie następuje uczucie wielkiej mocy połączone z pożądaniem seksualnym i halucynacjami.

Istnieje realna obawa, że crack stanie się popularny i zacznie szybko się rozprzestrzeniać, ponieważ jest relatywnie tani, można go używać w dogodny sposób oraz daje użytkownikowi natychmiastowy, pożądany efekt odurzający (po około 22 sekundach).

Objawy zatrucia:

Czerwony nos z krostami i objawami egzemy, bladość twarzy, mała masa ciała, ogólne osłabienie, gadatliwość, częste zawroty głowy i wymioty, ataki paranoidalne. Nadużywanie prowadzi do uzależnienia psychicznego i fizycznego, przedawkowanie może też spowodować śmierć.

Uwaga:

Kokaina i crack wywołują podniecenie płciowe i mogą być powodem przestępstw na tle seksualnym.

Khat - jest krzewem rosnącym głównie w regionie Rogu Afrykańskiego i Afryce Wschodniej. Liście khat są purpurowo - brązowe, błyszczące, z czasem stają się ciemno -żółto - zielone i skórzaste o bardzo silnym zapachu. Khat jest towarem łatwo psującym się z powodu rozkładu alkaloidów podczas wysuszania się liści i dlatego musi być transportowany do konsumentów w ciągu 2 - 3 dni po zbiorze. Khat daje efekt euforyczny, porównywalny do działania amfetaminy, pobudza centralny układ nerwowy. Daje energię potrzebną do wykonywania codziennej pracy, ale powoduje uzależnienie.

Objawy zatrucia:

Daje uczucie dużego pragnienia i objawy podobne do zatrucia alkoholowego, powoduje poważne dolegliwości systemu trawiennego, a także wywołuje zaburzenia psychiczne.

Amfetamina - występuje pod różnymi postaciami i w różnym składzie np. w pigułkach, kapsułkach, jako biały lub beżowy proszek, w postaci płynnej. Zażywana jest doustnie, przez inhalację i przez dożylne wstrzykiwanie w czystej postaci lub w połączeniu z innymi substancjami odurzającymi, najczęściej psychotropowymi. Do najbardziej znanych zalicza się: benzedrynę, preludin, metaamfetaminę.

Polska od połowy lat 80. jest krajem wytwarzającym amfetaminę dla nielegalnych celów. Najwyższy stopień czystości produktu wynosi od 90 do 99 proc. W sprzedaży detalicznej czystość środka jest najczęściej redukowana do 40 proc. poprzez dodanie węglowodanów w postaci glukozy i laktozy, dla wzmocnienia produktu dodaje się kofeinę, prokainę itp. Przyjmowanie amfetamin, nawet sporadycznie, powoduje czasowy wzrost energii psychomotorycznej, zwiększa pewność siebie, dodaje odwagi, wywołuje wrażenie „rozjaśnienia umysłu”, nasilenia zdolności uczenia się, człowiekowi wydaje się, że jest zdolny do wykonania wielkiego wysiłku fizycznego. Taki stan trwa zazwyczaj 2 - 3 godziny, potem używający zapada w sen trwający 12 - 14 godzin, z którego budzi się z bardzo złym samopoczuciem.

W wyniku niemedycznego przyjmowania środków z grupy amfetamin bardzo szybko rozwija się zależność psychiczna i zjawisko tolerancji powodujące konieczność aplikowania coraz większych dawek dla uzyskania takich samych efektów. W wyniku rozwijającego się przyzwyczajenia dawki muszą być zwiększone nawet kilkaset razy. „Trzeba zaznaczyć, że dawka śmiertelna dla zdrowego człowieka wynosi 1 g, a dla dziecka 0,1 g”.

Objawy zatrucia:

Powoduje nadciśnienie z zakłóceniami pracy serca, przykro odczuwalną depresję, wywołującą z kolei pragnienie ponownego zażycia produktu. W skrajnych przypadkach mogą wystąpić drgawki, zapaść, gorączka a nawet śmierć.

Ecstasy- narkotyk, który początkowo robił karierę USA i w Europie Zachodniej, dostępny jest także w Polsce w postaci białych, brązowych, różowych lub żółtych tabletek albo kolorowych kapsułek. Środek ten wyostrza percepcję kolorów i dźwięków. Z tego też powodu przyjmowany jest najczęściej na dyskotekach i koncertach muzyki techno (największą tego typu imprezą jest Parada Miłości w Berlinie odbywająca się w pierwszy weekend lipca). Efekt rozpoczyna się po około 20 minutach i trwa kilka godzin. Ecstasy może zachwiać koordynację ruchów, w związku z czym bardzo niebezpieczne jest prowadzenie pojazdów. Przy zwiększonej dawce, podobnie jak po amfetaminie użytkownik może odczuwać lęk i dezorientację. Jeżeli narkotyk przyjmowany jest dłużej niż kilka dni, może powodować czasową bezsenność i paranoję. Tolerancja zmusza do zwiększania dawki dla uzyskania oczekiwanych efektów. Szczególnie niebezpieczne jest przyjmowanie narkotyku przez osobę z kłopotami sercowymi, nadciśnieniem lub mające ataki epileptyczne. Notowane są śmiertelne wypadki związane z zażywaniem przez młodych ludzi ecstasy (ostatnio „UFO” - połączenie ecstasy, amfetaminy i LSD). Przyczyny zgonów są jak dotąd niejasne.

2.3. Substancje wywołujące zaburzenia halucynogenne, wygląd i sposoby przechowywania

Do tej grupy zalicza się następujące produkty:

Marihuana - wytwarzana jest z konopi indyjskich. Marihuanę otrzymuje się, zbierając

szczytowe części kwiato- i owoconośne konopi. Po posiekaniu i wysuszeniu marihuana uzyskuje postać tytoniu lub herbaty, częstokroć wraz z nasionami. Aktywnym komponentem jest tutaj THC (tetrahydrokannabinol). Marihuanę pali się na ogół w postaci papierosów lub w fajce. Inną formą używania marihuany jest picie wywaru w postaci czystej lub zmieszanego z alkoholem.

Haszysz - wytwarzany jest z konopi indyjskich, a dokładnie mówiąc, z nasion oraz przez zeskrobywanie żywicznych wydzielin z liści konopi indyjskich. Występuje w postaci brązowych i czarnych kuleczek i kostek, które dają się rozgniatać. Haszysz pali się zmieszany z tytoniem w formie papierosów lub czysty w specjalnych fajkach.

Objawy zatrucia:

Do najczęściej obserwowanych objawów należą: przekrwienie gałek ocznych, suchość w ustach, zawroty głowy, bladość skóry, potrzeba częstszego oddawania moczu. Duże dawki wywołują halucynacje, zaburzenia oceny sytuacji, opóźniony czas reakcji, dezorientację w czasie i przestrzeni, urojenia, pobudzenie, a nawet uczucie paniki.

LSD - to najbardziej niebezpieczny narkotyk ze wszystkich halucynogenów. Ma on postać bezbarwnego płynu, bez zapachu i smaku, bywa też rozprowadzony w postaci białego, krystalicznego proszku, nierozpuszczalnego w wodzie. Najpowszechniej zaś występuje w postaci małych znaczków, pigułek, kostek cukru lub kamieni do zapalniczek. Na ogół LSD przyjmuje się doustnie. Ślina rozpuszcza narkotyk naniesiony na podłoże (znaczek) i molekuły LSD przenikają do krwiobiegu. Tak zwany „odlot” trwa od 5 do 8 godzin. Między 8 a 12 godziną po zażyciu narkotyku następuje stopniowy powrót do stanu normalnego. Towarzyszy temu zmęczenie i stan napięcia. LSD powoduje koszmarne widzenia, które doprowadzają do samobójstwa, samouszkodzeń ciała i agresji w stosunku do osób trzecich. Najniebezpieczniejsze jest jednak to, że molekuły LSD chwilowo uśpione w organizmie reaktywują się po kilku godzinach, dniach lub nawet miesiącach i docierają nagle do mózgu, powodując nieoczekiwany i groźny nawrót halucynacji.

Objawy zatrucia:

Zawroty głowy, osłabienie, drżenie mięśni, nudności, omamy, zmiany nastroju, trudności w skupieniu uwagi, lęk i panika.

Psylocybina - narkotyk pochodzenia organicznego uzyskiwany głównie z grzybów występujących w Meksyku i Ameryce Środkowej. Niektóre gatunki grzybów spotykanych w Polsce posiadają znaczące ilości substancji aktywnej. Omawiane grzyby zbiera się i spożywa w stanie świeżym lub suszone. Bezpośrednio po spożyciu występują objawy zawrotów głowy, potem pojawiają się barwne obrazy o zamglonych, ruchomych konturach, dziwaczne formy, niespotykane kolory.

Objawy zatrucia:

Bardzo często występują stany lękowe i otępienia, które w skrajnych przypadkach kończą się samobójstwem.

PCP - narkotyk dość ciekawy ze względu na to, iż wywołuje niespodziewane objawy, charakterystyczne dla wszystkich kategorii środków odurzających. I tak, w niewielkich ilościach przyspiesza czynność serca i podwyższa ciśnienie krwi, jednocześnie upośledza koordynację psychoruchową i spowalnia czynność oddechową. Osoby zażywające PCP mogą w jednej chwili być bliskie śpiączki, by za chwilę stać się niebezpiecznie agresywne.

Objawy zatrucia:

Długotrwałe zażywanie doprowadza do zaburzeń toku myślenia, problemów z mową (jąkanie się lub niemożność mówienia), silnego lęku i depresji, a nawet samobójstwa, upośledza zapamiętywanie.

Bieluń dziędzierzawa - jest swoistego rodzaju novum na rynku polskim. Roślina ta zawiera silnie trujące alkaloidy: skopolaminę, atropinę oraz hiascyminę, a tym samym posiada właściwości halucynogenne. Nasiona tej rośliny spożywane są w ilości minimum 100 szt., co u zażywających powoduje halucynacje przez 12 godzin. Po spożyciu dużej ilości nasion (ok. 500 sztuk) halucynacje występują przez okres 3 dni. Jest to roślina zielna (wysokości około 1 m) z rodziny psiankowatych. W okresie kwitnięcia posiada duże, lejkowate kwiaty koloru białego. Owocem jest kolczasta torebka przypominająca owoc kasztanowca. Każda roślina posiada od 6 owoców wzwyż, z których w każdym znajduje się około 400 - 600 nasion koloru czarnego.

3. Zasady postępowania z narkomanem.

3.1. Symptomy świadczące o narkotyzowaniu się:

• nagle pojawiające się i nieuzasadnione niepowodzenia w nauce,

• huśtawka nastrojów, wzmożona aktywność (euforia), później zmęczenie,

• brak zainteresowania tym, co dotychczas dziecko zajmowało (szkoła, sport, hobby),

• powroty do domu w stanie typowym dla upojenia alkoholowego (niewyraźna bełkotliwa mowa, „szklane, wodniste” oczy),

• światłowstręt, zaczerwienienie i obrzęk powiek, wąskie lub nazbyt powiększone źrenice, brak reakcji źrenic na światło,

• agresywne zachowanie się lub nagłe wybuchy paniki i lęku,

• utrata lub wzrost łaknienia i nagły spadek wagi ciała,

• przesiadywanie w swoim pokoju,

• izolowanie się od reszty domowników, niechęć do rozmów,

• prośby o pieniądze, ich podkradanie, wynoszenie wartościowych rzeczy,

• zbyt późne powroty do domu, spędzanie nocy poza domem,

• częste wietrzenie pokoju, używanie kadzidełek i odświeżaczy powietrza,

• tajemnicze, krótkie rozmowy telefoniczne, nagłe wyjścia z domu,

• posiadanie substancji przypominających narkotyki (tabletki, pastylki, proszek, suszona trawa),

• specyficzne akcesoria (małe torebki foliowe, słomki, rurki, drewniane lub szklane fajki, bibułki, opakowania po lekarstwach).

1. Algorytm czynności policjanta w sytuacji zetknięcia się z osobą, która przedawkowała (przytomną):

• zawsze zachowaj szczególne środki ostrożności (np. rękawice gumowe);

• nie oceniaj na własną rękę (szczególnie w sytuacjach przedawkowania), czy osoba ma szansę obejść się bez pomocy lekarza - większość ludzi nie posiada wystarczających informacji, doświadczenia ani wiedzy, aby dokonać takiej oceny;

• wezwij pomoc medyczną, powiadom przełożonego;

• czekając na pomoc, staraj się podtrzymać osobę na duchu, zapewnij ją o tym, że przejmujesz się nią i o nią troszczysz, unikaj jednak okazywania strachu, utrzymuj z osobą kontakt wzrokowy, przywróć jej orientację w sytuacji, np. „zadzwoniłem po karetkę, zaraz przyjedzie pomoc”;

• jeżeli jest to możliwe, mów do niej wyraźnie i używaj prostych słów, jeżeli jest taka potrzeba, pytaj kilka razy o:

• nazwisko, imię i adres zamieszkania,

• jaki środek został zażyty i w jakiej ilości,

• o której godzinie,

• gdzie jest reszta substancji (jeśli została),

• gdzie znajdują się osoby bliskie - zdobyte informacje będą bardzo ważne, szczególnie, jeżeli później osoba straci przytomność zanim nadejdzie pomoc,

• przez cały czas zapewniaj osobie poczucie bezpieczeństwa, pamiętaj, że ni-
  gdy nie wolno w takiej sytuacji robić wyrzutów,

• przybyłemu lekarzowi przekaż zdobyte informacje, a sam udokumentuj wykonane czynności (notatnik, notatka).

3.3 Algorytm czynności policjanta w sytuacji zetknięcia się z osobą, która przedawkowała (nieprzytomną):

• zawsze zachowaj szczególne środki ostrożności (np. rękawice gumowe);

• natychmiast wezwij pomoc lekarską, powiadom przełożonego;

• sprawdź puls i oddech poszkodowanej osoby;

• jeżeli nie wyczuwasz pulsu i osoba nie oddycha, podejmij resuscytację (czyli przywracanie funkcji układu krążenia i oddechowego);

• jeśli wyczuwasz puls i oddech, staraj się zapewnić pełną drożność dróg oddechowych;

• jeżeli oddech jest chrapliwy, należy zajrzeć do ust i sprawdzić, czy nie ma tam jakiejś substancji lub wydzielin czy przedmiotów, które można by usunąć;

• w miarę możliwości ustal tożsamość osoby (świadkowie, osoby towarzyszące, dokumenty osoby poszkodowanej), rodzaj i ilość zażytej substancji;

• pozyskane informacje dotyczące personaliów oraz zażytej substancji przekaż lekarzowi;

• po powrocie do jednostki sporządź dokumentację z wykonanych czynności.

2. Algorytm czynności policjanta w sytuacji zetknięcia się z osobą posiadającą narkotyki:

• podejmując interwencję w stosunku do osoby, u której mogą znajdować się narkotyki, zawsze zachowaj szczególne środki ostrożności;

• ustal dane personalne osoby;

• zażądaj wydania przedmiotów, w tym substancji, których posiadanie jest zabronione;

• jeżeli osoba nie wykona polecenia, dokonaj przeszukania;

• w przypadku ujawnienia substancji powiadom przełożonego, następnie wraz
  z osobą udaj się do jednostki;

• w jednostce dokonaj szczegółowego przeszukania osoby;

• z powyższych czynności sporządź odpowiednią dokumentację (zapis w notatniku służbowym, notatka urzędowa, protokół zatrzymania osoby, protokół przeszukania i odebrania przedmiotów);

• zatrzymanego, odebrane mu przedmioty i sporządzoną dokumentację przekaż dyżurnemu jednostki;

• o dalszym postępowaniu w stosunku do osoby zatrzymanej decyduje dyżurny.

Zadania policjanta służby prewencji w zakresie rozpoznawania i zwalczania zjawiska narkomanii

4. Symptomy świadczące o występowaniu zjawiska narkomanii oraz zdania w zakresie jej rozpoznawania i zwalczania.

W zakresie rozpoznania zjawiska narkomanii, a zwłaszcza przestępczości związanej z tym zjawiskiem, można wyróżnić niejako dwie warstwy rozpoznania:

1. warstwę ogólną,

2. warstwę konkretną.

Warstwa ogólna będzie obejmowała:

• podstawowe wiadomości o narkotykach (wiedza ta musi być stale uzupełniana i aktualizowana w miarę pojawiania się na rynku nowych środków i ich zamienników);

• podstawowe wiadomości o sytuacji w kraju w zakresie zwalczania narkomanii (wiadomości te będą dotyczyły w szczególności liczby narkomanów, danych dotyczących spraw karnych prowadzonych w związku ze zwalczaniem narkomanii, doświadczeń organów ścigania na terenie kraju w zakresie zwalczania przestępczości związanej z narkomanią);

• zespół podstawowych wiadomości z zakresu psychologii, psychopatologii, a także pedagogiki specjalnej, dotyczących zwłaszcza układów motywacyjnych determinujących wejście w nałóg;

• podstawowe wiadomości o uprawie roślin stanowiących surowiec do chałupniczego wyrobu środków odurzających w warunkach krajowych (wiadomości te powinny obejmować także wiedzę o wyglądzie, warunkach uprawy i zbycia tych roślin);

• wiedzę dotyczącą stanu prawnego w zakresie zapobiegania narkomanii i zwalczania przestępczości związanej z tym zjawiskiem.

Warstwa konkretna będzie obejmowała:

• rozpoznanie konkretnych środowisk, w których dana jednostka organów ścigania podejmuje swą prawnie określoną działalność ukierunkowaną na zapobieganie narkomanii oraz zwalczania przestępczości związanej z tym zjawiskiem, rozpoznanie powinno przede wszystkim uwzględniać potencjalną podatność środowiskową na konkretnym terenie i w konkretnym czasie, szczególnie zaś środowiska młodzieży do lat 26;

• rozpoznanie (możliwie wczesne) tzw. sygnałów zagrożenia terenu czy środowiska, sygnały takie, to np.: informacje o kilkakrotnym stwierdzeniu na stosunkowo małym obszarze lub w obrębie wąskiego środowiska (np. jednej szkoły) przypadków narkotyzowania się, handlu narkotykami;

• wiedzę o uprawach roślin, które mogą stanowić surowiec dla nielegalnego, chałupniczego wyrobu środków odurzających (powinna ona dotyczyć konkretnej sytuacji na danym terenie i rozciągać się na całą sferę obrotu tymi roślinami);

• umiejętność organizacji dopływu informacji o przejawach zagrożenia narkomanią, a szczególnie o prawdopodobnych symptomach przestępczości związanej z tym zjawiskiem, wydaje się, że w tym przypadku nie można poprzestać jedynie na tzw. zewnętrznych informacjach, na które składają się zawiadomienia obywateli i instytucji oraz doniesienia anonimowe i samooskarżenia, lecz należy zapewnić sobie cały system zorganizowanych „własnych” informacji.

Zadania stawiane przed policjantami w zakresie zwalczania narkomanii to nie tylko jej dobre rozpoznanie, ale również określone przedsięwzięcia związane ze zwalczaniem, które sprowadzają się między innymi do:

• likwidacji źródeł nielegalnego zaopatrywania się w środki odurzające;

• zapobiegania dalszemu używaniu środków odurzających przez osoby, które już je zażywały.

Aby wykonywać te zadania, policjant powinien w czasie służby:

• kontrolować meliny i inne miejsca, gdzie mogą być produkowane i zażywane środki narkotyczne;

• powiadomić odpowiednich policjantów (np. zajmujących się narkomanią) o każdym przypadku ujawnienia osoby zażywającej narkotyki;

• ostrzegać osoby przed skutkami nadużywania narkotyków;

• przeprowadzać rozmowy profilaktyczno - wychowawcze na temat działania środków odurzających, szczególnie z młodzieżą szkolną;

• współpracować z kierownictwem szkół oraz nauczycielami;

1. Symptomy świadczące o produkcji narkotyków.

Do podstawowych symptomów świadczących o odbywającej się produkcji narkotyków syntetycznych można zaliczyć:

• gromadzenie chemikaliów,

• gromadzenie sprzętu laboratoryjnego,

• wynajmowanie mieszkań, domków czy innych pomieszczeń, najczęściej na skraju miast,

• kompletowanie fachowej literatury, katalogów firm sprzedających odczynniki chemiczne itp.,

• duże zużycie prądu i wody.

ROZDZIAŁ II - DAKTYLOSKOPIA

1. Istota daktyloskopii.

1. Pojęcie daktyloskopii.

DAKTYLOSKOPIA - metoda identyfikacji człowieka na podstawie śladów linii papilarnych opuszek palców rąk.

2. Właściwości (cechy) linii papilarnych.

Linie papilarne to charakterystyczne układy (rysunki) listewek skórnych (wybrzuszeń naskórka) rozdzielonych równolegle biegnącymi bruzda­mi (rowkami). Linie papilarne występują u człowieka po stronie zgięcia palców rąk, dłoni oraz oporowej powierzchni stóp. Różnią się między sobą długością, kierunkiem przebiegu, szerokością i kształtem. Wykorzystanie śladów daktyloskopijnych nie byłoby możliwe, gdyby nie zostały opracowane podstawowe założenia teoretyczne daktyloskopii.

Podstawę tę stanowią właściwości (cechy) linii papilarnych, do których należą:

• niezmienność - oznacza, że linie papilarne które powstają w 5-tym miesiącu życia płodu trwają, przez całe życie człowieka i nie zmieniają się aż do rozpadu gnilnego ciała po śmierci,

• niezniszczalność (nieusuwalność) - wyraża się tym, że starte listewki skórne podlegają naturalnej regeneracji wraz z naskórkiem w pierwotnym kształcie; jeżeli została uszkodzona skóra właściwa, to tworzą się blizny powodujące występowanie cech charakterystycznych na rysunku linii papilarnych,

• niepowtarzalność (indywidualność) - oznacza, że nie ma dwóch ludzi posiadających takie same (identyczne) układy cech charakterysty­cznych linii papilarnych. Obliczenia dokonane przez angielskiego kryminalistyka Galtona wskazują, że przypadek identyczności dwóch wzorów może się zdarzyć dopiero w masie 64 mld. ludzi.

1.3. Mechanizm powstawania śladów linii papilarnych.

• listewki skórne mają liczne kanaliki potowe, przez które wydziela się pot, natomiast gru­czoły łojowe wydzielają substancję tłuszczo­wą, dlatego linie papilarne na palcach i na wewnętrznych powierzchniach dłoni pokryte są substancją potowo - tłuszczową,

• wydzielanie się potu jest niezależne od woli człowieka, natomiast na intensywność jego wy­dzielania mają wpływ stany emocjonalne, wy­siłek fizyczny i temperatura otoczenia,

• wydzielanie przez skórę człowieka tłuszczu zależne jest od rodzaju cery (cera sucha, normalna, tłusta),

• osoba, która dotyka palcami twardych prze­dmiotów o gładkiej powierzchni, pozostawia na nich ślady linii papilarnych; powstają one na skutek przeniesienia z listewek skórnych na powierzchnię dotykanego przedmiotu sub­stancji potowo - tłuszczowej,

• mechanizm ten dotyczy też dłoni, stóp bądź poletkowej budowy skóry innych okolic ciała,

• ślady linii papilarnych powstają również gdy dotykamy palcami przedmiotów plastycznych, np. wosk, kit, parafina, czekolada (odciski palców).

1.4. Czynniki wpływające na widoczność i trwałość śladów linii papilarnych.

Widoczność i trwałość śladów linii papilar­nych jest zależna:

• od struktury i właściwości podłoża, na którym ślad pozostawiono (w szczególności od stopnia chłonności podłoża),

• od ilości substancji potowo - tłuszczowej (lub innej, np. krew, farba, atrament), jaka znajdowała się na skórze rąk lub stóp,

• od temperatury i wilgotności otoczenia lub pomieszczenia, w którym ślad pozostawiono,

• od czasu, jaki upłynął od momentu pozostawie­nia śladu,

• od działania czynników mechanicznych,

• od dynamiki powstawania śladów (np. siła na­cisku, przemieszczenie),

• stanu emocjonalnego osoby pozostawiającej ślad,

• zastosowania odpowiednich metod i środków zapobiegających pozostawieniu śladów np. natłuszczona powierzchnia,

• schorzeń, na które cierpi osoba pozostawiająca ślad (choroby skóry niszczące rysunek linii papilarnych, np. trąd).

Na miejscach zdarzeń ślady linii papilarnych występują w postaci odwzorowań tj. w postaci odbitek i odcisków.

Odbitki powierzchniowe nawarstwione lub odwar­stwione:

• bezbarwne,

• zabarwione (np. krwią, smarem itp.)

Odciski (ślady wgłębione) w plastycznym podłożu.

1.5. Miejsca występowania śladów linii papilarnych.

• poszukiwanie śladów linii papilarnych jest uzależnione od rodzaju przestępstwa, poszukuje się w toku oględzin miejsca zda­rzenia,

• śladów niewidocznych należy poszukiwać w tych miejscach, których sprawca dokonując prze­stępstwa musiał lub mógł dotykać, w szcze­gólności chodzi nam o podłoża gładkie, równe, względnie plastyczne; najczęściej będą to: klamki, zamki, kłódki, drzwi i okna, szafy, stoły, krzesła, biurka, żarówki, krany od wody i gazu, naczynia, łom, broń palna, noże itp.

• przy poszukiwaniu śladów linii papilarnych trzeba postępować ostrożnie; mogą one łatwo ulec zniszczeniu, dlatego dobrze jest nałożyć na ręce gumowe lub bawełniane rękawiczki, które chronią częściowo przed zniszczeniem tych śladów i naniesieniem własnych.

1.6. Metody ujawniania śladów linii papilarnych.

Metody i sposoby są różne i zależą od:

1. postaci występowania śladów (odciski, odbi­tki),

2. rodzaju podłoża i jego stanu,

3. rodzaju użytych środków fizyko-chemicznych.

W praktyce stosuje się następujące metody uja­wniania śladów linii papilarnych:

1. metoda optyczna;

• okiem nieuzbrojonym,

• okiem uzbrojonym w lupę,

• lupa plus boczne oświetlenie,

• użycie promieni (UV lub podczerwień).

2. metoda mechaniczna

Metoda mechaniczna (fizyczna) polega na posypa­niu lub rozpyleniu odpowiedniego proszku dakty­loskopijnego na powierzchnię, gdzie występują ślady linii papilarnych. Proszek przykleja się do substancji tworzącej ślad powodując, że sta­je się on lepiej widocznym. Wykorzystuje się tu lepkość substancji tworzącej ślad (np. sub­stancji potowo-tłuszczowej, krwi, farby).

Proszki daktyloskopijne możemy między innymi podzielić :

• ze względu na kolor;

• jasne,

• ciemne,

• ze względu na strukturę:

• drobnoziarniste,

• gruboziarniste,

Najczęściej stosowane proszki daktyloskopijne :

• argentorat,

• grafit,

• sadza angielska,

• tlenki metali (cynku, ołowiu, miedzi, magnezu),

• ultramaryna,

• proszki fluoryzujące,

• proszki ferromagnetyczne,

• sproszkowany lak.

Proszki nanosi się następującymi sposobami:

• przy pomocy pędzla z włosia naturalnego (np. borsuczy, bobrowy),

• przy pomocy pędzla z włókna szklanego,

• przy pomocy pędzla magnetycznego,

• przy pomocy pędzla z piór marabuta,

• przez przetaczanie (metoda bezpośrednia),

• przy pomocy rozpylacza.

3. metoda chemiczna

Chemiczną metodę ujawniania śladów linii papi­larnych stosuje się przede wszystkim do bezbar­wnych śladów pozostawionych na papierach. Metodę tę stosuje się także wtedy, gdy ślady są, stosunkowo stare, wyschnięte i proszki nie chcą się już do nich przyklejać. W tym przypadku środki służące do ujawniania wchodzą w reakcję chemiczną z substancją tworzącą ślad czyniąc go lepiej widocznym.

W ramach ww. metody stosuje się następujące środki:

• roztwór ninhydryny,

• alkoholowy roztwór benzydyny w wodzie utle­nionej,

• pary jodu,

• środki cyjanoakrylowe.

Zasady obowiązujące przy ujawnianiu śladów linii papilarnych:

• zasada ostrożności,

• zasada stosowania odpowiedniej metody, spo­sobu i środka,

• zasada kontrastowości.

Należy podkreślić, że wstępną metodą ujawniania jest metoda optyczna, a dopiero potem określone metody fizyczne i chemiczne. Przed zastosowaniem odpowiedniego proszku należy doświadczalnie sprawdzić, czy w konkretnych warunkach daje on pozytywne rezultaty.

1.7. Sposoby zabezpieczania śladów linii papilarnych.

1. Zabezpieczenie kryminalistyczne:

• ślady powierzchniowe ujawnione przy pomocy proszków daktyloskopijnych zabezpiecza się na folię daktyloskopijną,

• przed zabezpieczeniem na folię ślad należy sfotografować,

• należy pamiętać o zasadzie kontrastowości,

• ślady ujawnione metodą chemiczną zabezpiecza się poprzez sfotografowanie lub wraz z podło­żem,

• ślady wgłębione (ujawnione w masach plasty­cznych) również zabezpiecza się przez sfoto­grafowanie lub wraz z podłożem albo przez modelowanie,

• ślady ujawnione na małych przedmiotach meto­dą, optyczną, których powierzchnie pokryte są roztworem cukru (np. butelka po likierze), lub substancją tłustą (np. broń palna) należy zabezpieczyć wraz z podłożem.

2. Zabezpieczenie procesowe:

• ślad dokładnie opisać w protokóle oględzin (usytu­owanie, wielkość, kształt, rodzaj proszku użytego do jego ujawnienia, sposób zabezpie­czenia),

• kawałki folii z utrwalonymi na niej śladami linii papilarnych przyszywa się nitką do metryczki, końce nitki lakujemy i opieczę­towujemy referentką, treść metryczki powinna zawierać :

• nr RSD,

• numer śladu,

• dokładny opis miejsca ujawnienia śladu,

• opis śladu,

• opis okoliczności zabezpieczania śladu ,

• metodę ujawnienia i zabezpieczenia,

• datę,

• nazwiska i podpisy uczestników oględzin.

Ponadto ślad można:

• sfotografować, sfilmować,

• nanieść pozycję śladu na szkic danego miejsca zdarzenia.

2. Daktyloskopowanie osób.

2.1 Podstawy prawne daktyloskopowania osób.

Podstawę prawną daktyloskopowania osób stanowi :

• art. 74 § 2 kpk w zw. z art. 71 § 3 kpk

• art. 308 kpk z powołaniem się na art. 74 § 2 kpk

• art. 213 § 1 kpk

• art. 14 ust.4 ustawy o Policji z dn. 6.04.1990 r.

• art. 20 ust. 2 ustawy o Policji

• art. 56 ustawy o cudzoziemcach z dn. 25.06.1997 r. (Dz. U. 114, poz. 739 z 1998 r.)

• art. 51c ustawy o cudzoziemcach

• art. 38 ust.1 pkt 1 ustawy o cudzoziemcach

Komendant Główny Policji na podstawie delegacji ustawowej wynikającej z art. 20 ust. 19 ustawy o Policji wydał Zarządzenie nr 6/02 z dnia 16 maja 2002 r. w sprawie uzyskiwania, przetwarzania i wykorzystywania przez Policję informacji oraz sposobów zakładania i prowadzenia zbiorów tych informacji, w którym określił między innymi sposób prowadzenia zbiorów daktyloskopijnych.

2.2. Kategorie osób podlegających daktyloskopowaniu.

Zgodnie z artykułem 20 ust. 2 ustawy o Policji - Policja może pobierać, przetwarzać i wykorzystywać w celach wykrywczych i identyfikacyjnyvh odciski linii papilarnych palców rąk i dłoni od:

• osoby podejrzanej o popełnienie przestępstwa ściganego z oskarżenia publiczne­go,

• osoby nieletniej dopuszczającej się czynu zabronionego przez ustawę jako przestępstwa ściganego z oskarżenia publicznego,

• osoby, której tożsamości nie można ustalić,

• osoby usiłującej ukryć swoją tożsamość,

• osoby poszukiwanej.

Ponadto daktyloskopuje się także zwłoki, których tożsamość nie jest znana (par. 2 pkt. 2 Zarz. Nr 6/02).

Daktyloskopowanie osób przez policjanta w innych przypadkach niż wyżej wymienione jest przekroczeniem uprawnień i naruszeniem zasad wolności obywatelskich.

Obowiązek pobrania odbitek linii papilarnych spoczywa na policjancie:

• prowadzącym postępowanie przygotowawcze,

• prowadzącym czynności procesowe w sprawie nieletniego,

• prowadzącym czynności w sprawie poszukiwawczej,

• prowadzącym czynności wyjaśniające w spra­wie ustalenia tożsamości osób lub zwłok.

2.3. Algorytm czynności związanych z pobraniem odbitek linii papilarnych.

Czynność pobierania odbitek nazywana jest powszechnie daktyloskopowaniem.

Sporządzenie karty daktyloskopijnej polega na:

• wypełnieniu jej rubryk zgadnie z przeznacze­niem, przy czym imiona i nazwiska należy wpi­sywać literami drukowanymi,

• pobraniu czytelnych odcisków palców i dłoni.

Obowiązki policjanta związane z czynnością daktyloskopowania osoby:

• pobierający odciski linii papilarnych ma obo­wiązek sporządzenia po dwa egzemplarze kart daktyloskopijnych palców i dłoni,

• po sprawdzeniu jakości kart daktyloskopijnych przez specjalistę kryminalistyki potwierdzonym jego podpisem, obydwa komplety kart daktyloskopijnych przekazuje się w terminie do 10 dni od daty daktyloskopowania do Wojewódzkiej Registratury Daktyloskopijnej właściwej miejscowo.

UWAGA:

Karty daktyloskopijne sporządzone w sposób niewłaściwy WRD zwraca do komórki Policji, w której je sporządzono w celu ich uzupełnienia lub wykonania nowych.

Przystępując do omówienia techniki daktyloskopowania, zaznaczyć, że obowiązują tu następujące zasady :

1. przed przystąpieniem do daktyloskopowania na­leży przygotować następujące przyrządy i ma­teriały :

1. stolik daktyloskopijny z płytką szklaną, farba daktyloskopijna,

2. wałek gumowy do rozprowadzania farby, nożyczki, fartuch i rękawiczki, karty daktyloskopijne, mydło, ręcznik, denaturat, wata, lignina,

2. osoba, która ma być poddana daktyloskopowaniu powinna umyć i osuszyć ręce,

3. kartę daktyloskopijną zginamy w oznaczonych miejscach i kładziemy na stoliku daktylosko­pijnym,

4. rozprowadzamy tusz na szklanej płytce stolika daktyloskopijnego (ilość tuszu wystarczająca do zdaktyloskopowania jednej osoby jest rzędu wielkości ziarna grochu),

5. osobę daktyloskopowaną ustawiamy za swoimi plecami i pouczamy aby zachowywała się biernie podczas daktyloskopowania,

6. kolejne palce przetacza się od jednej do dru­giej krawędzi paznokcia (tylko raz i tylko w jednym kierunku) tak, aby opuszek trzeciego oraz ok. dwie trzecie środkowego członu palca zostały pokryte tuszem,

7. zabarwione palce przetacza się w odpowiednich rubrykach karty daktyloskopijnej stanowiącej załącznik do zarządzenia Nr 6/02,

8. jeżeli odbitka nie jest czytelna należy ją powtórzyć na oddzielnym kawałku papieru; pa­pier taki przykleja się górną krawędzią w od­powiedniej kratce karty daktyloskopijnej,

9. jeżeli osoba daktyloskopowana nie ma palca lub ma palec uszkodzony, fakt ten należy za­znaczyć w odpowiedniej rubryce karty dakty­loskopijnej,

10. poszczególne rubryki karty daktyloskopijnej należy wypełniać pismem czytelnym a nazwiska i imiona należ wpisać literami drukowanymi,

11. odbitki linii papilarnych dłoni sporządza się na specjalnych KARTACH DO REJESTRACJI ODBITEK DŁONI W SYSTEMIE AFIS stanowiących załącznik do zarządzenia Nr 6/02.

Karty daktyloskopijne sporządzone w sposób niewłaściwy zwracane są do komórki Policji, w której je sporządzono, w celu ich uzupełnienia lub wykonania nowych.

2.4. Zarządzanie badań eliminacyjnych.

Czasem zachodzi konieczność stwierdzenia, które ślady linii papilarnych ujawnione na miejscu zdarzenia należą do sprawcy a które do osób mających prawo przebywać w tym miejscu (ekspedientka, właściciel mieszkania itp.). W tej sytuacji daktyloskopuje się te osoby do celów eliminacji. Do tego celu służą specjalne karty daktyloskopijne WYŁĄCZNIE DO ELIMINACJI ŚLADÓW. Osoba daktyloskopowana musi wyrazić zgodę na pobranie odcisków palców i dłoni, co potwierdza czytelnym podpisem w odpowiednim polu karty daktyloskopijnej. Karta ta po wykorzystaniu może być niezwłocznie, protokólarnie zniszczona lub zwrócona osobie daktyloskopowanej na jej wniosek. Odciski dłoni linii papilarnych w celu przeprowadzenia ww. badań można pobrać na drugiej stronie karty daktyloskopijnej bądź na arkuszach białego papieru formatu A4.

3. Możliwości wykorzystania śladów linii papilarnych

Poza procesem karnym daktyloskopię w wielu krajach stosuje się w działalności administracyjnej, np. daktyloskopuje się noworodki w klinikach położniczych, osoby które po raz pierwszy otrzymują dowód osobisty, osoby cierpiące na zanik pa­mięci itp. Jednakże pierwotnie linie papilarne wykorzystywano w technice śledczej. Cechy (właściwości) linii papilarnych powodują, że ślady te są wykorzystywane w procesie karnym w następujących kierunkach:

1. wnioskowania,

2. eliminacji,

3. rejestracji,

4. identyfikacji.

Badania śladów linii papilarnych w ramach ekspertyzy daktyloskopijnej pozwalają na:

• identyfikację indywidualną człowieka,

• eliminację śladów nie należących do sprawcy,

• określenie wieku śladu,

• określenie grupy krwi osoby na podstawie po­zostawionej substancji potowo-tłuszczowej (pod warunkiem, że pozostawiający ślad był wydzielaczem, badania tego typu mają charakter badań biologicznych).

W praktyce najczęściej wykonywanymi badaniami śladów linii papilarnych są badania identyfika­cyjne i eliminacyjne.

Do przeprowadzenia badań daktyloskopijnych po­trzebny jest materiał dowodowy i materiał po­równawczy.

materiał dowodowy - to zabezpieczone kryminalistycznie i procesowo ślady linii papilarnych ujawnione na miejscu zdarzenia,

materiał porównawczy - karty daktyloskopijne osób, od których pobrano odbitki linii papilarnych.

Badaniem śladów linii papilarnych i porównywaniem ich z materiałem porównawczym zajmują się eksperci daktyloskopii.

Daktyloskopijne badania porównawcze ­pozwalają:

• wyeliminować z materiału dowodowego ślady pozostawiane przez osoby przypadkowe (elimina­cja to odrzucenie czegoś, co jest zbędne),

• przeprowadzić badanie identyfikacyjne pozostałych śladów linii papilarnych (udzielenie odpowiedzi na pytanie czy dany ślad pochodzi od tej i tylko tej osoby),

• ustalić, czy ślady zebrane z miejsc różnych przestępstw pochodzą od tych samych osób oraz na podstawie zbiorów ewidencji krymi­nalno-identyfikacyjnej przeprowadzić badania identyfikacyjne śladów, jeżeli zostały uja­wnione kompleksowo.

Wnioskowanie ze śladów linii papilarnych polega na umiejętnym odczytaniu informacji, jakie śla­dy te zawierają. Wnioskowanie przeprowadzić można wstępnie już w czasie kryminalistycznego badania miejsca zdarzenia, opierając się na:

• umiejscowieniu śladów,

• wielkości śladów,

• liczbie śladów,

• kształcie,

• zabarwieniu itp.

Wnioski takie mają charakter orientacyjny i mu­szą być poparte wynikami badań daktyloskopij­nych.

Ostatecznie na podstawie materiału daktyloskopijnego można wnioskować o:

• punkcie wejścia lub wyjścia osoby z miejsca zdarzenia,

• modus operandi,

• drodze poruszania się osoby na miejscu zda­rzenia,

• czynnościach wykonywanych przez osobę,

• motywie przestępstwa,

• liczbie osób,

• wieku osoby (dziecko, dorosły),

• wzroście osoby,

• zasięgu ramion,

• braku palców.

Wnioski wynikające z analizy śladów daktylosko­pijnych oraz inne informacje z badania miejsca zdarzenia powinny być przedstawione w notatce urzędowej, którą należy włączyć do akt sprawy.

Rejestracja daktyloskopijna.

Policja prowadzi zbiory danych identyfikacyjnych odcisków linii papilarnych w ramach ewi­dencji kryminalno-identyfikacyjnej.

Zbiory te są prowadzone przez:

• Centralną Registraturę Daktyloskopijną dzia­łającą w ramach Centralnego Laboratorium Kryminalistycznego Komendy Głównej Policji,

• Wojewódzkie Registratury Daktyloskopijne działające w ramach laboratoriów krymina­listycznych Komend Wojewódzkich Policji.

Ewidencję stanowi zbiór kart daktyloskopijnych nadesłanych z jednostek terenowych do CRD za pośrednictwem WRD. Karty daktyloskopijne osób wielokrotnie daktyloskopowanych, zawierające takie same dane osobowe, są niszczone tak, aby w zbiorach pozostała karta najnowsza z najbardziej czytelnymi odciskami linii papilarnych. Karta osoby, która ukończyła 80 lat życia, może być zniszczona (decyzję podejmuje laboratorium kryminalistyczne, w którym przechowuje się te karty).

Informacje możliwe do uzyskania dzięki prowadzonym zbiorom:

• czy dana osoba była już poprzednio daktyloskopowana, kiedy, w związku z jaką sprawą, przez jaką jednostkę (bez względu na to jakim nazwiskiem posługuje się lub posługiwała w przeszłości),

• czy sprawdzana osoba podaje te same dane personalne, które podała przy daktyloskopowaniu jej w przeszłości,

• tożsamość osoby, która celowo odmawia podania swoich danych personalnych lub podać ich nie może (głuchoniema, chora psychicznie itp.),

• tożsamość NN zwłok,

• w przypadku kompleksowego zabezpieczenia śladów - kto pozostawił ślady linii papilarnych na miejscu zdarzenia,

• inne dane zawarte w karcie daktyloskopijnej (np. brak palca).

Powyższe informacje możemy otrzymać pod warunkiem, że dana osoba była wcześniej zarejestrowana w registraturach daktyloskopijnych.

Centralne laboratorium i laboratoria wojewódzkie prowadzą również zbiory fotogramów niezidentyfikowanych śladów linii papilarnych. Są one porównywane ze zbiorami daktyloskopijnymi za pomocą, dostępnych środków technicznych. Polska policja wykorzystuje również system automatycznej identyfikacji linii papilarnych.

AFIS - POLICYJNY SYSTEM IDENTYFIKACJI DAKTYLOSKOPIJNEJ

Systemy automatycznej identyfikacji daktyloskopijnej (AFIS - Automated Fingerprint Identyfication Systems) są od wielu lat powszechnie wykorzystywanymi przez policje całego świata systemami komputerowymi, które umożliwiają szybkie wykrywanie sprawców przestępstw na podstawie pozostawionych przez nich na miejscach zdarzeń śladów linii papilarnych. Służą one także do ustalania tożsamości osób zatrzymanych przez policję, kontroli na przejściach granicznych oraz do identyfikacji zwłok.

Istotę systemów AFIS stanowi możliwość automatycznego zakodowania pojedynczego śladu z miejsca przestępstwa i porównania go w ciągu kilku minut ze śladami palców lub dłoni milionów osób.

W przypadku tradycyjnych registratur daktyloskopijnych zadanie takie jest praktycznie niewykonalne, bowiem do identyfikacji osoby potrzebne są tam odciski wszystkich dziesięciu palców. W związku z powyższym ich rola ograniczała się do ustalania tożsamości osób zatrzymanych przez policję i zwłok. Co więcej, nawet w tym wąskim zakresie wykorzystywanie normalnych registratur było bardzo pracochłonne i nie zawsze skuteczne.

Ślady z miejsc zdarzeń były wykorzystywane tylko do celów dowodowych w ramach ekspertyz zarządzanych w stosunku do sprawców (podejrzanych) wykrytych w inny sposób.

Systemy AFIS stwarzają nową możliwość wykrywania sprawców przestępstw w oparciu właśnie o ślady z miejsc zdarzeń. Do najbardziej liczących się producentów systemów AFIS należą: Sagem (czyt. sażem, Francja), Printrak (USA) oraz NEC (Japonia).

Sagem jest dużym koncernem zatrudniającym ponad 15 000 pracowników i specjalizującym się w systemach informatycznych, nawigacyjnych, naprowadzających, satelitarnych, szyfrujących, optycznych i innych, wykorzystywanych głównie dla celów militarnych.

System AFIS firmy Sagem wykorzystywany jest w ponad 30 państwach całego świata. W Europie stosują go policje następujących państw: Francja, Niemcy, Anglia, Szkocja, Austria, Hiszpania, Turcja, Belgia, Estonia, Litwa, Macedonia, Finlandia i Polska. Ponadto system ten został wybrany do obsługi własnych zbiorów przez Interpol oraz FBI.

Polska należy do nielicznych państw, które dysponują najnowocześniejszą wersją systemu AFIS - SAGEM. Oprócz nowej możliwości identyfikacji odcisków dłoni, jest on skuteczniejszy od poprzednich o około 20%.

W bazie systemu znajduje się 1 mln kart daktyloskopijnych. Czas porównania wykonywanego przez system zawiera się, w zależności od rodzaju, w zakresie 1 - 12 minut.

System został zakupiony ze środków PHARE, w ramach przetargu organizowanego przez Komisję Europejską (3 000 000 euro).

MOŻLIWOŚCI SYSTEMU:

System realizuje porównania typu:

• KARTA - KARTA (karta z bazą kart) pozwala ustalać tożsamość osób i zwłok,

• ŚLAD - KARTA (ślad z bazą kart) pozwala wykrywać sprawców przestępstw na podstawie śladów z miejsca oględzin,

• KARTA - ŚLAD (karta z bazą śladów) pozwala stwierdzić czy dana osoba jest również sprawcą innych przestępstw, dotąd nie wykrytych,

• ŚLAD - ŚLAD (ślad z bazą śladów) służy kojarzeniu różnych przestępstw popełnianych przez tych samych sprawców.

WYMOGI JAKOŚCIOWE SYSTEMU:

1. Odbitki palców na kartach powinny być pozostawione tak, by oś symetrii opuszki była równoległa do pionowej krawędzi karty.

2. Odbitki muszą być jak najbardziej wyraźne.

3. Należy unikać typowych błędów związanych z daktyloskopowaniem osoby (zachodzenie odbitek, nadmierne uczernienie, poślizg palca itp.)

ROZDZIAŁ III - OGLĘDZINY MIEJSCA ZDARZENIA I RZECZY

1. Pojęcie i zakres śledczego badania miejsca zdarzenia.

1.1. Pojęcie „śledcze badanie miejsca zdarzenia”.

Śledcze badanie miejsca zdarzenia - to zespół czynności taktycznych i technicznych, procesowych i pozaprocesowych dokonywanych w ramach procesu karnego, których celem jest uzyskanie maksymalnych informacji o zdarzeniu i osobach w nim uczestniczących.

Dla wyjaśnienia istoty problemu celowe jest uściślenie znaczenia użytych określeń:

1. śledcze - kryminalistyczne - oznacza, że podmiot dokonujący wymienionych czynności posiada gruntowną wiedzę i doświadczenie oraz dysponuje odpowiednim sprzętem i środkami technicznymi umożliwiającymi mu badanie miejsca zdarzenia;

2. badanie - to gruntowne, dokładne poznanie miejsca zdarzenia i jego okoliczności poprzez dociekanie za pomocą analizy naukowej, sprawdzanie, wyjaśnianie, przyglądanie się, dotykanie, spostrzeganie, słuchanie, wypytywanie się, dowiadywanie się, poddawanie oględzinom, dokonywanie doświadczeń, prób itp. Czynności podjęte w toku badania zmierzają do poznania prawdy obiektywnej o zdarzeniu przy wykorzystaniu współczesnych zdobyczy nauki i techniki.

3. miejsce zdarzenia - to obszar (przestrzeń), na którym zaistniało jakieś zdarzenie (zjawisko) lub miało miejsce jakieś działanie (zaniechanie), w wyniku którego nastąpiły określone zmiany w obiektywnie istniejącej rzeczywistości. Będzie to zatem miejsce:

• dokonania (popełnienia) przestępstwa,

• zaistnienia jakiegoś skutku, np. śmierci, pożaru, wypadku drogowego,

• teren (obszar przyległy),

• droga przyjścia (przybycia), odejścia sprawcy (sprawców),

• ukrycia zwłok,

• ukrycia (porzucenia) przedmiotów, narzędzi, łupu itp.

1.2. Zakres śledczego (kryminalistycznego) badania miejsca zdarzenia.

Śledcze badanie miejsca zdarzenia - to zespół różnorakich czynności podejmowanych na miejscu zdarzenia w związku z zaistniałym przestępstwem. W istocie chodzi tu o takie czynności, jak:

1. zabezpieczenie miejsca zdarzenia do czasu oględzin,

2. kryminalistyczne oględziny miejsca zdarzenia,

3. penetracja terenu połączona z przeprowadzeniem rozmów dotyczących zdarzenia,

4. zorganizowanie bezpośredniego pościgu za sprawcą (sprawcami),

5. użycie psa tropiącego,

6. przeszukanie,

7. zatrzymanie osoby,

8. odtworzenie na podstawie ujawnionych śladów i zebranych informacji prawdopodobnego przebiegu zdarzenia (budowanie wstępnych wersji osobowych i problemowych),

9. eksperyment śledczy,

10. powtórne (kontrolne) zbadanie miejsca zdarzenia i przyległego terenu,

11. organizacja pułapek kryminalistycznych lub zasadzki na miejscu zdarzenia,

12. zabezpieczenie dopływu informacji z miejsca zdarzenia (ustalenie świadków, pokrzywdzonych, domniemanych sprawców, ewentualnie ich wyglądu zewnętrznego),

13. działania operacyjne, polegające na praktycznym zastosowaniu odpowiednich metod pracy operacyjnej.

Przedstawiony zakres śledczego badania miejsca zdarzenia nie wyczerpuje katalogu czynności możliwych do wykonania na miejscu zdarzenia. Wykonywanie ich uzależnione jest w dużej mierze od rodzaju i charakteru zdarzenia, sił i środków będących do dyspozycji danej jednostki oraz wiedzy, umiejętności i doświadczenia zawodowego podmiotu (policjanta) realizującego wymienione czynności.

2. Pojęcie, podstawy prawne, cele, zasady przeprowadzania i dokumentowania oględzin.

2.1 Pojęcie oględzin.

W rozumieniu kryminalistycznym: oględziny to celowa i szczegółowa obserwacja przeprowadzana przez człowieka za pomocą zmysłów i z wykorzystaniem środków.

Biorąc pod uwagę kryterium przedmiotowe, na podstawie art. 207 § 1 k.p.k. oględziny można podzielić na:

1. oględziny miejsca,

2. oględziny osoby,

3. oględziny rzeczy.

2.2. Podstawy prawne czynności oględzinowych.

W aktualnie obowiązującym ustawodawstwie karnym podstawą prawną do przeprowadzenia oględzin jest art. 207 k.p.k., w którym stwierdza się w § 1, że w razie potrzeby dokonuje się oględzin miejsca, osoby lub rzeczy. Z zapisu tego wynika, że jest to czynność fakultatywna. O potrzebie dokonania oględzin decyduje prowadzący postępowanie przygotowawcze.

Obligatoryjność przeprowadzania oględzin i otwarcia zwłok wynika z art. 209 k.p.k. w każdym przypadku, jeżeli zachodzi podejrzenie przestępczego spowodowania śmierci.

Artykuł 74 § 2 i 3 k.p.k. nakłada obowiązek poddania się oględzinom ciała przez oskarżonego (podejrzanego, osobę podejrzaną), jeśli badania nie są połączone z naruszeniem integralności ciała.

Artykuł 192 § 1 nakłada obowiązek poddania się oględzinom ciała przez pokrzywdzonego, jeśli karalność czynu zależy od stanu jego zdrowia. Ponadto, zgodnie z § 4 tego artykułu dla celów dowodowych, można poddać oględzinom ciało świadka, przy czym warunkiem jest uzyskanie jego zgody na przeprowadzenie tej czynności.

W artykule 228 § 1 i 2 ustawodawca określił, że przedmioty wydane lub znalezione w czasie przeszukania w toku postępowania karnego oraz znalezione podczas tej czynności, ale mogące stanowić dowód innego przestępstwa, podlegają przepadkowi lub których posiadanie jest zabronione należy poddać oględzinom.

Podstawowa zasada brzmi, że wykonywanie czynności procesowych możliwe jest dopiero po wydaniu postanowienia o wszczęciu postępowania przygotowawczego, jednakże w granicach koniecznych dla zabezpieczenia śladów i dowodów przestępstwa można dokonywać oględzin nawet przed wszczęciem postępowania przygotowawczego na mocy art. 308 § 1 k.p.k. w ramach tzw. czynności w niezbędnym zakresie.

Problematykę oględzin reguluje również artykuł 43 Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia. Informuje on, że przy przeprowadzaniu oględzin w sprawach o wykroczenia stosować należy odpowiednio przepisy art. 207, 208, 211 i 212 Kodeksu postępowania karnego.

2.3 Cele (zadania) oględzin.

Podstawowym celem oględzin jest - obiektywna rekonstrukcja przebiegu zdarzenia i zabezpieczenie materiału dowodowego dla potrzeb postępowania karnego.

Osiągnięcie głównego celu możliwe jest dzięki realizacji celów cząstkowych, które określa reguła tzw. 7 złotych pytań kryminalistyki.

Co się wydarzyło? - należy ustalić, czy zdarzenie będące przedmiotem zainteresowania jest przestępstwem, czy może jest to innego rodzaju zdarzenie, np. nieszczęśliwy wypadek, działanie sił przyrody (pożar).

Gdzie miało miejsce zdarzenie? - trzeba ustalić, gdzie faktycznie przebiegało całe zdarzenie (przestępstwo) oraz gdzie nastąpił skutek, a następnie ustalić inne miejsca mające związek ze zdarzeniem.

Kiedy zaistniało zdarzenie? - chodzi tu o ustalenie czasu popełnienia przestępstwa, ewentualnie czasu trwania zdarzenia.

Jak przebiegało zdarzenie? - przede wszystkim należy ustalić dokładny przebieg zdarzenia (chronologię).

Czym posługiwał się sprawca? - należy ustalić rodzaj środków i narzędzi, które służyły sprawcy do popełnienia przestępstwa.

Dlaczego sprawca popełnił przestępstwo? - trzeba określić, czym kierował się sprawca, dokonując przestępstwa, jaki był motyw jego działania.

Kto był uczestnikiem zdarzenia? - przede wszystkim należy ustalić sprawcę (sprawców) i pokrzywdzonych, a następnie określić rolę poszczególnych uczestników zdarzenia (np. sprawca główny, pomocnik).

Uzyskanie odpowiedzi na powyższe pytania jest uwarunkowane:

• przebiegiem i wynikami oględzin,

• uzyskanymi wcześniej informacjami o zdarzeniu,

• wynikami innych czynności przeprowadzonych w trakcie śledczego (kryminalistycznego) badania miejsca zdarzenia,

• wiedzą oraz doświadczeniem zawodowym policjantów obsługujących zdarzenie.

Aby odpowiedzi udzielone na postawione wyżej pytania były sensowne, należy zrealizować szczegółowe zadania oględzin. Zadania te są różne w zależności od rodzaju zdarzenia i miejsca jego wystąpienia. Praktyka wykazuje, że bez względu na rodzaj i charakter zdarzenia można wyodrębnić pewien zakres zadań wspólnych.

Należą do nich:

• określenie drogi przyjścia i odejścia osób uczestniczących w zdarzeniu,

• ustalenie kierunków poruszania się poszczególnych osób na miejscu zdarzenia, sposobu ich zachowania i czasu ich pobytu na miejscu zdarzenia,

• ustalenie, czy pozostawiono ślady (jeżeli tak, należy je ujawnić, wstępnie zbadać oraz zabezpieczyć pod względem kryminalistyczno-procesowym), czy są to ślady jednego lub kilku sprawców, punktu szczytowego przestępstwa, np. ognisko pożaru,

• wskazanie tzw. okoliczności negatywnych,

• określenie miejsca, skąd można było widzieć zdarzenie lub je słyszeć oraz ustalenie osób mogących je widzieć lub słyszeć,

• utrwalenie zastanego stanu rzeczy zgodnie z wymogami procedury karnej.

Realizacja zadań oględzin pozwala na wypracowanie najbardziej prawdopodobnych wersji zdarzenia, a tym samym osiągnięcie celów oględzin, umożliwia również zabezpieczenie odpowiedniego materiału dowodowego.

2.4. Przygotowanie się do przeprowadzenia oględzin.

Przygotowanie się policjanta do przeprowadzenia oględzin to zespół takich przedsięwzięć, które w maksymalny sposób ułatwiają oraz umożliwiają efektywne przeprowadzenie oględzin. Doświadczenie uczy, że poprawne przeprowadzenie oględzin miejsca jest zadaniem bardzo trudnym do realizacji, wymagającym nie tylko gruntownej wiedzy kryminalistycznej, ale też zaangażowania i sprawności w działaniu. Aby poprawnie przeprowadzić oględziny, należy się do nich stosownie przygotować i to jeszcze przed wyjazdem na miejsce zdarzenia.

Podjęcie czynności przygotowawczych rozpoczyna się z chwilą uzyskania przez jednostkę policji wiarygodnych informacji o zdarzeniu i powinno polegać na:

1. przeanalizowaniu treści zgłoszenia, zebraniu jak najwięcej informacji uzupełniających,

2. zorganizowaniu właściwego zabezpieczenia miejsca zdarzenia, jeżeli nie było ono zabezpieczone,

3. zorganizowaniu grupy operacyjno-procesowej i wyposażeniu jej w niezbędne środki techniczne, łączności i inne materiały,

4. zorganizowaniu środków transportu niezbędnych do dotarcia na miejsce zdarzenia.

W tym miejscu na szczególną uwagę zasługuje skład grupy operacyjno-procesowej. W zależności od właściwości miejsca przestępstwa oraz od rodzaju przestępstwa, rozległości miejsca oględzin, rodzaju śladów kryminalistycznych i dowodów rzeczowych mogących wystąpić na miejscu przestępstwa, w jednostkach Policji mogą funkcjonować następujące modele organizacyjne oględzin miejsca ujawnionego przestępstwa (por. Procedury postępowania Policji podczas organizowania i przeprowadzania oględzin miejsca przestępstwa, s. 16, pkt. 11.2):

1. oględziny dokonywane samodzielnie przez policjanta komórki dochodzeniowo-śledczej lub techniki kryminalistycznej służby kryminalnej,

2. oględziny dokonywane przez policjanta komórki dochodzeniowo-śledczej i policjanta komórki techniki kryminalistycznej służby kryminalnej,

3. oględziny dokonywane przez stały lub doraźnie powoływany zespół oględzinowy, złożony z policjantów komórek dochodzeniowo-śledczej i laboratorium kryminalistycznego lub techniki kryminalistycznej służby kryminalnej.

Zgodnie z procedurami zespół oględzinowy może być skierowany na miejsce każdego przestępstwa, z tym że do oględzin miejsc poważnych przestępstw kieruje się zespół oględzinowy, złożony z policjantów komórek: dochodzeniowo-śledczej, laboratorium kryminalistycznego i techniki kryminalistycznej. Zadaniem, takiego zespołu jest (por.: Procedury..., s. 16, pkt. 11.3 i s. 17, pkt. 11.8):

1. dokonanie czynności procesowej - oględzin,

2. wykonanie wszystkich niezbędnych czynności techniczno-kryminalistycznych skutkujących ujawnieniem, zabezpieczeniem i wstępną oceną wszelkich śladów kryminalistycznych związanych z danym przestępstwem i jego uczestnikami,

3. niezwłoczne wykonanie wszystkich koniecznych czynności techniczno- kryminalistycznych niewymagających wydania postanowienia o dopuszczeniu dowodu z opinii biegłego lub instytucji specjalistycznej.

2.5. Zasady i metody dokonywania oględzin.

Oględziny, jako czynność procesowa, muszą być dokonywane zgodnie z zasadami obowiązującymi w prawie karnym procesowym oraz z zastosowaniem reguł i metod wypracowanych przez kryminalistykę.

Przede wszystkim istotne są niżej podane zasady:

Wszechstronności - w myśl tej zasady prowadzący oględziny powinien skrupulatnie ujawniać wszystkie ślady i tzw. okoliczności negatywne, a następnie dokładnie je oceniać i starannie zabezpieczać pod względem procesowo-kryminalistycznym.

Planowości - to postulat, aby czynności oględzinowe były zaprogramowane. Jest to niewątpliwie jedna z istotnych czynności na miejscu zdarzenia, przez swą faktyczną niepowtarzalność stawia przed prowadzącym oględziny wysokie wymagania. Prowadzący oględziny powinien wiedzieć, co na miejscu zdarzenia będzie wykonywane i w jakiej kolejności. Planowość działań pozwala uniknąć chaosu i wielokrotnego powtarzania tych samych czynności.

Indywidualności - to wymóg indywidualnego podejścia do każdego obiektu oględzin. Praktyka dowodzi, że każde zdarzenie jest inne, chociaż z pozoru wydaje się podobne do innych.

Efektywności - w myśl tej zasady działania na miejscu zdarzenia podporządkowane są celom, jakie należy osiągnąć; sprawnie działa ten, kto działa skutecznie, czyli osiąga rezultat zamierzony jako cel działania.

Szybkości - co oznacza, że oględziny miejsca zdarzenia należy przeprowadzić niezwłocznie po zgłoszeniu zdarzenia; zwłoka powoduje często nieodwracalne skutki w postaci zniszczenia lub zatarcia śladów przestępstwa.

Aktywności - to postulat, by prowadzący oględziny zawsze panował nad sytuacją i zachowywał się czynnie, ponieważ od jego sprawności organizacyjnej, koncentracji uwagi, energicznego wykonawstwa podejmowanych działań zależy dodatni wynik oględzin.

Obiektywizmu - to nakaz, by prowadzący oględziny utrwalał w sporządzanej dokumentacji stan faktyczny w chwili oględzin, zgodnie z rzeczywistym stanem rzeczy.

Pisemności - to nakaz, aby prowadzący oględziny utrwalił zgodnie z wymaganiami procesowymi w protokole oględzin i dokumentach pomocniczych przebieg i wyniki oględzin (art. 143 § l pkt 3, art. 147 § 1, art. 148 § 1).

Ekonomiczności - to postulat racjonalizacji czasu działania, oszczędnego gospodarowania siłami i środkami w zależności od wagi i skutków zdarzenia.

Tajności - to postulat zakazujący ujawniania osobom postronnym efektów oględzin, a zwłaszcza metod działania sprawców, skutków przestępstwa, źródeł informacji, rodzaju uzyskanego materiału dowodowego itp.

Jednoosobowego kierownictwa - w myśl tej dyrektywy wszystkimi czynnościami na miejscu zdarzenia kieruje jeden policjant, który ponosi odpowiedzialność za koordynację i wyniki pracy grupy.

Wśród metod dokonywania oględzin wymienić należy dwie, które najczęściej opisywane są w literaturze przedmiotu: metoda obiektywna i metoda subiektywna.

Metoda obiektywna polega na szczegółowym, systematycznym i stopniowym badaniu wszystkich elementów miejsca zdarzenia, bez względu na ich przypuszczalny związek ze zdarzeniem.

Metoda subiektywna polega na skierowaniu czynności oględzinowych tylko na te elementy miejsca zdarzenia, których związek z badanym zdarzeniem jest oczywisty i widoczny.

W praktycznym działaniu jednostek terenowych najszersze zastosowanie ma subiektywna metoda przeprowadzania oględzin. Stosowanie jej wymaga od przeprowadzającego oględziny dużej wiedzy i doświadczenia zawodowego.

3. Oględziny miejsca i rzeczy.

Z organizacyjnego punktu widzenia czynności oględzinowe na miejscu zdarzenia można podzielić na stadia i fazy. Ilustruje to poniższy schemat.

Zaprezentowany podział oględzin na stadia i fazy w praktyce ma charakter umowny. Nakreśla ogólne ramy organizacyjne dla każdych oględzin. Konkretyzacja czynności oględzinowych w poszczególnych stadiach i fazach następuje w określonych warunkach działania.

Katalog czynności wykonywanych w poszczególnych stadiach i fazach podany jest poniżej.

3.1 Stadium wstępne oględzin.

Wstępne stadium polega przede wszystkim na dokonaniu ogólnego przeglądu miejsca zdarzenia w celu nakreślenia planu przeprowadzania oględzin. Kierujący zespołem oględzinowym po przybyciu na miejsce przestępstwa dokonuje sprawdzenia prawidłowości wykonanych przed jego przybyciem czynności, koryguje sposób ich wykonania i obejmuje nadzór nad dokonywaniem dalszych czynności, a w szczególności:

1. sprawdza prawidłowość wyznaczenia i zabezpieczenia obszaru miejsca przestępstwa,

2. sprawdza prawidłowość zabezpieczenia obszaru oględzin przed zanieczyszczeniem lub utratą materiału dowodowego i w razie potrzeby podejmuje dodatkowe działania,

3. określa stopień i rodzaj zagrożeń dla życia lub zdrowia albo mienia, mogących wystąpić na wyznaczonym obszarze oględzin,

4. ustala poza zabezpieczonym obszarem położenie stanowiska kierowania oględzinami i informuje o jego położeniu wszystkich uczestników oględzin, a także wyznacza miejsce dla stanowiska wsparcia logistycznego i koordynacji działań.

Podczas wstępnej oceny stanu miejsca przestępstwa należy:

1. dokładnie rozpoznać miejsce przestępstwa, jego strukturę i właściwości,

2. uściślić położenie miejsca i jego granice,

3. ujawnić i wstępnie zbadać szczególnie wyraziste, nadające się do natychmiastowego ujawnienia ślady kryminalistyczne i dowody rzeczowe, w szczególności te, które mogą ograniczać swobodne poruszanie się po miejscu przestępstwa,

4. dokonać wstępnej rekonstrukcji przebiegu przestępstwa i ocenić ślady kryminalistyczne oraz dowody rzeczowe pod kątem możliwości ich natychmiastowego wykorzystania w procesie wykrywczym,

5. ustalić, które zmiany spowodował sprawca lub sprawcy przestępstwa, a które inne osoby,

6. ustalić plan i program oględzin oraz dokonać podziału zadań,

7. przyjąć odpowiednią metodę badań szczegółowych,

8. utrwalić zastaną sytuację bez dokonywania jakichkolwiek zmian w zastanym układzie (wykonanie zdjęć fotograficznych ogólnie ilustrujących wygląd miejsca przestępstwa lub nagrania wideo, sporządzenie odręcznego szkicu miejsca oględzin, oznaczenie wyrazistych dowodów rzeczowych i śladów kryminalistycznych kolejnymi numerami, dobranie stałych punktów odniesienia, wykonanie zdjęć sytuacyjnych obrazujących wzajemne położenie względem siebie i usytuowanie już oznaczonych numerami zwłok, dowodów rzeczowych, śladów kryminalistycznych i przedmiotów występujących na miejscu przestępstwa albo względem stałych punktów odniesienia, wykonanie zdjęć szczegółowych zwłok, poszczególnych dowodów rzeczowych, śladów kryminalistycznych i innych przedmiotów itp.).

Jak stąd wynika, w ramach stadium wstępnego oględzin, między innymi podejmowanych jest cały szereg czynności w odniesieniu do śladów kryminalistycznych. Z uwagi na pewną specyfikę tych czynności nazywa się je fazą statyczną. W tej fazie nie dokonuje się bowiem żadnych manipulacji z ujawnionymi i oznaczonymi śladami. Faza statyczna - polega na utrwalaniu miejsca zdarzenia i wstępnym badaniu za pomocą metod obserwacyjnych - bez dokonywania zmian w zastanym układzie.

3.2 Stadium szczegółowe oględzin.

Po wykonaniu czynności w ramach stadium wstępnego kierujący zespołem oględzinowym przeprowadza odprawę z całym zespołem, podczas której ustalona zostaje metoda prowadzenia oględzin szczegółowych, kolejność działań, określone zostają czynności niezbędne do wykonania na miejscu ujawnionego przestępstwa, dokonują podziału zadań między poszczególnych członków zespołu, ustalają zasady gromadzenia oraz obiegu śladów kryminalistycznych i dowodów rzeczowych a także ustalają zasady zapewnienia bezpieczeństwa pracy członków zespołu przestępstwa (por. Procedury postępowania Policji podczas organizowania i przeprowadzania oględzin miejsca przestępstwa, s. 18, pkt. 11.14).

Następnie przeprowadzane są oględziny szczegółowe. Jest to zespół czynności taktycznych i techniczno-kryminalistycznych prowadzonych w sposób planowy, uwzględniających właściwości badanego miejsca (przestrzeń zamknięta, teren otwarty), przy wykorzystaniu sprzętu technicznego i środków technicznych służących do ujawniania, badania i zabezpieczania śladów kryminalistycznych i dowodów rzeczowych, które mogą dostarczyć danych umożliwiających odtworzenie przebiegu i przyczyn badanego przestępstwa, a także szczegółowe badanie terenu przyległego, miejsca zaistnienia skutku przestępstwa, drogi dojścia i odejścia sprawcy, a przede wszystkim miejsca, gdzie nastąpiły zmiany w wyniku przestępstwa oraz szczegółowe badanie różnych grup śladów kryminalistycznych i przedmiotów, ich położenia, właściwości, stanu, cech indywidualnych, następnie utrwalonych na zdjęciach fotograficznych, techniką wideo, na szkicach i planach oraz w formie niezbędnego opisu słownego w protokole oględzin (por. Procedury postępowania Policji podczas organizowania i przeprowadzania oględzin miejsca przestępstwa, s. 19, pkt. 11.15).

W trakcie oględzin szczegółowych wszystkie przedmioty, na których zostały odnalezione jakiekolwiek ślady kryminalistyczne (np. mikroślady, ślady linii papilarnych, ślady biologiczne, ślady organiczne) lub, gdy istnieje przypuszczenie, że mogą się one znajdować na dalszych częściach tych przedmiotów a także przedmioty pozostawione przez sprawcę lub sprawców poddaje się szczegółowym oględzinom w celu:

1. dokładnego zbadania całego przedmiotu, na którym mogą się znajdować jeszcze inne ślady,

2. dokładnego opisu właściwości przedmiotów pozostawionych na miejscu przestępstwa i wykrycia na nich pewnych cech, oznaczeń, inicjałów itp.,

3. zabezpieczenia śladów kryminalistycznych i przedmiotów, które po dokładnym zbadaniu, opisie, zaznaczeniu na szkicu i sfotografowaniu włącza się do sprawy jako rzeczowe źródła albo środki dowodowe.

Z powyższego wynika, że w trakcie oględzin szczegółowych można wyróżnić kolejną fazę czynności, ze względu na sposób postępowania ze śladami. Jest to tak zwana faza dynamiczna. Chodzi o to, że w fazie dynamicznej aktywnie bada się podstawowe właściwości ujawnionych śladów oraz odpowiednio je zabezpiecza pod względem procesowo-kryminalistycznym. W tej fazie ślady można dotykać, przemieszczać, oglądać ze wszystkich stron a także poszukiwać na nich innych śladów.

3.4 Stadium końcowe oględzin.

Stadium końcowe pełni funkcję kontrolną i podsumowującą wszystkie wykonane dotychczas czynności oględzinowe.

Kierujący zespołem oględzinowym, po zakończeniu oględzin miejsca przestępstwa powinien złożyć szczegółową relację z ich przebiegu i o ich wynikach kierownikowi grupy operacyjno-procesowej, a następnie powinien przekazać miejsce, na którym prowadzono oględziny do jego dyspozycji. Kierownik grupy operacyjno - procesowej w porozumieniu z prokuratorem (jeżeli jest na miejscu) podejmuje decyzję, co do dalszego sposobu dysponowania miejscem które, zostało poddane oględzinom (pozostawienie w dyspozycji prokuratury lub Policji, oddanie pod dozór dysponenta miejsca, przekazanie do użytkowania dysponentowi miejsca itp.).

Często zdarza się, że oględziny miejsca przestępstwa prowadzone są na obszarze otwartym w nocy, we mgle, podczas opadów deszczu albo śniegu. W takich i innych sytuacjach należy zapewnić możliwość powtórnego przeprowadzenia oględzin tego miejsca. Należy więc je zabezpieczyć przed dostępem osób postronnych oraz przed niekorzystnym wpływem warunków atmosferycznych i ponowić oględziny w innych, lepszych warunkach atmosferycznych lub warunkach widoczności. Bezpośrednio po wykonaniu wszystkich czynności wchodzących w zakres oględzin, jeszcze przed podjęciem decyzji o opuszczeniu tego miejsca, kierownik grupy operacyjno-procesowej wspólnie z prokuratorem, kierującym zespołem oględzinowym, koordynatorem czynności techniczno-kryminalistycznych, policjantem odpowiedzialnym za dowody rzeczowe (o ile został wyznaczony) i ekspertem techniki kryminalistycznej, powinni dokonać kontrolnego przeglądu obszaru oględzin celem sprawdzenia:

• czy podczas gromadzenia materiału dowodowego nie pominięto czegokolwiek, w przypadku stwierdzenia, że pominięto ślady lub dowody należy dokonać oględzin uzupełniających,

• czy podczas dokonywania czynności jej uczestnicy nie pozostawili własnych zanieczyszczeń w postaci zużytego sprzętu o jednorazowym użyciu, niedopałków papierosów, itp. i w razie stwierdzenia takich sytuacji nakazać usunięcie tych zanieczyszczeń.

Następnie w oparciu o wyniki oględzin ustalają dalszą taktykę wykorzystania zgromadzonego materiału dowodowego. W szczególności określają kolejność prowadzenia dalszych specjalistycznych badań kryminalistycznych, a w tym rodzaje specjalności biegłych, instytucje naukowe albo specjalistyczne, którzy lub, w których należy przeprowadzić badania materiału dowodowego. Przy czym w planowanych działaniach powinni uwzględnić wyniki pracy pozostałych zespołów grupy operacyjno-procesowej, a w szczególności zespołu operacyjnego i procesowego, bowiem wyniki pracy tych zespołów mają często, już na tym etapie, postać konkretnych wniosków, hipotez, przypuszczeń, wersji problemowych i osobowych.

W dalszej kolejności wszystkie ustalenia dokumentuje się w pooględzinowej notatce urzędowej, którą po sporządzeniu podpisuje kierownik grupy operacyjno - procesowej. (por. Procedury postępowania Policji podczas organizowania i przeprowadzania oględzin miejsca przestępstwa, s. 19-20, pkt. 11.18 - 11.21).

3.5 Dokumentacja z oględzin.

Każda czynność procesowa (dowodowa) powinna być udokumentowana. W myśl art. 143 § 1 pkt 3 k.p.k. przeprowadzenie oględzin wymaga spisania protokołu. Protokół ten jest podstawowym dokumentem odzwierciedlającym przebieg oględzin. Niezależnie od sporządzenia protokołu oględzin czynność tę można udokumentować dodatkowo w inny sposób, tj. przez fotografowanie, filmowanie, nagrywanie głosu na taśmę magnetofonową lub wykonanie szkiców miejsca zdarzenia (art. 147 § 1 k.p.k.).

Ponadto praktyka nakazuje również sporządzanie wspomnianej już notatki urzędowej dotyczącej wniosków pooględzinowych. Dokument ten jest bardzo pomocny dla prowadzącego postępowanie przygotowawcze.

Należy zatem przyjąć, że oprócz protokołu oględzin - stanowiącego podstawową formę dokumentowania czynności oględzinowych - wskazane jest:

• sporządzenie tablic poglądowych ze zdjęciami fotograficznymi,

• wykonanie szkiców (planów) miejsca zdarzenia lub jego fragmentów,

• sporządzenie metryczek do śladów,

• utrwalenie czynności oględzinowych na taśmie wideo,

• sporządzenie notatki urzędowej z wnioskami pooględzinowymi, co stanowi dokumentację uzupełniającą.

Za prowadzenie całości dokumentacji z oględzin miejsca przestępstwa, w szczególności za jej sporządzanie zgodnie z wymaganiami procedury karnej i przyjętymi uzgodnieniami prowadzenia oględzin oraz za jej gromadzenie odpowiada kierujący zespołem oględzinowym (por. Procedury postępowania Policji podczas organizowania i przeprowadzania oględzin miejsca przestępstwa, s. 19-20, pkt. 12.1).

3.6 Protokół oględzin (dokumentacja podstawowa).

Prawidłowe sporządzenie protokołu oględzin wymaga znajomości podstawowych zasad, których należy przestrzegać.

Zasady sporządzania protokołu oględzin:

Bezpośredniości:

• protokół oględzin powinien być sporządzony na miejscu zdarzenia w obecności osób uczestniczących w oględzinach (dopuszcza się przepisanie go na maszynie w jednostce i dołączenie do akt wraz z oryginałem).

Komunikatywności:

• protokół oględzin musi być tak zredagowany, aby czytający go człowiek, który nie był na miejscu zdarzenia, mógł na jego podstawie łatwo zorientować się co do istotnych właściwości tego miejsca,

• zakaz pozostawiania wolnych miejsc w protokole, chodzi tu o to by wszystkie rubryki protokółu były wypełnione lub zakreślone,

• nakaz unikania niepotrzebnych skreśleń i poprawek (poczynione należy opisać).

Zwięzłości opisu:

• redakcja tekstu powinna być syntetyczna, zwięzła i rzeczowa,

• należy opisywać fakty istotne, nie przeładowywać treści niepotrzebnym opisem sytuacji,

• należy odwoływać się do zdjęć, szkiców, stron świata.

Stosowania odpowiednich form gramatycznych:

• forma bezosobowa dokonana, np. „…ślad linii papilarnych ujawniono argentoratrem…”,

• czas teraźniejszy, np. „…na blacie biurka leży nóż…”,

• pismo czytelne.

Dokładności:

• w opisie czynności podejmowanych podczas oględzin należy uwzględnić nie tylko te działania, które dały jakiekolwiek wyniki, ale wymienić trzeba także wszystko to, co w ogóle zrobiono, tak aby czytający ten opis nabrał przekonania, że rzeczywiście niczego nie przeoczono lub zaniechano,

• w treści protokołu nie należy używać słów wieloznacznych, niezrozumiałych, nieostrych, np. mniej więcej, około, przypuszczalnie, w pobliżu, prawie, obok, tuż.

Obiektywizmu:

• prowadząc oględziny, należy ściśle opisywać zastany stan faktyczny, bez zamieszczania w treści protokołu własnych wniosków i sugestii (dopuszczalne jest jednak wpisywanie oświadczeń osób uczestniczących w oględzinach),

• nie wolno podawać nazw substancji (materiałów), jeśli nie ma pewności co to za substancja,

• wnioski powinny nasuwać się same czytającemu protokół.

Zgodności dokumentacyjnej:

• dokumentacja uzupełniająca musi być zgodna z treścią protokołu oględzin,

• istnienie rozbieżności między protokołem a materiałem fotograficznym i szkicami stawia pod znakiem zapytania ustalenia z oględzin, a w konsekwencji powoduje odrzucenie przez sąd dowodu z oględzin.

Jednolitego nazewnictwa:

• podczas redagowania protokołu konieczne jest konsekwentne stosowanie jednolitego nazewnictwa opisywanych przedmiotów,

• w miarę możliwości należy stosować jednolite jednostki miary,

• redagując tekst protokołu oględzin, stosować należy polski język literacki (zakaz stosowania gwary regionalnej lub środowiskowej).

Systematyczności:

• w protokole oględzin należy zachować uporządkowaną kolejność opisu, zgodną z przyjętą kolejnością wykonywania czynności oględzinowych, tj. ślady należy opisywać według kolejności ich oznaczania (porównaj też Procedury postępowania Policji podczas organizowania i przeprowadzania oględzin miejsca przestępstwa, s. 20, pkt. 12.4).

Do protokołu oględzin powinny zostać załączone wszystkie ujawnione ślady. Po opisaniu ich w protokole oględzin (tzw. zabezpieczenie procesowe śladu) powinny zostać zabezpieczone pod względem kryminalistycznym.

W przypadkach przestępstw, których skutkiem jest śmierć osoby dodatkowo sporządza się protokół oględzin zwłok na miejscu ich znalezienia.

Gdy zachodzi potrzeba wyłączenia rzeczy (także dokumentu) ujawnionej na miejscu przestępstwa, w protokole oględzin miejsca przestępstwa zamieszcza się odpowiednią wzmiankę, a z oględzin tej rzeczy lub dokumentu sporządza się odrębny protokół oględzin.

W przypadku, gdy w oględzinach uczestniczy specjalista lub biegły, sporządza on z wykonanych czynności protokół Ms 6/2b „Opis czynności wykonanych przez biegłego, specjalistę”.

3.7 Dokumentacja uzupełniająca (dodatkowa).

Dokumentacja poglądowa.

W praktyce najczęściej stosowaną dokumentacją poglądową jest dokumentacja fotograficzna. W czasie oględzin miejsca zdarzenia wykonuje się następujące rodzaje zdjęć kryminalistycznych:

• ogólnoorientacyjne (ogólne), których celem jest zaprezentowanie usytuowania miejsca zdarzenia w terenie,

• sytuacyjne, których zadaniem jest zobrazowanie określonej specyfiki (sytuacji) z miejsca zdarzenia, w szczególności ukazanie drogi dojścia i odejścia sprawcy, przeszkody, jakie pokonał sprawca, skutki działania sprawcy, utrwalenie usytuowania śladów kryminalistycznych i dowodów rzeczowych względem siebie, względem przedmiotów występujących na miejscu przestępstwa albo względem stałych punktów odniesienia,

• szczegółowe, których zadaniem jest ukazanie samych śladów, przy czym ślad fotografuje się wraz z numerem i podziałką liniową.

Czynności oględzinowe można utrwalać również na taśmie wideo lub kasecie magnetofonowej. Dokumentację poglądową dołącza się do protokołu oględzin.

Szkice.

Szkicem (planem) kryminalistycznym jest dokument, który za pomocą znaków kryminalistycznych i topograficznych przedstawia obraz miejsca zdarzenia, a w szczególności wygląd i rozmieszczenie poszczególnych śladów i przedmiotów mających istotne znaczenie dowodowe w sprawie. Szkic należy sporządzić, gdy:

1. potrzebne są dokładne wymiary określonego miejsca, przedmiotów lub śladów,

2. nie można w sposób przejrzysty przedstawić obrazu sytuacji zastanej na miejscu zdarzenia za pomocą słownego opisu i materiałów poglądowych (zdjęcia, obraz utrwalony na taśmie wideo),

3. z różnych przyczyn nie można wykonać zdjęć oględzinowych lub utrwalić obrazu w inny sposób.

Szkice kryminalistyczne sporządza się według trzech podstawowych kryteriów:

1. miejsca ich sporządzania - tu należy wyodrębnić szkic roboczy (odręczny, brudnopis) sporządzony na miejscu zdarzenia, który obowiązkowo należy dołączyć do akt sprawy po uprzednim podpisaniu go przez osoby biorące udział w oględzinach, oraz szkic właściwy (czystopis) sporządzany w jednostce z zachowaniem reguł kreślarskich;

2. przedmiotu szkicowania - dotyczy: zabudowań (tzw. przestrzeni zamkniętej), terenu (przestrzeni otwartej), terenu i zabudowań;

3. sposobu przedstawienia szkicowanej przestrzeni - wyróżnia się następujące rodzaje szkiców:

• ogólne - dające obraz znacznej przestrzeni dookoła miejsca zdarzenia (oględzin),

• szczegółowe - ukazują właściwe miejsce zdarzenia ze szczególnym uwzględnieniem śladów i ich wzajemnego usytuowania,

• specjalne - obrazujące pewien wycinek miejsca zdarzenia lub poszczególne przedmioty, np. miejsce rozpoczęcia hamowania, specyficzne ułożenie śladu.

W zależności od specyfiki zdarzeń, usytuowania śladów lub innych okoliczności - ważnych z punktu widzenia dowodowego - można wykonywać szkice w rzucie poziomym, pionowym lub krzyżowym.

Zasady sporządzania szkiców.

Każdy szkic roboczy (odręczny) trzeba narysować na miejscu zdarzenia w obecności osób uczestniczących w oględzinach (osoby te powinny podpisać taki szkic). Na podstawie szkicu roboczego sporządza się szkic na papierze milimetrowym według wszelkich reguł kreślenia rysunku technicznego. Na szkic powinna być naniesiona pozycja wszystkich śladów i przedmiotów opisywanych w protokole. Na każdym szkicu obrazującym miejsce zdarzenia powinien być oznaczony kierunek północny. Niekiedy umieszcza się na szkicu kierunek i siłę wiatru. W szkicach sporządzanych dla celów procesowych obowiązkowo należy zamieszczać w legendzie objaśnienia wszystkich użytych znaków umownych.

Szkice należy sporządzić jeszcze przed przystąpieniem do przemieszczania i zabezpieczania śladów kryminalistycznych (faza statyczna), przy czym jak szczegółowe mają być szkice i plany określa kierujący zespołem oględzinowym. Ponadto, decyduje też czy wezwać do tej czynności wykwalifikowanego rysownika.

Notatka urzędowa dotycząca wniosków pooględzinowych.

Specyficznym dokumentem, który nie zawsze doceniany jest w praktycznym działaniu jednostek terenowych policji, jest notatka urzędowa dotycząca wniosków pooględzinowych. Dokument ten, właściwie sporządzony, jest podstawowym źródłem do opracowania przez prowadzącego postępowanie przygotowawcze planu dochodzenia w danej sprawie.

Notatka dotycząca wniosków pooględzinowych powinna zawierać następujące elementy:

• zwięzły opis przedmiotu oględzin i wykonanych czynności oraz omówienie ich wyników,

• uzasadnione wnioski, co do przebiegu zdarzenia, metod działania sprawcy oraz zebranych danych o osobie sprawcy, pokrzywdzonego, świadkach,

• ocenę informacji uzyskanych w toku działań operacyjnych, penetracyjnych i ich konfrontację z faktami ustalonymi w oględzinach,

• wstępne - problemowe i osobowe - wersje kryminalistyczne,

• ocenę zebranego materiału dowodowego i proponowane sposoby jego wykorzystania,

• propozycje innych czynności i przedsięwzięć do wykonania w danej sprawie.

4. Możliwości wykorzystania wyników (ustaleń) z oględzin.

4.1. Błędy popełniane w czasie dokonywania i dokumentowania oględzin:

• nieprzestrzeganie obowiązujących zasad oględzinowych, np. planowości, jednoosobowego kierownictwa, szybkości,

• nieprawidłowe określenie przedmiotu i miejsca oględzin,

• brak wyznaczenia granic oraz charakterystyki terenu objętego oględzinami,

• umieszczanie w opisie przypuszczeń, wniosków, opinii oraz elementów przesłuchania,

• nieostrość pojęć w opisie punktów stałych, odległości oraz cech przedmiotów i śladów,

• nieuwzględnianie powołania się na materiały ilustracyjne,

• pominięcie opisu sposobu zabezpieczenia śladu,

• brak opisu występujących tzw. „okoliczności negatywnych”,

• brak zaznaczenia zmian warunków przebiegu czynności oraz czasu jej zakończenia,

• brak pełnego wykazu ujawnionych i zabezpieczonych śladów i przedmiotów,

• niezgodność opisu z materiałem ilustracyjnym,

• mało poprawny język oraz układ logiczny treści,

• brak omówienia poprawek i uzupełnień w tekście,

• brak podpisów uczestników czynności.

4.2. Wykorzystanie wyników oględzin w czynnościach procesowych (postępowaniu przygotowawczym).

Prawidłowa interpretacja materiału dowodowego (tzw. czytanie śladów) w połączeniu z pozostałymi informacjami z miejsca zdarzenia pozwala na prawidłową rekonstrukcję zdarzenia. W efekcie doprowadzić może do szybkiego wykrycia sprawcy i udowodnienia mu winy. Wyniki kryminalistycznego badania miejsca zdarzenia mogą i powinny być wykorzystywane do:

• ustalenia, czy w ogóle zaistniało przestępstwo,

• rekonstrukcji przebiegu zdarzenia,

• odtworzenia sposobu działania sprawcy (sprawców),

• budowania wersji problemowych i osobowych,

• wnioskowania kompleksowego na podstawie ustaleń w oględzinach,

• zarządzania ekspertyz kryminalistycznych oraz przeprowadzania eksperymentów kryminalistycznych,

• programowania dalszych działań wykrywczych w danej sprawie.

Prawidłowo przeprowadzone oględziny spełniają dwie podstawowe funkcje: informacyjną i dowodową. Funkcja informacyjna przyspiesza pracę wykrywczą (odpowiedzi na tzw. 7 złotych pytań kryminalistyki), natomiast dowodowa pozwala na efektywne przeprowadzenie postępowania dowodowego.

4.3. Wykorzystanie wyników oględzin w czynnościach pozaprocesowych (operacyjnych).

Czynności operacyjno-rozpoznawcze podejmowane przez policjanta polegać będą głównie na stosowaniu odpowiednich metod pracy operacyjnej zgodnie z Zarządzeniem nr 16/pf KGP z dnia 5.09.2002 r. w sprawie metod prowadzenia przez Policję współpracy z osobowymi źródłami informacji, obserwacji i wykorzystywania obiektów specjalnych oraz form wykonywania czynności operacyjno - rozpoznawczych. Wykonując tego typu czynności policjant musi pamiętać o przestrzeganiu zasad z nimi związanych.

Jedną z podstawowych jest zasada praworządności wskazująca, iż mimo że, działania tego typu mają charakter działań nieoficjalnych to oparte są na obowiązujących przepisach prawa (por. Ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji Dziennik Ustaw numer 30 pozycja 179 z dnia 10 maja 1990 r. - z późniejszymi zmianami.) Przepisy te z jednej strony pozwalają na praktyczne stosowanie metod pracy operacyjnej, z drugiej zaś zakreślają granice zachowań do jakich może posunąć się policjant prowadzący pracę operacyjną

ROZDZIAŁ IV - POSZUKIWANIE OSÓB I RZECZY

1. Pojęcie, podstawy prawne i tryby poszukiwań osób.

2. Czynności poszukiwawcze wykonywane przez policjantów służby prewencji.

3. Zadania policjanta służby prewencji związane z poszukiwaniem rzeczy utraconych w wyniku przestępstwa.

Wiadomości dotyczące pkt. 1, 2 i 3 zawarte są w:

• Zarządzeniu nr 6 KGP z dn. 16.05.2002 r. w sprawie uzyskiwania, przetwarzania i wykorzystywania przez Policję informacji oraz sposobów zakładania i prowadzenia zbiorów tych informacji.

• Zarządzeniu nr 16/pf KGP z dnia 5.09.2002 r. w sprawie metod prowadzenia przez Policję współpracy z osobowymi źródłami informacji, obserwacji i wykorzystywania obiektów specjalnych oraz form wykonywania czynności operacyjno - rozpoznawczych.

• Zarządzeniu nr 19-Z z dnia 8.11.2002 r. w sprawie prowadzenia przez Policję poszukiwania osób ukrywających się przed organami ścigania lub wymiaru sprawiedliwości.

• Zarządzeniu nr 039/96 KGP z dn. 18.12.1996 r. w sprawie metod i form wykonywania przez Policję czynności operacyjno - rozpoznawczych (załączniki nr 3, 4).

125

---