31. Ustrój władz powstania kościuszkowskiego. Prawo karne i sądy powstańcze.
Władze insurekcji nie zniosły króla. Zachowano go pod dozorem przedstawicieli RNN na Zamku i w Łazienkach. Centralną władzę ustawodawczą i rządowo-admin. sprawowała na terenie Polski śred. najpierw Rada Zastępcza Tymczasowa, która objęła władzę po przewrocie i wyzwoleniu miasta w 17/18.04.1794 a do końca maja RNN w całym kraju. Została powołana przez Kościuszkę, składała się z 8 radców, 32 zastępców i Naczelnika Siły Zbrojnej Narodowej. Na czele powstania stanął Najwyższy Naczelnik Siły Zbrojnej Narodowej - Kościuszko a po nim w końcowej fazie Tomasz Wawrzecki. Do jego funkcji należała Władza Wojskowa i inne funkcje wykształcone w czasie insurekcji. Naczelnik powołał RNN.
*z 8 członków i 32 zastępców. Każdy kierował podległym mu wydziałem. Nowością było rozbudowanie z punktu widzenia celów powstania wielu wydz. porządku, bezpieczeństwa (dozór nad postępowaniem sądów kryminalnych i egzekucją wyroków), sprawiedliwości, skarbu (druk pieniędzy), żywności (o żywność armii i całego kraju szczególnie Warszawy), wojska, spraw zagranicznych i instrukcji narodowych (kontrolował szkolnictwo KEN i szkołami wszystkich stopni).
Rada działała kolegialnie na zebraniach plenarnych, ich przewodniczący zmieniał się co tydzień oraz przez wydziały na które została podzielona. W podobny sposób zorganizowano komisje porządkowe w woj. Pracowały kolegialnie, dzieliły się na 7 wydziałów (nie było wydziału polityki zagranicznej). Natychmiastowo wykonywały zalecenia Naczelnika i Rady Najwyższej Składali im wnioski i postulaty. Do komisji porządkowej wojew. wchodziło 21 osób z wyboru obywateli, miało być wśród nich: 8 właści ziem., właść. miejskich, 5 duchownych wyznań danej ziemi. Rada dokonywała podziałów kraju na dozory, pod przewodnictwem dozorców. Dozorcą mógł zostać każdy cieszący się dobrą sławą mieszkaniec powiatu, umiejący pisać, czytać i liczyć. Pierwszych dozorców miały wyznaczyć na 4 lata komisje porząd okręg. adm.dozorcy obejmował 1000 - 1200 dozorców. Musieli pośredniczyć w sprawach między panowania chłopami, bezpieczeństwa pub., nadzór nad drogami i miastami, nauczanie. W Warszawie istniała też Tymczasowo Rada Zastęp. Tymcz. (04.1794) na Litwie Deputacja Centralna WKL.
Dotychczasowa organizacja sądownictwa została zawieszona, a karnego - zlikwidowano. Nowe sądy miały charakter powszechny, ponadstanowy, podlegała im cała ludność. Pod koniec 04. 1794 zrobiono Sądy Kryminalne w Warszawie, Krakowie i Wilnie. Sąd Krym. w W-wie, Ks. Mazow. zamienił się później w Sąd Kryminalny Wojskowy powołano do karania przestępstw przeciw powstaniu i bezp. pub. z wyłączeniem zdrady kraju. Sąd Krym. Woj. Krak.: zdrada kraju, przestępstwa przeciw powstaniu i czyny zagrożone karą śmierci i dożywocie. Sąd Krym. Wileński zwany potem Gen. - sprawy przeciw zdradzie kraju i przestępstw przeciw powstaniu. Od czerwca 1794r. zaczęto też tworzyć woj. sądy krym. w Koronie i powiatowe na Litwie. W parę dni później powołano dwa Najwyższe Sądy Kryminalne - dla Korony w W-wie, i dla Litwy w Wilnie. Postępowanie we wszystkich sądach jednoinstancyjne.
Sady:
Prawo karne było odpow. rewolucji francuskiej. Nie było w nim humanitaryzmu. W powstaniu Kościuszkowskim nie było sądów cywilnych tylko sądy karne, które stosowały prawo karne. We władzach znajdowali się ludzie, którzy tworzyli Sejm Wielki i Kodeks St. Augusta: H. Kołłątaj, Józef Szymkowski, Pawlikowski, Franciszek Barss, Józef Weyssenhoff. Stworzono humanitarny system prawa karnego.
3.06. 1794 - RNN - wydała rezolucję zawierającą utworzenie sądów kryminalnych. Wojewódzkie miały powstać w poszczególnych województwach. W Warszawie i Wilnie ale ich zasięg nie był długi. Zawierały przepisy dotyczące prawa karnego procesowego i materialnego oraz zdrady kraju.
Nowe idee:
*nullum crimen i nullam peona
*zasada lex retro non agit z wyjątkiem przestępstw zdrady targowickiej
*kara śmierci jako zemsta obrażonego narodu
*różnicowano odp. w odniesieniu do dzieci
*proporcjonalność kary do czynu
*nowy model postępowania karnego
*NSZN Kościuszko miał prawo łaski
RNN to 8 wydziałów, jeden z nich to wydział sprawiedliwości (Szymkowski) i wydział bezpieczeństwa dla tropienia szpiegów. Proces karny polegał na tym, że w wydz. bezpieczeństwa były powoływane deputacje do prowadzenia postępowania i selekcji donosów.
Najważniejsza była deputacja INDAGACYJNA - mogła ona aresztować podejrzanego oraz przeprowadzała postępowanie przygotowawcze. Prowadziła śledztwo. Było ono prowadzone wg własnych technik, listy pytań, akt oskarżenia i kierował sprawę do niezawisłego sądu.
Sądy rozpatrywały sprawy jako spór między dwoma różnymi stronami. Był oskarżyciel i oskarżony był to więc proces kontradyktoryjny. Powstał proces mieszany. Składał się z dwóch etapów:
1.Postępowanie przygotowawcze zakończone aktem oskarżenia.
2.Postępowanie sądowe - koniec to wyrok.
Proces mieszany to proces inkwizycyjno-skargowy. Wykształcił się w powstaniu kościuszkowskim. W praktyce w prawie w KN w 1808r.
1.etap: inkwizycja - wyrównanie szans a oskarżyciel i oskarżony znajdują się po dwóch różnych stronach. Prokurator jest stroną procesu.
2.etap: skargowy - zaczyna się skargą oskarżyciela