Archanioł Rafael w obrazie Rembrandta |
Wpisał: Żaneta Groborz-Mazanek |
"Tobiasz przywracający wzrok swojemu ojcu" - Żaneta Groborz - Mazanek opisuje obraz Rembrandta. „Ja jestem Rafał, jeden z siedmiu aniołów, którzy stoją w pogotowiu i wchodzą przed majestat Pański”. (Tb. 12, 15). Archanioł Rafael pojawia się w Biblii jedynie w Księdze Tobiasza w związku z historią pobożnego Tobiasza i jego rodziny. Przybiera ludzką postać - młodzieńca Azariasza, towarzysząc synowi doświadczonego ślepotą Tobiasza (również Tobiaszowi) w drodze do Raga w Medii, dokąd został wysłany przez ojca po odbiór pieniędzy zdeponowanych u przyjaciela imieniem Gabael. W sztuce przedstawiany jest przeważnie razem z młodszym Tobiaszem jako jego anielski opiekun w podróży - z rybą lub puszką na maść z rybiej żółci (medykament, którym stary Tobiasz zostanie wkrótce uzdrowiony). Temat ten był bardzo popularny we Florencji w XV i XVI w. (np. w obrazach A. del Pollaiuolo, A. del Verrocchio, Filippo Lippi, F. Botticiniego), a także chętnie podejmowany przez niderlandzkich pejzażystów jako sztafaż. Inne sceny z historii Tobiasza, a nawet całe cykle, znane są już od średniowiecza. W XVII w. tematykę tę upodobał sobie największy religijny malarz w protestanckiej Holandii - Rembrandt van Rijn (1606-1669) i artyści z jego kręgu - w malarstwie, rysunku, grafice. Jeden z obrazów Rembrandta, związanych z historią Tobiaszów, został namalowany jeszcze we wcześniejszym okresie twórczości artysty - w 1636 r. - i nosi tytuł „Tobiasz przywracający wzrok swojemu ojcu” (olej na drewnie, 48 x 39 cm, Stuttgart, Staatsgalerie). Nie jest to jednak dosłowna ilustracja biblijnego tekstu. Ważniejszy jest wyraz całości i wzajemne relacje między postaciami. W Księdze Tobiasza syn nakłada maść z rybiej żółci na oczy ojca, witającego go u wrót podwórza (Tb. 11, 10-13). Rembrandt umieszcza scenę we wnętrzu ubogiego domostwa. Azariasz zdążył już przeobrazić się w anioła... Imię Rafael znaczy - Bóg uzdrawia i chociaż zabieg medyczny wykonuje młodszy Tobiasz (posługując się igłą, a nie żółcią ryby), to jednak uzdrowienie dokonuje się za sprawą samego Boga. Rembrandt nigdy nie przedstawiał Boga Ojca - w scenach zaczerpniętych ze Starego Testamentu zastępują Go anielscy posłańcy. Stojący obok Tobiaszów Archanioł Rafael reprezentuje więc Boga. Odwiedziny anioła w domu Tobiasza są pretekstem do ukazania uzdrawiającej Bożej obecności. Za chwilę zostanie zdjęte bielmo z oczu ojca - „przejrzy i zobaczy światło”. Ślepotę Tobiasza - pobożnego Żyda posłusznego Prawu - i wynikające stąd cierpienie tłumaczy się jako czasową próbę zesłaną przez Boga, który czuwa nad sprawiedliwym człowiekiem i później stokrotnie go wynagradza. Ale współczesny punkt widzenia odsłania również interpretację psychologiczną (ciekawą propozycję daje Anzelm Grun: Każdy ma swego anioła, Kraków 2001, s. 67-71). Zbytnia wierność nakazom prowadzić może do tego, że stajemy się twardzi (czyż nie był taki i Tobiasz w stosunku do żony i syna?); żywą duchowość zastępuje rygoryzm, relacje międzyludzkie ulegają wypaczeniom. Tobiasz - syn przebywa długą duchową drogę w towarzystwie anioła, by nauczyć się miłości. Rafael jest tym, który leczy rany (opętanie Sary, ślepotę ojca), uzdrawia relacje, buduje związki na nowych zasadach, uczy dojrzałości w miłości, pozwala zobaczyć wypływające z niej światło, dając prawdziwe życie. Cały artykuł przeczytasz w numerze 3/2005 czasopisma "Któż jak Bóg". |