Atmosfera w klasie - jako istotny czynnik uczenia się.

Etap szkolny to ważny czas inwestycji społecznej, która przynosi pożądane efekty, jeśli nauczyciele ucząc, kształtują w uczniach cechy niezbędne do przyjęcia w przyszłości roli odpowiedzialnych, świadomych obywateli, gotowych do ciągłego samokształcenia. Aby sprostać temu zadaniu, nauczyciel nie potrzebuje rezygnować z dotychczasowego programu nauczania, ale powinien świadomie stworzyć atmosferę bezpieczeństwa i wyrobić w uczniach przekonanie, że są w stanie sprostać stawianym im wymaganiom. Wielu nauczycieli ma dar mobilizowania uczniów do nauki bez uciekania się do stosowania nagród i kar, wszyscy potrafią działać inspirująco na niektórych uczniów, ale możliwe jest, żeby każdy uczący pracował tak, aby u każdego ucznia stopniowo rozwijało się poczucie odpowiedzialności, szacunku dla samego siebie i dla innych. Przekonuje o tym Merrill Harmin w książce „Duch klasy”, do której przeczytania gorąco zachęcamy. Autor udowadnia, że duch klasy objawia się w uczniach poczuciem własnej wartości, zaangażowaniem w proces uczenia się, samodzielnością, umiejętnością współpracy oraz świadomym uczeniem się. To pięć wskaźników dobrej atmosfery nauczania i uczenia się i warunków, w których uczeń nabiera przekonania, że nauczyciel jest po ich stronie.

Zanim więc przystąpicie do pracy, zastanówcie się nad tym, jaka atmosfera panuje w waszej klasie i czy sprzyjać ona będzie efektywnemu uczeniu się bez rywalizacji. Jeśli dojdziecie do wniosku, że w zespole uczniowskim panuje konkurencja, że uczniowie są przyzwyczajeni do pracy dla nagrody - oceny, pochwały, plakietki wzorowego ucznia - to warto poszukać odpowiedzi, jak to zmienić. Dlaczego jest to ważne? Ponieważ jeśli mamy „najlepszych”, to będą też „najsłabsi” lub „najgorsi”. Ci z kolei będą pracowali, żeby uniknąć kary. Będą również bali się zadawać pytania i udzielać odpowiedzi, żeby się nie kompromitować. I to nie tylko w oczach nauczyciela, ale również (a może przede wszystkim) w oczach kolegów. Może dojść też do takiej sytuacji, że będą bojkotować lekcję, wprowadzać swoistą modę na nieuczenie się, szykanować „kujonów”. Może również zaistnieć sytuacja, w której prymusi będą lekceważyć innych, których potencjału nie będą mieli szansy dokładnie poznać. Nie jest łatwo uczniom zmienić konkurencji we współpracę, a nauczycielom zrezygnować z postawy „nadzorcy” i zakorzenionej w szkole opinii, że głównie stopnie i rywalizacja motywują uczniów do nauki. Nauczyciele obawiają się utraty autorytetu, zlekceważenia przez uczniów. W dodatku nie ma gotowych recept skutecznego budowania atmosfery sprzyjającej uczeniu się w każdej klasie, ale na pewno warunkiem jej istnienia jest twórcze podejście nauczyciela, jego wewnętrzna zgoda na zmianę, wynikająca z potrzeby doskonalenia się, a przede wszystkim dobra współpraca z uczniami, którzy muszą uwierzyć, że nauczyciel to ich sojusznik. Dobrze jest pamiętać, jak ważne zadanie ma do spełnienia nauczyciel. Jego rola polega na wspieraniu uczniów, a nie tylko ocenianiu ich i wykazywaniu, jak mało jeszcze umieją.

Na początek warto porozmawiać z uczniami o pracy z ocenianiem kształtującym, które ma pomóc uczyć się każdemu z nich. Warto zapytać uczniów, dlaczego chodzą do szkoły i czego od szkoły oczekują. Trzeba też poinformować uczniów, że nową metodę nauczania będzie wprowadzać razem z nimi i będziecie otwarci na ich uwagi na ten temat. Może warto byłoby na wstępie wprowadzić nowe zasady współpracy, wyjaśnić, że uczenie się jest wspólną sprawą całej klasy, że od tej chwili doświadczenia każdego ucznia są ważne i pożyteczne dla innych. Cykliczna wymiana doświadczeń i spostrzeżeń między nauczycielem a uczniami na temat skuteczności wprowadzanych zmian daje szansę wspólnego wypracowania sposobów radzenia sobie z trudnościami. To z kolei jest ważnym krokiem do budowania współodpowiedzialności za proces uczenia się.

Można również poinformować uczniów o tym, że zamierzasz informować innych nauczycieli o ocenianiu kształtującym i że liczysz na pomoc uczniów w tej sprawie. To kolejna szansa, aby nauczanie stało się wspólną sprawą nauczycieli i uczniów. Uczniowie powinni poczuć się wyróżnieni wyborem ich klasy na próbę z OK, będą wtedy waszymi sojusznikami.

Wstępne rozmowy i ustalenia są bardzo ważne, bo określają cele i porządkują dalszą współpracę. Pamiętajmy jednak, że o tym iż jesteście sojusznikami uczniów, jesteście z nimi, a nie przeciwko nim należy zapewnić przede wszystkim konsekwencją czynów, a nie tylko słownie.

Szukajmy więc wspólnie skutecznych rozwiązań i realizujmy je w duchu oceniania kształtującego.

Materiał pomocniczy nr 1 do modułu pierwszego Centrum Edukacji Obywatelskiej

Kurs internetowy „Lider oceniania kształtującego w szkole”

Centrum Edukacji Obywatelskiej

---