Twórczość Stanisława Orzechowskiego
Wg J. Ziomka
- za namową ojca przyjął święcenia kapłańskie, ożenił się jednak drwiąc z gróźb biskupa
- 1544 r. wyd. rozprawę łacińską Chrzest Rusinów i ok. 1547 r. Mowę o prawie bezżeństwa- obie są obroną porządku wschodniego i krytyką celibatu
- w Prośbie do papieża Juliusza III o zatwierdzenie małżeństwa zabiegał o legalizację małżeństwa
- najwcześniejsze utwory: 1543r.- łac., tłum. na polski Książki o ruszeniu na ziemie polskiej przeciw Turkowi, 1544r.- Turcyka druga Do króla Polski Zygmunta- są to utwory literatury antytureckiej nawołującej do nowej krucjaty przeciw poganom
-1544r.- Annales... (Kroniki polskie od zgonu Zygmunta Pierwszego) wyd. dopiero 1611r obejmują lata 1548-1552, opisują wypadki publiczne- pogrzeb króla starego, sejmy, spory wokół małżeństwa Zygmunta Augusta z Barbarą, a także osobiste dzieje autora
- po pogrzebie Jana Tarnowskiego w 1561r.- Żywot i śmierć Jana Tarnowskiego… po polsku- parenetyczna biografia pochwalna- dzieje rodu Tarnowskich, lata nauki i wędrówki przyszłego hetmana, jego przewagi wojenne, Zycie domowe, poglądy polityczne i religijne.
- trzy prace stanowią program organizacji państwa szlacheckiego w duchu odnowionego po soborze trydenckim katolicyzmu, są to:
- Rozmowa albo Dyjalog około egzekucyjnej Polskiej Korony (Kraków 1563, wznowienie 1564)- dialog między Gospodarzem, Papiernikiem i Ewangelikiem, który już przed rozmową jest pokonany i słucha argumentów)
- Quincunx, to jest Wzór Korony Polskiej na cynku wystawiony (1564), Quincunx to cynek (figura geometryczna obrazująca stosunek władzy świeckiej do duchowej)
- Policyja Królestwa Polskiego na kształt Arystotelesowych Polityk (1566)
- polemika a Andrzejem Fryczem Modrzewskim:
W 1561 r. w Wolborzu miała miejsce czterodniowa dyskusja o problemach organizacyjnych Kościoła i kwestiach dogmatycznych. (miedzy Fryczem, Orzechowskim i biskupem Uchańskim). Orzechowski argumentował zawiłymi sylogizmami przysłaniając stronę merytoryczną rozważań, co krytykował Frycz. Orz. Prowokując ułożył i przybił na drzwiach wolborskiej katedry tezy w obronie papiestwa, czego Frycz nie chciał podpisać, odpowiedział natomiast utworem Narratio simplex. Orzechowski- Do Jakuba Uchańskiego- Frycz, czyli o majestacie Stolicy Apostolskiej; Frycz- Orzechowski, czyli Odparcie oszczerstw Stanisława Orzechowskiego z Rusi.
Stanisław Orzechowski - publicystyka XVIw.
- pol. + łac.
- przeciwnik Frycza Modrzewskiego
- przyjął święcenia kapłańskie, ale myślał o małżeństwie - konflikt z duchownymi
- z reformacją zgadzał się tylko w sprawie walki z celibatem
*1544-rozprawa „Chrzest Rusinów” - obrona chrześcijaństwa wschodniego
1547-„Mowa o prawie bezżeństwa”
1551 „Prośba do papieża Juliusza III o zatwierdzenie małżeństwa” - legalizacja małżeństwa
*1543-mowa „Książki o ruszeniu ziemie polskiej przeciw Turkowi”
1544-„Turcyka druga Do króla Polski Zygmunta”
literatura antyturecka, nawołuje do nowej krucjaty przeciw poganom, wołał o solidarną akcję przeciw Turkom
*1554-„Annales Polonici…”-„Kroniki polskie od zgonu Zygmunta I”
-obejmuje lata 1548-1552
-wzmianki wydarzeń wcześniejszych - pogrzeb Zygmunta Starego, sejmy
-elementy autobiograficzne - osobiste dzieje autora
- w 3 os., brak liryzmu, swoje losy stawia w rzędzie
najważniejszych wydarzeń państwowych
*„Żywot i śmierć Jana Tarnowskiego”-hetman wielki koronny
-parenetyczna biografia
-dzieje rodu Tarnowskich, lata nauki i wędrówki,
dokonania wojenne, poglądy polityczne i religijne
-wzorzec osobowy polskiego szlachcica-magnata
-porównany do Heraklesa: spośród Rozkoszy (sielanka)
i Cnoty (niebezpieczeństwa, wojna, praca) wybrał Cnotę
*dialogi - program organizacji państwa szlacheckiego w duchu odnowionego po soborze w Trydencie katolicyzmu
„Rozmowa albo Dialog około egzekucyjnej Polskiej Korony”
-forma dialogu między Gospodarzem, katolikiem i ewangelikiem
„Quincunx, to jest Wzór Korony Polskiej”
-quincunx- cynek lub figura geometryczna( jak piramida)
- 5 wierzchołków: wiara, kapłan, ołtarz, król i Kościół
- Kościół jest najważniejszy
-teokratyczny system wywodzi się z tradycji wczesnochrześcijańskiej
-rozróżnienie Królestwa od Rzeczypospolitej
-w przedmowie: topos tonącego okrętu
„Policyja Królestwa Polskiego na kształt Arystotelesowskich Polityk”