Historia 17

Przedstawiciele sztuk pięknych na ziemiach polskich: St. Samostrzelnik - autor wspaniałych polidromii i miniatur, M. Kober - malarz portretowy, autor m.in. wizerunków Stefana Batorego i Anny Jagiellonki. Wybitni uczeni Polskiego odrodzenia i ich osiągnięcia: M. Kopernik - astronom, prawnik, ekonomista, kartograf, lekarz i polityk. Autor dzieła o obrotach ciał niebieskich. Prawdziwy olbrzym polskiego odrodzenia. Maciek z Miechowa (miechowita) - rektor Uniwersytetu Krakowskiego na początku IV wieku. Lekarz, astrolog, geograf „ rozprawa o dwóch Sarmacjach azjatyckiej i europejskiej”. Historyk, jego „kronika Polaków” stanowi kontynuację kroniki Jana Długosza. Wybitne dzieło z zakresu geografii należy również uznać wydrukowaną w Krakowie w połowie XVI wieku mapę sarmacji i polski przez kartografa, historyka bernarda wapowskiego. M. Bielski - napisał pierwszy w języku polskim zarys geografii i historii powszechnej „kronika wszystkiego świata”. M. Kromer - biskup warmiński opisał geografię. Humanizm - prąd umysłowy, kulturalny i polityczny w Europie od XIV - XVI wieku głoszący że człowiek jest wartością najwyższą. Cechami charakterystycznymi są: fascynacja filozofią literaturą sztuką historią, językami starożytnymi Odrodzenie - epoka w historii kultury europejskiej (wiek jak wyżej) początek we Włoszech. Cecha to nawiązanie do starożytności Wzrost znaczenia magnaterii w Pol. na przełomie XVI i XVII w. Na wzrost wpływ miały przywileje przyznawane grupie społecznej przez monarchów oraz dynamika gospodarki folwarczno pańszczyźnianej Przywileje nadawane szlachcie polskiej: -koszycki 1347 Ludwig Andegaweński, zniesienie podatków płaconych przez szlachtę za wyjątkiem paradlinego wys. 3gr za łana -czerwiński 1422 Władysław Jagiełło nie naruszalność majątkowa szlachty bez wniosku sądowego -warcki 1423 Władysław Jagiełło prawo do usuwania z ziemi nieposłusznych sołtysów -jedleńsko -krakowskie 1430-1433 Władysław Jagiełło nietykalność szlachty bez wyroku sądu -nieszawsko - cerkwicki 1454 Kazimierz Jagielończyk dotąd król nie może zwoływać pospolitego ruszenia ani wprowadzić nowych podatków bez zgody szlachty -piotrkowskie 1496 Jan Olbrycht uzyskanie prawa do posiadania ziemi na wsi i zwolnienie z opłat celnych wprowadzenie tzw. taks wojewódzkich, ograniczenie wychodźstwa chłopów ze wsi -konstytucja ”nihil novi” nic nowego 1505 Aleksander Jagiellonczyk. Odtąd nic nowego w ustroju Polski nie może być wprowadzone. -toruńsko - bydgoskie -1505 - 1520 Zygmunt Stary. Przekazanie sądownictwa nad chłopami w ręce szlacheckie, ograniczenie sądownictwa mieszczańskiego i minimalny wymiar pańszczyzny. Pod koniec XV wieku wykształcił się w Polsce sejm walny składający się z 2 izb: poselskiej i senatorskiej. Tworzyły go 3 stany sejmujące: król, senatorzy i posłowie ziemscy. Rodzaje sejmów w Polsce szlacheckiej: -zwyczajny (ordynaryjny) - zbierał się raz na 2 lata na okres 6 tygodni. -nadzwyczajny (ekstraordynaryjny) - zwołany w szczególnych sytuacjach na 2 tygodnie. -konwokacyjny - zbierał się w okresie bezkrólewia -koronacyjny - kończył bezkrólewie -rokoszowy - jeden z sejmów nadzwyczajnych Stan szlachecki w Polsce dzielił się na : magnaterię, szlachtę średnią, szlachtę drobną, szlachtę zaściankową, szlachtę gołotę. Ruch egzekucyjny - to działalność broniąca prawa szlachty w XVI wieku. Domagał się egzekucji dóbr (nielegalnie rozdanych majątków)egzekucji praw (ujednolicenie przepisów), zacieśnienie unii Pl. Lit, zniesienie różnic podatkowych i ograniczenie sądownictwa Kościelnego (odstępstwo od wiary) Zdominowanie życia politycznego w Polsce przez magnaterię oznaczało kres demokracji szlacheckiej i początek rządów oligarchii magnackiej: -demokracja szlachecka - ustrój polegający na dominacji w życiu politycznym i społecznym stanu szlacheckiego. Polityka zagraniczna ostatnich Jagiellonów Kierunki polityki zagranicznej ostatnich Jagiellonów: a)Prusy Książęce: -Ostatnia wojna z zakonem Krzyżackim(1519-1521) -Sekularyzacja Prus i hołd Pruski(1525) Sekularyzacja-(inaczej zeświecczenie) to przekształcenie instytucji Kościelnych w świeckie. b)Inflanty(Państwo Kawalerów Mieczowych): -sekularyzacja Inflant w 1561 roku, Inflanty stają się lennem Polski, c)konflikty Księstwa Moskiewskiego z Wielkim księstwem Litewskim: -spowodowane dążeniem rosnącej w siłę Moskwy do jednoczenia. Gospodarka folwarczno-pańszczyźniana: Folwark pańszczyźniany-skutkiem odkryć było podzielenie Europy na 2 części(dualizm w rozwoju gospodarczym). Rozwój przemysłowy i demograficzny Europy Zachodniej wiązał się z wzrostem zapotrzebowania na zboże, którego głównym expertem byłą Europa środkowo-wschodnia. Zwłaszcza polska. Wówczas zaczęły powstawać na ziemiach polskich wielkie gospodarstwa rolno-budowlane nastawione na zbyt zwane folwarkami. Ponieważ do pracy na tak wielkim arcale upraw nie wystarczało już rąk szlacheckiej. Gospodarze zajmowali gospodarstwa opuszczone i nieużytki. Szlachcice zmuszali do niej za darmo przez określoną ilość dni w tygodniu wszystkich chłopów na ich ziemi. Sytuacja społeczno-prawna chłopów warunki życia chłopów pogarszały się. Szlachta nie tylko bogaciła się ich kosztem, ale także ograniczała im swobody osobiste. Szlachta uzyskała prawo do pozbawiania ziem sołtysów, sądzenia chłopów z podległych terenów oraz utracili prawo do opuszczenia ziemi bez zgody właściciela. Jeden syn chłopów mógł udać się na naukę, pod warunkiem, ze wróci. Poza tym wzrósł wymiar pańszczyźniany z 1 łana ziemi, po raz pierwszy został określony na 1 dzień pracy w tygodniu za łana. Miasta i mieszczaństwo: Do zamonzności doszedł Gdańsk, który handlował zbożem produktami leśnymi i materiałami do budowy okrętów. W miastach osiedlali się także niemcy, zydzi i ormianie, którzy stworzyli najzamożniejsza i wpływową grupę mieszczaństwa tzw. Patrycjat. Szlachta ograniczała reguły dla mieszczaństwa. Pozbawiano ich byciem w sejmie, handlu, rzemieślnikami i urzędy piastowe. Początki RP obojga narodów: Dążenia do zacieśnienia Unii PL-Lit.: -spowodowane interesami politycznymi i ekonomicznymi PL i Lit obawami przed wygaśnięciem dynastii Jagiellonów i pozostawieniem Litwy własnemu losowi Zawarcie unii realnej pl lit w lublinie w 1562 roku-akt zakładał jedność państwa i powstanie RP obojga narodów (odtąd wspólnymi dla Polski i Litwy miały być następujące elementy ustroju: król, sejm i polityka zagraniczna odrębnymi pozostawały urzędy, wojsko, skarb i moneta. I bezkrólewie po śmierci Zygmunta Augusta w 1572 roku i I wolna elekcja z 1573 roku wybór Henryka Walecznego na króla Polski. Artykuły henrykowskie i pacta conventa ,czyli 2 pakiety dokumentów przedstawiane przez polską szlachtę nowo wybranemu królowi przed jego koronacją artykuły henrykowskie były zbiorem najważniejszych zasad RP pacta conventy zawierały doraźne zobowiązania elekta poczynione wobec szlachty. Panowanie Stefana Batorego: -powołanie piechoty wybranieckiej -powstanie Trybunałów(Koronnego i Litewskiego) -utworzenie Uniwersytetu w Wilnie w 1581 Wojna z Rosją o Inflanty: -starcia pod Płockiem 1579; Wielkimi Łukami 1580; Pskowem 1581 -rozejm w Jamie Zapolskim 1582 i odzyskanie przez Polskę Inflant.