Polska Bibliografia Literacka

"Polska Bibliografia Literacka" jest wydawnictwem seryjnym, ukazującym się od 1954 r. Jej twórcą i pierwszym kierownikiem zespołu autorskiego był Profesor Stefan Vrtel-Wierczyński, docent Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie.

Wydana za rok 1919 bibliografia objęła, prócz wydawnictw samoistnych, zawartość literacką ponad 200 czasopism i wydawnictw zbiorowych. Całość zgromadzona została w dwóch głównych działach:

1. Literatura polska

2. Literatura oba ( z wewnętrznym podziałem według literatur narodowych)

W każdym z tych działów zastosował układ abecadłowy według autorów i omawianych pisarzy oraz około 40 haseł przedmiotowych, takich jak, np.: Antologia, Archiwa, Bibliografia, Powieść, Romantyzm, Teatr.

Do roku 2000 ukazało się 45 roczników, zawierających materiał z lat 1944/45-1988. Rok 2001 okazał się przełomowy w zakresie prezentacji materiału "Polskiej Bibliografii Literackiej" - rocznik za 1989 r. ukazał się w formie płyty kompaktowej, a materiały zgromadzone za następne lata 1990-1995 dostępne są w formie internetowej bazy danych pod adresem http://pbl.ibl.poznan.pl.

"Polska Bibliografia Literacka" swym zasięgiem obejmuje prace z teorii i historii literatury, krytyki literackiej, teatralnej i filmowej, literatury współczesnej i życia literackiego. Odnotowuje także polskie teksty literackie i paraliterackie (opublikowane zarówno w postaci druków zwartych, jak i na łamach czasopism krajowych oraz emigracyjnych), ich przekłady, a także teksty literackie obce (książki i teksty w czasopismach) w przekładzie na język polski. Bibliografia rejestruje też inne formy recepcji literatury takie, jak: spektakle teatralne, słuchowiska radiowe, przedstawienia teatru telewizji oraz roczną produkcję polskich filmów fabularnych.

"Polska Bibliografia Literacka" uwzględnia książki wydawane w kraju w języku polskim i językach obcych oraz wydawane poza jego granicami w języku polskim, a także obcojęzyczne, jeśli dotyczą pisarzy polskich lub gdy ich autorem jest Polak. Pierwsze wydania książek przedmiotowych, wyborów dramatów i opowiadań posiadają opis zawartości, a antologii - nazwiska autorów zamieszczonych utworów.

Prezentowane materiały czasopiśmiennicze są wynikiem opracowywania z autopsji: dzienników ogólnopolskich, krajowych periodyków literackich, kulturalnych, kulturalno-społecznych, wydawnictw seryjnych (głównie z zakresu nauk o literaturze) wydawanych przez placówki naukowe, wybranych tytułów prasy emigracyjnej oraz zagranicznych czasopism naukowych poświęconych problematyce krajów słowiańskich. Znaczna część tych zapisów jest uzupełniona adnotacjami.

Mimo niezmienionej od początku koncepcji i ogólnych zasad doboru materiały istnieją jednak między poszczególnymi rocznikami różnice; dotyczące zakresu, zasięgu i metody opracowania. Można je zwłaszcza zauważyć między rocznikami tzw. Serii pierwszej 1944-45- 1949, a dalszymi rocznikami, tzw. Serii drugiej. Najistotniejsze zmiany to:

• Zrezygnowanie z materiałów z dziedzin pokrewnych, takich, jak bibliotekarstwo czy księgoznawstwo

• Zaostrzenie kryteriów selekcji w zakresie źródeł i materiałów; wyłączenie z bibliografii, spotykanych w czasopismach popularnych i prasie codziennej, przedruków, znanych tekstów klasyków literatury polskiej, anonimowych artykułów historycznoliterackich dotyczących znanych pisarzy, drobnych, anonimowych recenzji sprawozdawczo- zalecających, anonimowych przekładów tekstów obcych. Od rocznika 1958 nowe hasło autorskie, w przypadku autorów polskich, wprowadzane jest dopiero, gdy pisarz legitymuje się wydaną książką lub współpracą z ważniejszymi czasopismami literackimi; jeśli pisarz rozwinął wcześniej jakąś twórczość literacką, zamieszczony zostaje wykaz utworów drukowanych w latach poprzednich. Wyselekcjonowane materiały zachowywane są w kartotekach i udostępniane zainteresowanym.

• Uwzględnienie w szerszym stopniu poloników zagranicznych, i to zarówno utworów literackich i rozpraw w języku polskim, jak też prace w językach obcych o literaturze polskiej.

• Od rocznika 1966 objęcie rejestracją dokumentów audiowizualnych:

• Płyt z nagraniami utworów literackich oraz płyt muzycznych z pieśniami do tekstów literackich

• Nagrań telewizyjnych i radiowych utworów literackich przeznaczonych specjalnie lub adoptowanych do realizacji radiowej lub telewizyjnej

• Polskich filmów fabularnych

• Od rocznika 1966 materiałów dotyczących teatru

Opis bibliograficzny

Opisy sporządzane są z autopsji, jeśli chodzi o dzieła zwarte obejmują:

• Nazwę autora

• Tytuł oraz podtytuł

• Współpracowników => tłumacz, przedmówca, ilustrator

• Oznaczenie wydania

• Liczbę tomów

• Adres wydawniczy => miejsce, rok wydania, wydawca

• Objętość

• Serię wydawniczą

• Numer serii

Oprócz pozycji jednostkowych występują w bibliografii pozycje zbiorowe, które w odniesieniu do tekstów literackich zawierają następujące grupy utworów jednego autora drukowanych w czasopismach i wydawnictwach zbiorowych:

• Wiersze (poprzedza je skrót W:)

• Utwory prozą, w tym reportaże i felietony (skrót P:)

• Teksty paraliterackie, ale tylko pisarze wybitniejszych

W opisach z zakresu krytyki literackiej oraz piśmiennictwa z dziedziny nauki o literaturze pozycje zbiorowe zawierają: książki wraz z recenzjami do nich ( podawanymi po skrócie Rec:)

Artykuły i recenzje dotyczące tych samych tematów, nazwy tematów podawane na początku pozycji rozstrzelonym drukiem.

Ze względu na przejrzystość bibliografii, lecz z również z przyczyn oszczędnościowych dokonywane były pewne zmiany w technice opisu bibliograficznego ( zwłaszcza od rocznika 1957, wydanego w 1962). Do ważniejszych należą:

• Skrócenie do inicjałów imion wszystkich autorów z wyjątkiem haseł osobowych i indeksu osobowego

• Zrezygnowanie z podawania tytułów recenzji

• Stosowanie zbiorczych opisów pozaliterackich i mniej ważnych artykułów literackich

• Usunięcie określenia gatunku z podtytułów utworów w czasopismach

• W cytatach wydawniczych oznaczanie ( od rocznika 1960/61) tytułów czasopism skrótami literowymi, usunięcie formuł nr oraz s; i wprowadzenie między cyfrą numeru a strony dwukropka

• Ograniczenie adnotacji

• Przy jednoczesnym wzroście dbałości o szczegóły

W każdej z dwóch serii zastosowano inny układ materiału.

W rocznikach 1944/45-1949 cały materiał podzielono na dwie części

1. Teksty

2. Opracowania

W każdej uwzględniając dwie podgrupy:

1. Literatura polska

2. Literatura zagraniczna (najpierw ZSRR)

W obrębie części I pozycje szeregowane są alfabetycznie wg haseł autorskich w ramach literatury poszczególnych krajów ; w części II zastosowaną systematyzację rzeczową. Literatura polska dzieli się na pięć działów:

1. 
   Historia literatury i krytyka literacka

• Od średniowiecza do połowy XVIII w.

• Oświecenie, romantyzm, pozytywizm

• Naturalizm w roczniku 1948

• Młoda Polska

• Dwudziestolecie międzywojenne

• Współczesność

• Literatura staropolska

• Oświecenie, romantyzm

• Literatura lat 1863-1939

• Literatura współczesna

2. Teoria literatury i krytyki. Językoznawstwo

3. Nauki pomocnicze

4. Teatr i film

5. Organizacja literatury i krytyki literackiej

Charakterystyka PBL

Polska Bibliografia Literacka w wersji wirtualnej, podobnie jak wcześniejsze wydania, jest bibliografią bieżącą i odnotowuje materiały z zakresu:

• teorii i historii literatury,

• krytyki literackiej, teatralnej i filmowej,

• literatury współczesnej i życia literackiego,

• polskie teksty literackie i paraliterackie (opublikowane zarówno w postaci druków zwartych, jak i na łamach czasopism krajowych i emigracyjnych) oraz ich przekłady,

• teksty literackie obce w przekładzie na język polski.

• inne formy recepcji literatury, takie jak:

• spektakle teatralne,

• słuchowiska radiowe, teatry telewizji,

• roczną produkcję polskich filmów fabularnych.

Internetowa wersja Polskiej Bibliografii Literackiej tak obszerny materiał dzieli na cztery części.

Pierwszą część tworzą działy:

• Ogólny,

• Metodologii badań literackich,

• Teorii procesu historycznoliterackiego,

• Teorii dzieła literackiego z dalszym podziałem na:

• Stylistykę,

• Wersologię,

• Genologię,

• Teorii krytyki literackiej,

• Psychologii literatury,

• Socjologii literatury,

• Zagadnień przekładu,

• Literatury w innych sztukach.

W 2006 r. część ta obejmowała 1269 zapisów, a obecnie 1787.

Druga część PBL jest największa objętościowo i tworzą ją takie działy jak:

• Historia literatury (wyodrębniający materiały o charakterze ogólnym, a następnie dotyczące poszczególnych epok).

• Literatura współczesna - zawiera na wstępie informacje o pracach ogólnych, a dalej dotyczące kolejno dramatu, krytyki, poezji i prozy; materiały o życiu literackim podzielono według tworzących go zjawisk, takich jak: prawo autorskie, polityka kulturalna, imprezy literackie, konkursy, nagrody, odznaczenia, plebiscyty, kontakty z zagranicą, związki i stowarzyszenia twórcze, życie literackie w poszczególnych miastach, wreszcie polskie życie literackie poza granicami kraju.

• Zagadnienia specjalne składają się z: materiałów dotyczących bibliografii, katalogów i słowników, czasopiśmiennictwa, kontaktów literatury polskiej z zagranicą, literatury dla dzieci i młodzieży oraz literatury ludowej, regionalnej i robotniczej, pamiętnikarstwa, tematów i motywów literackich, wydawnictw.

• Organizacja nauki o literaturze.

• Dydaktyka literatury.

• Utwory anonimowe.

• Antologie (każda pozycja tego działu zaopatrzona jest w wykaz nazwisk autorów zamieszczonych tekstów). Hasła osobowe pisarzy polskich (zestawione także w porządku alfabetycznym, składające się z bibliografii podmiotowej i przedmiotowej).

Łącznie działy te w 2006 r. obejmowały 13431 zapisów, a obecnie 17103, nie licząc części haseł osobowych, które dostępne są poprzez indeks nazwisk.

Część trzecia jest bibliografią recepcji literatur obcych w Polsce, zestawioną według porządku alfabetycznego. Należy jednak nadmienić, że pierwszy dział odnosi się do literatury powszechnej. Część czwarta obejmuje działy - Teatr, Film, Radio, Telewizję poprzedzone działem wstępnym odnoszącym się do tych czterech form przekazu. W dziale:

• Teatr ujęte zostały m.in.: repertuar teatrów dramatycznych i lalkowych w danym roku.

• Film - ujęto informacje bibliograficzne dotyczące teorii i historii filmu, problematyki filmu współczesnego oraz alfabetyczne zestawienie wyprodukowanych w danym roku filmów fabularnych, telewizyjnych, pełnometrażowych oraz dokumentalnych, których tematyka wiąże się z tematyką bibliografii. Dział ten rejestrował również filmy obce powstałe w oparciu o utwory literatury polskiej.

• Radio - zawarto materiały dotyczące historii radia oraz jego repertuar - audycji literackich (w tym głównie teatru radiowego).

• Telewizja - zawarto materiały dotyczące historii XI muzy oraz jej repertuar.

Zarys i zasięg bibliografii

Polska Bibliografia Literacka na lata 1990-1995 posiada:

• zasięg chronologiczny ograniczony ze względu na rejestrację piśmiennictwa i innych form literackich (np.: audycje radiowe, filmy) w wyznaczonym przedziale czasowym,

• zasięg terytorialny nieograniczony, ponieważ obejmuje dzieła literackie polskie i zagraniczne tłumaczone na język polski ukazujące się na terenie Polski oraz polskie teksty paraliterackie ukazujące się na łamach czasopism emigracyjnych,

• zasięg formalno-bibliograficzny nieograniczony, gdyż obejmuje dzieła literackie ukazujące się w różnych formach recepcji: wydawnictwa (druk zwarty), utwory (artykuł, audycja, film),

• zasięg językowy ograniczony z uwagi na prezentację dzieł tylko w języku polskim.

Rodzaj i metoda opisu bibliograficznego

Wirtualna wersja PBL na podstronie zawierającej krótką jej charakterystykę http://pbl.ibl.poznan.pl/index.php?s=opbl (stan na 1 czerwca 2007 r.) nie posiada wzmianki o źródłach, z jakich korzystano w procesie jej opracowywania. Informacji tej mogła dostarczyć jedynie osobista analiza kartoteki źródeł uporządkowanej alfabetycznie dostępnej w 2006 r. Kartoteka ta pozwalała wyszukać dane źródło poprzez system automatycznego wyszukiwania (bezpośrednie skierowanie do wyszukiwanego źródła) lub wyszukanie w indeksie nazwisk.

Analiza katalogu źródeł pozwalała wysnuć wniosek, że autorzy bibliografii, podobnie jak we wcześniejszych rocznikach i w tym przypadku korzystali z:

• przewodników bibliograficznych, katalogów wydawniczych, almanachów i innych dokumentów pozwalających wzbogacić zasób PBL zgodnie z jej zakresem tematycznym,

• materiałów własnych i innych instytucji.

Zawarty w PBL materiał został opracowany z autopsji, ale również z przekazów pośrednich: własne kwerendy, recenzje, informacje przesłane przez wydawców. Kartoteka źródeł w bazie PBL z aktualnie opracowanym materiałem za lata 1990-1995 już nie występuje.

Wyszukiwanie

Szukaj tytułu

Przeprowadzenie wyszukania dla "Szukaj tytułu" (szukane hasło: przewodnik) daje rozbudowane zestawienie, w którym uzyskany wynik to wykaz pozycji, w tytule których poszukiwane słowo "przewodnik" występuje w dowolnym miejscu.
System wyszukiwawczy generuje wyniki na podstawie z góry założonych kryteriów.

• I poziom - w pierwszej kolejności wykaz obejmuje tytuły w układzie zgodnym z wykazem działów bibliografii (od części I do części IV),

• II poziom - uwzględnia formę utworu z jednoczesnym podaniem zastosowanego sposobu selekcji (alfabet autorów, alfabet tytułów).

Wszystkie utwory spełniające kryterium wyszukiwania i stanowiące wykaz posiadają uszczegółowienie danych odnoszące się do:

• informacji szczegółowych o twórcy,

• informacji szczegółowych o autorze,

• informacji szczegółowych o źródle,

• informacji szczegółowych o zapisie.

Indeks nazwisk
Wyniki wyszukiwań z wykorzystaniem "Indeksu nazwisk", podobnie jak przy wyszukiwaniu tytułu, są uporządkowane według przyjętego schematu zachowującego poniższą kolejność:

• nazwiska pisarzy, którzy mają swoje odrębne hasła w PBL,

• nazwiska autorów artykułów, książek, recenzji itd.,

• osoby współtworzące: tłumacze, ilustratorzy, reżyserzy itp.,

• osoby wymienione w adnotacjach i tytułach.

Wyniki wyszukiwań posiadają odsyłacze do zapisów pozwalających uzyskać więcej informacji.

Ocena bibliografii

Polska Bibliografia Literacka za lata 1990-1995 jest kontynuacją serii, ukazującej się, jako roczniki od 1954 r. obejmującej swoim zasięgiem terytorialnym całą Polskę, z zakresu historii i teorii literatury, krytykę literacką, teksty literackie i paraliterackie, jak również teksty literackie obce tłumaczone na język polski oraz materiały dotyczące szeroko rozumianego życia literackiego. Zasięg terytorialny, jak też formalno-bibliograficzny tej bibliografii czyni ją powszechnie wykorzystywaną przez osoby poszukujące informacji na przykład o działalności literackiej danego autora, o sztukach teatralnych czy też audycjach dokumentalnych. Elektroniczna wersja Polskiej Bibliografii Literackiej posiada wiele zalet w porównaniu z wcześniejszymi wydaniami w formie papierowej. Pierwsze wydanie PBL w wersji elektronicznej (płyta CD-ROM) obejmowało bibliografię za rok 1989 (jedyna dostępna forma wydawnicza). Kolejny okres (2006 r.: lata 1990-1992, 2007 r.: lata 1990-1995) również zebrano i udostępniono w formie elektronicznej z tą jednak różnicą, że baza dostępna jest on-line i nieodpłatnie.

Taka prezentacja bibliografii i forma jej opublikowania niesie ze sobą szereg zalet. Wśród nich można wymienić:

• dostępność: z bazy mogą korzystać wszyscy zainteresowani posiadający dostęp do Internetu, niezależnie od czasu i miejsca,

• możliwość uzyskania w jednym zestawieniu wszystkich informacji na dany temat (poszukiwane hasło, np.: tytuł, osoba) zawartych w bazie - poszukując informacji o autorze, w jednym zestawieniu otrzymamy informację o utworach, których był autorem, redaktorem (jeśli takie powstały i baza je ujmuje), wydanych w różnych formach wydawniczych,

• bieżącą aktualizację: elektroniczna wersja bazy umieszczona na serwerze, a nie wydawana w formie książkowej i/lub na płytach CD-ROM sprawia, że nie ma ona charakteru zamkniętego, a tym samym na bieżąco może być uzupełniana o nowe rekordy opracowane w późniejszym okresie,

• łatwość obsługi: przejrzystość szaty graficznej i dodatkowa możliwość wykorzystania funkcji przeglądarki internetowej, za pomocą której przegląda się bazę PBL, pozwalają na szybką identyfikację poszukiwanej informacji,

• wprowadzanie nowego kryterium wyszukiwań: wprowadzenie "Kartoteki czasopism" pozwala użytkownikowi przeglądać zapisy w danym źródle w tej formie wydawniczej,

• udostępnienie angielskiej wersji językowej.

Pomimo takich atutów baza PBL za lata 1990-1995 nie ustrzegła się przed problemami i błędami.

• Do niedawna problem stanowiły diakrytyki. Brak polskich liter to duży minus dla takiej bazy. Wszak jest duża różnica pomiędzy "Lechoń" a "Lechon". Wyszukanie np.: Chróścielewskiej Doroty było niemożliwe, podobnie jak i innych twórców, których nazwiska posiadają znaki diakrytyczne. Wyszukiwania można było dokonać jedynie przez wyszukanie ręczne, tj. przez wyszukanie w indeksie nazwisk. Brak diakrytyków występował również w opisach. Na szczęście problem ten został już wyeliminowany.

• Baza PBL za lata 1990-1995 przy tak dużym zasobie nie ustrzegła się również błędów literowych. Czy Czekanowicz Anna to ta sama osoba, co Czzekanowicz Anna?

• W bazie za lata 1990-1992 była dostępna "Kartoteka źródeł". W jej miejscu pojawiła się "Kartoteka czasopism".

• Przywrócenie "Kartoteki źródeł" wydaje się słusznym działaniem, gdyż kartoteka ta dawała możliwość przeszukiwania całej bazy PBL według źródła, zaś czasopisma, to tylko część źródeł.

Wersja on-line Polskiej Bibliografii Literackiej w dalszym ciągu, tak jak jej poprzedniczka w wersji drukowanej, jest niezbędnym narzędziem pracy dla badacza literatury polskiej, teatrologa, filmoznawcy, studenta filologii polskiej, doskonalącego swe umiejętności nauczyciela języka polskiego, wreszcie dzięki swej dostępności nawet dla maturzysty, że o bibliotekarzu tylko wspomnę. Dzięki swej nowej formie PBL stała się doskonałym, szybkim i rzetelnym źródłem informacji o literaturze w Polsce.

---