Bibliografie literackie

Retrospektywne:

Korbut Gabriel: Literatura polska od początków do wojny światowej. Książka podręczna

informacyjna dla studiujących naukowo dzieje rozwoju piśmiennictwa polskiego. Wyd. 2

powiększ. T. 1-4. Warszawa 1929 - 1931.

Wyd. 1 pt. Literatura polska od początków do powstania styczniowego. T.1 - 3.

Warszawa 1917 - 1921; obszerne repetytorium piśmiennictwa polskiego, podręcznik

literatury w postaci bibliograficznej, zawierający też charakterystykę literatury

poszczególnych okresów; t. 1 od X do końca XVII w., t. 2 XVIII w. do 1820, t.3 1820 - 1863,

t. 4 1864 - 1914; w obrębie tomów dalszy podział wg kryteriów historycznoliterackich;

zasadniczą część każdego okresu tworzą hasła bibliograficzne (życiorysy, bibliografia

podmiotowa i przedmiotowa); również hasła ogólne i wybrane hasła rzeczowe; poszczególne

tomy mają tablice chronologiczne do dziejów literatury i oświaty w Polsce oraz skorowidze

alfabetyczne autorów i dzieł anonimowych; w. t.4 uzupełnienia i sprostowania do t.1-4; zasięg

chronologiczny bibliografii przedmiotowej do początków 1931 r. (Dopełniacz I).

G. Korbut objął całość polskiego dorobku piśmienniczego w dziedzinie szeroko

pojętej kultury, porządkując materiał wg epok literackich i grup tematyczno - gatunkowych, a

w nich wyodrębniając pisarzy (życiorys, wykaz twórczości, selektywne zestawienie

opracowań).

Gabriel Korbut: Literatura polska

„Literatura polska swoją funkcję spełniła i dobrze zasłużyła się nauce polskiej. Na

konto jej pozytywów należy zapisać przede wszystkim to, że ukazywała rozwój literatury na

tle ogólnego rozwoju kulturalnego, że wskazywał na związki historii literatury z pokrewnymi

dziedzinami wiedzy, jak historia oświaty, nauki i kultury. Ta szerokość horyzontów

poznawczych uczonego miała poważny wpływ na badania historycznoliterackie. Dobrze ujął

ten problem Aleksander Brückner, doskonały znawca literatury polskiej, pisząc: Literatura

wieków ubiegłych jest pomnikiem ich życia: wyłączać z niej tylko to, co by odpowiadało

wymogom kodeksu estetycznego [czyjego? Naszego chyba nie], znaczyłoby z góry skazywać

się na jednostronność, na niemożność ogarnięcia, wyczerpania tej przeszłości, jej poglądów

na świat, jej myśli i uczuć.

Zasługą Korbuta było też wydobycie wielu nie znanych przedtem autorów na

podstawie rękopisów i rzadkich wydań. Wzbogacił przez to historię literatury polskiej o

nowe postaci i utwory nieraz wybitne. Korbut podjął się wykonania kolosalnej pracy sam

jeden, licząc głównie na własny warsztat naukowy i własne siły. Dzieło jego oddawało

nieocenione usługi badaczom zarówno początkującym, jak i wytrawnym poprzez zebranie

najważniejszej literatury przedmiotu, z zawartością czasopism włącznie.

Na uwagę zasługuje również obiektywizm twórcy Literatury, który jako wychowanek

epoki pozytywizmu cenił przede wszystkim fakty. Stąd biografie pisarzy mają czysto

faktograficzny charakter, przy czym podawał Korbut tylko wiadomości pewne i sprawdzone.

Pewna nierównomierność w traktowaniu pisarzy wynikała nie z osobistych sympatii autora,

lecz z ówczesnego stanu wiedzy. Unikał też Korbut wypowiadania własnych sądów o

pisarzach i utworach. Śledził natomiast opinie innych badaczy i odnotowywał je w

Literaturze, zestawiając niekiedy sądy sprzeczne ze sobą. Wartościowanie merytoryczne z

jego strony występuje przeważnie przy bibliografii przedmiotowej.

Chronologiczny układ całości, jak i chronologiczny w zasadzie układ bibliografii

przedmiotowej, mimo wielu niedogodności i niekonsekwencji, miał i dobre strony. Pozwalał

mianowicie na ogląd literatury w jej rozwoju, a przy opracowaniach wskazywał na

przebieg badań oraz na istniejące luki, które należało wypełnić.

Dzięki adnotacjom dotyczącym treści rejestrowanych dokumentów oraz dzięki

swojemu układowi Literatura polska posiada charakter bibliografii rozumowanej.

Na dobre autora należy też zapisać systematyczną pracę nad uzupełnianiem dzieła w

postaci planowanych dopełniaczy oraz zamiar przygotowania kolejnego wydania Literatury.

Niedostatki i mankamenty tego dzieła wynikały nie tylko z ówczesnego stanu nauki o

literaturze, ale także z błędów metodycznych autora. Nie zawsze jasne i słuszne były kryteria

selekcji pisarzy stosowane przez Korbuta, nieraz były to kryteria czysto formalne, jak np. data

wystąpienia jakiegoś pisarza, a nie zasadniczy charakter jego twórczości. Brak jednej zasady

przy dzieleniu literatury na okresy i podokresy był przyczyną wielu niekonsekwencji.

Rażą też nieprecyzyjne opisy bibliograficzne, w których nierzadko brak jednolitości i

konsekwentnego trzymania się przyjętej konwencji.

Te i inne niedostatki Literatury polskiej były wynikiem chałupniczych metod pracy

uczonego, który posiadał wprawdzie bogaty warsztat naukowy w postaci Gabinetu

Filologicznego i jego księgozbioru, ale warsztat ten nie był odpowiednio zorganizowany, ani

też właściwie wyposażony. Poza tym tego rodzaju prace wykonują całe zespoły

pracowników, Korbut zaś pracował w pojedynkę. Mimo to stworzył dzieło wyjątkowo

pożądane i potrzebne, czego wyrazem było również jego przyjęcie przez krytykę naukową”.

(Barbara Sordylowa: Gabriel Korbut. Życie i dzieło. Wrocław 1978, s. 157 - 159).

W przedmowie do pierwszego wydania Literatury Korbut napisał: Przystępując do

ułożenia swojej Literatury, nie miałem zamiaru układania ani słownika biograficznego

pisarzy polskich, ani bibliografii historii literatury polskiej, ani też pisania dziejów tej

literatury. Słownik pisarzy polskich musiałby obejmować życiorysy wszystkich pisarzy w

alfabetycznym porządku; bibliografia historii literatury polskiej musiałaby zawierać spis

wszystkich rozpraw, studiów, szkiców, artykułów dotyczących literatury polskiej, ogłoszonych

nie tylko osobno, ale, co najważniejsze, rozproszonych po czasopismach i różnych

wydawnictwach. Nie jest zatem książka niniejsza ani historią, ani słownikiem, ani

bibliografią - jest natomiast podręcznikiem informacyjnym przeznaczonym dla studiujących

naukowo dzieje rozwoju piśmiennictwa polskiego, jak to wyraziłem w podtytule.

Wiem - pisał w Posłowiu do drugiego wydania Literatury - że krytyk fachowiec znajdzie w

niej [Literaturze polskiej] niejedno przeoczenie, niejedną datę i niejedną wiadomość

niedokładnie podane, ale sprawdzenie wszystkiego u źródła był dla mnie niepodobieństwem.

Zasługą Korbuta jest rozwiązanie wielu nie znanych, ukrytych pod pseudonimami i

kryptonimami nazwisk pisarzy, a także autorów artykułów w czasopismach. Pseudonimy

podawał wówczas w nawiasie, np. Stefan Żeromski [pseud. Maurycy Zych, Józef Katerla].

Bibliografię dzieł pisarzy układał Korbut w porządku chronologicznym ich wydań

względnie zbliżonym do chronologicznego w przypadku utworów, których data ukazania się

drukiem nie była oznaczona. Np. szereg utworów Mikołaja Reja ukazało się bez roku

wydania. Przy zestawianiu twórczości tego pisarza zaznaczył więc Korbut, że jest to porządek

mniej więcej chronologiczny.

Nie podawał też z reguły objętości dzieł w stronach, natomiast w wydawnictwach

wielotomowych wymieniał tomy lub części. Opisy bibliograficzne w Literaturze polskiej nie

są więc pełne. Należy jednak pamiętać, że Korbut opracował książkę informacyjną, dla

pracowników naukowych i - być może - zbyt szczegółowe informacje bibliograficzne uważał

za zbędne. (Ilości stron przy drukach zwartych nie podają również najnowsze bibliografie

literackie, jak np. Bibliografia literatury polskiej. Nowy Korbut.)

W bibliografii przedmiotowej, obejmującej źródła i opracowania, stosował Korbut

opisy bardziej uproszczone, pozwalające jednak łatwo zidentyfikować opisywane dokumenty.

I tak np. nazwiska większości badaczy, których dzieła cytuje, przeważnie znanych, podawał

bez imion i bez inicjałów imion, a więc: Brückner, Chmielowski, Estreicher, Wiszniewski itd.

Często opuszczał też miejsce wydania podając tylko rok, głównie przy pozycjach

samoistnych wydawniczo, nietrudnych do odszukania. Natomiast przy artykułach lub

częściach dzieł zbiorowych wyszczególniał tytuł wydawnictwa lub czasopisma, rok, tom,

czasami też numer. Informował o istniejących odbitkach i nadbitkach artykułów.

Podobną, skrótową metodę opisywania dokumentów spotykamy w tym czasie w

innych bibliografiach specjalnych, a także w kompendiach zagranicznych.

Wartość informacyjno - naukową Literatury polskiej podnosiły liczne adnotacje.

Adnotacje te można podzielić na dwa rodzaje: księgoznawcze i treściowe.

Korbut był powściągliwy we własnych sądach o pisarzach i utworach; pragnął

zachować możliwie jak największy obiektywizm. Powściągliwość tę rekompensował

niekiedy przytaczając opinie innych badaczy. Zestawiając kontrowersyjne sądy o różnych

pisarzach chciał Korbut zwrócić uwagę badaczy na konieczność gruntowniejszego zbadania

ich twórczości.

Układ hasła w Literaturze polskiej

Materiał dotyczący pisarzy grupował Korbut w obrębie hasła autorskiego,

składającego się z trzech członów, a mianowicie

1.

życiorysu lub notki biograficznej [w

zależności od rangi pisarza] wraz z ogólną charakterystyką jego twórczości, następnie

2.

wykazu wydań poszczególnych utworów w porządku chronologicznym oraz

3.

literatury przedmiotu. W przypadku dużej ilości materiałów stosował w bibliografii

podmiotowej i bibliografii przedmiotowej dalsze podziały. Przy wykazach twórczości

wyodrębniał np. osobno pierwodruki, wydania zbiorowe, wydania krytyczne, utwory

pozostawione w rękopisach, korespondencję pisarza itd.

Przy szeregowaniu pozycji w bibliografii przedmiotowej trzymał się zasadniczo dat

wydania, lecz nie robił tego konsekwentnie, stosując równocześnie układ tematyczny i

według zagadnień. Pewien brak konsekwencji wytknął Korbutowi Stanisław Lam w swej

recenzji, pisząc: P. Korbut nie uznaje ani alfabetu, ani chronologii, ani podziału według

treści, ani według wartości.

Można wysnuć wniosek następujący, że różnorodność materiału w obrębie

poszczególnych tomów Literatury narzucała odmienne kryteria podziału w każdym z tomów.

Układ Literatury polskiej w swym głównym zrębie opierał się na chronologii, czyli

podziale na okresy literackie. W dalszych poddziałach krzyżują się ze sobą kryteria

formalne z rzeczowymi, a więc podział na rodzaje, gatunki, szkoły literackie z podziałem

terytorialnym, językowym i tematycznym.

W obrębie podokresów i mniejszych grup tematycznych hasła autorskie znalazły się w

jednym porządku chronologicznym z hasłami anonimowymi, które dotyczyły autorów

nieznanych lub niepewnych. Podobnie hasła przedmiotowe dotyczące instytucji kulturalnych,

oświatowych, naukowych, towarzystw naukowych i zagadnień ogólnych znalazły się również

w jednym szeregu obok haseł autorskich i tytułowych w porządku mniej więcej

chronologicznym. Nie było to zbyt szczęśliwe rozwiązanie, ponieważ układ chronologiczny

nie mógł być ściśle przestrzegany w przypadku haseł przedmiotowych. Obecnie przyjmuje się

inne rozwiązania, wydzielając osobno hasła ogólne i anonimowe oraz hasła osobowe. Zasługą

Korbuta było to, że w ogóle tego rodzaju hasła umieszczał w swoim dziele.

W Literaturze polskiej znajdują się następujące spisy pomocnicze, przy czym bierze

się pod uwagę wydanie drugie jako pełniejsze:

Tom pierwszy

Wykaz pisarzów polskich [ do którego włączeni zostali też cudzoziemcy pracujący przez

pewien czas w Polsce lub dla Polski];

Wykaz dzieł autorów nie znanych, niedawno poznanych lub niepewnych.

Tom drugi

Wykaz pisarzów polskich;

Wykaz dzieł autorów nie znanych lub bezimiennie wydanych i czasopism.

Tom trzeci

Wykaz pisarzów polskich;

Wykaz niektórych utworów bezimiennie wydanych lub autorstwa niepewnego.

Tom czwarty

Wykaz pisarzów polskich;

Wykaz pisarzów [i dzieł] obcych w 4 księgach wspomnianych.

Brak jest natomiast pełnego, sumarycznego zestawu pisarzy polskich i dzieł

anonimowych wymienionych we wszystkich tomach dzieła, co należy uznać za mankament.

Jedyny wykaz obejmujący całość materiału znajduje się w tomie czwartym i dotyczy pisarzy i

dzieł obcych wymienionych w Literaturze polskiej. Brakuje również indeksu haseł

przedmiotowych uwzględnionych przez Korbuta w Literaturze. Nie zamieszczono także ani w I

ani w II wydaniu dzieła wykazu skrótów, tak często stosowanych w tekście, ani pełnego wykazu

czasopism.

Oprócz skorowidzów na końcu każdego tomu Literatury znajdują się tablice

chronologiczne, które służą pomocą przy systematyzacji zjawisk literackich w czasie. Rejestruje

w nich Korbut najważniejsze fakty historycznoliterackie i ogólnokulturalne według dat rocznych,

a więc daty wydań wybitniejszych utworów, daty śmierci czołowych twórców, działaczy i

osobistości historycznych, ponadto daty zakładania ważnych instytucji kulturotwórczych, jak

Akademii Krakowskiej, Teatru Narodowego w Warszawie itp.

W każdym z tomów znajdują się listy dopełnień oraz uzupełnień i sprostowań.

Dopełnienia zawierają tych pisarzy, którzy weszli dodatkowo do Literatury polskiej, oraz dotyczą

bibliografii podmiotowej, tzn. wykazują utwory poprzednio nie uwzględnione z różnych

powodów. Natomiast uzupełnienia obejmują literaturę przedmiotu, a więc opracowania, które się

w międzyczasie ukazały lub zostały pominięte. Sprostowania zaś dotyczą zarówno biografii

pisarza, jak i bibliografii podmiotowej oraz przedmiotowej. Na końcu tomu czwartego zamieścił

Korbut uzupełnienia i sprostowania do czterech tomów łącznie.

Uzupełnienia i dopełnienia narastały stale, w związku z czym Korbut dosyłał je nieraz w

trakcie druku poszczególnych tomów i zamieszczał na końcu, niekiedy w kilku zestawieniach.

Dowodem systematycznej pracy nad uzupełnieniem dzieła był wydany w r. 1933 Dopełniacz I do

2 wydania Literatury polskiej. Wyraźne postawienie numeru świadczyło o zamiarze wydania

kolejnych dopełniaczy.

Bibliografia literatury polskiej „Nowy Korbut”. Red. nacz. Kazimierz Budzyk.

Instytut Badań Literackich PAN. Warszawa 1963 - [T] 1 -.

Obszerna, zaktualizowana bibliografia literatury polskiej, bazująca na bibliografii

Gabriela Korbuta, w nowym opracowaniu i układzie; zachowuje właściwie tę samą

chronologię zakresu (od początków do 1914) i podział na 4 części, z których każda składa się

z kilku tomów (vol.); t. 1-3: Piśmiennictwo staropolskie. Oprac. zespół pod kierunkiem

Romana Pollaka; t. 4-6: Oświecenie. Oprac. Elżbieta Aleksandrowska z zespołem. Red. tomu

do 1958 Tadeusz Mikulski; t.7-9: Romantyzm. Oprac. zespół pod kier. Irminy Śliwińskiej i

Stanisława Stupkiewicza; t. 12: Józef Ignacy Kraszewski. Zarys bibliograficzny; t. 13 - 16:

Literatura Pozytywizmu i Młodej Polski. Oprac. zespół pod kier. Zygmunta Szweykowskiego

i Jarosława Maciejewskiego; ponadto tomy monobibliograficzne: S. Wyspiański, J.

Kasprowicz, S. Żeromski; i t.19: bibliografia czasopism literackich.

Zasięg chronologiczny (granica górna) jest wyznaczony datą wydania poszczególnych

tomów; każda część obejmuje: hasła ogólne i rzeczowe (staropolska również anonimowe)

oraz hasła osobowe; uzupełnienia i indeksy; całość dzieła przewidziana na 19 tomów

(niektóre dzielą się jeszcze na części).

N.K. przejął z bibliografii Korbuta podstawowy zespół haseł, ogólną zasadę podziału

całości dziejów piśmiennictwa pol. na epoki hist. lit. i odpowiadające im tomy oraz

trójczłonowy układ haseł osobowych (biografia, bibliografia podmiotowa i przedmiotowa),

dokonano natomiast znacznych modyfikacji w zasadach selekcji, układu materiałów i w

sposobach zapisu informacji, a także sprostowano błędy informacyjne pierwowzoru.

Rozbudowany został zestaw haseł osobowych, m. in. przez wprowadzenie pisarzy nowo

odkrytych, przy równoczesnej eliminacji przedstawicieli dziedzin pokrewnych: historyków,

filozofów, publicystów polit., zwł. po 1863 (uwzględniano jedynie myślicieli, estetyków,

językoznawców o dorobku mającym istotne znaczenie dla twórczości lit. i nauki o

literaturze). Rozbudowie uległ też dział haseł ogólnych i rzeczowych, dających obszerną

bibliografię (a niekiedy również informacyjny opis) podstawowych zjawisk z zakresu kultury

umysłowej epoki (w skali eur. i pol.), nauki, szkolnictwa, drukarstwa, teatru, procesu hist.lit.,

świadomości lit. i życia lit. (prądy, instytucje, ugrupowania). Wiele miejsca, zwł. w tomach

dot. epok dawniejszych, poświęcono dziełom anonimowym i zespołom piśmienniczym (np.

pieśń religijna, literatura sowizdrzalska).

Trzonem N. K. pozostały hasła osobowe - prozaików, poetów, dramatopisarzy,

krytyków lit., historyków i teoretyków literatury, tłumaczy - uszeregowane w ramach epok w

porządku alfabetycznym (w odróżnieniu od przyjętego w pierwowzorze uporządkowania

rzeczowego). Obok zwięzłego życiorysu hasło takie zawiera możliwie kompletną bibliografię

twórczości oraz bibliografię opracowań i recenzji.

Słownik współczesnych pisarzy polskich. Oprac. zespół pod kier. Ewy

Korzeniewskiej. T. 1 - 4. Warszawa 1963 - 1966. Seria II. Oprac. zespół pod red. Jadwigi

Czachowskiej. Warszawa 1977 - T. 1 - . PAN Instytut Badań Literackich.

Słownik stanowi 5 część „Nowego Korbuta”; (Ser. I) obejmuje pisarzy, krytyków i

literaturoznawców XX w., którzy swój debiut rozpoczęli przed 1950 r.; pominięci są pisarze i

publicyści polityczni, którzy nie wypowiadali się w innych formach twórczości literackiej; zasięg

chronologiczny bibliografii podmiotowej i przedmiotowej do 1957; podział na 2 części: cz. 1: źródła

biograficzne i bibliograficzne, opracowania ogólne, wykazy uzupełniające (czasopisma, antologie); cz.

2: hasła rzeczowe (instytucje literackie, grupy literackie itp.), hasła osobowe (w układzie

alfabetycznym); elementy poszczególnych haseł rzeczowych i osobowych wzorowane na opisach w

„Nowym Korbucie”, przy hasłach rzeczowych omówienie dziejów i działalności instytucji,

opracowania; przy hasłach osobowych biografia, twórczość, opracowania.

Seria II stanowi kontynuację, obejmuje pisarzy debiutujących po 1950 do 1965 lub wcześniej

tych, którzy rozwinęli swoją twórczość w tym okresie; w układzie alfabetycznym wyłącznie hasła

osobowe pisarzy i badaczy literatury; podają informacje o życiu i twórczości oraz obfitą bibliografię

podmiotową i przedmiotową. Bibliografia doprowadzona do 1970 (w aneksie do 1975); rejestracja

dorobku obejmuje m. in. realizacje teatr., film., telewizyjne i słuchowiska radiowe.

W opracowanie obu serii Słownika ingerowała cenzura, uniemożliwiając swobodny dostęp do

wielu źródeł, zwłaszcza emigracyjnych, a nawet usuwając lub zmieniając niektóre zapisy (głównie

dotyczące życia pisarzy w czasie ostatniej wojny). Także z jej rozporządzenia kompendium to zostało

wydane w bardzo małym nakładzie i było rozprowadzane wyłącznie według specjalnej listy

odbiorców, co drastycznie ograniczyło jego dostępność.

Współcześni polscy pisarze i badacze literatury. Słownik bibliograficzny. Oprac. zespół pod

redakcją Jadwigi Czachowskiej i Alicji Szałagan. T. 1-7. Instytut Badań literackich PAN. Warszawa

1994.

Słownik zawiera pełne i aktualne informacje dotyczące życia i twórczości około 1800

autorów, którzy rozwijali twórczość po 1918 r. w kraju i na emigracji: poetów, prozaików,

dramatopisarzy, krytyków literackich i teatralnych, eseistów, reportażystów, tłumaczy, a także

historyków i teoretyków literatury. Doprowadzono informację co najmniej do roku 1993.

Na każde hasło składa się:

a)

biogram w ujęciu faktograficznym

b)

zestawienie twórczości

c)

wykaz ważniejszych studiów, artykułów i recenzji

poświęconych twórczości autora hasłowego.

Istotnym członem bibliografii retrospektywnej w badaniach literackich jest znajdująca

się w IBL w kartotece Bibliografii zawartości literackiej czasopism XIX i XX w. (do 1939),

znana pod nazwą "kartoteka Bara" - od nazwiska jej inicjatora, historyka literatury i

bibliografa, kustosza Biblioteki Jagiellońskiej, Adama Bara, który prace w tej dziedzinie

podjął już w czasie okupacji niemieckiej. Kontynuowane po wojnie w IBL (do 1970)

doprowadziły do powstania kartoteki liczącej blisko 1 mln opisów (w tym prawie 95% to

materiały niesamoistne wydawniczo). Główny zrąb tej bibliografii (ok. 800 tys. opisów)

stanowi kartoteka polskich autorów XIX i XX w., zawierająca ponad 7 tys. nazwisk.

Uzupełniają ją kartoteki autorów starszych (XVI - XVIII w.), mało znanych, obcych oraz

kartoteka haseł rzeczowych.

Bieżąca:

Polska Bibliografia Literacka 1944/45 -. Oprac. zespół Poznańskiej Pracowni

Bibliograficznej Instytutu Badań Literackich PAN pod kier. Stefana Vrtel-Wierczyńskiego

Bibliografia bieżąca literacka, rocznik, tylko niektóre tomy dwuletnie; obejmuje prace

z zakresu historii i teorii literatury, krytykę literacką, teksty literackie i paraliterackie polskie,
materiały dot. recepcji literatury polskiej za granicą, teksty literackie obce tłum. na jęz. polski,
materiały dot. życia literackiego, teatru, ruchu wydawniczego itp.; rejestruje druki zwarte i
utwory z ok. 400 - 500 czasopism polskich i ok. 50 obcych; od R. 1966 również płyty z
nagraniami utworów literackich, radiowe słuchowiska literackie.

PBL rejestruje wszystkie dokumenty w języku pol. lub obcych (wyd. w Polsce)

dotyczące: twórczości lit., twórczości publicyst. pisarzy, historii literatury i krytyki, teorii
literatury, życia literackiego oraz recepcji literatur obcych w Polsce. Uwzględnia dane
dotyczące teatru (recepcja spektakli) i pol. filmu fabularnego (od 1966), oraz utwory lit.
realizowane w programach telewizji i radia.

Założony świadomie cel PBL i wynikające z niego dążenie do objęcia całego zakresu

tematycznego i zasięgu wydawniczo formalnego, odpowiadających potrzebom badaczy
literatury czynią z bibliografii bieżącej dzieło o trwałej wartości, zawierające materiały
dostatecznie pełne, aby mogły zaspokoić potrzeby nie tylko obecnych, ale i przyszłych badań
literackich. Wymagając dużego nakładu pracy zespołowej, sprawiają jednak, iż nie może ona
pełnić funkcji szybkiego informatora o aktualnych publikacjach (duże opóźnienia).

Nieograniczony zasięg terytorialny, a w konsekwencji rejestrowanie materiałów

emigracyjnych (wyjątkowe w okresie PRL), skazywał PBL na częste zmagania z cenzurą
polityczną. Jej ingerencje miały najprzeróżniejszy charakter i dotyczyły wielu zagadnień (np.
eliminowanie czasopism wyznaniowych i źródeł emigracyjnych, usuwanie nazwisk pisarzy
emigracyjnych, po 1976 konsekwentne pomijanie druków niezależnego obiegu
wydawniczego).

Układ: systematyczny; do 1949 podział na Teksty i Opracowania (z wydzieleniem w
ich obrębie literatury polskiej i obcej); od R. 1956 podział na :

I. Teoria literatury;
II. Historia literatury:

a)

Literatura polska,

b)

Literatury obce,

c)

Teatr i film (od

R. 1966: Teatr. Film. Radio. Telewizja);

Indeksy: osobowy i rzeczowy.

Uwaga: w 1995 roku ukazał się rocznik wykazujący materiał za 1987 rok.

"Polska Bibliografia Literacka" jest wydawnictwem seryjnym, ukazującym się od 1954 r. Jej
twórcą i pierwszym kierownikiem zespołu autorskiego był Profesor Stefan Vrtel-Wierczyński. Do
roku 2000 ukazało się 45 roczników, zawierających materiał z lat 1944/45-1988. Rok 2001 okazał
się przełomowy w zakresie prezentacji materiału "Polskiej Bibliografii Literackiej" - rocznik za

1989 r. ukazał się w formie płyty kompaktowej, a materiały zgromadzone za następne lata 1990-
1995 dostępne są w formie internetowej bazy danych pod adresem http://pbl.ibl.poznan.pl.

"Polska Bibliografia Literacka" swym zasięgiem obejmuje prace z teorii i historii literatury,
krytyki literackiej, teatralnej i filmowej, literatury współczesnej i życia literackiego. Odnotowuje
także polskie teksty literackie i paraliterackie (opublikowane zarówno w postaci druków zwartych,
jak i na łamach czasopism krajowych oraz emigracyjnych), ich przekłady, a także teksty literackie
obce (książki i teksty w czasopismach) w przekładzie na język polski. Bibliografia rejestruje też
inne formy recepcji literatury takie, jak: spektakle teatralne, słuchowiska radiowe, przedstawienia
teatru telewizji oraz roczną produkcję polskich filmów fabularnych.
"Polska Bibliografia Literacka" uwzględnia książki wydawane w kraju w języku polskim i
językach obcych oraz wydawane poza jego granicami w języku polskim, a także obcojęzyczne,
jeśli dotyczą pisarzy polskich lub gdy ich autorem jest Polak. Pierwsze wydania książek
przedmiotowych, wyborów dramatów i opowiadań posiadają opis zawartości, a antologii -
nazwiska autorów zamieszczonych utworów. Prezentowane materiały czasopiśmiennicze są
wynikiem opracowywania z autopsji: dzienników ogólnopolskich, krajowych periodyków
literackich, kulturalnych, kulturalno-społecznych, wydawnictw seryjnych (głównie z zakresu nauk
o literaturze) wydawanych przez placówki naukowe, wybranych tytułów prasy emigracyjnej oraz
zagranicznych czasopism naukowych poświęconych problematyce krajów słowiańskich. Znaczna
część tych zapisów jest uzupełniona adnotacjami.

Materiał bibliograficzny podzielony jest na 4 podstawowe części:

I. Teoria literatury
II. Literatura polska
III. Literatury obce
IV. Teatr, film, radio, telewizja

Część

I

Część I tworzą działy: Ogólny, Metodologia badań literackich, Teoria procesu
historycznoliterackiego, Teoria dzieła literackiego (z dalszym podziałem na Stylistykę,
Wersologię, Genologię), Teoria krytyki literackiej, Psychologia literatury, Socjologia literatury,
Zagadnienia przekładu, Literatura w innych sztukach.

Część

II

Część II jest objętościowo największa. Otwiera ją dział Historia literatury. Kolejny - Literatura
współczesna - zawiera informacje dotyczące dramatu, krytyki, poezji i prozy, materiały o życiu
literackim (m.in. o konkursach, nagrodach, odznaczeniach, plebiscytach, związkach i
stowarzyszeniach twórczych, życiu literackim w poszczególnych miastach, wreszcie o polskim
życiu literackim poza granicami kraju. Na dział Zagadnienia specjalne składają się materiały
dotyczące bibliografii, katalogów i słowników, czasopiśmiennictwa, kontaktów literatury polskiej
z zagranicą, literatury dla dzieci i młodzieży oraz literatury ludowej, regionalnej, pamiętnikarstwa,
tematów i motywów literackich, wydawnictw. W tej części mieszczą się także działy: Organizacja

nauki o literaturze, Dydaktyka literatury, Utwory anonimowe, Antologie. Najważniejszy dział to
hasła osobowe pisarzy polskich. Tu rejestrowane są publikacje ich utworów oraz materiały
dotyczące życia i twórczości.

Część III

W dziale Literatury obce rejestrowane są różne formy recepcji literatur obcojęzycznych
tłumaczonych na język polski. Dział ten obejmuje zarówno literatury nowożytne, jak i starożytne i
jest sukcesywnie rozszerzany o recepcję literatur dotychczas nietłumaczonych na język polski.
Struktura hasła każdej literatury obejmuje: historię danej literatury, literaturę współczesną, hasła
osobowe, antologie i zbiory, utwory anonimowe oraz zagadnienia specjalne (tematy i motywy
literackie, literaturę ludową, czasopiśmiennictwo, wydawnictwa). Zagadnienia literackie
obejmujące kilka literatur rejestrowane są w rozdziale Literatura powszechna (np. problematyka
literatur słowiańskich, skandynawskich, starożytnych, bałtyckich itd.).

Cześć IV
Dział ten, świadczący o interdyscyplinarnym charakterze bibliografii, podzielony jest na cztery
części. Poprzedza go rozdział wstępny, zawierający informacje dotyczące m.in. nagród,
szkolnictwa teatralnego i filmowego oraz rozdział Ludzie teatru i filmu, który ma strukturę działu
Hasła osobowe (zob. Cz. II: Literatura polska) - zawiera informacje o polskich aktorach,
reżyserach i scenografach teatralnych i filmowych. Rozdział Teatr obejmuje zagadnienia
dotyczące teorii teatru, historii teatru (z podziałem na epoki), socjologii i dokumentacji teatralnej
oraz problematyki teatru współczesnego (po 1945 r.). Odnotowane są tam również festiwale
teatralne, repertuar polskich teatrów dramatycznych i lalkowych raz z recenzjami tych spektakli
oraz recenzje przedstawień teatrów amatorskich i stuudenckich. Rejestrowane są także informacje
na temat działalności polskich teatrów za granicą (z podziałem na poszczególne kraje), jak
również realizacje polskiego dramatu dokonywane przez teatry zagraniczne. Notowane są również
prace z zakresu historii i współczesnych zagadnień teatru obcego.
Rozdział Film obejmuje informacje na temat teorii i historii filmu, problematyki filmu
współczesnego, tematów i motywów filmowych. Zawiera również alfabetyczne zestawienie,
wyprodukowanych w latach 1990-1995, pełnometrażowych filmów fabularnych i telewizyjnych
oraz związanych tematycznie z PBL filmów dokumentalnych. W części zatytułowanej Radio
znajdują m.in. oraz wykaz słuchowisk i audycji dokumentalnych (np. o pisarzach, literaturze,
filmie czy teatrze) emitowanych w ogólnopolskich programach radia publicznego. Podobnie
zbudowany jest dział Telewizja. Znajdziemy w nim m.in. zestawienie teatralnych spektakli
telewizyjnych i ich recenzje oraz wykaz audycji telewizyjnych (tematycznie związanych z PBL),
emitowanych w programach ogólnopolskich telewizji publicznej.