Wiek XVIII charakteryzował się postępem społecznym i technicznym, co wywarło ogromny wpływ na rozwój książki. Wzrosło wówczas zapotrzebowanie na książki, co wiązało się ze zwiększeniem wymagań dotyczących jej formalnych i treściowych.

Do głównych osiągnięć XVIII wieku w dziedzinie wyglądu książki zaliczyć możemy:

• wypracowanie prostej i funkcjonalnej czcionki drukarskiej. Osiągnięcie to jest na tyle trwałe, że wykorzystuje się je w drukarstwie do dziś. Są to :

• nowoczesne formy antykwy wprowadzone przez drukarzy francuskich (Piotra Szymona Founiera, Franciszka Ambrożego i Firmina Didotów), angielskich (Wiliama Caslona, Jana Baskerville'a) oraz francuskich (tu przede wszystkim Jana Ch. Bodoniego).

Antykwa i kursywa Founiera

Antykwa Bodoniego

• fraktura, czyli zmodernizowana forma pisma gotyckiego będąca wzorem nowożytnego pisma niemieckiego. Ukształtowali ją Jan. G.E. Breitkopf oraz Jan F. Unger i Jan K. Gubitz.

Fraktura Ungera

• nowe kroje pism greckich i orientalnych zastosowane przez Bodoniego i Baskerville'a.

• rezygnacja z cyrylicy, która stała się odtąd pismem cerkiewnym, na rzecz grażdanki (Rosja).

Grażdanka

• normalizacja pism drukarskich

- tzw. punkt typograficzny - miara drukarska znajdująca zastosowanie przy projektowaniu wszystkich stopni pism. Pierwszym jego projektodawcą był Piotr Sz. Fournier. Prace nad udoskonaleniem kontynuował Franciszek A. Didot, którego rozwiązania obowiązują do czasów współczesnych. Ustala on wielkość punktu typograficznego na ok. 0,376 mm. Obecnie jedynie w krajach anglosaskich stosowany jest inny system miar drukarskich oparty na anglosaskiej strukturze pomiarowej.

• udoskonalenie papieru

- wynalezienie papieru welinowego (gładkiego i cienkiego).

- prasowanie papieru wprowadzone przez Baskerville'a w celu uzyskania kontrastu bieli i czerni, co na dłuższą metę powodowało żółkinięcie kart książek. Dlatego też zostało w końcu zaniechane.

Wygląd książki

Zdobnictwo książki XVIII w., podporządkowane było panującym wówczas stylom w sztuce - monumentalny barok, rokoko i neoklasycyzm, który zyskuje ogromną przewagę na pozostałymi dwoma.

Jeśli chodzi o ilustracje, uczeni żądali od ilustratorów wiernego odwzorowania natury. Do tworzenia ilustracji angażowano więc najlepszych malarzy i rysowników, którzy tworzyli kolekcje akwarel o tematyce roślinnej i zwierzęcej. Wydawnictwa takie dzięki artystycznym walorom miały dużą wartość bibliofilską. Największe zainteresowanie budziły prace o ptakach i zwierzętach, dlatego też wydawano je najczęściej. W tej dziedzinie dominowała Anglia. Botaniczna ilustracja książki była zaś domeną Niemiec.

Naukowa ilustracja przyrodnicza musiała być wiernie odwzorowywana, dlatego też konieczne było rozpoczęcie prac nad reprodukcją kolorową. Na początku uciekano się do kolorowania odbitek miedziorytowych farbami wodnymi. Później wynaleziono sztych kolorowy, drukowano z 3 lub 4 płyt, bądź kolorowano pędzlem płytę przed drukiem. Przy końcu stulecia zaczęto stosować kolorową akwatintę.

Dużą popularnością cieszyły się serie miedziorytów dzieł albumowych. W XVIII w. nabierają one innego stylu, wzbogaca się ich zakres tematyczny i zyskują na artystycznej jakości.

Ilustracja drzeworytowa stosowana była w drukach ludowych. Dopiero pod koniec XVIII w. poszukiwano nowych możliwości wyrazu, które William Blake osiągnął dzięki efektywnemu kontrastowi białych i czarnych płaszczyzn, nie linii.

Francja

We Francji, podczas panowania we Ludwika XIV panował sztywny ceremoniał dworski, ustalony w najdrobniejszych szczegółach, co znalazło odzwierciedlenie w wyglądzie książki. Za panowania Ludwika XV prym zaczęło wieść rokoko. Książka znalazła tu miejsce uprzywilejowane, gdyż posiadanie pięknego księgozbioru było wówczas bardzo istotne. Rozwinęło się bibliofilstwo, zaczęto większą uwagę zwracać na oprawę książki, piękny druk, ilustracje i zdobnictwo, niż na jej treść. Ilustracja rokoko stała się jedynie ozdobą książki. Mimikę i charakter postaci odwzorowywano dość słabo. Artystom chodziło tylko o to, by konkretne osoby ukazać w pięknej i pełnej gracji postawie. Dlatego też daje się zauważyć niemal całkowity brak karykatury, która przedstawiając rzeczywistość w krzywym zwierciadle, raziła smak ówczesnych ludzi.

W latach 1760-1780 znikają z kart tytułowych alegoryczne obrazy. Na ich miejsce wchodzą winietki ilustracyjne z pejzażami, scenkami rodzajowymi, uskrzydlone aniołki, putta, emblematy oraz tzw. culs-de-lampe (motyw przypominający kształtem spód lampy kościelnej), najczęściej mających formę trójkąta , umieszczanych na końcu drukowanego tekstu.

Chwilowy zastój w zdobnictwie książki przyniosły czasy rewolucji. Zaczyna zmieniać się wygląd książki, zaznacza się niechęć do asymetrii i przeładowania dekoracyjnego, znikają winiety, wykształca się styl prosty o linii klasycznej.

Włochy

Na wysokim poziomie stało tu miedziorytnictwo, lecz ograniczało się ono raczej do reprodukcji dzieł malarskich. Grafikę książkową niemal całkowicie zaniedbano.

Niemcy

Wyposażenie książki było gorsze niż na Zachodzie. Papier był zły, miedzioryt traktowano zaś jako rzemiosło o ograniczonych warunkach rozwojowych. Do Połowy XVIII w. utrzymywał się tu barok, rokoko wkroczyło po 1750 r., zaś klasycyzm w ostatniej ćwierci stulecia. Klasycyzm dał początek oryginalnej ilustracji. Mieszczanie i poeci przejawiali niechęć do wybujałej ornamentyki.

Największy wpływ na zmiany dotyczące wyglądu książki mieli :

• Jan Chrzciel Bodoni - utalentowany artysta książki. Doprowadził on do perfekcji kunszt typograficzny bez pomocy ilustracji, wyłącznie dzięki proporcjom, symetrii i kształtowi pism. Wypracował nowe kroje - antykwy, czcionki greckiej i orientalnej. Był mistrzem konstrukcji harmonijnych, prostych i czytelnych.

• Jan Gottlob Emanuel Breiktopf - twórca uproszczonej, funkcjonalnej fraktury. Wywarł on znaczny wpływ na przełamanie ograniczeń cechowych w drukarstwie niemieckim. Zastosował ulepszony stop do odlewania czcionek oraz wprowadził ruchome czcionki do druku nut i map.

• Jan Fryderyk Ungert - drukarz berliński. Przedstawiciel stylu klasycystycznego, który znalazł u niego zastosowanie w zdobnictwie i typografii. Twórca fraktury.

---