ROZDZIAŁ 13 - DOKTRYNA EKONOMICZNA KEYNESA

1. WSTĘP

• Keynes odegrał duże znaczenie dla rozwoju ogólnej myśli ekonomicznej,

• jego twórczość przypada na lata 30-ste, związane z wielkim kryzysem, kiedy to nie można było go zlikwidować dostępnymi metodami i środkami,

• ów kryzys był bardzo głęboki i ogarnął wiele państw. Gwałtowny spadek produkcji
  i wymiany handlowej, załamanie się systemów walutowych i międzynarodowego układu finansowego oraz duże bezrobocie - zrodziły duże zapotrzebowanie społeczne
  i instytucjonalne na radykalny program poprawy sytuacji oraz usunięcia głębszych przyczyn choroby ustrojowej,

• I wojna światowa zmieniła układ sił między mocarstwami, osłabiając pozycję Wielkiej Brytanii, a umacniając pozycję Stanów Zjednoczonych. Jednocześnie powołano w drodze rewolucji pierwsze państwo realizujące cele doktryny marksistowskiej - Związek Radziecki.

• w latach kryzysu było duże bezrobocie, dlatego wizja rewolucji była atrakcyjna,

• oferta dla rządów ze strony „ortodoksyjnej” ekonomii była oparta na tradycjach teorii równowagi, u której podstaw wciąż znajdowała się wiara w moc sił rynkowych przywracających stan równowagi w relatywnie krótkim czasie,

• prawo Saya traktowane było jako dogmat, państwu pozwalano jedynie poprawić ramy prawne funkcjonowania wolnej przedsiębiorczości. Dlatego nic dziwnego, że nowa doktryna Keynesa, zaatakowała „jądro” paradygmatu wywołując szok intelektualny
  i została uznana przez jej zwolenników za rewolucję, a przez jej przeciwników za herezję.

2. ŚRODOWISKO, ŻYCIE I TWÓRCZOŚĆ JOHNA MAYNARD KEYNESA

• żył w latach 1883-1946,

• tworzył w Anglii, Londyn był wówczas uznanym centrum finansowym świata, handel
  z własnymi koloniami był obfitym źródłem bogacenia, pozycja przemysłu angielskiego była nadal wysoka.

• przedsiębiorcy, finansowcy, politycy i urzędnicy znali dobrze swoje miejsce
  w społeczeństwie, a świat pracy korzystał z ogólnej pomyślności gospodarczej,

• dynamicznie rozwijała się nauka (w tym ekonomia),

• ojciec Keynesa - John Neville, także na trwałe zapisał się w historii myśli ekonomicznej. Był on uczniem Marshalla w dziele „Zakres i metoda ekonomii politycznej” uzupełnił zasady Marshalla. Ekonomia ma tu status nauki pozytywnej, ale tylko w odniesieniu
  do czystej teorii. Etyka i sztuka gospodarowania (polityka ekonomiczna) tworzą pas ochronny, odbierający ataki historyków, socjalistów i nacjonalistów. Keynes minimalizował różnice pomiędzy starymi i nowymi doktrynami, uważając te ostatnie za syntezę poglądów wcześniejszych i podkreślając całość rozwojową myśli ekonomicznej oraz kumulację wiedzy ekonomicznej na podobieństwo nauk przyrodniczych.

• Keynes syn - podczas I wojny światowej uczestniczył w tworzeniu brytyjskiej gospodarki wojennej i funkcjonowaniu jej systemu finansowego. Jako redaktor "Ekonomic Journal" publikował analizy zjawisk finansowych pierwszego etapu wojny, kiedy to wybuchła panika na giełdzie, run na banki i gdy trzeba było zrezygnować z wymienialności banknotów na złoto,

• uwagę Keynesa przyciągały procesy makroekonomiczne typu - strumienie pieniądza i dóbr materialnych przepływające w ramach gospodarki wojennej, centralnie kierowanej przez państwo,

• jako przedstawiciel Ministerstwa Skarbu został delegatem brytyjskim na konferencji pokojowej w Wersalu. Naraził się tam jednak przedstawiając swoje zdanie dotyczące traktatu pokojowego - jego zdaniem traktat ten narzucał pokonanym Niemcom ogromne reparacje wojenne. Dalej w rozprawie "ekonomiczne skutki pokoju" dowodził, iż wysokie reparacje oraz sposób ich ściągania nie są realne i stanowią zagrożenie dla przyszłości gospodarczej świata. Ponadto twierdził , że Niemcy pozbawione śląskiego węgla i zmuszone do ekspansji na rynki zagraniczne, staną się czynnikiem zakłócającym gospodarkę światową,

• będąc w Moskwie rozczarował się tworząca się gospodarką socjalistyczną. Marksizm jednak go nie interesował, jego doktryna ekonomiczna krytykowała aktualną politykę konserwatystów i coraz mocniej podważał tezę leseferyzmu ortodoksyjnej ekonomii,

• istotny wkład do systemu poglądów, na którym opiera się doktryna ekonomiczna Keynesa wniosły 2 jego książki poświęcone teorii pieniądza:

• „Traktat o reformie monetarnej” - zawierający koncepcje bliskie ujęciu Marshalla i Pigou wraz z równaniem ilościowej teorii pieniądza,

• Rozprawa o reformie monetarnej - została tu rozwinięta teoria o pieniądzu, która będzie uzupełniać wywody,

• kolejne dzieło to "Ogólna teoria zatrudnienia, procentu i pieniądza", powstało ono w latach, gdy powoli wychodzono z kryzysu, zbrojono się i istniała groźba nowej wojny oraz gdy testowano politykę interwencyjną jako środka zwalczania kryzysu.

"Ogólna teoria ..." to dzieło wybitnie teoretyczne, nie odwołujące się do bezpośredniej praktyki gospodarczej, ani postulacyjnej polityki fiskalnej, czy polityki interwencji państwowej. Jego przedmowa głosiła, iż jest ono przeznaczone dla ekonomistów, a jej głównym zadaniem jest rozpatrywanie trudnych zadań teoretycznych, a dopiero potem zastosowanie teorii w praktyce Dzieło to miało wielu zwolenników i przeciwników,

• II woja światowa - Keynes znowu działa jako doradca ekonomiczny rządu.

• w książce "Jak płacić za wojny" sprecyzował pojęcie luki w popycie efektywnym i wysunął postulat przymusowych lub dobrowolnych oszczędności jako popytu odłożonego na czas wojny,

• Keynes zasłużył się także w pertraktacjach z rządem amerykańskim, zapewniając Wielkiej Brytanii korzystne warunki w dostawach z tytułu Lend-Lease Act, w sytuacji gdy Brytyjczycy nie mieli środków na zakup sprzętu i materiałów o strategicznym znaczeniu,

• ponadto wiele jego postulatów uwzględniono w układach z Bretton Woods w 46 r., kiedy to tworzono międzynarodowy system walutowy

3. SYSTEM EKONOMICZNY W UJĘCIU KEYNESA

Rysunek 1

Metodologia i założenia

Język systemu: pojęcia i definicje

Krytyka neoklasycyzmu

Teoria inwestycji

Teoria konsumpcji

Tezy o skłonności do inwestowania

Tezy o skłonności do konsumpcji

Teoria pieniądza

Teoria procentu

Krańcowa skłonność do konsumpcji

Teoria popytu

inwestycyjnego

efektywnego

konsumpcyjnego

Teoria zatrudnienia

krańcowa wydajność pracy

realna stopa płacy

Rysunek ten odzwierciedla jeden ze sposobów odczytywania doktryny Keynesa, w którym usiłuje się uwzględnić strukturę "Ogólnej teorii ..." oraz jej treść. Omawiając teorię pieniądza trzeba brać pod uwagę rozprawy Keynesa o problemach monetarnych.

Założenia metodologiczne makroekonomii

• warstwa dociekań K. plasuje się w tradycji euklidesowo-kartezjańskiej, a jego ekonomia ma charakter nomotetyczny (nauki nomotetyczne zajmują się wykrywaniem prawidłowości i formułowaniem praw nauki),

• oznacza to utrzymanie więzi z kierunkiem subiektywnym i rodzącym się paradygmatem neoklasycznym, choć K. podkreślał różnice i tylko niekiedy wskazywał na podobieństwa,

• „Ogólna teoria ...”:

• operował tu pojęciem „ekonomia klasyczna” w odniesieniu do twórczości dawnej szkoły klasycznej oraz Marshalla, Edgewortha i Pigou (jako przedstawicieli nurtu neoklasycznego),

• Keynes pragnął dowieść, że teoria neoklasyczna to szczególny przypadek teorii ogólniejszej. Twierdzenia neoklasyków są słuszne w skrajnych okolicznościach
  w zbiorze możliwych stanów równowagi. Atakując neoklasyków Keynes sięgał także do korzeni ekonomi klasycznej, zwłaszcza do słynnego prawa Saya,

• znawcy keynesizmu wskazują na unikanie przez niego ścisłej metody dedukcyjnej i indukcyjnej. Chodziło mu bowiem o uniknięcie zarzutu nadmiernej abstrakcji i zbyt szczegółowego opisu rzeczywistości. Jeśli więc dedukuje się na zbiorze aksjomatów (pewników, twierdzeń uznanych za oczywiste, prawdziwe nie wymagających dowodów) i pozwala stosować podejście analityczne, to indukcja preferuje podejście realistyczne,

• metoda i teoria Keynesa jest więc kompromisem obu tych podejść i nazywamy ją „realistyczną”. Teoria taka łączy informację indukcyjną na temat gospodarki z logiką dedukcyjną.

• Keynesa klasyczna teoria zatrudnienia - stanowi część teorii produkcji i funkcjonowania gospodarki rynkowej, opiera się ona na 3 założeniach:

1. płaca realna = krańcowej przykrości faktycznie zatrudnionej pracy,

2. bezrobocie przymusowe, sensu stricte nie istnieje,

3. podaż sama tworzy dla siebie popyt, ponieważ globalna cena popytu, równa się globalnej cenie podaży, przy każdym poziomie produkcji i zatrudnienia.

Keynes krytykuje tu 3 założenie (będące słynnym prawem rynków Saya, stanowiącym „jądro” paradygmatu równowagi globalnej, opartej na równowadze rynków pracy, dóbr i usług, procentu i pieniądza).

Dalej zdaniem Keynesa - bezrobocie przymusowe - nie ma uzasadnienia jego bytności, możemy tylko mówić o bezrobociu dobrowolnym lub frykcyjnym (przejściowym). Bezrobocie przymusowe to takie, gdy globalne zatrudnienie się nie zmienia, chociaż wzrasta popyt efektywny na pewną produkcję,

• w metodologii istotne miejsce zajmują 4 inne założenia:

1. preferowanie podejścia makroekonomicznego, zamiast skupianie uwagi na elementarnych podmiotach gospodarczych,

2. ograniczenie analizy funkcjonalnej na rzecz analizy przyczynowo-skutkowej,

3. przyjęcie w analizie okresów krótkich, chodzi tu o rozpatrywanie zjawisk
   w przedziale czasu uznanym za dostateczny dla zaobserwowania zjawisk
   i wyciągnięcia pewnych wniosków,

4. poszukiwanie rozwiązań służących konkretnej polityce gospodarczej, którą miała stać się polityka pełnego zatrudnienia,

• Keynes definiował podstawowe pojęcia, pozwalające na mierzenie agregatów dochodu, oszczędności, konsumpcji, inwestycji i zatrudnienia,

• pieniądz - to integralny czynnik podstawowych procesów gospodarczych i nie może być rozpatrywany w oderwaniu od poziomu zatrudnienia i płac,

• dochód (Y) to różnica sumy uzyskanych przychodów ze sprzedaży wytworzonych towarów i kosztu bieżącego,

• oszczędności (S) = dochód - wydatki na konsumpcję,

• inwestycje (I) to przyrost wartości kapitału rzeczowego,

• pomiędzy tymi wielkościami zachodzą następujące relacje:

1/ Y = wartość produkcji = konsumpcja (C) + I

2/ S = Y - C

3/ S = I równość ta ma charakter tożsamości, jeśli rozpatruje się okresy przeszłe,

• zasada popytu efektywnego - upraszczając obraz gospodarki do modelu, w którym występują słaby poziom inwestycji - co implikuje (pociąga za sobą) stałą stopę procentową i stałą stopę płacy nominalnej. Keynes wskazywał na fakt, iż w ekonomii klasycznej pomijano znaczenie i rolę popytu (co dowodziło istnienia jej podażowego charakteru), przyczyna tego tkwiła w akceptacji prawa Saya.

Można to prześledzić w wywodzie: Z to zagregowana cena podaży produkcji przy zatrudnieniu wynoszącym N robotników, zależności między tymi wielkościami wyraża funkcja łącznej podaży Z = ϕ(N);

Popyt (D) określa spodziewany przychód przedsiębiorcy zatrudniającego N robotników, zależność tu występująca to - funkcja łącznego D = F(N).

Jeśli przy danej liczbie robotników wartość D > Z to przedsiębiorcy będą przewidywać wyższe zyski i zwiększą N, aż do zrównania D = Z.

Graficznie, punkt przecięcia krzywej funkcji łącznego D z Z wyznacza popyt efektywny. Bez popytu efektywnego nie może być opracowania teoria zatrudnienia. Ponadto trzeba odrzucić prawo Saya, zakładając skłonność funkcji D i Z, a więc automatyczne przystosowanie się zagregowanej ceny popytu z podażą zagregowanej krzywej podaży,

• popyt efektywny nie ma jednej tylko wartości równowag i może mieć dowolną wartość
  z nieskończonego ich szeregu,

• kwestia podejmowania decyzji w warunkach niepewności - Keynes uważał, że każda decyzja musi być poprzedzona krótko- lub długookresowym przewidywaniem.
  W ten sposób funkcjonowanie mechanizmu gospodarczego jest w danym momencie splotem czynności pozostałych z różnych poprzednich stanów przewidywań

3. TEORIA KONSUMPCJI

• jest ona częścią teorii popytu efektywnego i może też być nazywana teorią popytu konsumpcyjnego,

• pp efektywny to suma pp konsumpcyjnego i inwestycyjnego,

• zjawisko skłonności do konsumpcji , krańcowej skłonności do konsumpcji i pojęcia mnożnika,

• społeczeństwo musi zawsze przeznaczać część swego dochodu (Y) na konsumpcję (C), ale o wielkości tej części decydują różne czynniki. Skłonność w tym przypadku to posiadanie pewnej cechy podatności do konsumowania, utrwalonej w okresie długim. Jest ona relacją pomiędzy danym poziomem dochodu, wyrażonym w jednostkach płacy (subskrypt w), a wydatkami na konsumpcję przy tym poziomie dochodu.

Jeśli skłonność do konsumpcji równa się χ (chi) to C_w = χ (Y_w). Chociaż wysokość dochodu to podstawowy czynnik wpływający na skłonność do konsumpcji istnieją także obiektywne i subiektywne czynniki.

• czynniki obiektywne wpływające na skłonność do C:

zmiana jednostki płac - czynnik ten jest dość zmienny w okresie krótkim. Jednostka pracy to płaca pieniężnej jednostki pracy, która z kolei jest równa jednogodzinnemu zatrudnieniu pracy niewykwalifikowanej. Konsumpcja to funkcja dochodu realnego, a nie nominalnego. Postęp techniczny, zmiany w preferencjach społecznych i stosunkach podziału wpływają na tak rozumianą jednostkę płacy.

zmiana różnicy pomiędzy dochodem a dochodem netto - na rozmiary konsumpcji większy wpływ ma dochód netto. Zmiana proporcji podziału dochodu na wielkość dochodu netto może obniżyć skłonność do konsumpcji.

niespodziewane zmiany w wartościach kapitałowych nie uwzględnione przy obliczaniu dochodu netto - zmiany takie nie są zależne od wielkości dochodu. Mają one krótkotrwały wpływ na skłonność do konsumpcji klas posiadających.

zmiany stopy dyskontowania przyszłości, czyli zmiany w relacji wymiennej między dobrami obecnymi, a przyszłymi - stopa ta jest bliska stopie procentowej,
ale dodatkowo uwzględnia przewidywania zmian w sile nabywczej pieniądza,

zmiany polityki fiskalnej - zwłaszcza w polityce podatkowej, są one narzędziem sterowania skłonności do konsumpcji,

zmiany w przewidywaniach co do relacji obecnego i przyszłego poziomu dochodu - Keynes uważał, że zmiany te mają wpływ na skłonność do konsumpcji jakiejś jednostki, natomiast w obrębie społeczeństwa zmiany te przypuszczalnie kompensują.

Analiza czynników obiektywnych innych niż Y, nasuwa wniosek, iż ich wpływ
na skłonność do konsumpcji w krótkim okresie jest mały.

W okresie krótkim skłonność ta może być traktowana jako wartość stała i zależna
od Y.

• czynniki subiektywne :

konieczność tworzenia rezerw na nieprzewidziane okoliczności - np. na zabezpieczenie starości, kształcenie dzieci oraz wartościowanie przyszłości (chęć uzyskania wyższych odsetek kosztem zmniejszenia konsumpcji doraźnej),

dążenie podmiotu do zdobycia kapitału na cele spekulacyjne,

pragnienie pozostawienia majątku po śmierci

skąpstwo - motyw ten jest raczej słaby,

Czynniki subiektywne to: ostrożność, przezorność, wyrachowanie, poprawa stopy życiowej, niezależność, przedsiębiorczość, duma i skąpstwo.

M. subiektywne odnoszą się do zachowań jednostki gospodarującej, jednakże na globalną skłonność do konsumpcji wpływ mają motywacje instytucji politycznych i społecznych, przedsiębiorstw i zrzeszeń (m. ekspansji - dotyczy gromadzenia środków na podjęcie inwestycji bez zaciągania długów, m. płynności - to zebranie środków zapewniających wypłacalność w trudnych okolicznościach, m. poprawy - to tworzenie pewnej nadwyżki dla stopniowego wzrostu dochodu, aby dowieść sprawności zarządu instytucji,
m. finansowej ostrożności - dotyczy gromadzenia rezerw ponad koszty użytkowania i ponad koszty stałe). Powyższe 4 motywy, można wyprowadzić z motywów i zachowań indywidualnych. Wpływ czynników subiektywnych w okresie krótkim na skłonność do konsumpcji jest także niewielki. Nadal czynnik decydujący to dochód. Keynes w tym miejscu sięgnął do swej teorii procentu, twierdząc że nieduże wahania stopy procentowej zazwyczaj słabo oddziałują na skłonność do konsumpcji, choć faktycznie mogą poważnie wpływać na rozmiary konsumpcji i oszczędności,

• krańcowa skłonność do konsumpcji - wywozi się z psychologicznego prawa głoszącego, iż wzrostowi lub spadkowi dochodu realnego społeczeństwa towarzyszy wzrost lub spadek konsumpcji, lecz nie taki szybki i nie o równą wielkość. Zmiany w dochodzie i konsumpcji mają ten sam znak, ale Δ Y_w > Δ C_w. Stąd krańcowa skłonność do konsumpcji dC_w/dY_w

4. TEORIA INWESTYCJI, PROCENTU, PIENIĄDZA I ZATRUDNIENIA

TEORIA INWESTYCJI

• Keynes powiedział kiedyś, że istotę keynesizmu można zawrzeć w jednym zdaniu" przy danej psychice społeczeństwa ogólny poziom produkcji i zatrudnienia zależy od wielkości inwestycji" Inwestycje należą więc do najważniejszych czynników określających produkcję i zatrudnienie,

• w celu rozwinięcia teorii inwestycji Keynes wykorzystał koncepcję skłonności do inwestowania oraz teorię krańcowej wydajności kapitału i zmodyfikowaną teorię pieniądza i procentu,

• skłonność do inwestowania - opiera się na skłonności do oszczędzania i jest określona przez zbiór czynników, będących odwrotnościami czynników przy skłonności do konsumpcji,

• operując przeciętną skłonnością do konsumpcji C/Y i przeciętną skłonnością do oszczędzania S/Y otrzymujemy, że ich suma równa się jedności

C/Y + S/Y = 1. Każdy podmiot może swój dochód wydać na konsumpcję albo oszczędzać,

• decyzja o konsumpcji lub oszczędzaniu związana jest z przewidywaniem korzyści i nakładów związanych z takim działaniem,

• krańcowa efektywność kapitału to stosunek przewidywanej dochodowości inwestycji do jego ceny podaży, czyli stosunek przewidywanego dochodu z jednostki danego typu kapitału do kosztu jej wytworzenia. Zgodnie z zasadą ekwimarginalności optymalny wybór określa równość krańcowych korzyści z obu form inwestowania. Krańcowa wydajność (efektywność) kapitału odpowiada stopie dyskontowej, przy której obecna wartość przewidywanych przychodów z danego obiektu kapitałowego w
  ciągu jego trwania = cenie podaży tego obiektu.

Tutaj Keynes nie ograniczał się tylko do krótkiego okresu i ponadto podkreślał znaczenie niepewności, towarzyszącej decyzjom inwestowania, tym większym, im dłuższego okresu one dotyczą.

• niepewność rodzą: zmiany w wielkości i strukturze kapitału, wahania w natężeniu popytu efektywnego, zmiany w gustach konsumentów oraz jednostkach płac liczonych w pieniądzu. W okresie długim duże znaczenie ma postęp techniczny. Wszystko to wywołuje zjawisko fal optymizmu i pesymizmu, nadających długim okresom szczególny charakter i oddziałujących na przebieg cyklu gospodarczego,

• w praktyce przewidywania rentowność inwestowania opiera się na przekonaniu, ze obecna sytuacja będzie trwała długo.

TEORIA PROCENTU

• Keynes uważał, ze w zbiorze czynników oddziałujących na krańcową efektywność kapitału, są też te które kształtują stopę procentową,

• teoria stopy procentowej, głoszona przez ekonomię klasyczną, została uznana za pewien wariant ogólnej teorii stopy procentowej, ponieważ nie uwzględniała ona w pełni czynnika pieniężnego,

• ekonomia klasyczna uważała stopę procentową za czynnik równoważący popyt na inwestycje z podażą środków na ich realizację. W tym ujęciu stopa procentowa to cena środków, która zrównuje popyt z podażą. Zjawisko procentu traktowano też jako wynagrodzenie za czekanie. Przy czy inwestycje określają popyt na czekanie,
  a oszczędności to podaż czekania.

• Keynes kreślił inny obraz, w którym na pierwszy plan wysuwa się nagroda za wyrzeczenie się tezauryzacji pieniądza. W ten sposób formy kreacji pieniądza
  i wydatkowania zasobów pieniądza współokreślają wysokość stopy procentowej
  i uczestniczą w wyznaczaniu stopy inwestycji i zatrudnienia,

• preferencje płynności - pojęcie to wprowadzono celem wykazania słuszności tezy, że stopa procentowa jest wypadkową krańcowej efektywności kapitału i zjawiska tezauryzacji,

• psychiczne preferencje czasowe jednostki gospodarującej wymagają do ich realizacji
  2 decyzji:

1. pierwszej - związanej ze skłonnością do konsumpcji, wyraża się ona w podziale
   Y między C i S,

2. druga - wynika z odpowiedzi na pytanie, w jakiej postaci warto przechowywać oszczędności (można je zainwestować lub trzymać w mniej lub bardziej płynnej formie) np. lokata części oszczędności na % to rezygnacja z płynności, uzasadniająca pewne preferencje,

Preferencja płynności to zależność funkcjonalna, która wyznacza ilość pieniądza, jaką publiczność chce mieć do dyspozycji przy danej stopie procentowej tzn. gdy:

r - stopa procentowa,

M - ilość pieniędzy

L- - funkcja preferencji i płynności

M = L(r)

• istotne znaczenie dla preferencji płynności mają motywy, jakimi kierują się podmioty gospodarcze przy podejmowaniu decyzji o płynnej formie przechowywania oszczędności,

• motywy dzieli się na:

1. m. transakcyjne - związane z użytkowaniem dochodu (użytkowanie wynika z faktu opóźnienia wydatkowania dochodu wobec momentu jego uzyskania, siła tego momentu zależy od wielkości dochodu i normalnego przedziału czasu między momentem uzyskania, a wydatkowaniem dochodu) i prowadzeniem przedsiębiorstwa (co jest związane z opóźnieniem aktu uzyskania utargu, a wcześniejszymi nakładami
   i jego siła zależy od wartości bieżącej oraz od liczby ogniw produkcji pośredniej)

Z obu tymi motywami współdziała m. ostrożności, zachęcający do utrzymywania płynności środków na wypadek konieczności poniesienia nieprzewidzianych wydatków lub szansy dokonania korzystnych zakupów.

Motywy te są jednak uzależnione od stanu kredytu bankowego, wartości zaciągania doraźnej pożyczki i wysokości procentu od wkładu.

2. m. spekulacyjny - może on być wykorzystany przez władzę monetarną w ramach polityki ekonomicznej. Spekulacja ma rację bytu w warunkach zorganizowanego rynku kapitałowego, kiedy występuje na nim niepewność co do przyszłego kształtowania się stopy procentowej od różnych zobowiązań dłużnych (zwłaszcza od obligacji i akcji).

Gotówka może ułatwiać szybkie nabywanie papierów wartościowych, pożyczka krótkoterminowa jest korzystna dla zakupu zobowiązań długoterminowych w przewidywaniu spadku ich stopy procentowej.

Władza monetarna może wykorzystywać prawidłowość, że popyt na pieniądz przeznaczony na zaspokajanie motywu spekulacyjnego reaguje w sposób ciągły na zmianę w stopie procentowej.

Natomiast popyt na pieniądz dla zaspokojenia m. transakcyjnego reaguje tylko na zmiany w ogólnej działalności gospodarczej i ogólnym poziomie dochodów.

W ramach polityki otwartego rynku władza monetarna może obniżyć stopę procentową poprzez zwiększenie obiegu pieniężnego, zakupując prywatne papiery wartościowe po cenie wyższej od rynkowej, albo podnieść stopę procentową, sprzedając po cenie niższej.

• zapas pieniędzy utrzymywanych w formie płynnej dzielimy na: M₁ - służący zaspokajaniu m. transakcyjnego i ostrożności, M₂ - związany z m. spekulacyjnym.

Obu tym częściom przypisywane są dwie funkcje płynności: L₁ - zależna od dochodu,
L₂ - powiązana ze stopą procentową;

M = M₁ + M₂ = L₁(Y) + L₂(r),

Na podstawie tego zapisu Keynes analizował 3 problemy:

1. pierwszy dotyczył - stosunku zmian ogólnej ilości pieniądza M do dochodu Y i stopy procentowej r. Doszedł tu do wniosku., że zmiana M oddziałuje wpierw na r, co prowadzi do nowej równowagi poprzez zmianę M₂ i częściowo wywołuje zmianę Y, a tym samy i M₁. Istotne znaczenie ma tu siła reakcji inwestycji na spadek stopy procentowej i dochodu na wzrost inwestycji

2. drugi dotyczył - czynników wyznaczających kształt funkcji płynności L₁, która jest związana z wysokością dochodu społecznego. Oznacza to, iż zapas gotówki M₁, pozostaje zawsze w pewnym stosunku do dochodu, przy czym stosunek ten daje się ująć w reakcji szybkości obiegu pieniądza V do dochodu Y.

Reakcja ta to dochodowa szybkość obiegu pieniądza tzn. L₁(Y) = Y/V = M_1, i zależy ona od istniejącego systemu bankowego, organizacji produkcji, struktury podziału dochodu narodowego i kosztu utrzymania zapasu gotówki. Ponieważ rozpatruje się okresy krótkie, wielkość ta jest uznawana za stałą,

3. trzeci problem - dotyczył kształtowania się funkcji L₂, wyrażonej w utrzymywaniu zapasu gotówki na cele spekulacyjne, co jest związane z wysokością stopy procentowej. Jednakże o wielkości tej gotówki decyduje odchylenie jej od poziomu uznanego za bezpieczny, a nie absolutna wysokość stopu procentowej. W warunkach normalnych (przy bezpiecznym poziomie stopy procentowej) jej spadek wywoła wzrost M₂, ponieważ wzrośnie stopa rynkowa i tym samym wzrośnie ryzyko utraty płynności. Istnieje też ryzyko poniesienia straty na kapitale w razie zwyżki stopy procentowej.

• Keynes uogólniając stwierdził, że stopa procentowa to zjawisko bardziej konwencjonalne niż psychologiczne. Chodzi o to, że faktyczna jej wartość zależy od panującego poglądu na temat przewidywania jej wartości „każdy poziom stopy procentowej uważany
  z dostatecznie silnym przekonaniem za prawdopodobnie trwały, będzie trwały istotnie”.

W okresach długich występują oczywiście wahania stopy procentowej wokół przewidywanego poziomu naturalnego, ale najgorsza jest sytuacja, w której przez całe dziesięciolecia oscyluje ona wokół zbyt wysokiego poziomu, po to aby mogła zapewnić pełne zatrudnienie.

• teoria procentu Keynesa została rozwinięta przez niego w ścisłym powiązaniu z teorią pieniądza. Zdaniem Keynesa zjawisko stopy procentowej występuje tam, gdzie odbywa się wymiana dóbr trwałych i gdzie ludzie inaczej wartościują dobra przyszłe i teraźniejsze (jest to nawiązanie do szkoły austriackiej),

• stopa procentowa pojawia się wówczas gdy oddajemy dobro teraźniejsze za zobowiązanie jego zwrotu w przyszłości z pewną nadwyżką. Dlatego każde dobro trwałe ma „własną stopę procentową, którą można określić w jednostkach tego dobra,

• przy określeniu własnych stóp procentowych znaczenie mają 3 właściwości:

1. przynoszenie dochodu w procesie produkcji lub świadczenia usług,

2. konserwowanie dóbr przed zużyciem (co oznacza pojawienie się kosztu utrzymania)

3. przeczucie bezpieczeństwa lub wygody dzięki dysponowaniu pewnym dobrem co uzasadnia wydatek na jego nabycie. Mamy tu do czynienia z tzw. premią płynności danego dobra.

Przychody całkowite z posiadania dobra trwałego w pewnym przedziale czasowym
= dochód z niego - koszt utrzymania + premia płynności.

Różne rodzaje dóbr trwałych i pieniądz mają różne charakterystyki, oparte na wymienionych właściwościach np. maszyny, zabudowani i urządzenia przynoszą
dochód przewyższający koszt konserwacji, przy niskiej premii płynności;
surowce i materiały - wymagają dużych kosztów utrzymania, nie dają dochodu
i przynoszą niską premię. Pieniądz - nie daje dochodu, wymaga nieznacznych kosztów utrzymania, ale przynosi wysoką premię.

• własne stopy procentowe mają istotne znaczenie dla przedsiębiorcy podejmującego decyzję na podstawie oceny krańcowej efektywności dostępnych dóbr.
  Znaczenie pieniężnej stopy procentowej polega na tym, że jest ona często najwyższą
  z własnych stóp procentowych i tym samym jest granicą krańcowej efektywności kapitału.

• ponieważ produkcja dóbr trwałych jest elastyczna, ich własne stopy procentowe mogłyby spaść do poziomu zapewniającego pełne zatrudnienie, natomiast pieniężne stopy procentowe nie mogą zniżyć się do takiego poziomu ponieważ występuje zerowa elastyczność produkcji pieniądza (przecież tylko władza monetarna może tworzyć więcej pieniędzy) gdy rośnie jego wartość. Zerowa jest też elastyczność substytucji pieniądza (przy wzroście wartości wymiennej pieniądza nie występuje tendencja do zastępowania go przez jakieś inne dobro).

• Keynes dochodzi w tym momencie do ważnego wniosku - że następstwem braku spadku pieniężnej stopy procentowej wraz ze wzrostem ilości dóbr w gospodarce narodowej, jest pojawienie się przymusowego bezrobocia. Oznacza to, iż popyt na pieniądz nie może być zaspokojony jego produkcją, a jedyne lekarstwo to publiczna kontrola nad bankiem centralnym w celu obniżenia opornej pieniężnej stopy procentowej. Niska stopa procentowa uruchomi inwestycje i zwiększy zatrudnienie.

TEORIA PIENIĄDZA

• jest ona ściśle powiązana z pozostałymi elementami systemu keynesowskiego, zwłaszcza z zatrudnieniem,

• Keynes był zwolennikiem ilościowej teorii pieniądza, ale swoim poprzednikom zarzucał oderwanie teorii wartości i ceny od teorii pieniądza tzn. uważał on, że najpierw mówili oni o zależności cen od warunków pp i pż, a dalej przechodząc do teorii pieniądza twierdzili, że cenami rządzą ilość pieniądza, szybkość jego obiegu, tezauryzacja i deflacja.

• Keynes pragnął połączyć rozważania nad wartością i pieniądzem. Badał on wpływ ilościowych zmian pieniądza na zatrudnienie i ceny. Punkt wyjścia w takim modelu to twierdzenie, że poziom cen zależy częściowo od stopy wynagrodzenia czynników produkcji, wchodzących do kosztu krańcowego, a częściowo od ogólnych rozmiarów produkcji, czyli od rozmiaru zatrudnienia.

Jednakże w stosunku do rzeczywistości przyjmuje się 2 ograniczenia:

1/ wszystkie nie zatrudnione osoby są jednorodne i wzajemnie zastępowalne,

2/ czynniki produkcji wchodzące w skład kosztu krańcowego zadowalają się nie zmienioną płacą nominalną dopóty, dopóki pewna ilość pozostaje bez zatrudnienia.

Przy tych założeniach dojdziemy do wniosku, że dopóki istnieje bezrobocie, wzrost ilości pieniądza nie wywiera żadnego wpływu na ceny, a zatrudnienie rośnie proporcjonalnie do każdego przyrostu efektywnego popytu wywołanego przez wzrost ilości pieniądza. Dalej po osiągnięciu pełnego zatrudnienia, jednostka płac i ceny będą wzrastać proporcjonalnie do wzrostu efektywnego popytu.

W takich warunkach modelowych ilościową teorię pieniądza można ująć następująco „dopóki istnieje bezrobocie, zatrudnienie zmienia się w tej samej proporcji co ilość pieniądza”

• dalszy etap to wprowadzenie do modelu 5 komplikacji. Następnie należało zbadać reakcję cen i płac na zmiany ilości pieniądza, korzystając z założenia ceteris paribus, ale pamiętając o współzależności czynników.

1. efektywny popyt nie zmienia się ściśle proporcjonalnie do ilości pieniądza
   (w zwykłych warunkach wzrost ilości pieniądza przynosi przyrost efektywnego popytu, ale nieproporcjonalny),

2. niejednorodność czynników produkcji (jeżeli robotników wynagradza się jednakowo, niezależnie od ich wydajności to wzrost zatrudnienia spowoduje wzrost krańcowego kosztu pracy, bo będzie się przyjmować coraz mniej wydajnych robotników)

3. różna efektywność podaży dóbr (popyt na pewne dobro może sięgnąć granicy braku elastyczności jego podaży, podczas gdy inne dobra pozostaną w pełni nie zatrudnione - wzrost cen pierwszych może wymusić poszukiwania substytutów, ale i wzrost cen)

4. tendencje do wzrostu jednostki pracy jeszcze zanim nastąpi pełne zatrudnienie. Robotnicy mogą wymusić taki wzrost płac, który zabierze część pp efektywnego,

5. zróżnicowanie wynagrodzeń czynników wchodzących do kosztu krańcowego

Reasumując, każdy przyrost ilości pieniądza, przynoszący przyrost efektywnego popytu, wywoła częściowe zwiększenie jednostki kosztu i wzrost cen, a częściowo powiększenie produkcji i zatrudnienia. Jeśli natomiast wzrost popytu efektywnego wyrazi się we wzroście kosztów i cen, to zostanie przekroczony próg inflacji.

TEORIA ZATRUDNIENIA

• jak wiadomo początkowo Keynes określił funkcję globalnej podaży Z = ϕ (N) jako relację zatrudnienia N do zagregowanej podaży odpowiadającej mu produkcji, w podstawowych rozważaniach posłużył się jednak odwrotnością tej funkcji którą nazwał funkcją zatrudnienia,

• funkcja ta była przedstawiona w jednostkach płac, przedstawiała ona zależności między sumą efektywnego popytu mierzonego w jednostkach płac, skierowanego do podmiotów związanych z wytwórczością (przedsiębiorstw, gałęzi, całej gospodarki narodowej),
  a liczbą zatrudnionych w produkcji, której cena podaży będzie równa sumie efektywnego popytu.

• postać funkcji zatrudnienia N = F(D_w),

• wiedząc, że popyt efektywny D jest sumą popytu konsumpcyjnego D₁ i popytu inwestycyjnego D₂, czyli D = D₁ + D₂, przyglądamy się obu składnikom celem wykrycia pewnych cech mających istotny wpływ na kształtowanie zatrudnienia,

1. analiza konsumpcji dowiodła, że przy danej skłonności do konsumpcji (ΔC/ΔY) popyt konsumpcyjny zależy od globalnego dochodu i wielkości zatrudnienia,

2. analiza popytu inwestycyjnego dowiodła, że przy danej skłonności do inwestowania (ΔI/ΔY), zależy on również od globalnego dochodu i wielkości zatrudnienia,

• wcześniej mówiliśmy już o prawidłowości związanej ze wzrostem zatrudnienia
  tj. o tym że wprawdzie nastąpi przyrost D₁, ale będzie on wolniejszy niż popyt efektywny. Jest to spowodowane tym, iż w krótkim okresie skłonność społeczeństwa do konsumpcji jest relatywnie stała. Istnieje ciągłe niebezpieczeństwo powiększania się rozpiętości między podażą siły roboczej, a spodziewanym przychodem. Jeśli więc różnicy między globalną podażą zasobów pracy, a popytem konsumpcyjnym nie wyrówna odpowiedni przyrost popytu inwestycyjnego, to osiągane stany równowagi gospodarczej nie będą oznaczały pełnego zatrudnienia (stwierdzenie to podważało prawo rynków Saya i wiarę
  w automatyczne przywracanie równowagi także na rynku pracy).,

• skłonności do konsumpcji i oszczędzania (inwestowania) traktowane jako wielkości stałe w okresie krótkim, nie gwarantują pełnego zatrudnienia,

• tożsamość S = I jest oczywista, ale dotyczy jedynie okresów przeszłych (ex post),

• Keynes przekonywał, że skłonność do konsumpcji i stopa nowych inwestycji decydują łącznie o wielkości zatrudnienia. Dalej wielkość zatrudnienia wyznacza poziom płac realnych (np. Pigou uważał, że to wysokość płac kształtuje zatrudnienie - a obniżając płace realne w okresie kryzysu można zmniejszyć bezrobocie). Przypominając - gdy skłonność do konsumpcji i stopa nowych inwestycji nie stwarzają dostatecznie wielkiego pp efektywnego, wówczas faktyczny poziom zatrudnienia będzie niższy od pż siły roboczej.

• posługując się tezą ekonomii neoklasycznej o wyznaczaniu płacy przez krańcową skłonność do pracy, Keynes pisał, że przy takim stanie równowagi płace realne będą większe od krańcowej przykrości. Mamy tu do czynienia z paradoksem ubóstwa pośród obfitości, zahamowania wzrostu zatrudnienia przed granicą pełnego wykorzystania siły roboczej, i sytuacją gdy niedostateczny pp efektywny będzie przeszkodą w rozszerzeniu procesu produkcyjnego,

• analizując procesy gospodarcze i procesy determinujące wielkość łącznego zatrudnienia, dochodzimy do wniosku, że inwestycje najbardziej na nie wpływają,

• jakie łączne skutki w wielkości zatrudnienia rodzi pierwotna inwestycja ? - jak wiadomo zatrudnieni związane z nową inwestycją wywoła dodatkowy pp, dla zaspokojenia którego pojawi się dodatkowe zatrudnienie wtórne i następne ... gasnące aż do pewnej granicy

W tym miejscu przypomnieć należy sobie teorię mnożnika, bez którego nie sposób wyjaśnić keynesowskiej teorii zatrudnienia i inwestycji:

Kahn Richard Ferdinand

• mnożnik - to współczynnik określający rozmiary krańcowego wpływu, jaki wywiera zmiana jednej wielkości ekonomicznej na drugą, której ta pierwsza jest składnikiem,

• Kahn rozpatruje wpływ podjętych robót publicznych na wzrost zatrudnienia w gałęziach produkujących środki konsumpcji,

• jeżeli

N₁ - zatrudnienie pierwotne, wywołane decyzją wszczęcia robót publicznych,

N₂ - dodatkowe zatrudnienie w produkcji dóbr konsumpcyjnych

c = ΔC/ΔY < 1 krańcowa skłonność do konsumpcji

to: N₂ = N₁ (c+ c² + ... + cⁿ)

z zależności tej wyprowadzamy mnożnik zatrudnienia - jako stosunek całkowitego zatrudnienia N do zatrudnienia pierwotnego N₁:

k_n = N/N₁ = 1/1-c

• Keynes zaadaptował mnożnik zatrudnienia w mnożnik inwestycyjny, korzystając
  z tożsamości Y = C + I i wynikającej z niej zależności 1 = dC/dY + dI/dY:

k_i = dY/dI = 1/1-c = 1/s

• przypisano tu wielką rangę krańcowej skłonności do konsumowania i tym samy przeciwstawnej skłonności do oszczędzania,

• kształtowanie rozmiaru zatrudnienia przestaje być w tym momencie samoczynnym procesem, zapewniającym równowagę także na poziomie pełnego zatrudnienia wszystkich chętnych do pracy,

• obniżenie płac nominalnych, przy niezmiennej skłonności do konsumpcji, danej krańcowej efektywności kapitału i danej stopie procentowej, nie prowadzi bezpośrednio do wzrostu poziomu zatrudnienia,

• nie można w pełni przewidzieć ewentualnych zmian wielkości odchyleń i kierunków zatrudnienia pod wpływem ogólnej zmiany poziomu płacy nominalnej (na takie zmiany różnie będą reagowały poszczególne gałęzie gospodarki narodowej np. obniżenie płacy nominalnej nie musi oznaczać obniżenie skłonności do konsumpcji całego społeczeństwa, złożonego z robotników przedsiębiorców i warstw nieprodukcyjnych). Dodatkowe utrudnienie to występowanie licznych powiązań gospodarki narodowej z gospodarką światową.

• oznacza to, że Keynes odrzucał obniżenie płac nominalnych jako narzędzie polityki gospodarczej (zwłaszcza polityki zatrudnienia),

• dalej jedynym narzędziem pomocnym w zwalczaniu bezrobocia jest właściwa polityka pobudzania inwestycji, w skrajnym przypadku - podejmowanie przez państwo bezpośrednich inwestycji. Takie "autonomiczne" inwestycje w dobrze wyselekcjonowanych dziedzinach spowodują, dzięki nośnikowi, szybki wzrost zatrudnienia i dodatkowego pp, który zmniejszy lub nawet zlikwiduje lukę w pp efektywnym (powstaje pytanie w jakie dziedziny i gałęzie należy preferować, podejmując inwestycje finansowane przez państwo ?)

• następne spostrzeżenie

1. mnożnik działa w odniesieniu do wszelkich inwestycji (produkcyjnych i nieprodukcyjnych),

2/ w kryzysie - wywołującym nadprodukcję środków konsumpcyjnych, inwestowanie przez państwo w gałęzie wytwarzające takie środki byłoby szkodliwe. Dodatkowo mogłoby ono wypychać kapitał prywatny i naruszać regułę konkurencji,

• wielu zwolenników interwencji państwa wskazywało na inwestycje typu roboty publiczne, skierowane np. na poprawę infrastruktury gospodarczej, ale nie zwiększające (w okresie krótkim) pż dóbr.

• obserwacja takich zjawisk jak przygotowania wojenne, wyrażające się w inwestycjach powiększających moce produkcyjne zakładów zbrojeniowych, dostarczała materiału do obrony skuteczności nawet takiej polityki redukcji bezrobocia,

• Keynes w praktyce nie zalecał jednak forsowani inwestycji z wydatków państwowych,

• jego zdaniem stan bliski pełnemu zatrudnieniu można także osiągnąć przez kontrolowanie stopy procentowej tj. dzięki odpowiedniej polityce monetarnej. Chodzi tu o regulowanie ilości pieniądza w obiegu, która przy danej preferencji płynności oddziałuje na wysokość story procentowej,

• można również korzystać z narzędzi polityki fiskalnej i za pomocą opodatkowania wpływać (w okresie dłuższym) na skłonność do konsumpcji.

5. FUNKCJONOWANIE GOSPODARKI KAPITALISTYCZNEJ

• dla zapamiętania podstawowych treści keynesowskiego ujęcia systemu gospodarki kapitalistycznej posłużymy się modelem zawierającym 3 komponenty:

1. pierwszy - obejmuje dane opisujące wejście systemu i charakterystykę długiego okresu,

2. zmienne niezależne tj. uznane za constans w krótkim okresie,

3. zmienne zależne, kształtujące stan wyjścia systemu gospodarczego, a zwłaszcza jego dochód narodowy i zatrudnienie

Rysunek 2.

Zmienne niezależne

Zmienne zależne

Y=C+S

L

Czynniki psychologiczne

S

Y

E

PPP

PPD

PSK

C

T

Krzywa krańcowej wydajności kapitału

I

Y=C+I

P

Stopa procentowa

• wyróżniono 3 grupy danych, wzajemnie powiązanych i kształtujących charakter gospodarki w relatywnie długim okresie,

• pierwsza (L) - obejmuje zasoby siły roboczej (pracy), ich wielkość, strukturę
  i kwalifikacje, a także gusty i przyzwyczajenia konsumenta oraz instytucje społeczne decydujące o podziale dochodu narodowego. W rozwoju społecznym występują w tej grupie fale optymizmu i pesymizmu, o niezwykle złożonej więzi przyczynowej,

• druga (T) - to istniejący stan techniki, łącznie z wyposażeniem kapitałowym, infrastrukturą, stanem wiedzy i nauki. W okresie długim mówimy o postępie technicznym. Występuje tu więź grupy pierwszej i drugiej.

• trzecia (P) - obejmuje historyczne przemiany w polityce monetarnej, zwłaszcza w pż pieniądza,

• zmienne niezależne to;

1. czynniki psychologiczne (psychiczna skłonność do konsumpcji (PSK), przewidywanie przyszłej dochodowości obiektów kapitałowych (PPD), psychiczną postawę wobec płynności (PPP)),

2. krańcowa wydajność kapitału,

3. stopa procentowa,

• zaznacza się, że czynniki przyjęte w analizie jako dane oddziałują na zmienne niezależne, ale w pełni ich nie wyznaczają,

np. krzywa krańcowej wydajności kapitału zależy tylko częściowo od obiektywnie
istniejącego rzeczowego wyposażenia produkcyjnego, ponieważ istotny wpływ na jej
kształt i wartość ma stan długoterminowych subiektywnych przewidywań przyszłej
dochodowości obiektów kapitałowych PPD;

podobnie stopa procentowa - zależy od pż pieniądza, inicjowanej przez władzę
monetarną i od subiektywnych skłonności kształtujących psychiczną postawę wobec
płynności PPP.

• zmienne zależne - dochód narodowy (Y) i zatrudnienie E oraz oszczędności (S), konsumpcja (C) i inwestycje (I),

• E i Y stanowią wyjście systemu, są także powiązane sprzężeniami zwrotnymi i tym samym są wyznaczane przez dane czynniki. Wniosek z tego taki, że poziom Y, mierzony w jednostkach płac, będzie odpowiadał każdemu poziomowi E, a więc i pp efektywnego, dana zaś struktura społeczna i gospodarcza określi w pełni kształt globalnej podaży, wyrażającej techniczne warunki produkcji.

• podstawowy problem tkwi w zbadaniu możliwości uzupełnienia pp efektywnego przez działalność państwa. Chodzi o wskazanie zmiennych podatnych na sterowanie przez władze państwową, ponieważ w przedstawionym modelu nie ma automatu zapewniającego pełnego zatrudnienia. Natomiast istnieją warunki dla stanu równowagi, ale przy obniżającym się poziomie zatrudnienia.

• stan równowagi gospodarki kapitalistycznej, opierający się na równości ex ante oszczędności i inwestycji S=I, jest czymś wyjątkowym,

• dla uzyskania takiej równowagi potrzebne są 4 warunki stabilizacji systemu:

• krańcowa skłonność do konsumpcji musi być taka, aby pod wpływem zmian w produkcji i zatrudnieniu mnożnik był większy od jedności, ale także niezbyt wielki,

• zmiany w przewidywanej dochodowości kapitału albo w stopie procentowej muszą znajdować pełne odbicie w krzywej krańcowej wydajności kapitału (zmiany takie nie powinny wywoływać nadmiernych zmian w stopie inwestycji),

• zmiany rozmiarów zatrudnienia i płac nominalnych powinny być zgodne co do kierunków i proporcji,

• fluktuacje powinny po pewnym czasie zmieniać kierunek na przeciwny

Zdanie Keynesa w praktyce gospodarka nie osiąga stanu wyznaczonego przez te
4 warunki i oscyluje wokół jakiejś pozycji pośredniej, znacznie poniżej pełnego zatrudnienia i znacznie powyżej minimalnego poziomu zatrudnienia,

TEORIA CYKLU GOSPODARCZEGO

• podstawową przyczyną jego istnienia jest brak równości ex ante oszczędności i inwestycji,

• jeśli bowiem inwestycje w przyszłym okresie będą niższe od oszczędności okresu poprzedniego, to dochód narodowy i zatrudnienie mogą się zmniejszyć powodując stan depresji,

• w sytuacji odwrotnej nastąpi ożywienie gospodarcze, ale przy nadmiernych inwestycjach pojawi się inflacja.

• dalej jakie zmienne mogą być obiektem oddziaływania ze strony państwa, pragnącego leczyć gospodarkę z choroby niepełnego zatrudnienia,

• Keynes nie był zwolennikiem gospodarki centralnie zarządzanej przez państwo, ale i nie zalecał postawy wynikającej z hasła medyków "Przede wszystkim nie szkodzić".

Jego zdaniem państwo może skutecznie oddziaływać na pż pieniądza, prowadząc odpowiednią politykę bankową.

Ograniczając kreację pieniądza, może zwiększyć preferencje płynności i podwyższyć stopę procentową, a tym samym zahamować proces inwestycji i wzrost zatrudnienia, jeżeli gospodarce grozi inflacja. Natomiast koniunkturę można nakręcić poprzez działanie odwrotne.

• dobrym narzędziem jest też polityka fiskalna, zwłaszcza oparta na wyważonej progresji podatkowej. Doktryna Keynesa (podobnie jak ekonomia dobrobytu) zalecała preferowanie ulg podatkowych wobec warstw biedniejszych, które silnie oddziaływują na zagregowany pp efektywny.

• jak widać bezpośrednią interwencję państwa w formie podejmowania własnych, autonomicznych inwestycji K. umieszczał na końcu swej recepty leczenia schorzeń gospodarki. Zdawał on sobie sprawę, że taka terapia może się przerodzić w proces ciągły
  i zmienić poważnie układ sił wewnętrznych, naruszając nawet fundamenty własności prywatnej i motywacje podmiotów gospodarczych,

• niemniej K. pozostawał zwolennikiem wkraczania państwa w sytuacji kryzysowej
  i zalecał inwestycje publiczne, które zapewniają szybki wzrost pp efektywnego i redukcję przymusowego bezrobocia.

6. UWAGI KOŃCOWE

• prekursorzy

1/ Kalecki

2/ Wicksell Knut John Gustaf:

• głosił poglądy bliskie kierunkowi subiektywnemu,

• rozwinął w swych pracach neoklasyczną teorię pieniądza, opierając ją na koncepcji dochodowej,

• koncepcja dwóch stóp procentowych - naturalnej i pożyczkowej

st. naturalna - to oczekiwany zysk od nowo stworzonego kapitału,

st. pożyczkowa - to ciężar narzucony przez bank na pożyczkobiorcę

różnice między tymi stopami wyjaśnia akumulacja kapitału,

można dowieść, że koncepcja naturalnej stopy procentowej to odpowiednik keynesowskiej koncepcji krańcowej efektywności kapitału,

• wprawdzie Wicksell za cel swoich badań stawiał opracowanie polityki stabilizacji cen, a nie pełnego zatrudnienia, ale w swej teorii cyklu przyjmował (jak później Keynes) za przyczynę falowania stałą nierówność między wielkością S, a I.

• warto jeszcze wspomnieć, że ekonomia neoklasyczna przed atakiem Keynesa miała duże osiągnięcia w teorii cyklu gospodarczego, ale okazała się bezradna w obliczu wielkiego kryzysu lat 30-tych. W jej paradygmacie istniała bowiem duża luka, a mianowicie brak makroekonomii. Rozwinięta mikroekonomia opierała się na wierze w prawo Saya. Keynes dowiódł, że bez ingerencji państwa mechanizm rynkowy wymusza niepełne wykorzystanie zasobów i rodzi przymusowe bezrobocie.

• makroekonomia stworzona przez Keynesa potrafiła scalić świat zjawiska rzeczowych i pieniężnych, uwzględniając czynniki psychospołeczne w kształtowaniu zmiennych niezależnych (w okresie krótkim), oddziałujących na dochód narodowy i zatrudnienie,

• Keynes przeciwstawiał swoją ekonomie popytową tradycji klasycznej, akceptującej znaczenie podaży, która jednocześnie miała rodzić odpowiedni popyt.

1

21

---