HISTORIA UŻYTKOWANIA
ŚRODOWISKA



SPOSOBY ODSUWANIA GRANIC
WZROSTU



PERIODYZACJA DZIEJÓW LUDZKOŚCI



ZBIERACTWO I ŁOWIECTWO



ROLNICTWO



CYWILIZACJA PRZEMYSŁOWA

SPOSOBY ODSUWANIA GRANIC
WZROSTU W DZIEJACH LUDZKOŚCI



wędrówki i poszukiwanie nie zawłaszczonych

zasobów



zawłaszczanie dóbr przyrodniczych

należących do innych grup ludzi



oszczędne używanie wartości deficytowych -

ograniczenia konsumpcji pewnych zasobów

lub ograniczanie wielkości populacji



usprawnienia technologiczne umożliwiające
wydajniejsze korzystanie z natury lub

zastępowanie wyczerpujących się zasobów

PERIODYZACJA DZIEJÓW LUDZKOŚCI



okres przedcywilizacyjny - pierwotna
gospodarka łowiecko-zbieracka;
zakończony około 2700 lat p.n.e.



okres cywilizacji rolniczych - do 1800 r n.e.



okres cywilizacji przemysłowych - do 2025-
2100 r n.e.



okres cywilizacji postindustrialnej -
zapoczątkowany w drugiej połowie naszego
wieku

PERIODYZACJA DZIEJÓW LUDZKOŚCI

Periodyzacja ze względu na relacje ze

środowiskiem:



oddziaływanie z dominacją przystosowania człowieka

do środowiska; 3-4mln - 10-12 tys. p.n.e.



oddziaływanie z dominacją przekształcania

środowiska (początek 10-12 tys. lat temu wraz z

rewolucją rolniczą):



narastanie przekształceń: 10 tys. p.n.e. - XVIII w.; główny

czynnik oddziaływania rolnictwo



szybkie przemiany przyrody: XVIII - połowa XX w.;

główny czynnik oddziaływania - spalanie paliw kopalnych



zmiany przyrody w skali globalnej - druga połowa XX w.;

bardzo różnorodne czynniki oddziaływania



harmonizowanie rozwoju społeczno-gospodarczego z
poznanymi prawami przyrody



hipotetyczna epoka noosfery

PERIODYZACJA DZIEJÓW LUDZKOŚCI

Wskaźniki

oddziaływania na

środowisko -

zaludnienie

Rok

Populacja

Roczna stopa

wzrostu

50000 p.n.e.

2 mln

0,002%

8000 p.n.e.

5-10 mln

0,04%

1 n.e. 170-400 mln

0,03%

1500

500 mln

0,19%

1750

800 mln

0,50%

1900

1,6 mld

0,77%

1950

2,5 mld

1,78%

2000

6,1 mld

0,84%

2050

9,3 mld

PERIODYZACJA DZIEJÓW LUDZKOŚCI

PERIODYZACJA DZIEJÓW LUDZKOŚCI

ETAP ROZWOJU

ZUŻYCIE ENERGII

PER CAPITA (kcal)

pierwotne człowiekowate

2000

rozwinięte społeczności łowiecko-
zbierackie

5000

wczesne społeczności rolnicze

12000

rozwinięte społeczności rolnicze

20000

społeczeństwa wczesnej epoki
przemysłowej

60000

współczesne społeczeństwa krajów
wysoko rozwiniętych

125000-230000

Wskaźniki oddziaływania na środowisko –

zużycie energii pierwotnej

PERIODYZACJA DZIEJÓW LUDZKOŚCI

Wskaźniki oddziaływania na środowisko

PERIODYZACJA DZIEJÓW LUDZKOŚCI

ZBIERACTWO I ŁOWIECTWO



źródło utrzymania - zbieranie dzikich roślin, polowanie,

łowienie, zbieranie padliny



tryb życia: nomadyczny



źródła energii: energia słoneczna w formie związanej przez

rośliny, energia własnych mięśni, ogień



trójstopniowa organizacja: wielopokoleniowa rodzina
elementarna, grupa lokalna (podstawowa jednostka

ekonomiczna), plemię (luźna federacja)



organizacja ekonomiczna - komunistyczna



własności społeczności umożliwiające ekspansję:

wszystkożerność, stosowanie narzędzi, mowa, praktyki

kulturowe ograniczające przyrost naturalny, poprawianie

warunków mikroklimatycznych (schrony, odzież),
zastosowanie ognia (zmniejszenie wydatku energetycznego

na wykonywanie czynności niezbędnych do utrzymania się

przy życiu)

ZBIERACTWO I ŁOWIECTWO

Czerwonoskórzy bracia nigdy nie zapominają urody ziemi, na której się
urodzili - bo jest ona ich matką. Jest ona częścią nas tak, jak i my stanowimy
jej cząstkę. Wonne kwiaty, orły, mustangi - to nasi bracia, a łanie - to nasze
siostry. Skalne granie, rosa łąk, ciepło końskiego grzbietu i sam człowiek -
wszystko to członkowie jednej wielkiej rodziny. (...)
Gdyby nie było zwierząt, człowiek umarłby z duchowej samotności.
Cokolwiek przytrafi się zwierzynie, wkrótce stanie się udziałem człowieka.
Wszystko jest ze sobą połączone. (...)
Nauczajcie swe dzieci tak jak i my nauczaliśmy nasze, że ziemia jest naszą

matką. Cokolwiek przydarzy się ziemi, wkrótce stanie się udziałem jej dzieci.

Jeżeli człowiek opluwa ziemię, to tak jakby opluwał sam siebie. Jedno wiemy
na pewno: ziemia nie należy do człowieka - człowiek należy do ziemi. To
wiemy. Wszystko jest ze sobą powiązane, jak więzy krwi wiążą ze sobą

rodzinę. Wszystko jest powiązane. Cokolwiek staje się udziałem ziemi - staje

się udziałem jej dzieci. Człowiek nie uprządł pajęczyny życia - jest zaledwie

jedną z jej nici. Cokolwiek więc uczyni temu przędziwu - sobie uczyni.

Wódz Seattle w mowie do F.Pierce’a, 1854

W rzeczywistości apokryf: Ted Perry w scenariuszu do filmu Home, 1971

.

ZBIERACTWO I ŁOWIECTWO

ZBIERACTWO I ŁOWIECTWO

ZBIERACTWO I ŁOWIECTWO

Oddziaływanie na środowisko:



z reguły o charakterze ograniczonym i lokalnym



nasilone na nowo zasiedlanych obszarach,
szczególnie na wyspach



wielkie zabijanie (overkill) - prowadzące do
wymierania dużych ssaków i nielotnych ptaków



stosowanie ognia prowadzące w „sprzyjających”
warunkach do znaczących zmian środowiska

WYTĘPIONE GATUNKI

CZAS

MIEJSCE I PRZYCZYNA

Ptaki moa

ok. 1000 n.e.

Nowa Zelandia, pierwotni
Maorysi

Ptaki słoniowe (epiornisy), lemury olbrzymie (7
gatunków), żółwie olbrzymie, hipopotamy

ok. 500 n.e.

Madagaskar, kolonizacja

Gęsi nielotne i 50 gatunków innych ptaków

ok. 400 n.e.

Hawaje, kolonizacja przez
Polinezyjczyków

86% fauny dużych ssaków (w tym olbrzymie
kangury), nielotne ptaki (np. Genyornis
newtonii ), duże jaszczurki i węże

ok. 40000 p.n.e.

Australia, kolonizacja przez
Aborygenów

80% dużych ssaków (naziemne leniwce
olbrzymie, gepardy, lwy, konie, mamuty,
mastodonty, pancerniki i in. - w sumie 57
gatunków)

ok. 11000 p.n.e.

Ameryka Północna i Południowa,
lud Clovis

Bawoły olbrzymie, gnu olbrzymie, konie

ok. 20000 p.n.e.

Afryka, postęp techniczny

Mamuty, nosorożce włochate, jelenie olbrzymie ok. 20000 p.n.e.

Europa, postęp techniczny

ZBIERACTWO I ŁOWIECTWO

 Moa – Dinornis maximus

 Orzeł

Haasta

Harpagornis

moorei

 Aepyornis sp.

Przyczyny rewolucji:



celowa zmiana, postęp



adaptacja do zaburzeń życia łowiecko-
zbierackiego – trzy hipotezy:



zmiana klimatu = zniknięcie ważnych
gatunków



wzrost demograficzny poza pojemność

środowiska



wpływ migracji silniejszych populacji =

wypchnięcie na tereny uboższe

ROLNICTWO

ROLNICTWO



początki uprawy roślin: antropochoria, czyli
wykorzystywanie roślin przypadkowo
rozsianych



początki hodowli: transhumancja -
„pasożytowanie” grupy ludzkiej postępującej
za wędrującym stadem



ośrodki powstania - dwa euroazjatyckie (Azja
Mniejsza i Bliski Wschód oraz południowe
Chiny) i amerykański (Meksyk i Peru)

Cywilizacyjne skutki rewolucji rolniczej:



wzrost wielkości populacji



zużycie energii per capita (użycie udomowionych zwierząt
do prac polowych)



stymulacja rozwoju kultury



gromadzenia dóbr materialnych (odejścia od

nomadycznego trybu życia)



początek specjalizacji (podziału pracy) i handlu, jako

skutek nadwyżek żywności



powstanie rozwarstwienia klasowego



początki i rozwój urbanizacji



narastanie konfliktów (własność ziemi kwestią kluczową

dla przeżycia)



przeżycie dzikich zwierząt i roślin nieistotne dla ludzkości

ROLNICTWO

Dowody na pogorszenie warunków życia:



wolne tempo rozprzestrzeniania rolnictwa



obserwacja współczesnych łowców-zbieraczy



badania stanu zdrowia prehistorycznych
populacji



zróżnicowanie stanu zdrowia w różnych
warstwach społeczności rolniczych



pogorszenie sytuacji kobiet

ROLNICTWO

Skutki ekologiczne rewolucji neolitycznej:



odłogowy system uprawy - niesprzyjające warunki
naturalne lub zbyt szybkie powroty na odłogi



spadek żyzności



niedożywienie i emigracja ludzi

oraz degradacja ekosystemu, głównie wskutek erozji



skutki dalekosiężne przejście od gospodarki
naturalnej do gospodarki wymagającej głębokiej
interwencji w naturalne procesy



degradacja środowiska miała udział w upadku wielu
kultur

ROLNICTWO

Skutki ekologiczne rewolucji neolitycznej:

ROLNICTWO

Ekologiczne przyczyny upadku dawnych

społeczności:



wylesianie i niszczenie siedlisk



problemy z glebą (erozja, zasolenie, utrata

żyzności)



problemy z gospodarką wodną



nadmierne polowania



przełowienie



introdukcja obcych gatunków

ROLNICTWO

CYWILIZACJA PRZEMYSŁOWA



rewolucja przemysłowa - całokształt zmian

technicznych, ekonomicznych i społecznych

związanych z powstawaniem przemysłu fabrycznego i

nowoczesnej cywilizacji przemysłowej



główna przyczyna zmian - rozwój nauki i techniki,

rozwój gospodarki towarowo-pieniężnej, ekspansja
kolonialna



przejście z zależności od energii odnawialnej do
energii z paliw kopalnych  zwielokrotnienie zużycia
energii per capita



przyspieszenie wzrostu gospodarczego



przyspieszenie wzrostu demograficznego i urbanizacji



globalny kryzys ekologiczny

CYWILIZACJA PRZEMYSŁOWA

Nowe zagrożenia:



antropogeniczna zmiana klimatu



wprowadzanie toksycznych chemikaliów do

środowiska



pełne wykorzystanie zdolności asymilacyjnych
Ziemi

PODSUMOWANIE



Gatunek ludzki jest „synonimem” zmian
środowiska.



Postęp technologiczny potrafi rozwiązać
problemy ekologiczne, ale jednocześnie rodzi
nowe.



O stopniu eksploatacji środowiska bardziej
decydowały w historii dostępne narzędzia, a
nie świadomość skutków.



Każda z wygasłych cywilizacji zmarła wskutek
nadmiernego rozwoju tego co było jej chwałą
(Dorst 1987).

PODSUMOWANIE



Nie było i nie będzie ekologicznego, złotego
wieku ludzkości.



Społeczna zdolność i chęć zmiany warunków
środowiska nasilała się w dziejach.



Dla fazy przemysłowej charakterystyczny jest
całościowy, totalny, systemowy charakter
zmian.



Mając szczęście, można znaleźć czas, wiedzę i
umiejętności niezbędne do nowego, lepszego
ułożenia sobie stosunków z przyrodą.