SCHARAKTERYZUJ RZĄDY KAZIMIERZA WIELKIEGO
Kazimierz objął tron po śmierci swego ojca Władysława Łokietka w 1333 roku w wieku 23 lat. Państwo polskie dopiero co zjednoczone znajdowało się w trudnej sytuacji zagrożone ze strony Krzyżaków i króla Czech Jana Luksemburskiego. Kazimierz Wielki całe swoje panowanie poświęcił wzmocnieniu kraju zarówno w stosunkach wewnętrznych jak i jego pozycji międzynarodowej. Kazimierz kontynuował sojusz z królem węgierskim Karolem Robertem. W 1335 roku odbył się pierwszy zjazd w Wyszehradzie, na którym w zamian za znaczną sumę pieniędzy Jan Luksemburski zrzekł się pretensji do tronu polskiego a także wydano wyrok w sprawie sporu polsko-krzyżackiego. Władcy czeski i węgierski nakazali Krzyżakom oddanie Kujaw i Ziemi Dobrzyńskiej a Pomorze miało stać się "wieczystą jałmużną króla polskiego". Na drugim zjeździe w Wyszehradzie w 1339 roku Kazimierz zgodził się na uznanie zwierzchnictwa Jana Luksemburskiego nad księstwami śląskimi, które już wcześniej złożyły hołd władcy czeskiemu. Ponadto zawarto układ z Karolem Robertem dotyczący następstwa na tronie polskim. W wypadku bezpotomnej śmierci Kazimierza tron miał przejść w ręce syna Karola Roberta - Ludwika, w zamian za co Węgry obiecały pomoc i wsparcie w walkach z Krzyżakami.
Kazimierz Wielki dążył do pokojowego rozstrzygnięcia sporu z Krzyżakami i w 1343 roku w Kaliszu zawarł z nimi "wieczysty pokój", który potwierdzał zwrot Kujaw i Ziemi Dobrzyńskiej oraz pozostawienie im Pomorza jako "wieczystej jałmużny". Zaniechanie starań o odzyskanie Śląska i Pomorza zrekompensował Kazimierz nabytkami na wschodzie. W latach czterdziestych w efekcie wielu wypraw udało się Kazimierzowi podporządkować żyzne i zamożne tereny Wołynia, Lwowa i Halicza. Pozostały one w granicach Polski aż do rozbiorów. Wyprawy te prowadzone były z pomocą Węgrów a w 1355 roku w Budzie potwierdzono postanowienia z Wyszehradu z 1339 roku dotyczące ewentualnej sukcesji po Kazimierzu, zastrzeżono jednak, że gdyby Kazimierz doczekał się męskiego potomka Węgry miałyby prawo do wykupu Rusi Halickiej. Niepowodzeniem zakończyły się podejmowane pod koniec życia Kazimierza próby odzyskania Śląska.
W kwestiach wewnętrznych państwo zostało podzielone na ziemie. Urzędnikiem królewskim sprawującym władzę lokalną był starosta, który zarządzał grodami i dobrami królewskimi, sprawował sądownictwo w imieniu króla oraz dowodził wojskiem.
Powstawały powoli urzędy centralne takie jak marszałek, podskarbi, kanclerz i podkanclerzy, którzy tworzyli radę królewską a obsadzane były te urzędy przez panów z Małopolski. Obok nich istniały urzędy ziemskie wojewody i kasztelana nadawane już tylko szlachcie danej ziemni, zdecydowanie straciły na znaczeniu po wprowadzeniu urzędu starosty.
Kolejnym sukcesem Kazimierza była kodyfikacja sądownictwa. Ujednolicono i spisano prawo tworząc dwa kodeksy dla Wielkopolski - statut piotrkowski w 1347 roku i dla Małopolski - statut wiślicki w 1356 roku. Ze względu na to, że państwo Kazimierza było monarchią stanową każdy stan posiadał swoje własne odrębne sądownictwo. Istniały, więc sądy szlacheckie i miejskie oraz królewskie. Sądy szlacheckie były to sądy ziemskie sądzące sprawy szlachty z danej ziemi, sądy grodzkie stanowił starosta w ciężkich przestępstwach oraz sądy podkomorskie właściwe w sporach granicznych. W najbardziej poważnych sprawach dotyczących np. zdrady sądził król. Sąd królewski rozstrzygał też sprawy chłopów z dóbr królewskich a także był najwyższym sądem odwoławczym. Mieszczanie posiadali sądy miejskie, a instancjami odwoławczymi były utworzone przez Kazimierza sądy wyższe prawa niemieckiego. Chłopów sądził pan a we wsiach lokowanych na prawie niemieckim sołtys z ławą.
W 1364 roku powołano do życia Akademię Krakowską, która miała dostarczać Kazimierzowi niezbędne dla właściwego działania państwa kadry urzędnicze. Na nowopowstałym uniwersytecie były wydziały prawa, medycyny i sztuk wyzwolonych ale zabrakło teologii, który to wydział utworzono w późniejszym czasie.
Wojsko oparł Kazimierz Wielki o pospolite ruszenie szlachty, która posiadała ziemię. Wojsko zostało podzielone na chorągwie. Szlachta służyła w chorągwiach ziemskich pod dowództwem wojewodów i kasztelanów. Możni tworzyli chorągwie rodowe złożone z zależnego od nich rycerstwa. Obok pospolitego ruszenia w razie zagrożenia używano też wojska zaciężnego. Naczelne zwierzchnictwo nad całością sił zbrojnych pełnił oczywiście król. Dbano o obronność poprzez rozbudowę zamków obronnych i fortyfikacji.
Za Kazimierza Wielkiego doszło do znacznego rozwoju gospodarczego. Lokowano liczne wsie i miasta, rozwijał się znacząco handel a skarb zasilały podatki, cła, opłaty z myt i od miast. Znacząca część ziemi należała do króla, były to tzw. królewszczyzny. Znacznymi posiadaczami ziemskimi byli także duchowni, zakony, możni. Dochody króla zasilały też zyski z kopalń srebra i ołowiu, żupy solne, cła. Ujednolicono monetę wprowadzając grosze i półgrosze.
Zdecydowanie wzmacniała się pozycja miast, powstawały duże ośrodki miejskie. Miasta utrzymywały się głównie z handlu, z funkcjonowania kramów, bazarów, młynów, cegielni. Budowano przede wszystkim z cegły. Zmieniała się struktura narodowościowa miast, coraz mniejszy odsetek stanowili w nich Niemcy, co raz więcej było Polaków, ale także pojawiali się Włosi, Ormianie, Czesi. Bogacili się kupcy i patrycjat, co często prowokowało spory z ludnością biedniejszą.
Niewątpliwie za rządów Kazimierza Wielkiego wzmocniła się międzynarodowa pozycja Polski, która nie toczyła wojen a społeczeństwo cieszyło się okresem długoletniego spokoju. Wzrastał autorytet państwa polskiego a powszechnie podawanym przykładem potwierdzającym ten fakt była zorganizowana w 1364 roku uczta w Krakowie, u Wierzynka. Zgromadziła ona licznych władców europejskich - cesarza, króla Czech, Węgier, Danii a nawet Cypru. Uczta była okazją do zaprezentowania bogactwa i siły państwa polskiego za panowania Kazimierza Wielkiego. Król ten zmarł w 1370 roku nie pozostawiając męskiego potomka, co oznaczało zakończenie panowania dynastii piastowskiej w Polsce.
2