Historia odkrycia zbioru
W 1945 roku, w trakcie prac wykopaliskowych prowadzonych przez Departament Zabytków Starożytnych na dawnym terytorium miasta-państwa Esznunny znaleziono m. in. tabliczkę glinianą, która zawierała akkadyjski tekst klinowy. W późniejszym czasie została nazwana tabliczką A. W 1947 r. odkryto odłamek większej tabliczki glinianej, która zawierała stosunkowo dobrze zachowany akkadyjski tekst klinowy. Według ustaleń kierownika prac wykopaliskowych tabliczki stanowiły zbiór przepisów prawnych. W 1948 r. wybitny asyriolog amerykański prof. Albrecht Goetze zauważył, że tabliczka A zawiera identyczne fragmenty z fragmentami na tabliczce B i wyraził przypuszczenie, że obie stanowią kopię jednego i tego samego tekstu. Goetze zdołał odszyfrować i przełożyć na język angielski tekst znajdujący się na tabliczce A i B - według niego zawierały one przepisy prawne, które obowiązywały w Esznunnie.
Próby ustalenia prawodawcy, daty powstania zbioru i jego charakteru
Goetze analizując tekst , znajdujący na tabliczce A wysunął hipotezę , że występuje tam imię Bilalamy, władcy Esznunny. Ta hipoteza stała się podstawą do nadania temu zbiorowi prawa nazwy Kodeksu Bilalamy. W 1949 r. pojawiły się przypuszczenia, że uznanie tego zbioru za Kodeks Bilalamy nie jest wystarczająco uzasadnione. Różnice dotyczące stylizacji niektórych przepisów i rozbieżności czasowe między nimi wskazują , że teksty na tych tabliczkach nie mogą być uważane za kopie jednego i tego samego oryginału, lecz stanowią one odrębne odpisy jakichś dwóch wyciągów z oficjalnego zbioru prawa, które obowiązywało w Esznunnie oraz innych dokumentów. Analiza paleograficzna wykazuje, że odpisy z tabliczek pochodzą z okresu późniejszego niż panowanie Bilalamy. Można wyrazić przypuszczenie , że odpisy zostały sporządzone za czasów Naramsina, Daduszy lub Ibalapiela II , tzn. ok. 10 - 40 lat przed panowaniem Hammurabiego .
Przepisy prawne zbioru z Esznunny
Artykuł 1 ustala urzędowe ceny towarów mających największe znaczenie w obrocie gospodarczym Esznunny. Znajdujemy tutaj fakt, że w ówczesnym obrocie jęczmień i srebro były miernikami wartości.
Następne artykuły dotyczą urzędowej taryfy opłat za najem wozu, łodzi i zwierząt pociągowych i taryfy wynagrodzeń pracowników transportu i robotników rolnych. Kolejny artykuł reguluje kwestię odpowiedzialności kapitana za zatonięcie statku. Artykuły 7 i 8 ustalają wysokość dziennego zarobku żniwiarza i robotnika czyszczącego zboże. Kolejny artykuł dotyczy najmu osła, prawdopodobnie w celu wymłócenia zboża i wysokości dziennego wynagrodzenia poganiacza. Artykuł 11 ustala wysokość miesięcznego wynagrodzenia najemnika.
Artykuł 12 i 13 zawiera regulacje zabezpieczające majątek muszkena przed kradzieżą. Fakt schwytania obcej osoby w zagrodzie lub domu muszkena w nocy grozi karą śmierci. Jeżeli rekonstrukcja artykułu 14 jest trafna to przepis ten dotyczy przewozu prywatnych przesyłek pieniężnych przez kuriera królewskiego. Artykuł 15 mówi o nabywaniu od niewolników srebra, jęczmienia, wełny i oleju sezamowego jedynie przez kupca i szynkarkę, ponieważ te osoby z reguły dokonywały większych transakcji. Artykuł 16 zawiera zakaz udzielania pożyczek synom obywateli niemającym wydzielonego majątku i niewolnikom.
Interpretacja art. 17 i 18, które dotyczą zwrotu wiana jest bardzo trudna ze względu na niejasną redakcję tych przepisów.
Artykuł 18 jest odrębnym przepisem prawnym, który ustala wysokość stopy procentowej w srebrze ( 20 %) i jęczmienia ( 33 1/3 %). Artykuł 19 dotyczy bezprocentowej pożyczki jęczmienia udzielonej przez obywatela obywatelowi. Artykuły 22, 23, 24 regulują kwestię bezprawnego przetrzymywania zakładników.
Artykuł 25, który reguluje kwestię zawarcia zaręczyn, wiąże się z artykułem 17 i 26. Z artykułu 26 wynika, że w Esznunnie do zawarcia małżeństwa niezbędne było uprzednie uzyskanie zgody ojca i matki narzeczonej. Artykuł 27 i 28 dotyczą kwestii zawarcia małżeństwa i warunków wymaganych do ważności małżeństwa. Artykuł 29 dotyczy sytuacji żony jeńca wojennego. Prawo odzyskania żony nie przysługuje tym mężom, którzy powodowani nienawiścią do swego miasta i władcy zbiegli poza granicę państwa - mówi o tym artykuł 30. Artykuł 31 określa odszkodowanie za zgwałcenie cudzej niewolnicy.
Kolejny przepis odnosił się do umowy o wykarmienie i wychowanie dziecka. Artykuły 33, 34, 35 chronią prawo pana do dziecka niewolnicy. A artykuł 34 przewiduje, ze wypadku oddania przez niewolnicę pałacu królewskiego jej syna lub córki muszkenowi na wychowanie, pałac może odebrać mu to dziecko.
Artykuły 36 i 37 dotyczą depozytu i ruchomości. Artykuł 38 dotyczy prawa retraktu. Artykuł 39 przyznaje obywatelowi, który z powodu biedy sprzedał swój dom. W artykule 40 ustalona jest zasada, że w wypadku sporu o własność nabytych rzeczy nabywca obowiązany jest wskazać sprzedawcę, jeśli tego nie zrobi, uważany jest za złodzieja. W Esznunnie do ważności kontraktu kupna - sprzedaży nie była potrzebna umowa pisemna.
Artykuły od 42 do 47 dotyczą różnych wypadków uszkodzenia ciała obywatela przez innego obywatela. Artykuł 49 zawiera przepis, który mówi o tym, że obywatel, który przetrzymuje skradzionego niewolnika lub niewolnicę zobowiązany jest do zwrócenia właścicielowi tego niewolnika lub niewolnicy i jako odszkodowanie oddanie jeszcze jednego niewolnika lub niewolnicy. Artykuł 50 przewiduje, że przetrzymywanie zbiegłych niewolników i zbłąkanych zwierząt jest uznawane za równoznaczne z kradzieżą. Artykuły 51 i 52 dotyczą wszystkich zbiegłych niewolników.
Artykuły 53-57 dotyczą odpowiedzialności właściciela za szkody wyrządzone przez należące do niego zwierzęta i niewolników.
Znaczenie zbioru z Esznunny
jest najstarszym ze znanych badaczom akkadyjskich zbiorów prawnych.
wiele podobieństw z przepisami Kodeksu Hammurabiego.
przepisy zbioru prawa z Esznunny oparte są na zasadach podobnych do stosowanych w Kodeksie Hammurabiego.
dostarcza on cennego materiału do badania ewolucji prawa akkadyjskiego
pomaga w badaniach nad źródłami i tekstem Kodeksu Hammurabiego.
2