3. Typologie społeczeństw Spencera i Durkheima
MODELE
SPENCER-uważał, że każde społeczeństwo da się zaliczyć do określonej klasy i podklasy, ale żadne nie jest bez zastrzeżeń militarna lub industrialne. Mówił, że na tych dwóch typach, które zaraz opiszę nie można oprzeć żadnej ścisłej klasyfikacji.
- 2 typy idealne zbudowane na zasadzie opozycji
TYP MILITARNY-nastawiony na walkę z innymi społeczeństwami-starsze. |
TYP INDUSTRIALNY-nastawiony na rozwiązywanie własnych problemów wew. |
Sztywna struktura oporna na zmiany -podział na klasy np. wojownicy(najważ.) Centralizacja kontroli,mech. przymus Podporządkowanie jednostki państwu Jednolite wierzenia Status-przypisany, często dziedziczony Władza totalna Zależność, hierarchia Konserwatyzm Rozciągnięcie zasad wojskowych na całe społeczeństwo-> regimentacja |
|
ROSJA, Egipt, Sparta, Peru |
USA, ANGLIA - Ma nastąpić, Ateny |
-Społeczeństwo militarna preferuje i wykształca u jednostek-konformizm, posłuszeństwo, lojalność, brak inicjatyw, rutyna, nie ma nagradzania za osiągnięcia. Każdy ma to co niezb.
-Społ. Ind. Preferuje inicjatywe, ruchliwość, niezależność, poszanow. jednostki, partnerstwo
DURKHEIM -zainteresowany przemianami solidarności społ; jego typologia podobna trochę do Spencera, ukazuje 2 różne sposoby integrowania ludzi,2 różne typy społeczeństw o innych rodzajach solidarności (związek pewnych elementów) kryterium wyróżniające: prawo
-TYPY SOLIDARNOŚCI implikują dwa typy społeczeństwa
MECHANICZNA(starsze) |
ORGANICZNA |
|
|
Różnica między tymi dwoma rodzajami prawa odzwierciedla różnicę między dwoma rodzajami organizacji społ. Można wyróżnić
społ. o przewadze prawa karnego (całe życie pod kontrolą społeczną, względnie jednolity zespół wierzeń i uczuć obowiązujących wszystkich, indywidualne odstępstwa- surowo karane, nie ma tam jeszcze osobowości, społ nie jest wewn. zróżnicowane, komunizm dóbr, dominacja religii, tradycjonalizm, brak podziału pracy). Struktura społeczna złożona z jednordnych podobnych do siebie segmentów
kooperacyjnego (podstawą solidarności nie podobieństwo między jednostkami, lecz podział pracy, dzięki specjalizacji wykształca się osobowość). Zróżnicowane wewnętrznie
U Durkheima społeczeństwo zewnętrzne w stosunku do jednostek(fakty społeczne, realizm socjologiczny). Społ. to zupełnie co innego niż zbiór jednostek. Wspólne dla nich to podział społ ze względu ma kolektywizm i indywidualizm i stare-nowe. Durkheim jednak kwestionował tezę Spencera, że przyczyną homogeniczności społ mil. Był przymus. Uważał, że byli podobni do siebie ludzie, bo jeszcze nie byli zdolni do wykształcenia indywidualizmu
4. ALIENACJA A ANOMIA JAKO KRYTYKA SPOŁECZEŃSTWA ROZUMNEGO.
Zarówno alienację, jak i anomię można potraktować jako rodzaj patologii, zaburzenia relacji jednostki ze społeczeństwem. U Durkheima: w dynamicznie rozwijającym się społeczeństwie w okresach wielkich przemian dochodzi do załamania dotychczasowych systemów wartości. Normy, reguły stają się niejasne lub sprzeczne. Ludzie pozostawieni „bez steru” nie wiedzą, co jest dobre, co złe; co sprawiedliwe, a co nie, tracą więc poczucie bezpieczeństwa, czują się zagubieni w chaosie świata. Taka sytuacja prowadzi do cierpienia i może być przyczyną samobójstw lub innych form dewiacji. Ceną szybkiego postępu jest więc wzrost zachowań dewiacyjnych. Również Marks dostrzega ujemne skutki rozwoju społecznego. Fazę kapitalizmu, w którą weszły społeczeństwa zachodnie, krytykuje bardzo ostro. W wyniku podziału pracy (a dokładniej: oddzielenia pracy od kapitału i powstania instytucji pracy najemnej) powstaje własność prywatna będąca przyczyną (i jednocześnie efektem) alienacji pracy robotnika. Jego praca staje się zewnętrzna wobec niego, jest wobec niego obca. Robotnik nie pracuje już dla zrealizowania naturalnej potrzeby pracy (istota gatunku ludzkiego), ale by przeżyć. W dodatku pracując umacnia wrogie sobie siły-bo pozwala bogacić się posiadaczowi środków produkcji. Praca jest przymusem prowadzącym do odczłowieczenia robotnika. W tym sensie społeczeństwo kapitalistyczne, choć zorganizowane wg racjonalistycznych zasad, staje się niewolą. Marks widzi alienację na wszystkich płaszczyznach, podobnie jak Durkheim widzi społeczeństwo na progu rozkładu, gdy brak moralnego oparcia w grupie i jednostka pozbawiona jest kontroli i opieki. U Durkheima brak opieki ze strony państwa jest przyczyna i równocześnie skutkiem anomii, u Marksa natomiast to efekt tego, że alienacja jest również alienacja polityczną wiec państwo dba tylko o interesy klasy dominującej, zostawiając klasę robotniczą bez opieki.
5. METODA POZYTYWNA A METODA ROZMIEJĄCA. COMTE A WEBER
Pozytywizm
To co pozytywne zostało przeciwstawione temu co negatywne-urojone, jałowe, chwiejne, mgliste i abstrakcyjne jako to co realne, pożyteczne, ścisłe i konstruktywne . Charakteryzując metodę pozytywną rzecz jasna warto odwołać się do Comte'a. Charakterystczne dla:
1.ANTYKRYTYCYZM - poszukiwanie wiedzy, która pomoże w przezwycięzeniu kryzysu i będzie użyteczna w organizowaniu nowego społeczeństwa. Tylko wiedza o faktach. Zwrócili się przeciwko filozofii krytycznej.
2. KRYTYKA „MATAFIZYKI”, FENOMENALIZM - badanie tylko tego, co jest bezpośrednio dane, co jest dostępne w doświadczeniu; sprzeciw wobec poszukiwania „istoty” rzeczy czy też „pierwszych początków”; dla Comte'a oznaczało to głównie sprzeciw wobec zasady przyczynowości - wykrywanie praw to dla niego ustalanie stałych związków (współistnienia lub następstwa) pomiędzy zjawiskami. Mówił, że mamy prawo rejestrować to co faktycznie ujawnia się w doświadczeniu-tylko zjawiska(fenomeny). AGNOSTYCYZM-„nie” pogoni za iluzorycznym ideałem odnalezienia odpowiedzi na „najw.” Pytania.
3. NATURALIZM - przyrodoznawstwo jako nauka wzorcowa dla nauk społecznych; metody nauk społ. nie powinny zasadniczo różnić się od metod sotsowanych w naukach przyrodniczych. ALE: Comte nie utożsamia jedności nauk z jednością metod - istnieją różnice jakościowe pomiędzy organizmami biologicznymi i społecznymi.
4. FAKTY SPOŁECZNE AJKO RZECZY - badanie zjawisk społeczenych z zewnątrz, jak rzeczy; założenie oddzielenia przedmiotu i podmiotu badania; badacz jako obserwator a nie uczestnik-niezależny od niego świat społeczny oglądany z zewnątrz. Postawa przyrodnika.
5. ANTYNORMATYWIZM - działalność poznawcza jest neutralna, badacz nie powinien wydawać sądów wartościujących; (u Comta - niekonsekwencja). Badanie faktów bez ich wartościowania.
6. NAUKA JAKO PODSTAWA INŻYNIERII SPOŁECZNEJ - nauka miała umożliwić przewidywanie, a przewidywanie - kontrolę procesów społecznych; wiara w możliwość praktycznego zasotsowania nauki; postulat, jak to nazwał później Popper, inżynierii cząstkowej = rozwiązywania konkretnych problemów, a nie utopijnej = budowanie wizji przyszłości, nastawienie na osiągnięcie najwyższego dobra. Wiedzieć aby przeiwdzieć aby zapobiec.
METODA ROZUMIEJĄCA-socjologia interpretatywna
1. ANTYNATURALIZM - metody nauk przyrodniczych nie nadają się do badania zjawisk społecznych. Rzeczywistość społeczna nie jest po prostu częścia przyrody i nie można jej tak samo badać.
2. wykluczone jest poznanie faktów społecznych wyłącznie od zewnątrz, badacza interesuje nie tylko zachowanie jednostki, ale również jej cele, motywacje i wyobrażenia na temat danej sytuacji (założenie: jednostka to podstawowy nośnik znaczenia)Nie obiektywizmowi
3. ROZUMIENIE - procedura ujawniania, co kryje się pod obserwowalną na sposób przyrodniczy powierzchnią świata ludzkiego
Weber wyróżnia 2 rodzaje rozumienia:
a. bezpośrednie - nasuwające się w sposób oczywisty, wynikający z uwikłania kulturowego; możliwe dzięki zwykłej obserwacji
b. wyjaśniające - próba wniknięcia w motywy, jakimi kierowała się osoba dokonująca danego aktu; ma pozwolić na tworzenie logicznych modeli zachowań.
Weber twierdził ponadto, że na tej podstawie można budować hipotezy na temat działania danej przyczyny i sprawdzać je w wyobraźni(eksperyment myślowy) lub za pomocą metody historyczno porównawczej (zestawienie badanego przypadku z innymi, podobnymi, różniącymi się jednak nieobecnością hipotetycznej przyczyny). Procedura rozumienia to nie tylko proste „wczuwanie się”, towarzyszą mu skomplikowane procesy intelektualne. Weber dążył bowiem do „unaukowienia” metody socjologii rozumiejącej.
4.INTERAKCJONIZM- nie realizmowi i nominalizmowi socjologicznemu. Społeczeństwo i jednostka „stają się” dopiero w toku interakcji. Nie są stanem danym, pierwoptnym czy gotowym.
5. Podmiotowy charakter interakcji społecznej. Interesują ich tylko te interakcje, którym towarzyszy choć zalążkowa świadomość. Interakcja dochodzi do skutku w sferze znaczeń a nie instynkttów i odruchów. Działania zorientowane mają być na innych.
7. Socjologia może jedynie dostarczyć samowiedzy, nie może stanowić podstawy inżynierii społecznej. Ta wiedza to raczej mądrość niż sprawność techniczna.
6a) Konflikt społeczny w teorii Marksa.
Marks uważał, że w każdej formacji społeczno-ekonomicznej można modelowo wyróżnić dwie klasy podstawowe. Stosunek sił między nimi decyduje o pozycji innych klas.
Więc wg Marksa główna tendencja dziejowa zachodzi między dwoma dychotomicznymi klasami (co nie znaczy, że inne nie istnieją).
Konflikt ma miejsce pomiędzy dwoma klasami (w kapitalizmie: burżuazja-proletariat) gdyż reprezentują przeciwstawne interesy. Sukces jednej klasy jest niepowodzeniem drugiej.
Antagonizm międzyklasowy prowadzi do walki klas a następnie do rewolucji w której ma nastąpić przejęcie podstawowych środków produkcji przez klasę wcześniej uciskaną. „Ponieważ państwo powstało z potrzeby utrzymania w karbach przeciwieństw klasowych, a jednocześnie powstało wśród konfliktów tych klas to z reguły jest ono państwem klasy najsilniejszej ekonomicznie panującej, która przy jego pomocy staje się również klasą politycznie panującą co prowadzi do wyzyskiwania i ciemiężenia klas uciskanych. Konflikt u Marksa można podsumować jako konflikt kapitału i pracy. Geneza podziału klasowego, mająca swoje źródło w rozwoju podziału pracy ma jak widać ścisły związek z teorią alienacji państwa.
Dialektyka marksowska:
Metoda pokazuje, że ścierające się przeciwieństwa prowadzą na wyższy poziom - walka, konflikt interesów są motorem działań.
Nierównomierny podział ogólnie dostępnych dóbr implikuje istnienie grup upośledzonych i uprzywilejowanych.
Socjologia antagonizmu społecznego (a nie socjologia uwarstwienia społecznego!): zasadnicze znaczenie dla zrozumienia danej formacji społeczno - ekonomicznej jak i poszczególnych społeczeństw ma uchwycenie konflikty klasowego.
Schemat dychotomiczny klasa posiadająca vs klasa nieposiadająca.
Walka klas ma podłoże czysto ekonomiczne, gdyż stosunki między klasami to stosunki produkcji.
ROZWÓJ SPOŁECZNY-HISTORYCZNA KONIECZNOŚĆ
Czynniki->
->działalność ludzka, która jednak ani w swoim przebiegu ani w rezultatach nie odpowiada temu co zostało pomyślane i zaplanowane.
Różne jej poziomu:
-rola postępu technicznego i wpływ rozwoju sił wytwórczych na całość życia społecznego od nich w dużej mierze zależą stosunki społeczne-> determinizm technologiczny+determinizm ekonomiczny-> jednokierunkowa zależność między zmianami sposobu produkcji a zmianami społeczeństwa jako całości.
8.PRAWO TRZECH STADIÓW - COMTE.
HISTORIOZOFIA - filozofia dziejów. myśl ma stadia rozwojowe - prawo trzech stadiów przez które przechodzi rozwój świadomości. Ta ewolucja ma wg Comta charakter prawidłowy i ukierunkowany.
1) stadium teoloficzne - pierwiastkiem organizującym jest religia.człowiek ma charakter, który powoduje, iż w każdej rzeczy widzi rzeczy nadnaturalne, bóstwa 3 okresy-podstadia: fetyszyzm - człowiek wszystkim rzeczom nadaje życie, widzi siły, świat pełen niespodzianek. na te siły nie ma wpływu, adaptuje się. politeizm - epoka poetycka, personifikacja bóstw, które odziaływuja na los człowieka (Grecja, Rzym) monoteizm - chrześcijaństwo, katolicyzm stworzył ramy integrujące społeczeństwo. Stadium teologiczne trwało od starożytności do wczesnego średniowiecza. Kwestie wiary były bardzo ważne, kwestie ikonomiczne grały rolę drugoplanową.
2) stadium metafizyczne . Okres przejściowy. Swiat scalony myślą katolicką zostaje rozbity - reformacja, rewolucje. Myśl oświecenia. Myśl ludzka szuka różnych dróg, brak jedności, chaos porewolucyjny. Tworzone były filozofie, których nic nie łączy. Filozofia spekulatywna.
3) stadium naukowe. Pozytywne. Jego nastąpienie jest koniecznością. Dowodem na początek epoki jest „kurs filozofii pozytywnej „ Comta. To zwieńczenie pełnej drogi czlowieka.
Przemiany świadomości są skorelowane z odpowiednimi przemianami we wszystkich dziedzinach życia społecznego. Każdemu stadium odpowiada określony stan obyczajów, organizacji, produkcji itd.
9.SAMOBÓJSTWO JAKO FAKT SPOŁECZNY U DURKHEIMA.
Samobójstwo nie interesowało D. jako element indywidualnej biografii, ale jako zjawisko rozpowszechnione w danej zbiorowości. Bada je jak obiektywne fakty stosując analizę danych statystycznych. D. szuka przyczyn o charakterze społecznym - przykład nowoczesnych badań empirycznych: stawia hipotezy przyczynowe i na podstawie danych statystycznych odrzuca fałszywe hipotezy. !!!Zjawisko samobójstwa rozpatrywane jest w kontekście zakłócenia w nowoczesnym społeczeństwie stosunków („normalnych”) między jednostką a społeczeństwem - im bardziej zintegrowane społeczeństwo, im większe poczucie więzi wspólnotowej , tym mniej przypadków samobójstw. np. religia katolicka- bardziej restryktywna, bardziej oddziałuje, utrzymuje jednostkę w silniejszych więzach niż religia protestancka; religia protestancka - jest bardziej anomiczna, stawia na indywidualizm, osobistą odpowiedzialność za swoje czyny-> wzrost ilości samobójstw w sytuacji anomii, która jest jednym z podstawowych pojęć w socjologii Durkheima. ANOMIA- załamanie dotychczasowych systemów wartości, norm, reguł, szczególnie w okresach wielkich przemian społ. (chaos, zagubienie, brak poczucia bezpieczeństwa). Brak społecznej kontroli, brak mocnej religii, w której jednostka mogłaby szukać stałości i oparcia prowadzi do anomii.
Rodzaje samobójstw: 1.egoistyczne ( wynik skrajnej atomizacji społeczeństwa, jednostka jest zdana tylko na siebie; w przypadku niepowodzeń nie ma się na kim oprzeć i nie może nikogo winić za swoje niepowodzenia - silny stres, depresja) 2. altruistyczne (poświęcenie życia w imię dobra zbiorowości - wynik totalnego wtopienia się jednostki w zbiorowość; utrata wszelkiej indywidualności, całkowite utozsamainie się ze zbiorowością) 3. anomiczne (wynikajace z anomii, czyli stanu rozprzężenia norm społecznych) . Brak regulacji prowadzi do cierpienia jednostki. 4. Fatalistyczne. Durkheim pisze, że „kiedy społeczeństwo jest mocno zintegrowane trzyma ono jednostki pod swoja kontrolą, uważa, że sąś one do jego zasług i nie pozwala im rozporządzać soba podług ich własnych fantazji. Przeciwstawia się temu by uchylały się one przez śmierć od obowiązków jakie mają w stosunku do niego”
10.MECHANIZM KRĄŻENIA ELIT W TEORII ZMIANY SPOŁECZNEJ PARETO
ogólnie rzecz biorąc mechanizm krążenia elit opisuje sposób dokonywania się zmiany społecznej na wzór mechaniki ruchu falowego(Pareto wielkim szacunkiem darzył nauki ścisłe m.in. fizykę)-całość oscyluje niczym fala poprzeczna wokół pewnego stałego punktu X.
System społeczny u Parety: czynniki nań wpływające: 1. geograficzne (flora, fauna, klimat) 2. warunki zewnętrzne (inne społeczeństwa, warunki wypływające z czasu - historia). 3. warunki wewnętrzne (rasa, rezudua, derywacje, interesy) Ten czynnik decyduje o jakości społeczeństwa.
Nie jest możliwy postęp społeczny, działania społeczne ludzi są bowiem pozalogiczne(czynności ludzkie , którymi rządzi nie wiedza o faktach i związkach między nimi, lecz wiara płynąca ostatecznie z uczuć i instynktów. (Początek mają w określonych stanach psychicznych, uczuciach, podświadomych nastawieniach) . Działania związane z nauką są logiczne, i tylko na tym polu możliwy jest postęp.
Równowaga(equilibrium): *stan równowagi systemu nie polega na istnieniu doskonałej harmonii opinii, postaw , dążeń i interesów. *do wytworzenia się stanu równowagi przyczyniają się sprzeczne interesy, które się ścierają.
Podziały społeczne są wynikiem naturalnej nierówności ludzi i niezmienności ich psychiki.
Ludzie są nierówni ponieważ w różnym stopniu wyposażeni są w różne rezydua: LISY - mają więcej rezyduów kombinacji, LWY - mają więcej rezyduów konserwacji.
Klasy: 1. elity - ludzie, którzy w danej dziedzinie mają największy wskaźnik osiągnięć. 2. masy.
Elita rządząca - ludzie , którzy środkami przemocy lub perswazji potrafią zapewnić sobie skuteczną kontrolę nad zachowaniem się mas. Władza dąży do jak największych korzyści. Jej metody: korupcja, nepotyzm, oszustwa. Właśnie elita rządząca najbardziej interesowała Pareta.
Krążenie elit: Każda elita zostaje po jakimś czasie zastąpiona przez inną. Elita tak długo sprawuje władzę , jak długo rezydua, które popchnęły ją ku władzy reprodukują się i jak długo elita utrzymuje owe najwyższe wskaźniki osiągnięć. Arystokracja degeneruje się - wymierają jednostki z predyspozycjami.
Stan równowagi zostaje zakłócony na skutek nagromadzenia się elementów wyższości, jednostek wyższych w klasach niższych i na odwrót elementów niższości, jednostek niższych w klasach wyższych.
Następuje wymiana elit: lisy zajmują miejsce lwów. „historia to cmentarzysko arystokracji”.
Jednocześnie Pareto pisze, że nie ma klasy ludzi „predestynowanych” do zajmowania pozycji elity-są tylko pewne predyspozycje psychiczne sprzyjające walce o byt w tym ciągłym krążeniu elit i ścieraniu się interesów.
11.TEORIA ORGANIZACJI SPOŁECZNYCH WEDŁUG SPENCERA
Spencera interesują instytucje, które pojawiły się „samoistnie”. Rozciąga na nie ewolucję i śledzi jej przebieg.
Instytucje społeczne to wg niego-zespół urządzeń, które umożliwiają życie zbiorowe; są tym, dzięki czemu dokonuje się przystosowanie się niespołecznego z natury człowieka do współdziałania z innymi ludźmi; im więcej ludzi, tym bardziej muszą być zorganizowani; instytucje są silniejsze od ludzi; instytucje są ze sobą powiązane, razem stanowią organizację społeczną.
RODZAJE INSTYTUCJI:
1.domowe- małżeństwo, rodzina; ewolucja rodziny: horda > rodzina kazirodcza> rodzina wieloparzysta> jednej pary> poligamia i poliandria> monogamia (wzrost roli kobiet, zmniejszenie liczby dzieci)
2.obrzędowe-(wg spencera najpotężniejsze, ale słabnące) kodeksy towarzyskie, obyczaje, moda, związane z etykietą, ceremoniałem, wynikają ze stosunku zwyciężonego do zwycięzcy (składanie hołdów, darów); w społeczeństwach militarnych są bardzo rozbudowane, później zanikają (obrzędowość odchodzi od sztywnych reguł); są to instytucje kontroli społecznej, regulator zachowań zbiorowych, system normatywny
3.polityczne- pojawiły się wraz ze zróżnicowaniem klasowym, a ono wynikło ze stosunku patriarchalnego, ewoluują do państwa absolutnego; rozwój biurokracji
4. kościelne-środki cementowania społeczeństwa. powołane ze strachu przed śmiercią, integrują społeczeństwo, utrwalają idee; instytucją jest kler, a nie religia; wyksztalcuły się z funkcji szamana> kapłana; Będą słabnąć.
5.zawodowe- różne funkcje zawodowe wyłonione w toku specjlizacji, zwlaszcza wolne zawody
6.przemysłowe- wynikają z podziału pracy (przy specjalizacji zwiększa się wydajność)
Zawodowe i przemysłowe uniezależniają się od instytucji politycznych i wg Spencera mogą je kiedyś niemal całkowicie zastąpić.
Spencer bardzo mocno atakuje socjalizm mówiąc, że to nowa forma zniewolenia jednostki, ale uważa, że społeczeństwa muszą przejść przez ten etap.
12.CZYNNOŚCI POZALOGICZNE I ICH GENEZA - PARETO
DEF. są to czynności ludzkie , którymi rządzi nie wiedza o faktach i związkach między nimi, lecz wiara płynąca ostatecznie z uczuć i instynktów. (Początek mają w określonych stanach psychicznych, uczuciach, podświadomych nastawieniach) .
Pareto pisze, że przewaga czynności pozalogicznych w działaniu człowieka to jego cecha gatunkowa i właśnie tym rodzajem czynności głównie się zajmuje.
GENEZA. Nie można ich interpretować jako czynności nielogicznych, sprzecznych z logiką. Ewentualna zgodność z logiką osiągnięta jest w sposób przypadkowy i bezrefleksyjny.
Czynności LOGICZNE cechuje: odpowiedniość obranego celu i środków stosowanych dla jego osiągnięcia. POZALOGICZNE: (4 możliwości): 1. brak subiektywnej i obiektywnej odpowiedniości celów i środków. 2. odpowiedniość ma charakter subiektywny. 3. zachodzi obiektywna zgodność celów i środków lecz podmiot podejmuje działalność nie zdając sobie z tego sprawy. 4. związek między celem i środkiem istnieje zarówno w świadomości podmioty działającego, jak i w rzeczywistości.
PODZIAŁ: na rezydua (stałe) i derywacje (zmienne). REZYDUA(stałe elementy życia społecznego) - pewne siły motoryczne (energia ) tkwiące w człowieku, które skłaniają ludzi do podejmowania pewnych działań. Są przez różnych interpretatorów Pareta(sam Pareto nie dookreślił precyzyjnie pojęcia rezyduów) określane jako: instynkty, osady psychiczne, żądze, namiętności i skłonności. Klasyfikacja rezyduów.: 1. r. kombinowania: skłaniają do zmian, przeformułowań, reformowania, dokonywania innowacji. (działalność polityczna). 2. r. konserwacji: utrzymanie status quo, np. kultywowanie tradycji, wartości religijnych, narodowych. 3. r. uzewnętrzniania uczuć: egzaltacja religia, agitacja polityczna. 4. r. towarzyskości (obcowania z innymi): zrzeszanie, życie w zbiorowości, 5. r. Indywidualizmu: egoiści, egotycy. 6. r. seksualne : za: Matuszek: ochotę na seks można porównać do ochoty na golonkę.
DERYWACJE - Słowne uzasadnienia własnych działań. Przejaw, jak pisze Pareto, głodu myślenia istot ludzkich. Derywacje przyjmowane są niezależnie od swojej wartości logicznej, jeśli zgadzają się z dominującymi w danej zbiorowości rezyduami.
Klasyfikacja derywacji: 1. odwołujące się do faktów: są to „teorie” i „twierdzenia”(„tak jest”, „tak jest przyjęte”...), które z badaniem faktów nie mają nic wspólnego. 2. powołujące się na autorytety (zasad, tradycji, nauki, osób). 3. powołujące się na uczucia : budowanie ideologii czułostkowej. 4. odwołujące się do niejasności słownych : terminy i pojęcia niejasne z ich mocą preswazyjną, np. wolność, demokracja, pluralizm
Pareto mówi, że zmieniają się derywacje a rezydua trwają.
Pareto szukał uniwersalnej metody naukowej i swoja ideę takiej metody nazwał metodą logiczno-eksperymentalną. Postępowanie w takiej metodzie miała się składać z trzech etapów->
-metodyczna obserwacja zjawisk
-odkrywanie regularności zachodzenia zjawisk(odkrywanie praw)
-w końcu dedukcja tych praw na szersze dziedziny(rozszerzanie zakresu obowiązywania prawa)
13) Przedstaw weberowską koncepcję biurokracji.-> typ idealny
BIUROKRACJA-racjonalność; racjonalizacja aparatu państwowego; organizacja społeczna (na miejsce dawnych autorytetów autorytet skodyfikowanych zasad); wzrastające odpersonalizowanie stosunków społecznych-depersonalizacja; wzrastająca formalizacja; skodyfikowane reguły; czynności urzędowe mają charakter stały i oparte są na wyraźnie sprecyzowanych przepisach postępowania; istnieje zasada kompetencji (pozycje w strukturze związane z kompetencjami, rekrutacja wg kryteriów uniwersalistycznych a nie partykularystycznych - kryterium uniwersalistyczne); istnieje zasada hierarchii urzędniczej (stanowisk); istnieje wyraźnie określona możliwość i zasady awansu; oddzielenie pozycji urzędnika od własności środków administracyjnych (urząd nie może podlegać dziedziczeniu ani sprzedaży); istnieje dokumentacja, pisemne akty prawne-rejestracja (to umożliwia ciągłość); praca urzędnika musi być jego głównym zajęciem; jasny podział funkcji i określony zakres kompetencji
Biurokracja i kapitalizm są nierozłączne. Biurokracja umożliwia dynamiczny rozwój kapitalizmu. Jeżeli już się pojawiła, nieustannie się reprodukuje i rozrasta.
Istnieją jednak niebezpieczeństwa związane z biurokracją. Biurokracja nie jest przystosowana do sprawowania władzy; jest aparatem urzędniczym ale w pewnych sytuacjach może przejąć władzę w państwie (dopóki podlega władzy suwerena, dopóty spełnia funkcje społeczne). W takiej sytuacji biurokracja ma niszczycielskie konsekwencje.
15) Pojęcie ideologii wg. Marksa.
U Marksa wszystkie krytykowane koncepcje i całe dotychczasowe pojmowanie dziejów zostało przez niego określone wspólnym mianem IDEOLOGII. Termin ten jest bezdefinicyjny, wieloznaczny, jednak na pewno można powiedzieć, że jest nacechowany wybitnie pejoratywnie.
Pojęcie ideologii pojawia się w koncepcji przedstawionej w „Ideologii niemieckiej”(1846 r. Marks i Engels) .Marks przeciw filozofii-na to miejsce proponuje syntetyczne ujęcie najogólniejszych wniosków.
Ideologia-deformacja myślenia o rzeczywistości, ”świadomość fałszywa”
-przekonanie o „samodzielności” myśli w stosunku do innych form aktywności ludzkiej
-przypisywanie świadomości mocy sprawczej w życiu społecznym(twierdzenie, że zmiana sposobu myślenia o społeczeństwie implikuje zmianę społeczną i odwrotnie)
-absolutyzowanie własnych poglądów, które przecież zawsze wyrażają tylko określoną epokę i środowisko społeczne.
Wg Marksa na miejsce ideologii powinna wejść „prawdziwa, pozytywna nauka”
Krytyka ideologii-> ujawnia ludzka samoalienację. Świat pojęć oddziela się od świata rzeczywistego.
Przykłady ideologii-I, a co Marks na to-M:
I: uniwersalne ważności M: Dany system jest ważny w określonych warunkach ekonomicznych(każdy stan świadomości jest właściwy dla danego momentu historycznego)
I: oderwanie od rzeczywistości materialnej :M: Brak rozróżnienia baza -nadbudowa.
16. SPOŁECZNA FUNKCJA RELIGII - DURKHEIM
Socjologia jest nauką o instytucjach (skupia się na problemach świadomości zbiorowej, jej krystalizacji i oddziaływaniu na jednostkę. Prawie wszystkie instytucje zrodziły się z religii.
Instytucja to zespół ustalonych działań oraz idei, które jednostki zastają jako coś gotowego i narzucającego się im mniej lub bardziej nieodparcie.
Religia jest instytucją wzorcową,(coś jak prototyp instytucji) obejmuje to wszystko, co najważniejsze w społeczeństwie. Religia obejmowała też kosmologię, stała się więc źródłem nauki . Religia ma charakter zewnętrzny i przymuszający. Durkheim pisze, że np. moralność nie byłaby moralnością gdyby nie miała religijnego składnika i podobnie jest w każdej dziedzinie wyobrażeń zbiorowych. Warto dodać, że Durkheim był myślicielem programowo laickim.
DEFINICJA RELIGII - system wierzeń i praktyk odnoszących się do świata sacrum, skupiających ludzi we wspólnotę zwaną Kościołem, regulujących stosunek ludzi do rzeczy świętych.
SPOŁECZNE FUNKCJE RELIGII: 1. poprzez obrzędy religijne dokonuje się inicjacja jednostki do życia zbiorowego. * kult religijny jest pierwotną szkołą dyscypliny: system zakazów (kult negatywny będący też przygotowaniem do kultu pozytywnego) uczy powściągliwości i wyrzeczeń, ascetyzm religijny prowadzi do ascetyzmu społecznego. 2. funkcja euforyczna - podtrzymywanie jednostek w chwilach załamań i kryzysów : np. obrzędy żałobne - wspólne nieszczęście ożywia uczucie zbiorowe, jednostki szukają się i zbliżają się do siebie. 3. zespalanie zbiorowości: życie codzienne oddala jednostki, obrzędy i ceremonie religijne sprawiają, że jednostki mogą na nowo odczuć swą jedność moralną i wzmocnić swe związki przez jej intensywne przeżycie. Współcześnie taką samą funkcję pełnią : święta narodowe, zjazdy i zabrania. 4. kultywowanie tradycji grupowych. Tradycje grupowe stanowią o odrębnej fizjonomii moralnej zbiorowości. Obrzędy podtrzymują żywotności wierzeń , zapobiegają zapomnieniu. Grupa ożywia okresowo odczucie samej siebie i swojej jedności. Jednostki są umacniane w ich naturze istot społecznych. 5. dzięki religii pojawia się w życiu ludzkim doświadczenie czegoś, co wykracza poza granice zmysłowego doświadczenia. 6. tworzenie i legitymizowanie norm. Jednostka pozbawiona moralnego oparcia w grupie zatraca zdolność do normalnego życia, a społeczeństwo niezdolne do sprawowanie nad jednostką kontroli i opieki staje na progu rozkładu. Taki stan Durkheim nazwał anomią.
17 GENEZA KAPITALIZMU WG MARKSA I WEBERA.
MARKS. Dla Marksa głównym czynnikiem rozwoju procesu historycznego jest działalność ludzka prowadząca do opanowania sił przyrody. Dynamiczny rozwój sił wytwórczych sprawia, że w pewnym momencie odpowiadające mu stosunki produkcji nie są już wystarczające i muszą zostać zmienione. (W przeciwnym wypadku będą hamować rozwój).(Naturalną koleją rzeczy jest, że żadne społeczeństwo nie może przeskoczyć jakiegoś stadium). Dochodzi więc do rewolucji - tworzą się nowe stosunki produkcji i nowa nadbudowa ideologiczna. Proces ten nie jest zamierzonym wytworem jednostek, jest koniecznością historyczną, nieuniknionym mechanizmem. W ciągu tego procesu poprzez sopniowe opanowywanie sił przyrody, postępujący podział pracy prowadzący do powstania własności prywatnej musiał powstać system klasowy - kaptalizm. Marks uważał, że jest to faza konieczna, choć bolesna, jest etapem przejściowym poprzedziającym nieuchronne nadejście społeczeństwa komunistycznego. Państwo kapitalistyczne to wg Marksa „zorganizowana przemoc jednej klasy w celu uciskania inne”.
WEBER. W koncepcji procesu historycznego(ograniczonej do zachodniego kręgu kulturowego) Weber kładzie nacisk na przemiany w sferze motywacji jednostek. Interesowały go więc przede wszystkim psycho-społeczne warunki powstania kapitalizmu. W. zwraca uwagę, że kapitalizm opiera się na racjonalizmnie: racjonalnej organizacji przedsiębiorstwa i racjonalnej organizacji pracy (także na biurokracji). Tu rozrachunek pieniężny kontroluje Racjonalizm był tendencją dominującą w społeczeństwach Zachodu, dlatego przyczynił się do rozwoju kapitalizmu. W „Etyce protestanckiej i duchu kapitalizmu” ukazuje Weber myśl protestancką - purytanizm, etos pracy, postulat ascezy i akumulacji kapitału (ograniczenie konsumpcji) - jako jeden z czynników istotnych dla kształtowania się wczesnego kapitalizmu. Generalnie: świadomość, motywy, idee mają duży wpływ na stosunki ekonomiczne (ale nie jedyny i nie jednostronny).
To co Weber miał do powiedzenia o kapitalizmie układa się w logiczny ciąg zmian cywilizacji zachodniej. Proces „odczarowywania świata” prowadzi do racjonalizacji wszystkich sfer życia. Rośnie przewaga działań racjonalnych. Przemiany w sferze religii wpłynęły detradycjanolizująco na działania w sferze gospodarki.
Większy nacisk niż u Marksa na rolę idei w kształtowaniu nowych stosunków ekonomicznych. Protestantyzm to jedna z przyczyn kapitalizmu.
TYP IDEALNY U WEBERA
Najważniejsze narzędzie realizacji celów poznawczych nauk u Webera. Pojęcie typu idealnego nie ma charakteru ocennego i nie ma nic wspólnego z jakąkolwiek doskonałością oprócz czysto logicznej.
Idealny-> nierelany-> jedynie pomyślany
Typ idealny nie jest też istotą danego zjawiska, czy jakąś średnią. Typu idealnego nie odkrywa się empirycznie. Tworzy się go ażeby badac i rozumieć rzeczywistość, nie oczekując, że będzie z nim zgodna. Typ idealny pokazuje jaka rzeczywistość mogłaby być a nie jest. Nie jest nigdy taka bo: 1. każde zjawisko posiada jakieś cechy, których typ nie obejmuje, 2. cechy zjawiska w typie są przedstawione w „oczyszczonej formie”, 3. nie wszystkie cechy typu idealnego występują w każdym egzemplarzu.
Nie można powiedzieć o typach idealnych czy są prawdziwe czy fałszywe, bo nie o to chodzi.
FORMACJA SPOŁECZNO-EKONOMICZNA JAKO SYSTEM SPOŁECZNY U MARKSA.
Sam Marks nie zdefiniował jednoznacznie pojęcia f. S-e
Teoria formacji społeczno-ekonomicznej tworzyła jedynie najbardziej ogólne ramy historyczno-materialistycznej analizy społeczeństw i rozwoju społecznego. Stosunki produkcji wysunięte w niej na pierwszy plan to stosunki między klasami, czyli zbiorami ludzi(jedni mają środki produkcji, inni nie)
Zakładał, że:
1. społeczeństwo to powiązana wewnętrznie całość, w której wszystkie stosunki istnieją równocześnie i wzajemnie się wspierają, ale był przeciw wizji społeczeństwa jako organizmu, co odróżniało go od reszty XIX w teorii holistycznych/ składniki tej całości: różne rodzaje działalności ludzkiej np. wymiana i konsumpcja,ustrój itd. Chciał badać relacje między „poziomami” społeczeństw na różnych etapach rozwoju
2. nie ma czegoś takiego jak społeczeństwo „w ogóle” - jest wiele typów. Społeczeństwa różnią się między sobą elementami składowymi.Trzeba wyróżniać różne typy społeczeństw odpowiadające różnym epokom historycznym i częściom świata. Różne typy produkcji w różnych społeczeństwach.
podstawą (BAZĄ) każdego społeczeństwa jest określony sposób produkcji.
Zakładał, że społeczeństwa są całością nie tylko dlatego, że między różnymi jego częściami występuje konsens, lecz również dlatego, że wszystkie dostosowują się jakoś do BAZY, którą jest określony sposób produkcji.
Marks wyróżnił formację :azjatycką, antyczną, feudalną i burżuazyjną oraz - w mniej wyraźny sposób - pierwotną i komunistyczną(która miała ukształtować się po zwycięstwie rewolucji proletariackiej) Systematycznym studiom poddał tylko formację burżuazyjną, bo twierdził, że jest najbardziej rozwinięta i zróżnicowana pod względem historycznej organizacji produkcji. Chciał poprzez anatomię kapitalizmu badać dawne formy społeczeństw-> „Anatomia człowieka jest kluczem do anatomii małpy”
Zmiany w poszczególnych formacjach zachodziły na drodze rewolucji - w każdej formacji narastała jakaś cecha , której nadmierna kondensacja powodowałą przejście do następnej formacji. Właściwa rewolucja ma doprowadzić do zniesienia własności (czyli tego co powoduje konflikty)
Ta teoria miała aspekt i typologiczny i historiozoficzny. Marks akcentował, że żadne społeczeństwo nie może przeskoczyć jakiejś fazy rozwoju.
Elementy formacji społeczno - ekonomicznej: 1. siły wytwórcze, 2. stosunki produkcji, 3. nadbudowa. Ad.1. potencjał , możlowości ludzkie, umiejętności produkcyjnel Kecyduje o nich podział pracy i kumulacja dóbr. Ad.2. człowiek + narzęczia pracy + produkt pracy (narzędzia pracy + produkt pracy = środki produkcji). storunki produkcji to: *stosunki między ludźmi w procesie produkcji, * sposób zorganizowania procesu wytwarzania i podziału dóbr. Ad.3. Nadbudowa (czyli świadomość) pańswo chronią storunki produkcji.
21) Cechy natury człowieka w socjologii Marksa.
Pojęcie istoty gatunkowej u Marksa to świadoma i wolna działalność twórcza (rozwój możliwości fizycznych i duchowych w ramach ludzkiej wspólnoty).
Istota gatunkowa człowieka czyli to co go wyróżnia- świadoma i wolna działalność + praca + wspólnotowość.
Alienacja (stan gdy wytwory człowieka zaczynają nad nim panować); to co się dzieje w społ. Kapitalistycznym) jest zaprzeczeniem istoty gatunkowej człowieka. Kapitalizm jest nieludzki gdyż pozbawia ludzi istoty człowieczeństwa. Alienacja całej istoty gatunkowej człowieka następuje przez alienację procesu pracy, co jest paradoksem gdyż praca jest istotą człowieka. Podporządkowanie przyrody (której człowiek jest częścią ) poprzez pracę, aby to czynić człowiek musi być wolny.
Istotą człowieka jest całokształt stosunków społecznych. Człowiek jest wprawdzie tworem i częścią przyrody, ale sama przyroda to „wytwór przemysłu i stanu społecznego”.
Kapitalizm jest nieludzki, bo oddala ludzi od ich powołania, które polega na swobodnej i świadomej działalności twórczej, rozwijaniu możliwości fizycznych i duchowych, na niegraniczonym wzbogacaniu osobowości jednostki w ramach wspólnoty. Dla Marksa jak widać jednostka ludzka jest wartością, choć daleko mu do indywidualizmu
22 RACJONALNOŚĆ A LOGICZNOŚĆ DZIAŁAŃ W UJĘCIU WEBERA I PARETA
Pareto darzył wielkim szacunkiem nauki ścisłe, szczególnie fizykę, cenił konkret, zdecydowanie odcinał się od wszelkich mętnych i niejasnych sformułowań. Miał skrajnie naturalistyczny program, a Sorokin zaliczył go nawet do tzw. „szkoły mechanistycznej”
PARETO dzieli czynności na logiczne i pozalogiczne. Przeciwstawia naukę i życie praktyczne-myślenie logiczno-eksperymentalne myśleniu potocznemu. Czynności logiczne - racjonalne, odpowiadają właśnie działalności naukowej. Pozalogiczne - kierowane instynktami, uczuciami, a nie wiedzą o faktach i związkach między nimi. Pozalogiczne motywacje dominują działania ludzkie (cecha ludzi jako gatunku. ludzie stale usprawiedliwiają swoją działalność—racjonalizacja zamiast racjonalizmu (przypisywanie motywów logicznych). Pozalogiczne to nie nielogiczne (sprzeczne z logiką). Czynności logiczne cechuje odpowiedniość celu i środków. W przypadku czynności pozalogicznych taka zgodność, jeżeli wystąpi, będzie całkowicie przypadkowa i bezrefleksyjna.
Nauka to wg Pareta królestwo czynności logicznych i potrzebna jest tam specyficzna metoda naukowa, którą Pareto nazwał metodą logiczno-eksperymentalną. Działanie naukowca miało się składać z 3 stadiów
-metodyczna obserwacja zjawisk
-odkrywanie regularności zachodzenia zjawisk(odkrywanie praw)
-w końcu dedukcja tych praw na szersze dziedziny(rozszerzanie zakresu obowiązywania prawa)
WEBER wprowadza do rozważań na temat czynności społecznych pojęcie „racjonalności”. Czynności w pełni racjonalne traktuje jako typ idealny, najbardziej zrozumiały, do którego wszelkie czynności konkretne są zbliżone w mniejszym lub większym stopniu. Wszystkie irracjonalne, uwarunkowane uczuciowo elementy zachowania są wtedy traktowane jako „odchylenia” od typu idealnego zbudowanego przez badacza. Tylko w ten sposób można oszacować wpływ czynników irracjonalnych, więc typ idealny działania racjonalnego jest swego rodzaju narzędziem metodologicznym. Taka procedura umożliwia wg Webera zastosowanie wyjaśnień przyczynowych, gdyż im bardziej czynność racjonalna, tym bardziej przewidywalna. W rzeczywistości niekoniecznie dominują czynności racjonalne, koncentracja uwagi Webera na nich miała charakter czysto metodologiczny.
Działanie społeczne Weber definiuje jako koniunkcję kilku warunków. Musi być choć w minimalnym stopniu świadome, mieć subiektywne znaczenie i być skierowane na ludzi.
W metodologii Webera nie ma nic ważniejszego niż zasada, że inerpretator musi przynajmniej na początku założyć, że działania i wierzenia, które stara się zrozumieć są „racjonalne” w rozumieniu przedstawionym wyżej. Nie uważał jednak, że ludzie są racjonalistami. Chciał tylko wybrać taką strategię badania świata społecznego, w której punktem wyjścia byłby typ działania doskonale racjonalnego. Aby zrozumieć trzeba porównać empirycznie obserwowane działanie z typem idealnym. Sprawdzić jak wyglądałaby sytuacja dyby działanie było racjonalne, a potem porównać i zbadać odchylenia.
23 FAKTY SPOŁECZNE U DURKHEIMA.
Durkheim uważał, że socjologia nie może zajmować się wszystkim, co określamy jako „społeczne” - socjologia nie miałaby wtedy odrębnego przedmiotu. Zasadniczym przedmiotem socjologii powinny być wg Durkheima fakty społeczne. Fakt społeczny definiuje Durkheim jako „wszelki sposób robienia, utrwalony lub nie, zdolny do wywierania na jednostkę zewnętrznego przymusu; albo inaczej: taki, który jest w danym społeczeństwie powszechny, mając jednak własną egzystencję, niezależną od ego jednostkowych manifestacji”. Fakty społeczne nie są materialne, ale chodzi o to, aby socjolog wprowadził się w taki stan ducha w jakim znajdują się fizycy czy chemicy wtedy gdy zapuszczają się w niezbadane regiony swej działaności naukowej. Stąd wziął postulat metodycznej niewiedzy, który mówi, że socjolog ma być wolny od wszelkich „praenotiones”-wiedza przednaukowa nie zasługuje na zaufanie. Tak miał badać owe fakty społeczne.
Fakty społeczne to zjawiska zewnętrzne wobec jednostki, tzn, że przychodząc na świat człowiek znajduje je zastane (zwykle istnieją przed nami). Są one wyznaczone niezależnie od nas, nie zostały wypracowane przez nas, ale przyszły z zewnątrz. W procesie socjalizacji poznaliśmy normy, wg których należy postępować.
F.S. są również przymuszające - narzucają się jednostce czy tego chce, czy nie. Zwykle przymus danej normy nie jest odczuwany, dopóki się tej normy nie przekroczy.
Istotną cechą f.s. jest jego powszechność, czyli podzielanie go przez wielu ludzi w danej zbiorowości. Nie jest on jednak prostą sumą wyobrażeń poszczególnych jednostek. Fakt społeczny różni się od jego indywidualnych manifestacji, istnieje jako abstrakcyjna formuła na poziomie świadomości zbiorowej nawet wtedy, gdy w danym momencie nikt go nie praktykuje. Fakty społeczne tworzą więc rzeczywistość SUI GENERIS (swoistą).
Durkheim wysuwa również postulaty metodologiczne dotyczące sposobu badania faktów społecznych. Przede wszystkim należy badać je jak rzeczy. Oznacza to podejście obiektywistyczne: odrzucenie emocji, identyfikacji, wszelkich przesądów i wyobrażeń przejętych z potocznego myślenia. należy badać je z zewnątrz, wykluczona jest więc metoda introspekcji (fakty społeczne są przecież zewnętrzne względem jednostki!). Natomiast wyjaśnienie faktu społecznego to: po pierwsze, poszukiwanie jego przyczyny, również na poziomie zjawisk społecznych (wyjaśniać zjawiska społeczne zjawiskami społecznymi, po drugie: znaleźć jego funkcję, czyli ustalić, jakie skutki ma dany fakt dla szerszego społeczeństwa i jak się one mają w stosunku do ogólnych potrzeb społeczeństwa.
Fakty społeczne można badać tylko z „zewnątrz”
24 .METODA DOKUMENTÓW OSOBISTYCH W ZNANIECKIEGO.
Znaniecki wprowadził do socjologii metodę dokumentów osobistych (autobiograficzną). Był przekonany, że socjologia jako „empiryczna i pozytywna nauka o faktach społecznych” musi posiadać własne źródła (inne niż ma historia czy etnologia).
Ścisły związek pomiędzy sięgnięciem właśnie do dokumentów osobistych a poglądem Znanieckiego na rzeczywistość społeczną jako rzeczywistość „czyjąś”. Wykorzystanie historii życia pomagało w uwzględnieniu współczynnika humanistycznego. (Zasada współczynnika humanistycznego: na każdy fakt kulturowy trzeba patrzeć przez pryzmat ludzi).
Dokumenty osobiste: listy, pamiętniki, protokoły opisujące jakieś zdarzenia (spontaniczna dokumentacja życia) - czyli autentycznie wytworzone zapisy ludzkich doświadczeń.
METODA WSPÓŁCZYNNIKA HUMANISTYCZNEGO
Świat w którym obraca się humanista to nie świat realności samoistnych, ale świat cudzych „świadomości”-przedmiotów danym innym konkretnym, historycznie uwarunkowanym osobnikom i grupom oraz świat czynności dokonywanych nad owymi przedmiotami przez tych, którym one są dane jako doświadczenie. Zjawiska kulturalne jako przedmioty teoretycznej refleksji są już przedmiotami komuś danymi w doświadczeniu lub czyimiś świadomymi czynnościami. Fakt tego uzależnienia od kontekstu i konieczności odniesienia do warunków i historii możemy nazwać współczynnikiem humanistycznym tych badanych zjawisk. Poznajemy tylko w odniesieniu do znanego lub hipotetycznie skonstruowanego kompleksu doświadczeń i czynności tych empirycznych, ograniczonych, historycznie i społecznie uwarunkowanych osobników lub zbiorów osobników świadomych, którzy rzeczy wytworzyli i się nimi posługują.
GEOMETRIA SPOŁECZNA WG SIMMELA.
Simmel uważał, że przedmiotem zainteresowania socjologii powinny być nie fakty społeczne i nawet nie fakty interakcji w całym ich zróżnicowaniu i bogactwie, lecz tylko pewna ich strona, a mianowicie to co Simmel nazwał FORMĄ
Stąd termin geometria społeczna, inaczej jest to socjologia formalna. podmiot poznający nie odbija rzeczywistości, ale ją aktywnie konstruuje. Nie ma wyraźnego oddzielenia przedmiotu i podmiotu poznania. W akcie poznania konstruujemy rzeczywistość: bogactwo życia ujmujemy w pojęcia.
społeczeństwo:
a) zbiór jednostek, materiał ludzki - ten aspekt nie interesuje socjologa
b) formy skonstruowane w wyniku wzajemnego oddziaływania ludzi przez interakcję.
Socjologia ma badać formy uspołecznienia. Forma: identyczne pod względem formalnym sposoby odnoszenia się jednostek do siebie (interakcja dzieli się na formę i treść ALE Simmel jednocześnie mówi, że w każdym zjawisku społecznym treść i forma stanowią jednolitą rzeczywistość). Treść: strumień życia, dane rzeczywistości, to co się faktycznie przejawia w relacjach między ludźmi. Człowiek nadaje relacjom międzyludzkim kształt, ramy. Klasyfikacja form:
1. globalne. 2. instytucjonalne. 3. mało uchwytne, przelotne, spontaniczne.
Podział socjologii wg Simmela: 1. socjologia ogólna. 2. socjologia filozoficzna. 3. socjologia jako badanie czystych form(jak geometria w matematyce tak socjologia miała abstrahować od konkretnej jednostki, czy konkretnego desygnatu jakiegoś pojęcia). Najważniejsze zadanie socjologii to badanie form uspołecznienia w oderwaniu od miejsca i czasu (geometria lub gramatyka życia społecznego). Socjologia formalna bada formy uspołecznienia, odwraca się od badania życia społecznego jako całości, odwraca się od problematyki makrosocjologicznej(zwraca się ku temu co później będzie nazwane mikrosocjologią). Społeczeństwo to suma form uspołecznienia. „Czyste” formy uspołecznienia: zjawiska społeczne traktowane tak, jakby istniały niezależnie od kontekstu historycznego oraz motywacji jednostek, aczkolwiek nie zakłada to odrębności ontologicznej tej rzeczywistości. Abstrahowanie - wyciąganie z rzeczywistości czegoś, co nie jest bezpośrednio obserwowalne i co nie stanowi powszechnie występującego jej składnika.
Formalizm a psychologizm. Uspołecznienie jest zjawiskiem psychologicznym, psychologia jest podstawą zjawisk społecznych, socjologii nie interesują procesy psychiczne jako takie, ale możliwe dzięki nim oddziaływania społeczne. „Konieczny, ale nie wystarczający warunek zachodzenia zjawisk społecznych to procesy psychiczne. Psychologia jest niezbędna dla socjologii, nie może jednak stanowić podstawy prawomocnych wnioskowań socjologicznych, bo z sumy indywidualnych elementów(jednostek) wyłania się coś zupełnie nowego co ma nową jakość i nie można stawiać znaku równości między zależnościami psychologicznymi i socjologicznymi.
27 .PRAWO EWOLUCJI SPOŁECZNEJ SPENCERA
Ewolucjonizm
wpłynął na nauki społeczne
wywodzi się z biologii (od Darwina)
źródłem ewolucjonizmu była myśl T.Malthusa (anglikańskiego pastora)
jego myśl ekonomiczna odwoływała się do demografii, do wzorów matematycznych
istnieją 2 elementy: przyrost ludności oraz zasoby materialne (wzrastają one nieproporcjonalnie)
ludzie są skazani na niedostatek materialny właśnie ze względu na te 2 wielkości
ta dysproporcja rodzi kulturę, inteligencję , co zainspirowało ewolucjonizm
główne założenia ewolucjonizmu:
o jednorodności świata społecznego (rzeczywistość społeczna jest z natury wszędzie taka sama)
jednolitość natury ludzkiej
genetyzm - wszystko ma swoje pochodzenie, jest powiązane łańcuchem; wyjaśnić zjawisko to wskazać jego pochodzenie
przekonanie o istnieniu praw (uniwersalistycznych)
zmienność - wszystko ewoluuje, zmienia się
konieczność dokonywania się tych zmian - są one odpowiedzią na potrzeby społeczne
zmiany dokonują się wg określonych sposobów m.in. dyfuzja kulturowa - kontakt z inną kulturą
zmiany mają charakter globalny tzn. zmiana w każdej sferze życia pociąga za sobą zmiany w innych sferach
postęp - zmiany w określonym kierunku; postęp przypisywany jest wszystkim społeczeństwom, ale każde znajduje się na innym etapie
ewolucjonizm formułował obiektywne kryteria wyższości i niższości (porównywanie np.: różnych przemian co do stopnia rozwoju, postępu) - wzorem tych kryteriów była Europa Zachodnia
Ewolucja życia społecznego
w rzeczywistości dokonuje się ewolucja (3 fazy):
faza nieorganiczna
faza organiczna
faza ponad organiczna (życie społeczne, kultura)
kolejna faza zawiera prawa z poprzedniej i dodaje nowe
rzeczywistość społeczna jest nadbudową na rzeczywistość biologiczną
ewolucja poszczególnych społeczeństw ma charakter zróżnicowany, występują regresje i okresy zastoju
wizja przebiegu ewolucji:
klasyfikacja:
społeczeństwa w miarę rozwoju komplikują się wewnętrznie
jednokierunkowa, liniowa ewolucja
typologia (2 bieguny, 2 teoretyczne wizje społeczeństwa) :
społeczeństwo militarne i industrialne
w miarę rozwoju społeczeństwo militarne przechodzi w społeczeństwo industrialne
elementy z obu typów są wymieszane, w zależności od momentu ewolucji jeden z nich przeważa
to co decyduje o zachowaniu jednostki w społeczeństwie militarnym to przewaga działań kolektywnych, dążenie do obrony lub ekspansji, obowiązkowa współpraca, regulacja zachowań poprzez nakazy i zakazy
to co decyduje o zachowaniu jednostki w społeczeństwie industrialnym to pokojowa wymiana indywidualnych usług, , dobrowolna współpraca oparta o umowę, działanie zasady sprawiedliwości, regulacja zachowań poprzez zakazy
stosunki między państwem, a jednostką w społeczeństwie militarnym - racją bytu jednostki jest państwo
stosunki między państwem, a jednostką w społeczeństwie industrialnym - racją bytu państwa są jednostki
społeczeństwo industrialne:
wolność, niewiele ograniczeń
zachęca się do tworzenia organizacji, w których jednostka będzie mogła wyrazić się jako jednostka
struktura ma charakter zdecentralizowany
stratyfikacja społeczna: elastyczna i otwarta, istnieje możliwość wymiany
aktywność gospodarcza: utrata niepodległości ekonomicznej, współzależność gospodarcza, wolny handel
cenione cechy jednostek to: niezależność, poszanowanie innych, odporność na przymus, kreatywność, prawdomówność
społeczeństwo militarne:
ogranicza własność i wolność, realizuje cele ogólno - społeczne
struktura ma charakter scentralizowany
stratyfikacja społeczna: trwały podział społeczny, zasada dziedziczności
rodzaj aktywności gospodarczej: ekonomiczna niepodległość, samowystarczalność, protekcjonizm handlowy
cenione cechy jednostek to: patriotyzm, odwaga godność, lojalność, posłuszeństwo, zaufanie do władzy, dyscyplina
28.KONFLIKT SPOŁECZNY U SIMMELA
Konflikt jest wsechobecny i spełnia różnorodne funkcji: 1. sprzyja utrzymaniu tożsamości grupy 2. sprzyja integracji grupy, jej jedności. 3. sprzyja rozładowaniu napięcia w grupie. 4. dynamizuje życie człowieka. 5. stwarza przesłanki do wytwarzania praktyki skierowaniej na zmiany i reformy.
Kiedy istnieje pewność co do generalnych zasad trwania grupy należy pozwolić, aby konflikt się ujawnił. Konfliktami należy właściwie kierować i właściwie rozumieć. Konflikt ma aspekt integrujący - spaja społeczeństwo (wg Marksa rozbija). Jednostki integrują się wokół danej wartości konkfliktu; społ w trakcie konfliktu dzieli się na grupy, ale te grupy stają się mocniej zintegrowane. Jednostka dzięki konfliktowi nabywa tożsamość, zaczyna rozumieć swoje miejsce w grupie, bo musi opowiedzieć się po jednej ze stron.
Konflikt między jednostką, a społ zachodzi w samej jednostce, jest jej integralną cechą; jest to walka części składowych istoty jednostki. Społ dąży do osiągnięcia pełnej organicznej jedności, jednostka winna stanowić cząstkę tej jedności, a cały swój wysiłek wkładać w pełnienie funkcji, jaka jej przypada. Jednostka natomiast chce osiągnąć wewnętrzną integrację, a nie tylko pomagać w integrowaniu społ. Ma poczucie, że stanowi sama w sobie pewną jedność i całość i to nie pozwala jej przyjąć narzuconej przez społeczeństwo roli.
SPOŁECZNA KONCEPCJA OSOBOWOŚCI WEDŁUG MEADA.
Mead idąc za behawiorystami negował istnienie świadomości jako swoistej substancji, ale jednocześnie uważał, że Watson w swoich wysiłkach „likwidacji” jakiejkolwiek świad z obrazie człowieka poszedł za daleko. Mead mówi, że świadomość istnieje jako funkcja organizmu. Tym co wyróżnia człowieka ze świata zwierząt jest też (poza świadomością) zdolność posługiwania się symbolami znaczącymi(językiem), zdolność myślenia, zastanawiania się nas własną działalnością i świadomego kierowania nią i życie w ramach społ-to wyróżnia człowieka.
Punkt wyjścia koncepcji Meada - aksjomat: słabość biologiczna jednostki ludzkiej wymusza na niej współdziałanie z innymi organizmami. Najprostsza kooperacja - za pomocą gestów (zachowań, którym towarzyszy reakcja przystosowawcza ze strony innego organizmu. Gest jest świadomy i znaczący, jeśli towarzyszy mu zamiar uzyskania odp. Pojawia się symboliczny sposób kom (np. język) tu mamy do czynienia z umysłem (czymś specyficznie ludzkim). 3 aspekty umysłu jako procesu: a) gest konwencjonalny - zrozumiały dla innych postaci. człowiek potrafi symbolicznie nazwać wszystkie otaczające go obiekty. b) próba generalna w wyobraźni -- potrafi dokonać wyboru c) przyjmowanie roli innego - empatia.
umysł jest procesem (nieustannie powiększa się obszar rozumienia gestów, coraz lepiej wczuwamy się, coraz lepiej przewidujemy, rozważamy możliwości, wybieramy).
Osobowość ma genezę społ. Jednostka doświadcza samej siebie nie bezpośrednio, lecz pośrednio, przyjmując punkty widzenia innych członków tej samej grupy społecznej lub uogólniony punkt widzenia grupy społecznej, do której należy. Najpierw jest obiektem, później podmiotem.
-Dwie fazy rozwoju osobow: 1. zabawa - przyjmujemy role konkretnych innych jednostek, z którymi współuczestniczymy w określonych działaniach społ (mama, tata, ekspedientka). 2. gra - przyjmujemy rolę grupy społ jako całości - postawy jednostek ulegają generalizacji. pojawia się „uogólniony inny”
-„Dwie strony osobow” - „Me” i „I”. „Me” - jednostka konwencjonalna, kierująca się nawykami, normami, tymi samymi, co reszta społeczeństwa. „I” - jednostka reagująca na społ, „oderwana” od niego. „Można powiedzieć, że osobowość ludzka to proces nieustannej interakcji „me” i „I” stanowiącej jak gdyby odpowiednik wzajemnego oddziaływania organizmu i środowiska.
29) Nierówność społeczna w ujęciu Marksa i Webera.
Marks: Według Marksa główna tendencja dziejowa zachodzi między dwoma dychotomicznymi klasami. Marks sam nie zdefiniował jasno pojęcia klasy, które nie ma u niego stałego zakresu. Wg interpretacji Lenina (Klasy to wielkie grupy, które różnią się miejscem zajmowanym w historycznie określonym systemie społecznym i stosunkiem do środków produkcji, a co za tym idzie sposobem otrzymywania i rozmiarami tej części bogactwa społ. którą rozporządza). Nierównomierny podział ogólnie dostępnych dóbr implikuje istnienie grup upośledzonych i uprzywilejowanych. Tak więc nierówność społeczna w ujęciu Marksa dotyczy klasy nieposiadającej (czyli proletariatu). Nierówność społeczna rozgrywa się zatem na płaszczyźnie ekonomicznej. Nierówność jest wynikiem nierównomiernego dostępu do środków produkcji (jedna klasa je posiada druga uruchamia).
Stosunki produkcji = stosunki między klasami (jedne posiadają środki wytwarzania, inne nie)
Konflikt: 1)Burżua - 2)Proletariusze
Ad 1)wyłoniła się ewolucyjnie ze społ. Feudalnego, aparat państwowy (prawno-polityczny), powstała na drodze rewolucji i jest tylko etapem rozwoju, jawnie wyzyskuje proletariat, zniszczyła tradycyjne więzi między ludźmi (teraz łączy ich interes), ma charakter dynamiczny, ciągły rozwój sił wytwórczych powoduje kryzys nadprodukcji następują przewroty w produkcji co powoduje ciągły ruch i ciągła niepewność,
Ad 2) uprzedmiotowieni robotnicy, robotnik nic nie posiada i jest wyzyskiwany, praca nie ma dla niego wartości (patrz: alienacja procesu pracy) i sensu, robotnik stał się narzędziem pracy (musi się wyuczyć pewnych czynności i tyle), istnieje żołnierska organizacja robotników-są oni podporządkowani fabrykantom,
Weber: Wprowadza stratyfikację społeczną ( to nie tylko klasy i nie określenie realnych bytów, tylko narzędzie klasyfikacji)). Wyróżnia 3 łady opisujące względnie niezależne wymiary:
Ład ekonomiczny -> dystrybucja dóbr i usług ekonomicznych -> KLASY
Ład społeczny-> dystrybucja prestiżu -> STANY
Ład polityczny -> dystrybucja władzy -> PARTIE
KLASY: zrzeszenia wyróżnione ze względu na jednakowe położenie ekonomiczne ( można je porównać do klasy w sobie Marksa), te same szanse życiowe, posiadanie/nieposiadanie lub umiejętności (aby z klasy wytworzyła się wspólnota musi być spełnionych szereg warunków:
Działania muszą być masowe, muszą istnieć duże kontrasty społeczne, ogólne warunki kulturowe muszą sprzyjać, klasa musi uświadomić sobie że jej położenie zależy od struktury społecznej. ANALOGIA: przejście klasy w sobie w klasę w siebie).
STANY: wspólnoty wyróżnione na podstawie rozdziału godności społecznych (prestiż); prezentują podobny (określony) styl życia i poziom konsumpcji, w dużym stopniu są to struktury zamknięte, ograniczoność kontaktów społ. w obrębie stanu, istnieją określone konwencje i mody.
Wpływ na poziom gospodarczy:
-hamuje rozwój rynku (konserwatyzm)
-etos przynależności do stanu wyklucza targowanie się
-idea dyskwalifikacji pracy zarobkowej
-monopolizacja określonych dóbr
KASTA: zamknięty stan (mobilność nie jest możliwa); WIĘŻY KRWI jako kryterium przynależności
PARTIE: wspólnoty, grupy celowe (cel: zdobycie władzy społecznej tj. wpływ na działanie), partia może powstać w grupie mającej zorganizowany i racjonalny porządek)
Nierówności wynikają z nierównej dystrybucji dóbr, prestiżu i władzy pomiędzy ludzmi.
14