Bronisław Kasper Malinowski
Życie
Ur. 7 kwietnia 1884 w Krakowie; zm. 16 maja 1942 w New Haven) - jedyny syn Lucjana Malinowskiego i Józefy Eleonory z Łąckich, polski antropolog społeczny i ekonomiczny, podróżnik a także etnolog, religioznawca i socjolog.
Większość życia zawodowego spędził w Wielkiej Brytanii i USA oraz na wyspach Melanezji, gdzie prowadził badania terenowe. W podróżach towarzyszył mu przyjaciel - Stanisław Ignacy Witkiewicz.
W latach 1902-1906 studiował na wydziale filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie i doktoryzował się tam w 1908 roku (O zasadzie ekonomii myślenia).
W latach 1910-1913 podjął studia i wykłady na London School of Economics przy Uniwersytecie Londyńskim. W latach 1914-1920 prowadził badania terenowe w Australii i Oceanii. W roku 1916 doktoryzował się na Uniwersytecie Londyńskim. W roku 1919 poślubia Elsie Rosaline Masson, córkę sir Davida Orme Massona, profesora chemii na uniwersytecie w Melbourne z którą będzie miał trzy córki: Józefę, Wandę i Helenę. W latach 1923-1938 dużo czasu spędzał w Bolzano we Włoszech, w domu który zakupił i który do dziś jest własnością córki badacza[1]. W 1927 roku objął profesurę i pierwszą Katedrę Antropologii na Uniwersytecie Londyńskim. Dwa lata później opublikował monografię The Sexual Life of Savages in North-Western Melanesia (Życie seksualne dzikich w północno-zachodniej Melanezji). W 1934 roku odbył podróż naukową do południowej i wschodniej Afryki. W 1936 roku otrzymał doktorat honoris causa Uniwersytetu Harvarda, a od 1939 roku był profesorem Uniwersytetu Yale. W 1940 poślubia malarkę Annę Valettę Hayman-Joyce. Zmarł 16 maja 1942 w New Haven w Stanach Zjednoczonych.
Koncepcje i publikacje
Stworzył on podstawy teorii funkcjonalistycznej oraz tzw. brytyjskiej antropologii społecznej. Wprowadził nowy styl pracy terenowej: długotrwałe i głębokie zetknięcie z badaną społecznością. W okresie od czerwca 1915 r. do maja 1916 r. i od października 1917 r. do października 1918 r. prowadził badania na Wyspach Trobriandzkich, które zaowocowały wieloma pracami teoretycznymi, m.in. Argonauci Zachodniego Pacyfiku i Życie seksualne dzikich w północno-zachodniej Melanezji.
Metoda obserwacji uczestniczącej
Do czasów Malinowskiego w antropologii dominował styl pracy oparty na lekturze i analizie tekstów (tzw. "antropologia gabinetowa"). Antropolodzy rzadko prowadzili badania w terenie. Skupiali się na szokujących, "sensacyjnych" zagadnieniach, wybitnie odbiegających od norm świata zachodniego.
Malinowski na podstawie własnego 2-letniego doświadczenia w badaniu społeczności Trobriandczyków sformułował postulaty i reguły, którymi powinien kierować się antropolog-badacz w terenie.
Malinowski postulował aby celem antropologa-badacza uczynić
uchwycenie poglądu tubylca na świat widziany jego oczyma, znalezienie typowych sposobów myślenia i odczuwania, i zrozumienie co się za nimi kryje
ustalenie co jest normą, zwyczajem, powszechną regułą obowiązującą w badanej społeczności
Konkretne zalecenia metody Malinowskiego:
Badacz powinien zakładać stację badawczą w znacznej odległości od ośrodka kultury, z którą związany jest dany badacz (np. od misji, w której można by mieszkać). Pozwoli to uniknąć sytuacji, w której badacz będzie przychodził do wioski jak do pracy. Ważne jest przebywanie w badanej społeczności cały czas tak by nic nie umykało uwadze i by można było wczuć się, żyć takim samym życiem jak badana społeczność. Jednak nie może to być zbyt duża odległość na wypadek zniechęcenia, rozczarowania, tęsknoty, które prędzej czy później przeżywa każdy antropolog w trakcie badań terenowych (tym sprawom Malinowski poświęcił bardzo dużo uwagi).
Badacz powinien mówić w języku tubylców - trzeba się go nauczyć,zazwyczaj dopiero na miejscu. Korzystanie z usług tłumacza stanowi filtr - tłumacz często sam określa to, co jego zdaniem może interesować badacza pomijając niektóre sprawy, dodając coś od siebie, nie dając badaczowi prawa wyboru. Posługiwanie się językami pidżynowymi także jest niepożądanym filtrem.
Badacz sam musi wypracować sobie osąd na temat badanej społeczności oraz metodologię badawczą, którą trzeba zastosować w danej sytuacji:
Nie może polegać na opiniach misjonarzy, itp. Z reguły są one obarczone stereotypami i dotyczą jedynie spraw powierzchownych lub "sensacyjnych".
Nie może mieć koncepcji badań przygotowanej zawczasu. Mogłoby to spowodować, że antropolog będzie widział tylko to co chce zobaczyć, tworząc skrajnie zafałszowany obraz badanej kultury.
Nie może projektować (w znaczeniu psychologicznym) swoich przekonań itp. na badaną kulturę.
Nie może podpowiadać rozwiązań nieobecnych w tej społeczności, a przyniesionych z kraju badacza, choćby to miało usprawnić, załatwić coś szybciej, itp. Pozwala to uniknąć niepotrzebnej ingerencji w naturalny bieg życia tej społeczności i poznać metody jakimi ona sama sobie radzi z wynikłymi problemami
Obowiązkiem badacza jest respektowanie praw, reguł, obyczajów, kanonów zachowania obecnych w badanej społeczności. Powinien on też odznaczać się umiejętnością wyczuwania co może należeć do złych lub dobrych manier w danej kulturze.
Antropolog-badacz musi stać się elementem, który nie zakłóca życia społeczności. Musi być przez nią zaakceptowany najpełniej jak tylko się da - w sytuacji gdy ktoś czuje, że jest obserwowany, nie zachowuje się w swój naturalny sposób. Okres przyzwyczajania się do osoby badacza zawsze jest obecny. W czasie badań tubylcy nie muszą i na ogół nie zrozumieją celu pobytu antropologa, choć oczywiście wytłumaczą to sobie na swój sposób.
Malinowski zalecał też postawę aktywnego łowcy, kogoś kto przebywa wśród krajowców o różnych porach dnia i nocy, stara się jak najwięcej zobaczyć, jest najlepiej jak tylko się da zorientowany w tym co i gdzie będzie się dziać (obrzędy, uroczystości, itp.)
Malinowski uważał, że konieczne jest notowanie swoich spostrzeżeń na bieżąco, najlepiej w trakcie rozmów z tubylcami. Jeśli to "nie wypada", tzn. jest sprzeczne z zasadami lokalnego savoir vivre'u, zrobić to należy tuż po skończonej rozmowie. Badacz nie może mieć nigdy zbyt dobrego wyobrażenia o swojej pamięci. Sugeruje prowadzenie dzienniczka etnograficznego do zapisywania codziennych, często z pozoru błahych obserwacji. Po jakimś czasie można z ich pomocą zebrać spory materiał badawczy lub po analizie odkryć coś czego nie zauważało się na pierwszy rzut oka.
Metoda została spisana przez Malinowskiego na Wyspach Kanaryjskich, jednak powstawała (notabene zgodnie ze swoimi regułami) na wyspach Trobriandzkich - do dzisiejszych czasów właściwie nie uległa zmianie.
Czasy "antropologii gabinetowej" bezpowrotnie już minęły. Obecnie by uzyskać doktorat z antropologii należy przeprowadzić wielomiesięczne badania w terenie. Metoda obserwacji uczestniczącej stanowi rewolucyjny krok w myśleniu antropologicznym, a także krok w uznaniu odmienności kulturowej przez świat zachodni.
Koncepcja kultury
Trzonem życia społecznego jest dla Malinowskiego kultura, rozumiana jako całokształt dziedzictwa społecznego: "urządzenia, dobra, procesy techniczne, idee, zwyczaje i wartości", a także mit, magia i religia. Kultura ma cztery właściwości:
stanowi całość,
jest wewnętrznie zintegrowana,
jej elementy pełnią swoiste funkcje,
stanowi instrumentalny aparat zaspokajania ludzkich potrzeb.
Antropologia powinna skupiać się na analizie funkcji: jej celem jest wyjaśnienie faktów antropologicznych poprzez rolę, jaką odgrywają w integralnym systemie kultury, a także w zaspokajaniu potrzeb członków społeczeństwa.
Ludzie są w swoich działaniach motywowani przez potrzeby dwojakiego rodzaju: pierwotne, związane z ich naturą biologiczną, oraz wtórne, związane z ich naturą społeczną, faktem współżycia z innymi ludźmi w społeczeństwie. Ludzkie potrzeby są zaspokajane przez instytucje, czyli zbiorowości ludzi powiązanych wspólnym zadaniem, wspólnymi regułami i dysponujących wspólnymi urządzeniami technicznymi. Każda instytucja składa się z: zasady naczelnej (założonych celów, centralnych wartości), personelu, norm (technicznych lub powinnościowych), urządzeń materialnych, działań podejmowanych przez personel i funkcji, jaką realnie pełni. Na potrzeby pierwotne odpowiada pierwotna organizacja instytucjonalna:
a) instytucje zaopatrzenia w żywność
b) pokrewieństwa, małżeństwa i reprodukcji
c) ochrony i obrony przed zagrożeniami.
Na potrzeby wtórne odpowiadają instytucje prawne, ekonomiczne, wychowawcze i polityczne. Sens każdej instytucji jest zrozumiały tylko w kontekście całego swoistego systemu, w którym występuje.
Zmiany kulturowe mają charakter egzogenny, wynikają z kontaktu, zderzenia lub konfliktu z kulturami odmiennymi, kultury pierwotne są np. pod przemożnym wpływem cywilizacji europejskiej. Zaburzenie harmonii i aequilibrum kultury ma charakter przejściowy, kultura bowiem ma tendencję do odzyskiwania równowagi spójności.
Opis pracy naukowej
Malinowski był propagatorem metody intensywnych badań terenowych, czołowym teoretykiem funkcjonalizmu. W historii etnologii zapisał się jako autor dzieł wzorowo analizujących poszczególne zagadnienia kultury ludzkiej na podstawie wyników badań terenowych. i wnikliwej znajomości faktów. Zgodnie z tradycją tej dyscypliny Malinowski pojmował antropologię jako naukę o kulturze. O odrębności antropologii społecznej zaczęły stanowić badania kultur społeczeństw tradycyjnych, w tym przede wszystkim społeczeństw pierwotnych. Jego badania terenowe stały się archetypem tej działalności dla pokoleń antropologów. Metoda obserwacji uczestniczącej stanowiła rewolucyjny krok w myśleniu antropologicznym, a także w uznaniu odmienności kulturowej przez świat zachodni. Malinowski sformułował etnologiczne pojęcie prawa twierdząc, że u podstaw zachowań prawnych leży tzw. zasada wzajemności.
W latach II wojny światowej pracował jako profesor na Uniwersytecie Yale w USA. Zawsze był zdania, że antropologia wymaga poczucia przynależności do całego świata, do całej ludzkości a wydarzenia wojenne głęboko go dotknęły i "rozbudziły w nim na nowo poczucie przynależności narodowej i pełnej solidarności z narodem polskim". Dla uczczenia jego pamięci od 1959 roku odbywają się doroczne wykłady w London School of Economics pod nazwą "Malinowski Memorial Lecture".
Cytat:"Zarówno współczesne wyrażenie angielskie nice day today, jak i melanezyjski zwrot skąd przybywasz? potrzebne są do przezwyciężenia dziwnego, nieprzyjemnego napięcia, jakie odczuwa człowiek w obliczu czyjegoś milczenia" (B. Malinowski).