4. Dzieło literackie i jego konkretyzacje + schematyczność dzieła literackiego
Dzieło literackie jest schematem, który czytelnik przekształca lub zmienia konkretyzuje. Dzieło literackie dopiero z tymi uzupełnieniami stanowi dla czytelnika bezpośredni obiekt percepcji i rozkoszy estetycznej.
Różnice między dziełem literackim, a jego konkretyzacją:
Bardzo doniosła różnica zachodzi w warstwie brzmieniowej. Twory językowo-brzmieniowe w dziele przyjmują postać konkretną przy głośnym odczytaniu dzieła;
Zaktualizowanie w konkretyzacji przynajmniej niektórych składników dzieła, które w nim samym są tylko w stanie potencjalności. Należą tu przede wszystkim wyglądy przedmiotów przedstawionych, które w samym dziele są jedynie schematycznie wyznaczone i trzymane przez dzieło w „pogotowiu”. Drugim czynnikiem, który zostaje zaktualizowany w konkretyzacji dzieła literackiego, to potencjalne elementy znaczeń („treść potencjalna”), zwłaszcza nazw występujących w tekście dzieła. Aktualizacji podlegają też jakości estetycznie aktywne, pojawiają się one wśród jakości zmysłowych, np. brzmień słownych, barw a także jakości metafizycznych.
Czytelnik uzupełnia dzieło o składniki w nim niewystępujące, ale wyznaczone jako możliwe wypełnienie miejsc niedookreślenia istniejących w dziele. Konkretyzacja ta zależy od fantazji odtwórczej czytelnika, od skali różnorodności jego doświadczeń, od upodobań, od subtelności wyczucia estetycznego.
Samo dzieło jest tworem wielofazowym, o jednoznacznie ustalonym porządku następstwa swoich części - faz. Ale to następstwo nie jest niczym czasowym. Gdy jednak zaczynamy dzieło czytać i w czytaniu tworzyć jego konkretyzację, poszczególne jej części rozwijają się efektywnie w konkretnym czasie przeżyć czytelnika i nabierają różnych charakterów czasowych, których w samym dziele nie posiadają.
Położenie lub ułożenie konkretyzacji wobec czytelnika. Samo dzieło nie zajmuje żadnego położenia w stosunku do rzeczywistego świata czy też do czytelnika, to jego konkretyzacja zwraca się zawsze pewną swą stroną ku czytelnikowi, a inną się od niego odwraca. Dzieje się to w zależności od kierunku uwagi i zainteresowania czytelnika: to on ustawia sobie dzieło rozmaicie ku sobie, żeby doprowadzić do wyraźniejszej i pełniejszej konkretyzacji.
Schematyczność
Wg R. Ingardena jedna z podstawowych właściwości dzieła literackiego wynikająca z jego natury językowej, wyrażająca się m.in. w obecności miejsc niedookreślenia. Schematyczność dzieła literackiego występuje we wszystkich warstwach utworu (warstwy brzmień słownych, warstwy znaczeń, warstwy wyglądów przedmiotów przedstawionych, warstwy samych przedmiotów przedstawionych), a najwyraziściej ujawnia się w warstwie przedmiotów przedstawionych. Dzieło literackie traci swój schematyczny charakter w procesie konkretyzacji.