Uniwersytet Śląski w Katowicach OD Rybnik

Wydział Nauk Społecznych, 2011r.

Socjologia (zaoczne)

Historia Socjologii

„Komunizm jako przykład nurtu socjalistycznego i anarchistycznego”

Malwina Bil

Sonia Gołofit

Łukasz Płaza

Szymon Kądzioła

Rybnik semestr letni 2011

Komunizm jest ideologią i systemem poglądów skrajnie lewicowych oraz ruchem społecznym, który w XIX wieku odłączył się od głównego nurtu socjalizmu. Opiera się na idei walki klas, która ma doprowadzić do powstania społeczeństwa pozbawionego wszelkich podziałów i zaniku państwa. Komunizm wywodzi się z dziewiętnastowiecznej myśli filozofów: niemieckich (Karola Marksa, Fryderyka Engelsa), francuskich (Henri de Saint - Simona i Charlesa Fouriera) oraz rosyjskich (Piotra Kropotkina i Michała Bakunina). W XX wieku idee komunistyczne w różnych odmianach próbowano wcielać w życie. W Rosji Socjaldemokratyczna Partia Robotnicza Rosji (Bolszewików) prowadzona przez Włodzimierza Lenina na skutek Rewolucji Październikowej wprowadziła w 1917 roku ustrój komunistyczny. W praktyce komunizm jako realny socjalizm stał się, obok faszyzmu i nazizmu, jednym ze zbrodniczych totalitaryzmów XX wieku. Największy wpływ na teorię komunizmu mieli myśliciele niemieccy: Karol Marks i Fryderyk Engels.

Komunizm to - świat bez państw, gdzie każdy jest równy, którego etapem pośrednim jest państwo socjalistyczne. Komunizm opierał się na systemie poglądów głoszących program całkowitego zniesienia ucisku i wyzysku społecznego, postulujący powszechność, równość i sprawiedliwość społeczną oraz zbudowanie społeczeństwa bezklasowego opartego na społecznej kontroli gospodarki, własności środków produkcji i sprawiedliwym podziale dóbr.

Koncepcje komunistyczne można podzielić na dwa nurty:

• socjalistyczny - który wywodzić należy z myśli wspomnianych wyżej Henriego de Saint - Simona i Charlesa Fouriera, a który przekształcili potem z utopijnego ideału (socjalizm utopijny) w rewolucyjną teorię społeczno-polityczną (socjalizm naukowy) Karol Marks i Fryderyk Engels. Posługiwali się oni przy tym metodologią naukowego dyskursu, zaś ich ambicje sięgały stworzenia „naukowej teorii dynamiki społeczeństw”. Powstały w ten sposób materializm dialektyczny, określając kierowniczą rolę i zadania klasy robotniczej w walce z kapitalistycznym ustrojem, stał się ideologią rewolucyjną ruchu robotniczego od lat 80 XIX wieku oraz teoretycznym narzędziem i celem przebudowy stosunków społecznych.

• anarchistyczny - mający swoje podłoże u innego myśliciela socjalizmu utopijnego, a mianowicie Pierre'a Proudhona. Następnie koncepcja ta została zmodyfikowana przez Michała Bakunina (anarchokolektywizm) oraz Piotra Kropotkina (anarchokomunizm).

• Strategia pokojowej drogi do socjalizmu i jej możliwości zostały przedstawione na XX Zjeździe KPZR. Wysunięcie przez tę partię nowej koncepcji strategicznej oznaczało przyspieszenie ewolucji myśli politycznej w ruchu komunistycznym. Koncepcja ta opiera się na konieczności łączenia demokratycznych i socjalistycznych elementów procesu rewolucyjnego, na działaniach partii komunistycznych drugiej połowy lat trzydziestych na rzecz frontów ludowych. Pojawienie się w ruchu komunistycznym strategii pokojowej drogi do socjalizmu jako linii politycznej poszczególnych partii było uwarunkowane wieloma obiektywnymi procesami zachodzącymi w państwach kapitalistycznych. Socjaliści demokratyczni jako jedni z trzech typów socjalistów oraz komuniści wg Marksa i Engelsa mogli razem ramię w ramię działać przeciwko burżuazji, gdyż ich programy były zbliżone do siebie. Jak możemy przeczytać w „Zasadach komunizmu” Engelsa, pytanie 24 skierowane jest na ukazanie różnic pomiędzy komunistami, a socjalistami; jednak w odpowiedzi oprócz wyszczególnieniu trzech typów socjalistów, znajdujemy możliwość współpracy na rzecz proletariatu, de facto z którego to wywodzą się owi socjaliści. Wspólna walka może zostać podjęta, jeśli tylko socjaliści nie odwrócą się w stronę burżuazji i nie zaczną atakować komunistów. „ W czasie akcji przeto komuniści będą porozumiewać się z tymi demokratycznymi socjalistami i w ogóle starać się będą w miarę możności prowadzić z nimi w tych momentach wspólną politykę, jeżeli tylko socjaliści ci nie wstąpią na służbę panującej burżuazji i nie zaatakują komunistów. Jest rzeczą jasną, że ta wspólność działania nie wyklucza dyskusji na temat istniejących różnic.” Komuniści wskazują na klasową istotę i funkcje współczesnego państwa burżuazyjnego, podkreślają klasowy charakter władzy, widzą konieczność przejęcia władzy przez klasę robotniczą i jej sojuszników. Proponowana przez komunistów walka o demokratyczne reformy prowadzi do rewolucji. Według J. Elleinsteina „Rewolucję należy rozumieć jako długotrwały proces, który dzięki zespołowi reform strukturalnych doprowadzi do ustanowienia socjalizmu. Rewolucja powinna być demokratyczna, pokojowa, legalna i stopniowa”. Partie komunistyczne w sojuszu z innymi postępowymi siłami politycznymi dążą do utworzenia rządu zdolnego do zapoczątkowania szerokiego procesu radykalnych reform społecznych i do pokierowania tym procesem. Sukces strategii pokojowej drogi do socjalizmu jest nierealny bez równoczesnej walki partii komunistycznej o poparcie zarówno na płaszczyźnie parlamentarnej, jak i wśród pozaparlamentarnych, masowych ruchów klas pracujących. Rewolucyjna działalność partii komunistów, jej kierownicza rola w procesie przemian społecznych stanowi najważniejszą prawidłowość przechodzenia do socjalizmu i komunizmu.

Fryderyk Engels (1820-1895) Został skazany na odczytywanie wiedzy i samowiedzy ówczesnego ruchu socjalistycznego i robotniczego. Przybliżało go to, co prawda do praktyki walki klasowej. Początki rozwoju światopoglądu Engelsa określała ideowa atmosfera domu rodzinnego przesiąknięta, jak większość domów barmeńskiej i elberfeldzkiej burżuazji - rygorystycznym protestantyzmem. W ówczesnych czasach dostęp do edukacji miała młodzież wywodząca się z burżuazji, to dzięki niej Engels zawdzięcza swoją wiedzę; gdyż tylko poprzez opanowanie całego dorobku wiedzy ludzkiej mogło prowadzić do kierowania ruchem robotniczym, do stworzenia przodującej teorii ludzkości, jaką stał się naukowy socjalizm. Ci, którzy zrozumieli istotną treść rozwoju społecznego i gotowi byli wyrzec się niesprawiedliwych celów klasy, z której się wywodzili i bez reszty poświęcić się sprawie proletariatu. Takimi byli Marks i Engels. Engels dość sceptycznie odnosił się do perspektywy urzeczywistnienia wolności poprzez instytucję państwa; odmawiał państwu prawa do ograniczania wolności jednostek. Wierzył, że wprowadzenie pewnych przemian politycznych, takich jak wolność prasy, zapoczątkuje proces wyzwolenia społeczeństwa. Dzięki temu łatwo mógł wzbogacić demokratyczny program polityczny o pierwiastki socjalistyczne. Sprzyjało temu zetknięcie się, w czasie pobytu w Berlinie w latach 1841 - 1842, z ideami socjalizmu i komunizmu utopijnego. Można więc zaufać świadectwu Mojżesza Hessa, który twierdził, iż podczas spotkania z Engelsem w październiku 1842r. zdołał go przekonać do idei komunistycznych. W ten sposób Engels, odwołując się do istniejących systemów utopijnych, zniósł problem sprzeczności między demokracją polityczną, a nierównością społeczną, przekształcił „rozum polityczny” w „komunistyczny”. Engels próbował przedstawić swoją ocenę sytuacji politycznej i społecznej w Anglii. W kręgu jego zainteresowań znalazły się takie zagadnienia jak: drogi rozwoju Anglii, antagonizmy społeczne i ich źródła, system polityczny, położenie proletariatu, stopień jego zorganizowania i rewolucyjności, perspektywy przemian politycznych i rewolucji społecznej. Była to problematyka, w której można było sformułować pytania dotyczące istoty kapitalistycznych stosunków produkcji i walk rewolucyjnych. Engels dawał do zrozumienia, że rewolucja proletariacka będzie rewolucją społeczną, znoszącą własność prywatną. Dalsze stadia nad społeczną i polityczną topografią Anglii utwierdziły go w przekonaniu, iż idee socjalistyczne znajdują aprobatę jedynie w łonie drobnej burżuazji reprezentowanej przez radykałów oraz w szeregach proletariatu. Engels przygotował grunt do sformułowania tezy o dwóch różnych źródłach rewolucji socjalistycznej: nędzy proletariatu i brzemiennej wolności teorii. Pisał, że nie rewolucja polityczna, lecz „gruntowna rewolucja stosunków społecznych przeprowadzona na zasadzie wspólnej własności stała się pilną i nieodzowną potrzebą”. Przyjęcie przez Engelsa programu wszechstronnych przeobrażeń komunistycznych obejmujących sferę produkcji materialnej, organizacji społecznej i samowiedzy stanowiło punkt wyjścia poszczególnych doktryn socjalistycznych i komunistycznych. „Komunizm nie jest następstwem specyficznej sytuacji narodu angielskiego czy jakiegokolwiek innego, lecz (...) wnioskiem koniecznym, który musimy wyciągnąć z przesłanek danych w ogólnych faktach współczesnej cywilizacji”. O specyficznych formach francuskiego ruchu komunistycznego przesądzało zdaniem Engelsa zniesienie religijnych i innych barier samoświadomości człowieka, będących niemieckim źródłem komunizmu, które stawało się nieodzowne w procesie wyzwolenia innych narodów. Ruch dążący do wyzwolenia społeczeństwa, to ruch socjalistyczny. Engels nie szczędził słów krytyki socjalistom za ich pobłażliwość dla burżuazji, ograniczanie się do propagandowych metod walki, niedostrzeganie w „rozkładzie ustroju społecznego” - przejawiającym się m.in. w „zdemoralizowaniu niższych klas” - elementów postępu, niezrozumienie konieczności „kontynuowania polityki” aż do urzeczywistnienia komunizmu. W swej obecnej postaci socjalizm nigdy nie będzie mógł stać się powszechnym dobrem klasy robotniczej. Ideą przewodnią była nadzieja na wkroczenie w erę wolnego i sprawiedliwego społeczeństwa komunistycznego. Podział socjalizmu na trzy typy oraz krytykę wobec nich znajdujemy w „Zasadach komunizmu”:
„ Tak zwani socjaliści dzielą się na trzy kategorie. Pierwszą kategorię stanowią zwolennicy feudalnego i patriarchalnego społeczeństwa, które zniszczył i co dzień jeszcze niszczy wielki przemysł, handel światowy oraz stworzone przez nie społeczeństwo burżuazyjne. Kategoria ta ze złych stron obecnego społeczeństwa wysnuwa wniosek, iż należy wskrzesić feudalne i patriarchalne społeczeństwo, ponieważ wolne było ono od tego zła. Wszystkie ich propozycje zmierzają prostą lub okólną drogą do tego celu. Komuniści zawsze będą zwalczać energicznie tę kategorię reakcyjnych socjalistów, mimo pozorne współczucie, jakie głoszą oni dla nędzy proletariatu, i mimo rzewne łzy, jakie z tego powodu ironią. Socjaliści ci bowiem:

1) dążą do czegoś zupełnie nierealnego;

2) usiłują przywrócić panowanie arystokracji, majstrów cechowych i właścicieli manufaktur z ich pocztem absolutnych lub feudalnych królów, urzędników, żołnierzy i klechów; chcą przywrócić społeczeństwo, które wprawdzie wolne byłoby od niedomagań obecnego społeczeństwa, ale przyniosłoby ze sobą co najmniej tyleż innego rodzaju zła i nie otwierałoby nawet perspektyw wyzwolenia uciśnionych robotników przez organizację komunistyczną;

3) ujawniają swoje prawdziwe zamiary za każdym razem, gdy proletariat staje się rewolucyjny i komunistyczny. Wówczas sprzymierzają się oni niezwłocznie z burżuazją przeciw proletariatowi.

Drugą kategorię stanowią zwolennicy obecnego społeczeństwa, którym zło, nieuchronnie wynikające z tego społeczeństwa, nasuwa obawy o jego dalsze istnienie. Dążą oni przeto do zachowania obecnego społeczeństwa, ale zarazem chcą usunąć związane z nim zło. W tym celu jedni z nich proponują środki zaradcze o charakterze zwykłej filantropii, inni - szeroko zakrojone systemy reform, które pod pretekstem reorganizacji społeczeństwa zmierzają do tego, by zachować podstawy obecnego społeczeństwa, a przez to i samo obecne społeczeństwo. Tych burżuazyjnych socjalistów komuniści również będą musieli bezustannie zwalczać, ponieważ pracują oni na rzecz wrogów komunistów i bronią społeczeństwa, które komuniści chcą właśnie obalić. Trzecia kategoria wreszcie składa się z demokratycznych socjalistów, którzy tą samą drogą, co i komuniści, chcą urzeczywistnić część posunięć podanych w pytaniu [18], jednakże nie jako środki wiodące do komunizmu, ale jako posunięcia wystarczające do usunięcia nędzy i zniweczenia zła istniejącego w obecnym społeczeństwie. Owi demokratyczni socjaliści są to albo proletariusze niedostatecznie jeszcze świadomi warunków wyzwolenia swej klasy, albo też przedstawiciele drobnomieszczaństwa - klasy, której interesy, do chwili wywalczenia demokracji oraz realizacji wynikających z niej socjalistycznych posunięć, pod wieloma względami zbieżne są z interesami proletariatu. W czasie akcji przeto komuniści będą porozumiewać się z tymi demokratycznymi socjalistami i w ogóle starać się będą w miarę możności prowadzić z nimi w tych momentach wspólną politykę, jeżeli tylko socjaliści ci nie wstąpią na służbę panującej burżuazji i nie zaatakują komunistów. Jest rzeczą jasną, że ta wspólność działania nie wyklucza dyskusji na temat istniejących różnic.”

Genezę współczesnego ruchu komunistycznego stanowiła trudna sytuacja ludzi pracy najemnej, która sprzyjała narastaniu postawy sprzeciwu wobec istniejących warunków ustrojowych. W okresie rewolucji przemysłowej coraz częściej zaczęły pojawiać się hasła radykalnej przebudowy struktury społecznej i zniesienia własności prywatnej jako źródła wyzysku i zastąpienie go wspólnotą majątkową i równością wszystkich obywateli. Proponowane zmiany miały następować stopniowo i bez użycia siły. Proponowany ustrój określano jako socjalizm, a z czasem jako socjalizm utopijny, ze względu na swą nierealność w istniejących warunkach. W myśl idei Karola Marksa i Fryderyka Engelsa, po obaleniu istniejących stosunków społecznych i ekonomicznych, nastąpić ma etap społeczeństwa socjalistycznego, w którym władza należy do robotników. W miarę rozwoju socjalizmu, następnym etapem ma być powstanie społeczeństwa bezklasowego, pozbawionego władzy politycznej, rozumianej jako narzędzie władzy jednej klasy społecznej nad drugą. Postulatami służącymi do powstania społeczeństwa bezklasowego są: zniesienie własności ziemskiej i prawa do dziedziczenia, progresywny podatek dochodowy, nacjonalizacja banków i środków produkcji i transportu, obowiązek pracy, gospodarka planowa i powszechna edukacja.

Karol Marks (1818—1883)

„Na świat przyszedł w Trewirze znajdującym się wówczas na terenie Prus. Filozof, ekonomista, rewolucjonista, twórca idei marksistowskiej, organizator pierwszej Międzynarodówki. Jego ojcem był Marx Levi, który ze względu na pewne ograniczenia wynikające z jego żydowskiego pochodzenia, przeszedł z całą rodziną na luteranizm. Pierwszą wyższą uczelnią Karola Marska był uniwersytet w Bonn, który porzucił po

pewnym czasie, dla Uniwersytetu Berlińskiego Właśnie w Berlinie zaczął skłaniać się ku lewicowym poglądom wstępując do lewicowych heglistów. W 1940 roku otrzymał tytuł

doktora na jeńskim uniwersytecie. Po nieudanej próbie kariery wykładowcy w Bonn w 1842 zostaje redaktorem naczelnym pisma „Gazeta Reńska”, która przez swój

demokratyczny radykalizm była represjonowana przez władze Pruskie. Po wyjeździe Marksa do Paryża powstały "Rękopisy ekonomiczno-filozoficzne", w których pojawiła się teoria humanizmu socjalistycznego. W tym samym roku Marks nawiązał współpracę z Engelsem, z którym wydają pismo krytykujące poglądy heglistów. Wraz z nim stali się także członkami Związku Komunistów, dla którego obaj stworzyli program „Manifest partii komunistycznej”. W  późniejszym okresie nastąpiła reaktywacja gazety reńskiej, wydawanej tym razem jako „Nowa Gazeta Reńska”. W związku z działalnością gazety Karol Marks został wydalony z Niemiec i udał się do Londynu, gdzie borykał się z problemami finansowymi. W 1845 roku był współtwórcą Międzynarodowego Stowarzyszenia Robotników znanego jako Międzynarodówka . Zmarł w 1883 roku w Londynie.”

„Marksizm - Pojęcie służące do określenia światopoglądu, którego twórcą był Karol Marks. Myśl marksistowska powstała w określonej sytuacji ekonomicznej i

społeczno - politycznej, w jakiej znajdowała się Europa XIX w” Dokładniej nurt ten był bardzo rozwinięty, „obejmuje całokształt życia człowieka w przyrodzie, społeczeństwie i państwie. Jest to myśl społeczna w najszerszym sensie i filozoficznym, i ideologicznym, i pragmatycznym.” Swoją wiedzę czerpała z doktryn utopijnych oraz z filozofii materialistycznej, gdzie świat postrzegany był jako charakter materialny. Spoglądając na marksizm od strony politycznej, był to temat żywy. Stał się on popularny w dobie kapitalizmu, a w szczególności na tle podziałów społecznych. Gospodarcze i polityczne ideały marksizmu stały się przyczyną dużej ilości przemian społecznych czy wielu rewolucji.

Doprowadziło to między innymi do „ideologii maoistowskiej, czy afrykańskiej odmiany marksizmu. Oczywisty pozostaje fakt, że wspomniane formy marksizmu z samym marksizmem w wersji naukowej, miały co najwyżej luźny związek.”

Anarchizm - „oznaczać będzie obowiązek spełnienia i akceptowania, dobrowolnie przyjętych norm społecznych. Albowiem anarchizm nie oznacza braku rządu. Oznacza samorządność. Natomiast samorządność oznacza samodyscyplinę. Alternatywą dla samodyscypliny jest egzekwowanie posłuszeństwa siłą przez władców. Aby uniknąć takiej sytuacji członkowie wolnych stowarzyszeń winni sami przestrzegać przyjętych przez siebie zasad i norm. Ci którzy będą odmawiać respektowania przyjętych zasad zostaną pozbawieni udziału w dystrybucji dóbr i świadczeń wspólnoty.” ⁶ „Sami anarchistyczni myśliciele ograniczyli się do zasugerowania by wykorzystać wszystkie „organizmy” przydatne w starym społeczeństwie do skonstruowania nowego. Jak napisał niegdyś Marks: „elementy nowego społeczeństwa rozwijają się obecnie i przyczynią się do zburzenia burżuazyjnego społeczeństwa”. Nawiasem mówiąc, jest to fundamentalne przekonanie łączące wszystkie nurty socjalistyczne.” ⁷ „Anarchiści starają się zastąpić państwo, nie chaosem, lecz naturalnymi i spontanicznymi formami organizacji, które wyłonią się wszędzie tam gdzie pojawi się samorządność, pomoc wzajemna oraz wspólnota interesów. Jest to naturalną konsekwencją faktu, że ludzie są wzajemnie współzależni i chcą żyć w harmonii. Tak więc naturalną formą organizacji życia społecznego jest federalizm, który chroni społeczeństwo przed uzurpacją państwa i pozwala mu przetrwać. Trzeba wspomnieć, iż federalizm zanim został zawłaszczony przez państwo był pierwotnym modelem społecznym.”

Anarchizm i Marksizm - główne rozbieżności:

- „jeśli marksiści są w zgodzie co do ostatecznego zniesienia państwa, to uznają jednak za konieczne, po zwycięskiej rewolucji proletariackiej, utworzenie nowego państwa, które nazywają „państwem robotniczym”, na nieokreślony okres czasu; po czym obiecują, że takie państwo, nazywane często „pół-państwem”, zanikło by samo. Natomiast anarchiści uważają, że nowe państwo byłoby bardziej wszechwładne i represyjne, niż państwo burżuazyjne, z faktu posiadania władzy nad całą ekonomią i że jego wciąż powiększająca się biurokracja odrzucałaby owo „zaniknięcie”.”

- „anarchiści są nieco podejrzliwi, co do misji przyznanej przez marksistów komunistycznej mniejszości w łonie społeczeństwa. Jeśli zbadają oni „święte pisma” Marksa i Engelsa, to mają powody do wątpliwości w tym temacie. Z pewnością w „Manifeście Komunistycznym” można przeczytać, że komuniści „nie mają interesów odrębnych od interesów całego proletariatu” i że „reprezentują interes całego ruchu”. Ich „tezy teoretyczne”, przysięgają autorzy „Manifestu”, „nie opierają się bynajmniej na ideach, na zasadach wymyślonych lub odkrytych przez tego czy owego naprawiacza świata. Są one jedynie ogólnym wyrazem rzeczywistych stosunków istniejącej walki klas, wyrazem dokonującego się na naszych oczach ruchu dziejowego”. I tutaj anarchiści byliby w zgodzie. Jednak zdanie, które teraz przytoczę, jest nieco dwuznaczne i alarmujące: komuniści „w teorii wyprzedzają pozostałą masę proletariatu zrozumieniem warunków, przebiegu i ogólnych wyników ruchu proletariackiego”.”

- „Anarchiści są też dość powściągliwi, kiedy obserwują, że marksiści nie zaprzestali wykorzystywania środków i metod burżuazyjnej demokracji. Nie tylko biorą udział w grze wyborczej, którą uważają za jeden z najlepszych środków do zdobycia władzy, ale dochodzi do tego, że podpisują pakty wyborcze z partiami liberalnej burżuazji lub z radykałami, kiedy uważają, że tylko dzięki tym aliansom mogą otrzymać miejsce w parlamencie. Z pewnością anarchiści nie mają, jak w to wierzy się zbyt często, metafizycznego lęku przed urną wyborczą. Proudhon był raz wybrany do Zgromadzenia Narodowego Francji w 1848, innym razem popierał kandydaturę Raspaila, postępowego lekarza, na prezydenta Republiki, jednakże później, za czasów II Cesarstwa, odradzał robotnikom prezentowania kandydatów w wyborach, co wiązało się z jego totalną negacją reżimu cesarskiego. W lutym 1936, w jedynym przypadku, anarchiści hiszpańscy nie oponowali rygorystycznie przeciw uczestnictwu ludności sympatyzującej z Frente Popular w wyborach parlamentarnych. Ale poza tymi rzadkimi przypadkami anarchiści preferują drogi zupełnie inne dla pokonania kapitalistycznego wroga: akcja bezpośrednia, działalność związkowa, samorządy robotnicze, strajk generalny.”

„Manifest komunistyczny”

Autorstwa Karola Marksa i Fryderyka Engelsa został napisany w 1847 roku jako program Związku Komunistów. Jest uznawany za jeden z najważniejszych tekstów politycznych w dziejach. Dzieło to stało się podstawą programową ruchu komunistycznego oraz miało ono służyć wyłożeniu rzeczywistych zasad i celów komunistów. Dzieło to kończy się słowami „Proletariusze wszystkich krajów, łączcie się!” Słowa te do dziś stanowią jedno z podstawowych haseł ruchu lewicowego. W środowiskach robotniczych, szerzyło się przekonanie, że ustrój gospodarczo-społeczny powinien zostać gruntownie zmieniony, przede wszystkim przez likwidację prywatnej własności środków produkcji, która pozwala ujarzmiać robotników. Teorie tego typu, w odróżnieniu od ówczesnych koncepcji socjalistycznych, nazywano komunistycznymi. Komunizm pozostawał jednakże wciąż jeszcze tylko ideałem społecznym, postulatem moralnym, a nie uzasadnioną naukowo teorią rozwoju społecznego. Nowy etap w jego dziejach zapoczątkował dopiero Manifest komunistyczny. Z inicjatywy Marksa i Engelsa powstał w Brukseli w 1846 roku tajny Komunistyczny Komitet Korespondencyjny, którego celem było przeprowadzenie międzynarodowej dyskusji nad zagadnieniami socjalizmu i komunizmu. Manifest stał się jednym z najbardziej popularnych dzieł literatury socjalistycznej o ogromnym znaczeniu propagandowym i naukowym. W 1892 roku Engels napisał we wstępie do nowego polskiego wydania Manifestu: „W miarę tego jak w danym kraju wzrasta przemysł - wśród robotników tego kraju wzmaga się pragnienie wyjaśnienia sobie swego stanowiska jako klasy robotniczej w stosunku do klas posiadających, szerzy się wśród nich ruch socjalistyczny i rośnie popyt na Manifest”. W dziesięciu punktach wymieniono postulaty, których realizacja powinna stać się początkiem drogi do nowego ustroju. Miało to być m.in. : wywłaszczenie wielkiej własności ziemskiej, konfiskata dóbr emigrantów i buntowników, zniesienie prawa dziedziczenia, progresywny podatek od dochodów, scentralizowanie kredytu i łączności w rękach państwa, rozbudowa państwowego sektora gospodarki. Natomiast socjalizm z utopijnego ideału społecznego przekształcony został w naukową i rewolucyjną teorię o rzeczywistych warunkach wyzwolenia proletariatu i całych społeczeństw.

Ruch komunistyczny przeżył kilka faz. W pierwszej, najbardziej dynamicznej, reprezentował protest moralny i ideologiczny przeciw zbrodniom czy niesprawiedliwościom współczesnego życia a zarazem marzenie o porządku zbudowanym na zasadach sprawiedliwości i rozumu. Dynamika ruchu uległa załamaniu w połowie lat pięćdziesiątych, kiedy zakwestionowana została od wewnątrz moralna i ideologiczna legitymacja komunizmu, kiedy ukazano zbrodnie popełniane w jego imieniu tam, gdzie miał on możność zapoczątkować realizację zapowiadanego przez siebie porządku. Przejście do trzeciej fazy, stagnacji i rozkładu ruchu komunistycznego, odbywało się stopniowo, przez lata sześćdziesiąte, siedemdziesiąte i osiemdziesiąte. Komunizm w swojej dotychczasowej postaci przestał istnieć. Mamy nieraz do czynienia z jego reliktami, częściej z kontynuacjami organizacyjnymi i personalnymi, najczęściej zaś z trudnym do zdefiniowania dziedzictwem w życiu gospodarczym, społecznym i politycznym.

BIBLIOGRAFIA

Książki i artykuły w książkach

1. Derek J., Świercz P., Słownik myśli Społeczno - Politycznej, Bielsko - Biała 2004, s.424

2. Holzer J., Komunizm w Europie-dzieje ruchu i systemu władzy, Dom wydawniczy Bellona, Warszawa 2000

3. Marciniak P., Proletariat a rewolucja, Książka i Wiedza, Warszawa 1984

4. Marks K. i Engels F., Manifest Komunistyczny, Książka i Wiedza, Warszawa 1983

5. Wawrzyniak J., Rewolucja i demokracja-myśl polityczna komunistów Europy Zachodniej, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1986

Źródła internetowe

1. http://www.filozofia.uw.edu.pl

2. http://biografia24.pl

3. http://www.anarchista.org

F. Engels, Zasady komunizmu, http://www.filozofia.uw.edu.pl

J. Wawrzyniak, Rewolucja i demokracja-myśl polityczna komunistów Europy Zachodniej, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1986

P. Marciniak, Proletariat a rewolucja, Książka i Wiedza, Warszawa 1984

F. Engels, Zasady komunizmu, http://www.filozofia.uw.edu.pl

http://biografia24.pl/naukowcy-karol-marks-c-40_221

J. Derek, P. Świercz, Słownik myśli Społeczno - Politycznej, Bielsko - Biała 2004, s.424

J. Derek, P. Świercz, Słownik myśli Społeczno - Politycznej, Bielsko - Biała 2004, s.424

J. Derek, P. Świercz, Słownik myśli Społeczno - Politycznej, Bielsko - Biała 2004, s.428

http://www.anarchista.org/nieporozumieniawokolanarchizmu

http://www.anarchista.org/anarchizmamarksizm

http://www.anarchista.org/anarchizmamarksizm

http://www.anarchista.org/anarchizmamarksizm

K. Marks i F. Engels, Manifest Komunistyczny, Książka i Wiedza, Warszawa 1983

J. Holzer, Komunizm w Europie-dzieje ruchu i systemu władzy, Dom wydawniczy Bellona, Warszawa 2000

11

---