STYGMATYZUJĄCA FUNKCJA POMOCY SPOŁECZNEJ
pomoc społeczna
• działanie, którego zasadę stanowi „dopomaganie w rozwoju”, zakładające świadome współuczestnictwo i współpracę korzystającego z pomocy, którego nie zwalnia się z odpowiedzialności za siebie; to działanie mające charakter powszechny, nieograniczony swoistymi warunkami udzielania pomocy, propagujące swoje poczynania (np. poradnie rodzinne, kluby seniora, kluby pacjenta, świetlice młodzieżowe)
• świadczenia społeczne, które nie wynikają z określonych uprawnień ubezpieczeniowych ani zapomogowych, a dotyczą osób znajdujących się w sytuacji wymagającej pomocy
• katalog dóbr (zasiłki, pomoc w naturze, usługi) świadczonych przez właściwe organizacje, przede wszystkim publiczne, osobom, które znajdują się w trudnej sytuacji życiowej i w związku z tym potrzebują pomocy
• instytucja polityki społecznej państwa, mająca na celu umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężenie trudnych sytuacji życiowych, których nie są one w stanie pokonać, wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i możliwości
. Funkcje instytucji społecznej.
Pomoc społeczna realizuje funkcje jawne i funkcje ukryte. Funkcje jawne to funkcje zamierzone, przewidujące skutki i konsekwencje, które przyczyniają się do adaptacji, modyfikacji i sprawnego funkcjonowania jednostki, grupy i systemu.
Zdaniem A. Kahna pomoc społeczna realizuje funkcje jawne przez to, że:
• wzmacnia i wpływa na poprawę funkcjonowania jednostek i rodzin w osiąganiu przez nie celów indywidualnych i w pełnieniu ról społecznych
• dostarcza nowych, instytucjonalnych sposobów socjalizacji, rozwoju i opieki - działań realizowanych niegdyś przez związki rodzinne i sąsiedzkie
• rozwija nowe, instytucjonalne formy dla nowych typów aktywności istotnych dla rodzin, jednostek i grup funkcjonujących we współczesnym społeczeństwie, a nieznanych w społeczeństwach prostych
Natomiast zdaniem R. Titmussa do podstawowych funkcji jawnych pomocy społecznej należą:
• funkcja kompensacyjna polegająca na niwelowaniu braków, luk, niedostatków i ograniczeń odnoszących się do zasobów, którymi jednostka (rodzina) dysponuje, jej sprawności fizycznej, psychicznej i intelektualnej lub zdolności/możliwości funkcjonalnych
• funkcja protekcyjna polegająca na ochronie, w tym ochronie praw i interesów, jednostek, rodzin i grup społecznie, ekonomicznie i politycznie najsłabszych
• funkcja promocyjna polegająca na umożliwianiu osiągnięcia poprawy sytuacji i pozycji społecznej, polepszeniu stopnia sprawności i zdolności funkcjonalnych, uzyskaniu awansu społecznego zarówno w wymiarze wewnątrz-, jak i międzygeneracyjnym
Ukryte funkcje pomocy społecznej tj. skutki niezamierzone i nieprzewidywalne, choć pełniące istotną rolę w życiu społecznym wiążą się z kontrolą społeczną, a więc utrzymywaniem istniejącej struktury społecznej. Instytucja pomocy społecznej, świadcząc usługi coraz szerszym kręgom odbiorców, przejmuje jednocześnie nad nimi kontrolę. Jej celem będzie zawsze taka modyfikacja ich zachowań i podejmowania typów aktywności, by były zgodne z obowiązującymi normami społecznymi i funkcjonalne wobec systemu społecznego .
7. Zasoby instytucji pomocy społecznej.
Przez zasoby instytucji pomocy społecznej należy rozumieć materialne i osobowe środki służące do realizacji celów instytucji, przy czym trzeba brać pod uwagę zarówno zasoby ludzkie, czyli personel instytucji, jak i instrumenty działania, do których zalicza się tradycyjnie: pracę socjalną, zasiłki finansowe oraz usługi.
W Polsce pomoc społeczna jest instytucją polityki społecznej, jednym z głównych jej zadań jest umożliwienie osobom a także rodzinom przezwyciężanie trudnych sytuacji życiowych, których same nie są w stanie pokonać, wykorzystując zarówno własne możliwości jak i posiadane zasoby.
Pojęcie (polityka społeczna) powstało na przełomie XVIII i XIX wieku - jest to celowe działanie państwa, związków zawodowych i innych organizacji, zmierzających do poprawy warunków bytu i pracy szerokich warstw ludności, usuwania nierówności społecznych oraz podnoszenia kultury życia. Do podstawowego katalogu polityki społecznej potrzeb można zaliczyć: praca zgodna z kwalifikacjami, odpowiedni dochód z pracy, bhp, ochrona zdrowia i pomoc w chorobie, odpowiednie warunki mieszkaniowe, możliwość wypoczynku i kulturalne spędzanie wolnego czasu od pracy. Ponadto sfera zainteresowań polityki społecznej rozciąga się na sprawy kształcenia zawodowego i upowszechniania kultury oraz walki ze zjawiskami patologii społecznej.
We współczesnej Polsce przedmiotem szczególnej uwagi polityki społecznej są przeszkody, które blokują możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb ludzkich. Problemy społeczne charakteryzują się występowaniem na masową skalę skrajnie trudnych sytuacji w życiu jednostek i rodzin. Uważa się, że najważniejszymi kwestiami społecznymi w Polsce są między innymi; ubożenie ludności, bezrobocie, problemy patologii społecznej, kwestia mieszkaniowa, ochrona zdrowia, luka edukacyjna. „Pomoc społeczną organizują organy administracji rządowej i samorządowej, współpracując w tym zakresie z organizacjami społecznymi, Kościołem Katolickim, innymi kościołami, związkami wyznaniowymi, fundacjami, stowarzyszeniami, pracodawcami oraz osobami fizycznymi i prawnymi” .
Usługi pomocy społecznej mają nieco odmienny charakter aniżeli pomoc udzielana w obrębie nieformalnym (rodzina, przyjaciele). Usługi i świadczenia pomocy społecznej cechują się regularnością udzielania pomocy przez pełnoetatowych, wyspecjalizowanych w tym zakresie specjalistów w ramach formalnych instytucji pomocy społecznej. Formy działania pomocy społecznej są zorganizowane. Jako instytucja zatrudnia ona wyspecjalizowany personel, który ma obowiązek realizować jej cele i zadania w jasno określonych strukturach organizacyjnych. Programy pomocy społecznej są programami nieprzynoszącymi zysku. Mają na celu zaspokojenie niezbędnych potrzeb jednostki lub rodziny, przy założeniu, że nie przynosi to żadnego zysku.
Instytucja pomocy społecznej świadczy tzw. usługi bezpośrednie, przeznaczone dla konkretnych jednostek. Poprzedzone jest to procesem rozpoznawania potrzeb, zdiagnozowaniem sytuacji potrzebujących osób i opracowaniem adekwatnego i optymalnego planu pomocy.
Pomoc społeczna jest jedną z wielu instytucji, które tworzą rzeczywistość społeczną. Posiada ona jednak wiele cech specyficznych tylko dla niej. Natomiast głównymi elementami, które określają jej miejsce oraz rolę wśród innych podsystemów społecznych są cele działania.
Cele instytucji pomocy społecznej mogą być formułowane na wiele sposobów. Zależy to od przyjętego w danym społeczeństwie systemu polityczno - gospodarczego i w rezultacie - funkcjonowania pomocy społecznej. Podstawowym zadaniem pomocy społecznej jest zapobieganie trudnym sytuacjom życiowym przez podejmowanie działań zmierzających do życiowego usamodzielnienia osób i rodzin oraz ich integracji ze środowiskiem.
Rodzaj, a także forma i wielkość świadczenia powinny być odpowiednie do okoliczności uzasadniających udzielenie pomocy. Osoby korzystające ze świadczeń społecznych są zobligowane do współpracy w rozwiązywaniu ich trudnej sytuacji.
Prawo do korzystania ze świadczeń pomocy społecznej przysługuje:
osobom posiadającym obywatelstwo polskie mającym miejsce zamieszkania i przebywającym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,
cudzoziemcom mającym miejsce zamieszkania i przebywającym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej posiadającym zezwolenie na osiedlenie się, zgodę na pobyt tolerowany lub status uchodźcy nadany w Rzeczypospolitej Polskiej,
obywatelom państw członkowskich Unii Europejskiej lub Europejskiego Obszaru Gospodarczego, przebywającym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, którzy uzyskali zezwolenie na pobyt.
„Pomocy społecznej udziela się osobom i rodzinom w szczególności z powodu:
1) ubóstwa;
2) sieroctwa;
3) bezdomności;
4) bezrobocia;
5) niepełnosprawności;
6) długotrwałej lub ciężkiej choroby;
7) przemocy w rodzinie;
8) potrzeby ochrony macierzyństwa lub wielodzietności;
9) bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego, zwłaszcza w rodzinach niepełnych lub wielodzietnych;
10) braku umiejętności w przystosowaniu do życia młodzieży opuszczającej placówki opiekuńczo-wychowawcze;
11) trudności w integracji osób, które otrzymały status uchodźcy;
12) trudności w przystosowaniu do życia po zwolnieniu z zakładu karnego;
13) alkoholizmu lub narkomanii;
14) zdarzenia losowego i sytuacji kryzysowej;
15) klęski żywiołowej lub ekologicznej” .
Świadczenia pomocy społecznej udzielane są na wniosek, samej osoby zainteresowanej, jej przedstawicielowi ustawowemu, bądź też innej osobie, za zgodą osoby zainteresowanej lub jej przedstawicielowi ustanowionemu ustawowo.
Pomoc społeczna może być także udzielana z urzędu (mówi o tym art. 102 ustawy o pomocy społecznej).Osoba lub rodzina może zgłosić się o przyznanie pomocy do ośrodka pomocy społecznej w miejscu zamieszkania (ośrodki znajdują się w każdej gminie).Decyzje o przyznaniu lub odmowie przyznania pomocy wymagają uprzednio przeprowadzenia przez pracownika socjalnego, rodzinnego wywiadu środowiskowego. Decyzje w sprawach świadczeń pomocy społecznej wydawane są w formie pisemnej.
Rodzaje świadczeń:
1. zasiłki pieniężne (celowy, okresowy, stały),
2. renta socjalna,
3. pożyczki na usamodzielnienie się,
4. usługi opiekuńcze (udzielenie schronienia, posiłków i ubrania),
5. pokrycie wydatków na cele zdrowotne i kosztów pogrzebu,
6. pobyt w domu pomocy społecznej.
Pomoc społeczna niezwykle silnie określa rodzinę jako podstawową komórkę społeczną. Sama ustawa o pomocy społecznej przyjmuje za adresata pomocy rodzinę jako całość. Rodzina jest podstawową komórką społeczną. Małżeństwo, macierzyństwo i rodzina uznawane są za bardzo ważne instytucje społeczne i jako takie znajdują się pod opieką i ochroną.
Kodeks Rodzinny i Opiekuńczy opiera się na 4 filarach:
1. trwałości małżeństwa,
2. równoprawności małżonków,
3. ochrony dziecka,
4. wzajemnej pomocy członków rodzin.
Kodeks jest podstawowym aktem prawnym regulującym stosunki rodzinne. Zbudowany jest z trzech części:
I - poświęcona małżeństwu,
II - dotycząca pokrewieństwa,
III - reguluje problemy opieki i kurateli.
Ustalenia kodeksu: małżeństwa monogamiczne, zawierane dla dobra dziecka, solidarna odpowiedzialność, możliwość przysposobienia, ślub cywilny, Kodeks Rodzinny wprowadza sądownictwo rodzinne, równoprawność małżeńska, dziecko nie małżeńskie (adoptowane) w rodzinie jest traktowane jako równoprawne, dopuszczalna jest możliwość rozwodów.
„Wskazuje się trzy podstawowe funkcje, jakie funkcjonują w społeczeństwach industrialnych i postindustrialnych, pomoc społeczna pełnić ma wobec rodziny:
• wzmacniane i naprawianie rodziny jako całości oraz funkcjonowania w poszczególnych rolach rodzonych jej członków;
• dostarczanie nowych, instytucjonalnych form dla uspołecznienia, rozwoju, pomocy i opieki - funkcje , które niegdyś całkowicie były w gestii rodziny, szerszych związków rodzinnych lub powiązań sąsiedzkich;
• rozwój instytucjonalnych form dla nowych, nie znanych wcześniej aktywności, istotnych dla jednostek, rodzin i grup żyjących w założeniach, zurbanizowanych społeczeństwach” .
Instytucja pomocy społecznej ma nie tylko wspierać i uzupełniać rodzinę, lecz także reagować na nowe sytuacje, w jakich ta się znalazła. Ustawa o pomocy społecznej precyzyjnie określa zadania administracji rządowej i samorządowej.
Zgodnie z ustawą pomoc społeczną organizują organy administracji państwowej i samorządowej, współpracując w tym zakresie z organizacjami społecznymi, jak Polski Czerwony Krzyż, związki wyznaniowe, stowarzyszenia charytatywne, fundacje itp. Ciężar obowiązków związanych z pomocą społeczną został przeniesiony z administracji rządowej na gminy. Wyodrębniono zadania własne (finansowane z funduszy gminnych) i zlecone (opłacane przez państwo).
Zadania własne to:
a) udzielanie schronienia, posiłku, niezbędnego ubrania,
b) świadczenie usług opiekuńczych i specjalistycznych w miejscu zamieszkania,
c) udzielanie zasiłku celowego na pokrycie wydatków na świadczenia zdrowotne,
d) udzielanie zasiłku celowego na pokrycie wydatków powstałych w wyniku zdarzenia losowego,
e) praca socjalna,
f) sprawienie pogrzebu,
g) zapewnienie środków na wynagrodzenie dla pracowników,
h) prowadzenie domów pomocy społecznej.
Do zadań zleconych należy:
a) przyznawanie i wypłacanie zasiłków stałych, renty socjalnej, przysługujących dodatków do świadczeń,
b) przyznawanie i wypłacanie zasiłków okresowych,
c) opłacanie składek na ubezpieczenie społeczne za osoby pobierające rentę socjalną, zasiłek okresowy,
d) świadczenie specjalistycznych usług opiekuńczych.
Jednak udział państwa pozostał nadal decydujący.
Pracownicy zatrudnieni w ośrodkach pomocy społecznej stali się pracownikami samorządowymi. Koordynacją ich działalności i nadzorem zajmują się powołane przez wojewodów Wojewódzkie Zespoły Pomocy Społecznej, z ramienia rządu, zaś za tę dziedzinę polityki społecznej jest odpowiedzialny minister pracy i polityki socjalnej (do 1990 odpowiadał za to — minister zdrowia i opieki społecznej). Rozkład ról zawodowych pracownika socjalnego jest zależny od specyficznych zadań, jakie ów pracownik realizuje wobec klienta pomocy społecznej, instytucji pomocy społecznej oraz społeczności lokalnej. Pracownik socjalny musi legitymować się odpowiednim wykształceniem kierunkowym, ponieważ zawód ten należy do grupy zawodów profesjonalnie związanych z pomaganiem. Podstawowe zasady i normy odkreślające ramy jego funkcjonowania są wyznaczane przez społecznie formułowane i akceptowane wartości.
W każdej gminie powołano ośrodek pomocy społecznej; obecnie w Polsce działa ok. 2,5 tys. takich ośrodków, zatrudniających około 19 tys. osób.
W wyniku przemian gospodarczych i prywatyzacji nastąpiła radykalna zmiana struktury podopiecznych pomocy społecznej. Do końca lat 80 byli to przede wszystkim ludzie starzy, niepełnosprawni, rodziny wielodzietne, rodziny alkoholików oraz sieroty z domów małego dziecka. Obecnie wśród podopiecznych przeważają osoby w wieku produkcyjnym, z reguły zdrowe, ale z powodu niskich płac lub bezrobocia niedysponujące wystarczającymi środkami na utrzymanie. Według szacunkowych obliczeń w połowie 1993 bezrobotni stanowili 2/3 korzystających z zasiłków pomocy społecznej.
Wzrastające bezrobocie powoduje wzrost osób korzystających pomocy socjalnej. Państwo próbuje niwelować te skutki, ale z niewielkim rezultatem. Urzędy pracy mają niewielkie sukcesy w zwalczaniu bezrobocia, a do tego zostały powołane.
W Polsce pomoc społeczna jest instytucją polityki społecznej, jednym z głównych jej zadań jest umożliwienie osobom a także rodzinom przezwyciężanie trudnych sytuacji życiowych, których same nie są w stanie pokonać, wykorzystując zarówno własne możliwości jak i posiadane zasoby.
Pojęcie (polityka społeczna) powstało na przełomie XVIII i XIX wieku - jest to celowe działanie państwa, związków zawodowych i innych organizacji, zmierzających do poprawy warunków bytu i pracy szerokich warstw ludności, usuwania nierówności społecznych oraz podnoszenia kultury życia. Do podstawowego katalogu polityki społecznej potrzeb można zaliczyć: praca zgodna z kwalifikacjami, odpowiedni dochód z pracy, bhp, ochrona zdrowia i pomoc w chorobie, odpowiednie warunki mieszkaniowe, możliwość wypoczynku i kulturalne spędzanie wolnego czasu od pracy. Ponadto sfera zainteresowań polityki społecznej rozciąga się na sprawy kształcenia zawodowego i upowszechniania kultury oraz walki ze zjawiskami patologii społecznej.
We współczesnej Polsce przedmiotem szczególnej uwagi polityki społecznej są przeszkody, które blokują możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb ludzkich. Problemy społeczne charakteryzują się występowaniem na masową skalę skrajnie trudnych sytuacji w życiu jednostek i rodzin. Uważa się, że najważniejszymi kwestiami społecznymi w Polsce są między innymi; ubożenie ludności, bezrobocie, problemy patologii społecznej, kwestia mieszkaniowa, ochrona zdrowia, luka edukacyjna. „Pomoc społeczną organizują organy administracji rządowej i samorządowej, współpracując w tym zakresie z organizacjami społecznymi, Kościołem Katolickim, innymi kościołami, związkami wyznaniowymi, fundacjami, stowarzyszeniami, pracodawcami oraz osobami fizycznymi i prawnymi” .
Usługi pomocy społecznej mają nieco odmienny charakter aniżeli pomoc udzielana w obrębie nieformalnym (rodzina, przyjaciele). Usługi i świadczenia pomocy społecznej cechują się regularnością udzielania pomocy przez pełnoetatowych, wyspecjalizowanych w tym zakresie specjalistów w ramach formalnych instytucji pomocy społecznej. Formy działania pomocy społecznej są zorganizowane. Jako instytucja zatrudnia ona wyspecjalizowany personel, który ma obowiązek realizować jej cele i zadania w jasno określonych strukturach organizacyjnych. Programy pomocy społecznej są programami nieprzynoszącymi zysku. Mają na celu zaspokojenie niezbędnych potrzeb jednostki lub rodziny, przy założeniu, że nie przynosi to żadnego zysku.
Instytucja pomocy społecznej świadczy tzw. usługi bezpośrednie, przeznaczone dla konkretnych jednostek. Poprzedzone jest to procesem rozpoznawania potrzeb, zdiagnozowaniem sytuacji potrzebujących osób i opracowaniem adekwatnego i optymalnego planu pomocy.
Pomoc społeczna jest jedną z wielu instytucji, które tworzą rzeczywistość społeczną. Posiada ona jednak wiele cech specyficznych tylko dla niej. Natomiast głównymi elementami, które określają jej miejsce oraz rolę wśród innych podsystemów społecznych są cele działania.
Cele instytucji pomocy społecznej mogą być formułowane na wiele sposobów. Zależy to od przyjętego w danym społeczeństwie systemu polityczno - gospodarczego i w rezultacie - funkcjonowania pomocy społecznej. Podstawowym zadaniem pomocy społecznej jest zapobieganie trudnym sytuacjom życiowym przez podejmowanie działań zmierzających do życiowego usamodzielnienia osób i rodzin oraz ich integracji ze środowiskiem.
Rodzaj, a także forma i wielkość świadczenia powinny być odpowiednie do okoliczności uzasadniających udzielenie pomocy. Osoby korzystające ze świadczeń społecznych są zobligowane do współpracy w rozwiązywaniu ich trudnej sytuacji.
Prawo do korzystania ze świadczeń pomocy społecznej przysługuje:
osobom posiadającym obywatelstwo polskie mającym miejsce zamieszkania i przebywającym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,
cudzoziemcom mającym miejsce zamieszkania i przebywającym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej posiadającym zezwolenie na osiedlenie się, zgodę na pobyt tolerowany lub status uchodźcy nadany w Rzeczypospolitej Polskiej,
obywatelom państw członkowskich Unii Europejskiej lub Europejskiego Obszaru Gospodarczego, przebywającym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, którzy uzyskali zezwolenie na pobyt.
„Pomocy społecznej udziela się osobom i rodzinom w szczególności z powodu:
1) ubóstwa;
2) sieroctwa;
3) bezdomności;
4) bezrobocia;
5) niepełnosprawności;
6) długotrwałej lub ciężkiej choroby;
7) przemocy w rodzinie;
8) potrzeby ochrony macierzyństwa lub wielodzietności;
9) bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego, zwłaszcza w rodzinach niepełnych lub wielodzietnych;
10) braku umiejętności w przystosowaniu do życia młodzieży opuszczającej placówki opiekuńczo-wychowawcze;
11) trudności w integracji osób, które otrzymały status uchodźcy;
12) trudności w przystosowaniu do życia po zwolnieniu z zakładu karnego;
13) alkoholizmu lub narkomanii;
14) zdarzenia losowego i sytuacji kryzysowej;
15) klęski żywiołowej lub ekologicznej” .
Świadczenia pomocy społecznej udzielane są na wniosek, samej osoby zainteresowanej, jej przedstawicielowi ustawowemu, bądź też innej osobie, za zgodą osoby zainteresowanej lub jej przedstawicielowi ustanowionemu ustawowo.
Pomoc społeczna może być także udzielana z urzędu (mówi o tym art. 102 ustawy o pomocy społecznej).Osoba lub rodzina może zgłosić się o przyznanie pomocy do ośrodka pomocy społecznej w miejscu zamieszkania (ośrodki znajdują się w każdej gminie).Decyzje o przyznaniu lub odmowie przyznania pomocy wymagają uprzednio przeprowadzenia przez pracownika socjalnego, rodzinnego wywiadu środowiskowego. Decyzje w sprawach świadczeń pomocy społecznej wydawane są w formie pisemnej.
Rodzaje świadczeń:
1. zasiłki pieniężne (celowy, okresowy, stały),
2. renta socjalna,
3. pożyczki na usamodzielnienie się,
4. usługi opiekuńcze (udzielenie schronienia, posiłków i ubrania),
5. pokrycie wydatków na cele zdrowotne i kosztów pogrzebu,
6. pobyt w domu pomocy społecznej.
Pomoc społeczna niezwykle silnie określa rodzinę jako podstawową komórkę społeczną. Sama ustawa o pomocy społecznej przyjmuje za adresata pomocy rodzinę jako całość. Rodzina jest podstawową komórką społeczną. Małżeństwo, macierzyństwo i rodzina uznawane są za bardzo ważne instytucje społeczne i jako takie znajdują się pod opieką i ochroną.
Kodeks Rodzinny i Opiekuńczy opiera się na 4 filarach:
1. trwałości małżeństwa,
2. równoprawności małżonków,
3. ochrony dziecka,
4. wzajemnej pomocy członków rodzin.
Kodeks jest podstawowym aktem prawnym regulującym stosunki rodzinne. Zbudowany jest z trzech części:
I - poświęcona małżeństwu,
II - dotycząca pokrewieństwa,
III - reguluje problemy opieki i kurateli.
Ustalenia kodeksu: małżeństwa monogamiczne, zawierane dla dobra dziecka, solidarna odpowiedzialność, możliwość przysposobienia, ślub cywilny, Kodeks Rodzinny wprowadza sądownictwo rodzinne, równoprawność małżeńska, dziecko nie małżeńskie (adoptowane) w rodzinie jest traktowane jako równoprawne, dopuszczalna jest możliwość rozwodów.
„Wskazuje się trzy podstawowe funkcje, jakie funkcjonują w społeczeństwach industrialnych i postindustrialnych, pomoc społeczna pełnić ma wobec rodziny:
• wzmacniane i naprawianie rodziny jako całości oraz funkcjonowania w poszczególnych rolach rodzonych jej członków;
• dostarczanie nowych, instytucjonalnych form dla uspołecznienia, rozwoju, pomocy i opieki - funkcje , które niegdyś całkowicie były w gestii rodziny, szerszych związków rodzinnych lub powiązań sąsiedzkich;
• rozwój instytucjonalnych form dla nowych, nie znanych wcześniej aktywności, istotnych dla jednostek, rodzin i grup żyjących w założeniach, zurbanizowanych społeczeństwach” .
Instytucja pomocy społecznej ma nie tylko wspierać i uzupełniać rodzinę, lecz także reagować na nowe sytuacje, w jakich ta się znalazła. Ustawa o pomocy społecznej precyzyjnie określa zadania administracji rządowej i samorządowej.
Zgodnie z ustawą pomoc społeczną organizują organy administracji państwowej i samorządowej, współpracując w tym zakresie z organizacjami społecznymi, jak Polski Czerwony Krzyż, związki wyznaniowe, stowarzyszenia charytatywne, fundacje itp. Ciężar obowiązków związanych z pomocą społeczną został przeniesiony z administracji rządowej na gminy. Wyodrębniono zadania własne (finansowane z funduszy gminnych) i zlecone (opłacane przez państwo).
Zadania własne to:
a) udzielanie schronienia, posiłku, niezbędnego ubrania,
b) świadczenie usług opiekuńczych i specjalistycznych w miejscu zamieszkania,
c) udzielanie zasiłku celowego na pokrycie wydatków na świadczenia zdrowotne,
d) udzielanie zasiłku celowego na pokrycie wydatków powstałych w wyniku zdarzenia losowego,
e) praca socjalna,
f) sprawienie pogrzebu,
g) zapewnienie środków na wynagrodzenie dla pracowników,
h) prowadzenie domów pomocy społecznej.
Do zadań zleconych należy:
a) przyznawanie i wypłacanie zasiłków stałych, renty socjalnej, przysługujących dodatków do świadczeń,
b) przyznawanie i wypłacanie zasiłków okresowych,
c) opłacanie składek na ubezpieczenie społeczne za osoby pobierające rentę socjalną, zasiłek okresowy,
d) świadczenie specjalistycznych usług opiekuńczych.
Jednak udział państwa pozostał nadal decydujący.
Pracownicy zatrudnieni w ośrodkach pomocy społecznej stali się pracownikami samorządowymi. Koordynacją ich działalności i nadzorem zajmują się powołane przez wojewodów Wojewódzkie Zespoły Pomocy Społecznej, z ramienia rządu, zaś za tę dziedzinę polityki społecznej jest odpowiedzialny minister pracy i polityki socjalnej (do 1990 odpowiadał za to — minister zdrowia i opieki społecznej). Rozkład ról zawodowych pracownika socjalnego jest zależny od specyficznych zadań, jakie ów pracownik realizuje wobec klienta pomocy społecznej, instytucji pomocy społecznej oraz społeczności lokalnej. Pracownik socjalny musi legitymować się odpowiednim wykształceniem kierunkowym, ponieważ zawód ten należy do grupy zawodów profesjonalnie związanych z pomaganiem. Podstawowe zasady i normy odkreślające ramy jego funkcjonowania są wyznaczane przez społecznie formułowane i akceptowane wartości.
W każdej gminie powołano ośrodek pomocy społecznej; obecnie w Polsce działa ok. 2,5 tys. takich ośrodków, zatrudniających około 19 tys. osób.
W wyniku przemian gospodarczych i prywatyzacji nastąpiła radykalna zmiana struktury podopiecznych pomocy społecznej. Do końca lat 80 byli to przede wszystkim ludzie starzy, niepełnosprawni, rodziny wielodzietne, rodziny alkoholików oraz sieroty z domów małego dziecka. Obecnie wśród podopiecznych przeważają osoby w wieku produkcyjnym, z reguły zdrowe, ale z powodu niskich płac lub bezrobocia niedysponujące wystarczającymi środkami na utrzymanie. Według szacunkowych obliczeń w połowie 1993 bezrobotni stanowili 2/3 korzystających z zasiłków pomocy społecznej.
Wzrastające bezrobocie powoduje wzrost osób korzystających pomocy socjalnej. Państwo próbuje niwelować te skutki, ale z niewielkim rezultatem. Urzędy pracy mają niewielkie sukcesy w zwalczaniu bezrobocia, a do tego zostały powołane.
Pomoc społeczna - w Polsce wg ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (tekst jednolity: Dz.U. z 2008 r. Nr 115 poz. 728) [1] - instytucja polityki społecznej mająca na celu pomoc osobom i rodzinom w przezwyciężaniu trudnych sytuacji życiowych i doprowadzenie do usamodzielnienia.
W ramach systemu pomocy społecznej wyróżnia się:
pomoc w instytucjach opiekuńczych typu domy pomocy społecznej, placówki opiekuńczo-wychowawcze
pomoc środowiskowa, m.in. świetlice środowiskowe, ośrodki wsparcia (tj. domy dziennego pobytu, noclegownie, schroniska dla bezdomnych, śrowiskowe domy samopomocy dla osób z zaburzeniami psychicznymi),
pomoc pieniężną, usługową i rzeczową świadczoną przez ośrodki pomocy społecznej.
Struktura pomocy społecznej w Polsce:
ośrodki pomocy społecznej działające w każdej gminie, udzielające pomocy pieniężnej, usługowej i rzeczowej oraz kierujące do domów pomocy społecznej
powiatowe centra pomocy rodzinie (w miastach na prawach powiatu - miejskie centra pomocy rodzinie); powiaty prowadzą domy pomocy społecznej, zapewniają opiekę nad dziećmi w placówkach opiekuńczo-wychowawczych (tj. domach dziecka, pogotowiach opiekuńczych) i w rodzinach zastępczych;
regionalne ośrodki polityki społecznej (przy urzędach marszałkowskich) - zajmują się koordynacją polityki społecznej w zakresie pomocy na terenie województw samorządowych;
w urzędach wojewódzkich wydziały polityki społecznej - kontrola i nadzór nad realizacją zadań samorządu gminnego, powiatowego i województwa, w tym nad jakością działalności jednostek organizacyjnych pomocy społecznej (jednak tylko w zakresie zadań zleconych);
Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej - zajmuje się koordynacją polityki społecznej na obszarze całej Polski oraz przygotowywaniem zmian w obowiązującym prawie.
Pomoc społeczną w Polsce organizują organy administracji rządowej i samorządowej, współpracując z organizacjami pozarządowymi, kościołami, związkami wyznaniowymi oraz osobami fizycznymi i prawnymi.
W zasięgu zainteresowań systemu pomocy społecznej znajdują się następujące kwestie społeczne: ubóstwo, wykluczenie społeczne (marginalizacja), bezdomność, bezrobocie, niepełnosprawność oraz wiele innych kształtujących trudną życiowo sytuację jednostki, w szczególności ekonomiczną.
Zadania pomocy społecznej
Pomoc społeczna polega w szczególności na :
1) przyznawaniu i wypłacaniu przewidzianych ustawą świadczeń (np.: zasiłek celowy, zasiłek okresowy ),
2) praca socjalna,
3) prowadzeniu i rozwoju niezbędnej infrastruktury socjalnej,
4) analizie i ocenie zjawisk rodzących zapotrzebowanie na świadczenia z pomocy społecznej,
5) realizacji zadań wynikających z rozeznanych potrzeb społecznych,
6) rozwijaniu nowych form pomocy społecznej i samopomocy w ramach zidentyfikowanych potrzeb.