Nie można zacząć opowieści o literaturze w Hiszpanii od czasów średniowiecza, ponieważ jej historia sięga dużo wcześniej niż etap wykształcenia się języka narodowego.
Na Półwyspie Iberyjskim piśmiennictwem zajmowały zamieszkujące go cywilizacje: rzymska, arabska i żydowska. Twórcami łacińskiego piśmiennictwa byli: dwaj Senekowie z Kordoby, Kwintylian i Marcjas z Aragonii, Kolumella z Kadyksu oraz Prudencjusz z Saragossy.
Liryka arabska związana była z kalifatem w Kordobie. Znaczenie poety i jego rola stopniowo wzrastały, gdyż kalifat dostrzegał w poezji narzędzie propagandy. Wiek XI jest okresem rozwoju liryki miłosnej, melancholijnej i psychologizującej. Przedstawicielami tego nurtu byli Ibn Zajdun z Kordoby, Ibn Hazam, Mutamid książę Sewilli. Nie tylko jednak poezja miłosna rozwijała się w tym okresie w Hiszpanii. Obok niej najeży wspomnieć o twórczości ludowej, np. gatunku zwanym zehel. Był to przeznaczony do śpiewu, rymowany i niezbyt długi utwór. Jego rozkwit wiąże się z rem - Macadem z Cabry. Ważną rolę w rozwoju literatury Półwyspu odegrali mieszkający tam Żydzi. Samuel ben Nagrela, Mojses ben Ezra, Albuhasan Jehura Halevi. Mojses ben Majmona zwany Majmonidisem napisał traktat filozoficzny pt. „Przewodnik błądzących”, który można porównać do pracy św. Tomasza z Akwinu.
Przejdę teraz do właściwej części mojego referatu.
Historia średniowiecza w Hiszpanii to mówiąc zwięźle reconquista. Przyczyny tej wojny to m. in. rozdrobnienie i konsolidacja, które występują po obu stronach walk. Mimo tego rozbicia dzielnicowego Hiszpania chrześcijańska zachowała ustrój jednolity oparty na feudalizmie. Na szczycie stoi król, organ doradczy to curia regis złożona z najwyższych dostojników. Obok szlachty wielkim autorytetem cieszyło się duchowieństwo. Trzecią siłą - estado llano to stan prostaczków. Rola tej klasy wynikała z konieczności zaludniania ziem odebranych Maurom.
Ten krótki wstęp stanowi tło rozwoju literatury hiszpańskiej. Jej początki wyrażają się w epice. Jej arcydziełem jest pochodzący z ok 1145 roku
„Poemat o Sydzie” (Cantar de mio Cid”. Opracowany został według ustaleń Menendeza Pidal. Epopeja ta ma wiele wspólnych cech z francuską „Pieśnią o Rolandzie”: zbieżność epoki i gatunku, motyw walki z niewiernymi. Obie opierają się na wydarzeniach historycznych, autor Poematu najprawdopodobniej znał bohatera swojego utworu, gdyż Don Ruy Diaz de Vivar zmarł pięćdziesiąt lat przed powstaniem utworu. Na podziw zasługują wiarygodność i realizm
w „Poemacie”, np. córki historycznego wojownika naprawdę poślubiły infanta Nawarry i hrabiego Barcelony, a w rzeczywistości literackiej królewiczów Nawarry i Aragonu.
Cyd to feudalny rycerz i śmiałe, który z powodu niesłusznych oskarżeń opuszcza Kastylię. Sławę przysparzają mu zwycięskie walki z Maurami. Mimo, że nie pochwala decyzji króla o wybrankach dla swoich córek - Elwiry i Soli, godzi się z wolą władcy. „Poemat o Cydzie” jest dokładnym obrazem życia feudalnego i stosunków król - rycerz, a także charakteru narodowego Hiszpanów - podkreśla bowiem rolę patriotyzmu i wiary. W czasach wojny z Maurami wartość człowieka zależała od wkładu w tę właśnie walkę. Z podobnym obrazem mamy do czynienia w „Poemacie”. Cyd dzięki swojej rycerskości staje się równy królom.
Długość wiersza waha się od 10 do 20 sylab, najczęściej jednak występuje
czternastozgłoskowiec. Epopeja ta był recytowana przez żonglerów - wędrownych poetów.
Inne dzieła epickie, które znamy we fragmentach to „Siedmiu Infantów z na przełomie XII i XII wieku rozwijał się poemat narracyjny czerpiący z legend czy żywotów świętych i Ewangelii.
Wiek XII to również początek dramatu w Hiszpanii. „Misterium o Trzech Królach”. Jest to jedyny zachowany tekst dramatyczny od końca XII do XV wieku, jednak przedstawienia trwały stale, czego dowodzą pisma króla Alfonsa Mądrego.
Obok dramatu i epiki w Hiszpanii prężnie rozwijała się również liryka, a właściwie
nawet dwa jej rodzaje. Pierwszy to liryka ludowa - przekazywana ustnie nie zachowała się w wersji pisanej. Drugi rodzaj to technika uczona. Rozpowszechnił się wśród tzw. kleryków. Utwory pisane były w strofach czterowierszowych - po hiszpańsku cauderna via. Tematykę czerpali klerkowie z legend o świętych czy z przygód Aleksandra Macedońskiego.
Przedstawicielami tego nurtu byli: Gozalo de Berceo - domniemany autor „Księgi o Aleksandrze”, czy św. Piotr z Arlanza, który napisał „Poemat o Fernandzie Gonzalezie”.
Wspomnijmy jeszcze raz Alfonsa X zwanego Mądrym, z nim wiąże się powstanie prozy hiszpańskiej, bowiem W XIII wieku język hiszpański zaczął wypierać łacinę z polemik religijnych, baśni i pism historycznych. Alfons X zlecił przetłumaczenie arabskich powiastek „Calila” na język narodowy. Dzięki niemu też spisano „Historię Hiszpanii” i kodeks praw złożony z siedmiu części potocznie zwany: „Księgą siedmiu części”.
Za interesujący zabytek pochodzący z XII wieku uznać należy „Wielki podbój rycerski” - pierwszy tekst o charakterze rycerskim i dworskim.
Po śmierci Alfonsa X literatura dalej rozwijała się w kierunku przez niego wytyczonym. Rozpoczęła się nowa tendencja w sztuce - nastrój pesymizmu a w końcu pochwała ascetyzmu, czemu towarzyszyła degradacja uczonej techniki, rozkład strofy czterowierszowej. „Księga o nędzy człowieka” to przykład tych tendencji.
W 2 poł. XII wieku na pierwszy plan wysunęły się pisarskie indywidualności - twórcy, których nie można było przypisać do jakiejś konwencji.
Pierwszy to Juan Ruiz, inaczej Arcypasterz z Hita - autor poezji opisowych i satyr. Porównywany był do włoskiego Boccaccia. Poprzez swoje przekonania trafił do więzienia, i tam też powstał traktat poetycki o miłości bożej przeciwstawionej miłości szalone pt. „Księga o dobrej miłości”. Nie jest ona jednolitym gatunkowo utworem ale zbiorem mniejszych związanych przez nadrzędną ideę i tematykę i jest ostrą satyrą na moralność ówczesnej Hiszpanii.
Kolejny indywidualista to Juan Manuel, autor „Hrabiego Lukanor”. Jest to dialog między hrabią i jego doradcą. Treścią są sprawy publiczne - sposób sprawowania rządów - , jak i prywatne - miłość, małżeństwo.
Trzecim indywidualistą jest autor „Poematu pałacowego” - Pero Lopez de Ayala. Wizja świata w jego utworze jest rózna od bezpośredniej i realistycznej wizji Ruiza. Alaya krytykuje demoralizację, przekupstwo, zawody i stany Hiszpanii.
Koniec wieku XIV to przejście od epiki wieków XII i XIII do romansowej twórczości XV poprzez piśmiennictwo dydaktyczne. Właśnie w tym czasie powstała „Pieśń o Rodryku” zwana też „Kroniką romowaną”. Właśnie w tym okresie nastąpiło upowszechnienie języka hiszpańskiego w literaturze, zarówno w prozie jak i w poezji.
Na początku XV wieku ukazał się „Taniec śmierci” - literacka „wersja przedstawianego w malarstwie dance macabre - nurtu podkreślającego przerażenie ludzi w związku z nadchodzącą niechybnie śmiercią. W tej dziedzinie szczytowym osiągnięciem są poezje Gomeza i Jorgego Manrique. Ten ostatni zasłynął dzięki „Elegii o śmierci ojca”. XV wiek to początki humanizmu i italianizmu w Hiszpanii. Wtedy to tworzył Inigo Lopez se Mendoz. Jego utwór „Dialog Biasa przeciw Fortunie” widać stoicyzm w postawie mędrca, który cierpliwie czeka na nadchodzący los.
XV wiek to również rozwój historiografii. Fernan Perez de Guzman to przedstawiciel
tego nurtu i zarazem autor „Morza historii”.
Podsumowując, w średniowiecznej Hiszpanii występują trzy rodzaje literackie - liryka, epika i dramat. Epika jest ściśle powiązana z wojną Hiszpan z Maurami. Równocześnie rozwija się narracja oparta w głównej mierze na tematach hagiograficznych. Dramat średniowieczny wywodzi się z liturgii, jest realistyczny, żywy i barwny.
Na literaturę hiszpańską miały wpływ literatury innych krajów europejskich: francuskiej, niemieckiej czy włoskiej, oraz innych państw światowych, jak Arabia.