„Psychospołeczne problemy wychowania”

Z. Zaborowski, Nasza Księgarnia, W-wa 1977

(Opracowała Katarzyna Spałek)

Psychologia społeczna - jednostka jako istota społeczna

4 nurty teoretyczne psychologii społecznej:

1. Kognitywny - istnienie tendencji do utrzymywania systemu względnej równowagi społecznej - Heider

2. Behawiorystyczny - zachowania i interakcje partnerów - Mieles

3. Psychoanalityczny - problematyka postaw i stosunków międzyludzkich - Sarnoff

4. Wymiany - wymiana świadczeń między jednostką a grupą - Gouldner

Pedagogika zajmuje się nauczaniem i wychowaniem

Wychowanie interpersonalne.

Wychowanie interpersonalne zmierza do uformowania postaw i umiejętności niezbędnych w toku współpracy i współżycia z innymi ludźmi.

Postawa podnoszenia innych - takie zachowanie interpersonalne, które doprowadza do zaspokojenia potrzeb partnera, jego dobrego samopoczucia, bezpieczeństwa, stymulowania jego uzdolnień, zainteresowań - jest to produkt zdrowej, dojrzałej emocjonalnie, społecznie osobowości.

Składniki:

• Percepcyjno-poznawczy

• Motywacyjny

• Emocjonalny

Postawa spolegliwego opiekuna - roztaczanie opieki nad jednostką, która jej nie wymaga.

Postawa podnoszenia innych

Program wychowawczy.

Program wychowawczy - w miarę jednolity system zadań i środków, określający ważniejsze kierunki pracy wychowawczej oraz powiązanie z nimi zespoły metod, ma właściwie ukierunkowaną pracę wychowawczą nauczycieli.

Program wychowawczy ma integrować i strukturalizować metody i techniki wychowawcze, integrować proces wychowawczy z dydaktycznym.

W programie wychowawczym winna znaleźć się odpowiednio sformułowana wiedza o ogólnych mechanizmach wychowania i ważniejszych teoretycznych założeniach między różnymi czynnikami występującymi w procesie wychowania z punktu widzenia ich reakcji z metodami i technikami wychowania.

Stosunki między ludzkie

Ludzie połączenie określonymi stosunkami to dwa układy względnie odosobnione, między którymi występuje wymiana informacji - tu wymieniają się role.

Podstawową rolę odgrywają tu wzajemne postawy emocjonalne partnerów (skala dodatnia lub ujemna)

Stosunki międzyludzkie w szkole

W szkołach stosunki miedzy uczniami a nauczycielem są czasem zbyt powierzchowne, sformułowane, a stosunki między samymi uczniami kształtują się na zasadzie „swobodnej gry sił”.

Nauczyciel powinien akceptować dziecko, darzyć życzliwością.

Klasa jako grupa społeczno - wychowawcza

Pod wpływem oddziaływań wychowawczych nauczycieli zaczyna wytwarzać się konstruktywny wychowawczo układ norm, role i pozycje uczniów w klasie stymulują ich rozwój społeczno-moralny, gdy ich stosunki wzajemne są życzliwe.

Grupy zmiennych uwikłanych w życie społeczne klasy jako grupy społeczno-wychowawcze:

1. Zmienne niezależne - na pierwszym planie nauczyciel, ważny jest proces zaspokojenia potrzeb nauczyciela i jego postawa wobec uczniów

2. Zmienne pośredniczące - normy wytwarzające się w toku interakcji miedzy nauczycielem a uczniami oraz miedzy samymi uczniami

3. Zmienne zależne - nauczyciel kształtuje potrzeby ucznia, postawy społeczne, obraz samego siebie i samoocenę.

Wartości przekształcające się klasy w grupę wychowawczą:

• Nauczyciel sangwinik

• Demokratyczna technika wychowawcza

• Podział na grupy

Stosunki społeczne w klasie

Stosunki społeczne - system względnie trwałych postaw, ocen i wzajemnych zachowań partnerów, związanych z ich rolami społecznymi osobowością.

Formy:

• Relacje o charakterze stymulatywnym - nauczyciel traktuje uczniów jako współpartnerów

• Relacje rzeczowe - nauczyciel realizuje program, ale nie ma bliższego kontaktu z uczniami

• Relacje obojętne - nauczyciel nie interesuje się sprawami uczniów

• Relacje konfliktowe - walka z uczniami

Stosunki społeczne między uczniami w klasie:

• Stosunki miedzy poszczególnymi uczniami - stosunki koleżeńskie, pomoc wzajemna, przyjaźń

• Stosunki między małymi grupami uczniów, które wytworzyły się w klasie

• Stosunki miedzy jednostką a grupą - akceptacja i popularność lub odrzucenie i bojkot

Mechanizmy funkcjonowania stosunków międzyludzkich

1. Zależność partnerów - władza i dominacja - zależność od partnera

2. Wyrównanie postaw emocjonalnych

3. Waloryzacja interpersonalna:

1. Kompozycja prosta i złożona - ocena cech partnera bez odnoszenia ich do układu społecznego, odniesienie określonych cech partnera do roli i pozycji społecznej

2. Waloryzacja funkcjonalna - partnerzy uzupełniają się potrzebami

3. Waloryzacja postaw i zainteresowań - poznanie i ocena zachowań i postaw partnera dotycząca naszej osoby oraz jego postaw ogólniejszych

4. Równowaga interpersonalna - pozytywne postawy emocjonalne partnerów

Potrzeby

Postacie zaspokojenia potrzeb:

1. Partnerzy wzajemnie zaspokajają swe potrzeby w zadowalającym stopniu

2. Jeden partner całkowicie zaspokaja swe potrzeby, a drugi w małym stopniu lub wcale

3. Partnerzy udaremniają wzajemne zaspokojenie potrzeb

Szkoła i środowisko rówieśnicze.

Szkoła środowiskowa - współpracuje ze środowiskiem.

Środowisko rówieśnicze - paczka, grupy, kręgi, pary przyjacielskie

Funkcje grupy rówieśniczej w rozwoju psychicznym dziecka:

1. Nowe doświadczenia emocjonalne, społeczne, nowe role

2. Nowe doświadczenia poznawcze

3. Funkcje osobo twórcze

Style pracy szkół środowiskowych w odniesieniu do grup rówieśniczych:

1. Udostępnianie urządzeń, pomieszczeń szkolnych

2. Wyjścia szkoły na zewnątrz

Teoria równowagi interpersonalnej i zastosowanie w wychowaniu

Czynniki ważne w stosunkach międzyludzkich:

1. Czynniki strukturalne - decydują o równowadze

1. Osobowość partnerów

2. Role społeczne i pozycje

2. Czynniki konstelacyjne - mogą kompensować brak równowagi i przywracać ją w pewnym zakresie:

1. Percepcja

2. Postawy emocjonalne i zachowania interpersonalne

Równowaga interpersonalna w poziomach (równowaga trwała):

I - najniższy - równowaga w zakresie zachowań

II - równowaga w zakresie emocji i oceny

III - równowaga w zakresie osobowości i ról społecznych

Trening Interpersonalny

Ma na celu zobiektywizowanie i uściślenie samooceny jednostki, redukcję mechanizmów obronnych i zniekształceń percepcji innych ludzi, wyrabianie spontaniczności i otwartości na nowe doświadczenia, sprzyja opanowaniu umiejętności sprawnego komunikowania się z innymi, odbywa się w grupach (6-12 osób), prowadzi go specjalnie wyszkolony trener.

Fazy:

I rozmrożenia - przełamanie stereotypów i rytuałów

II strukturalizacji - uczenie się nowych form zachowania

III zamrożenia - utrwalenie nabytych form zachowania i wiadomości

Teoria równowagi interpersonalnej ma zastosowanie treningu interpersonalnym.

Typy równowagi:

1. Zahamowanie regulowane przez normy, obyczaje, rytuały

2. Związane z rolami partnerów, ich potrzebami i zadaniami

3. Związane z aktywacją osobowości i elementu emocjonalnego

Psychospołeczne wyznaczniki efektywnej pracy nauczyciela

Nauczyciel (mandatariusz społeczny) ma uczyć i wychowywać młodzież, przygotowywać ją do pracy zawodowej, do podjęcia ról rodzinnych i społecznych. Jego efektywność zależy od:

• Role podstawowe - wiedzy specjalistycznej, wiedzy metodologicznej i teoretycznej w szerszych dziedzinach,

• Role wtórne - regulacja stosunków społecznych, organizowanie życia wewnątrz klasy, psycholog wychowawczy, współpraca z rodzicami, organizowanie zajęć pozalekcyjnych,

• Humanizacja i racjonalizacja stosunków międzyludzkich w środowisku

Nauczyciel powinien mieć osobowość podnoszącą akceptacje ucznia (bezpieczeństwo i zaufanie).

Czynnościami istotnie oddziałującym na efekty pracy nauczyciela są jego motywacje z teorii organizacji i identyfikacja jednostki z pracą i zakładem pracy (zależne od zaspokojenia potrzeb w zespole nauczycielskim i w relacjach z młodzieżą, wspólne cele z członkami zespołu pedagogicznego, prestiż społecznego zawodu nauczycielskiego).

U źródeł efektywnej pracy wychowawczej leży sympatia w stosunku do uczniów - sprzyja to sprawnej łączności i szybszemu przepływowi informacji w komunikacji zarówno w toku lekcji i poza nią.

Nauczyciel efektywny potrafi trafnie formułować, określać problemy i twórczo (samodzielnie) rozwiązywać je.

Trudności mogą wystąpić z powodów niezależnych od nauczyciela (np. zbyt liczna klasa) oraz z jego powodu: nie trafienie prognoz wobec uczniów, niezrozumienie potrzeb i przeżyć emocjonalnych uczniów, przecenienie, agresja.

Metody i techniki badań psychospołecznych w wychowaniu

Metoda naukowa - systematycznie stosowane sposoby i środki służące do obiektywnego i dokładnego poznawania określonej dziedziny rzeczywistości.

Cele badań pedagogicznych:

• Opis i analiza rzeczywistości wychowawczej

• Określenie zależności typu probabilistycznego i przyczynowego między różnymi czynnikami np. psychologicznymi

• Ustalenie związku miedzy określonymi metodami i technikami dydaktycznymi i wychowawczymi oraz miedzy sposobami organizacji nauczania i wychowania, a rozwojem psychicznym uczniów

Metody i techniki:

• Obserwacja - planowe i systematyczne spostrzeganie określonej klasy zjawisk w celu dokonania ich opisu, klasyfikacji i charakterystyki, należy określić jej przedmiot oraz warunki i sposób prowadzenia

• Eksperyment - wywołanie określonych zjawisk w kontrolowanych wydarzeniach w celu ustalenia zależności przyczynowych miedzy zjawiskami

• Ankieta - zadawanie specjalnie skonstruowanych pytań, umożliwia zdobywanie informacji o opiniach i postawach, pytania jednoznaczne

• Techniki socjometryczne

4

Postawa życzliwości i altruizmu - ułatwianie zaspokojenia potrzeb innych ludzi, trwała wrażliwość na potrzeby innych

Postawy poszanowania godności, tolerancji i taktu - uznanie odrębności, autonomię innych, prawa do indywidualnych zainteresowań, skłonności itd.

Postawy sprawiedliwości i demokratyczne sprzyjają premiowaniu czynności i zachowań konstruktywnych przynoszących korzyści społeczne, karze zachowania krzywdzące ludzi

---