ROZWÓJ MYŚLENIA W KONCEPCJI J. PIAGETA
Jean Piaget traktował ludzki mózg jako mechanizm biologiczny, selekcjonujący i organizujący informacje płynące z otoczenia. Psycholog szwajcarski wyodrębnił 4 stadia rozwoju poznawczego, polegające na przechodzeniu od myślenia sensoryczno-motorycznego do myślenia formalnego:
I. Stadium sensoryczno-motoryczne (od urodzenia do dwu lat).
W ciągu pierwszego roku życia sekwencje sensomotoryczne są koordynowane (np. ssanie z chwytaniem, patrzenie z manipulowaniem). Jednak dziecko nie ma jeszcze zdolności do symbolicznego reprezentowania przedmiotów w umyśle.
Powstaje schemat obiektu, co umożliwia rozumienie stałości przedmiotu (object permanence): Stałość przedmiotu (tj. przekonanie, że przedmioty istnieją niezależnie od działań i świadomości dziecka) jest dobrze ukształtowana ok. drugiego roku życia. Gdy matka wychodziła z pokoju jednymi drzwiami, a wracała drugimi, dzieci wyrażały zdziwienie.
II. Stadium przedoperacyjne (2-7 lat): Dziecko nie potrafi jeszcze dokonywać operacji logicznych.
Egocentryzm to koncentracja na widzeniu świata tylko z własnej perspektywy. Piaget pokazywał dzieciom trójwymiarowy nieruchomy model trzech gór, prosząc o opisanie, co zobaczy miś umieszczony po przeciwnej stronie; dzieci poniżej siedmiu lat nie potrafiły poprawnie opisać tego widoku (Piaget 1967).
Dzieci są niezdolne do rozróżniania świata fizycznego i psychicznego. Myślenie animistyczne polega na przyznawaniu nieożywionym przedmiotom właściwości psychicznych (np. chmury zakrywają słońce celowo, bo powinny iść spać) (Piaget 1969).
Centracja to koncentracja na pojedynczym czynniku percepcyjnym. Klasyczne doświadczenie Piageta pokazuje, że dziecko nie rozumie, iż ilość lemoniady nie zmienia się, jeśli przelewać ją z niskiej i szerokiej szklanki do wysokiej i wąskiej szklanki. Pięciolatki wiedzą, że lemoniada w wysokiej szklance jest tą samą lemoniadą (tożsamość jakościowa), lecz twierdzą, że jej przybyło. Sześciolatki są niepewne co do natury zmienionej ilości, jednak także mówią, że wysoka szklanka zawiera więcej lemoniady. Siedmiolatki wiedzą, że w obu szklankach jest tyle samo lemoniady. Młodsze dzieci koncentrują się na jednym, dwóch starsze na dwóch wymiarach szklanki (wysokość i szerokość).
III. Stadium operacji konkretnych (7-11 lat):
Dziecko potrafi dokonywać operacji umysłowych, ale nie umie jeszcze rozumować abstrakcyjnie. Np. widząc, że Paweł jest wyższy od Piotra, a Piotr jest wyższy od Janka, dziecko potrafi wywnioskować, że Paweł jest najwyższy spośród chłopców. Jeśli ta informacja zostaje przekazana werbalnie, to dziecko nie umie wyciągnąć poprawnego wniosku.
Początkowo reprezentacje przedmiotów dotyczą teraźniejszości, a z czasem - przeszłości i przyszłości.
Ograniczenie myślenia do symboli konkretnych widzimy np. w grze w 20 pytań. Dzieci 7- i 8-letnie zadają pytania konkretne, np.: "Czy to jest ptak?", a nie abstrakcyjne, np.: "Czy to lata?"
Myślenie dziecka ma charakter obrazowy i cechuje się nieodwracalnością. Przełomem jest odwracalność operacji.
Decentracja to uwzględnienie wszystkich cech obiektu.
W doświadczeniu z lemoniadą siedmiolatek demonstruje pojęcie stałości objętości. W tym stadium dzieci rozwijają też pojęcie stałości powierzchni, liczby i kształtu.
IV. Stadium operacji formalnych (od 11-12 lat):
Myślenie staje się abstrakcyjne i dojrzałe. Młodzież zaczyna stawiać pytania o prawdę i sprawiedliwość. Młodzi nakładają posiadane struktury wiedzy na zadanie, zaczynając od szerokich kategorii, a następnie formułując i sprawdzając hipotezy w świetle posiadanej wiedzy o kategoriach i relacjach.
Operacje formalne są operacjami zdaniowymi, zatem do ich tworzenia konieczne jest użycie języka.
Hasło: Aleksandra Woźnicka, mariaolapoczta.onet.pl, Katedra Języków Specjalistycznych, Uniwersytet Warszawski.