Rozwój afektywny: początki odwzajemniania i uczuć moralnych
Odwzajemnianie uczuć
W stadium przedoperacyjnym pojawiają się pierwsze w pełni społeczne uczucia. Młodsze dzieci, rzecz jasna, przejawiają afekt i żywią uczucia sympatii i braku sympatii (lubienia nielubienia). Reprezentacja, a zwłaszcza mowa, stanowi czynnik rozwoju uczuć społecznych. Po raz pierwszy uczucia mogą więc być przedstawiane i przywoływane (pamiętane). Doznania uczuciowe, reprezentowane, utrzymują się dłużej niż obecność przedmiotu, który je wywołał.
- w stadium sensomotorycznym nie jest możliwe odtwarzanie, przypominanie sobie minionych zdarzeń i doświadczeń, gdyż nie są one wewnętrznie reprezentowane przez dziecko.
- Piaget utrzymuje, że podstawę wymiany społecznej stanowi wzajemność w zakresie postaw i wartości
- ta forma wymiany - odwzajemnianie - prowadzi lub może prowadzić do nadawania znaczenia (wartości) każdej ze stron (do wzajemnego szacunku).
Pierwsze uczucia moralne
Piaget badał rozwój rozumowania moralnego u dzieci, traktując go jako następstwo rozwoju poznawczego oraz afektywnego.
- normy moralne mają trzy cechy:
a) normy moralne można uogólniać na wszystkie analogiczne sytuacje, nie tylko na sytuacje identyczne
b) normy moralne wykraczają poza sytuacje oraz warunki, które je wywołały
c) normy moralne są związane z poczuciem autonomii
- Piaget - normy moralne oraz cechy rozumowania moralnego występują właściwie dopiero w stadium operacji konkretnych. W okresie 2.-7. r.ż. nie jest spełniony żaden z tych warunków. Powyżej 8. r.ż. rozumieją, że kłamstwo jest złe w każdej sytuacji i dowodzą w przekonywujący sposób, że okłamanie kolegi jest bardziej poważną sprawą.
- Rozumowanie moralne w okresie rozwoju przedoperacyjnego uważana za prenormatywne
Pojęcia reguł u dzieci
„Gra w Kule”
Piaget - 20 chłopców i dziewczynek w wieku 4-13 lat. Pytania zadawane dzieciom miała za zadanie rozstrzygnąć, czy reguły gry są przyjmowane z zewnątrz, czy są sprawiedliwe i czy są zmienne.
- Piaget nie tylko zadawał pytania o zasady gry, lecz także prosił dzieci, by uzasadniały swoje odpowiedzi.
- Piaget stwierdził, że są cztery główne fazy poznawania przez dzieci gry w kule. Są to fazy analogiczne do Piagetowskich czterech stadiów rozwoju poznawczego:
1. Faza ruchowa. W pierwszej fazie stosowania reguł dziecko nie jest ich świadome. Do okresu przedoperacyjnego manipuluje kulami wedle własnych chęci i nawyków, gra w kule samo z sobą. Kule służą do tego, by je badać. Brak w tym okresie jakichkolwiek oznak traktowania taj zabawy jako społecznej.
2. Faza egocentryczna. Zwykle w wieku 2-5 lat dzieci zaczynają uświadamiać sobie istotne reguły gry i zaczynają wykazywać chęć grania z innymi, zwykle ze starszymi dziećmi. Małe dziecko zaczyna naśladować grę starszych, lecz jego egocentryzm poznawczy sprawia, że bawi się samo z sobą, nie stara się wygrać (egocentryczne monologi zbiorowe charakteryzujące mowę dzieci). To, co wydaje się zachowaniem aspołecznym - egocentryzm, zabawa izolowana - stanowi w istocie postęp w stosunku do poprzedniego stadium rozwoju. Dziecko chce bawić się z innymi dziećmi, niemniej jednak zwykle brakuje mu wiedzy, z racji egocentryzmu.
3. Współpraca. Zwykle społeczne współdziałanie zaczyna występować nie wcześniej niż w wieku 7-8 lat. Mniej więcej w tym czasie dzieci zaczynają lepiej rozumieć reguły gry, a za jej cel zaczynają uznawać zwycięstwo.
4. Kodyfikacja reguł. Większość dzieci w wieku 11-12 lat zaczyna już rozumieć, że zasady gry są lub mogą być ustanawiane przez grupę, że grupa może zmieniać te reguły i że są one niezbędne do tego by gra była uczciwa.
Rozwój afektywny: współpraca
Piaget uważał, że interakcje społeczne między dziećmi mają duże znaczenie dla rozwoju intelektualnego i afektywnego.
- dzieci, choć mogą nawiązywać interakcje społeczne z innymi na zasadzie równości, to jednak częściej wchodzą w interakcję z osobami dorosłymi, w których zajmują podrzędną pozycję (szacunek jednostronny).
- w trakcie rozwoju operacji konkretnych, w rozumowaniu afektywnym dziecka pojawiają się uwewnętrznienia, odwracalne operacje (odwracalność). Źródła odwracalności w sferze afektu były widoczne w myśleniu przedoperacyjnym
- w wieku 7-8 lat rozwija się zachowanie stałości uczuć i wartości. Dzieci nabierają zdolności do koordynowania myślenia afektywnego w ramach ciągu zdarzeń. Teraz myślenie afektywne jest już odwracalne. Przeszłość, dzięki odwracalności i niezmiennikom, może współtworzyć myślenie w teraźniejszości.
- Piaget zakładał, że interakcja społeczna w stadium przedoperacyjnym pobudzają rozwój konwersji uczuć.
- Lubienie kogoś jest uczuciem zmienny dopóki jest spontaniczne i związane z określonymi sytuacjami. Staje się trwałe i niezawodne, gdy dołącza się do niego poczucie pewnego zobowiązania
- W stadium przedoperacyjnym afekt ma charakter prenormatywny, czyli że na tym poziomie rozwoju dzieci zwykle nie mają jeszcze rozwiniętego poczucia obowiązku, jako przeciwstawionego w stosunku do posłuszeństwa. Choć niektóre zachowania dzieci w tym wieku zdają się świadczyć o ich poczuciu obowiązku, to jednak ten wzór zachowań nie jest przeważający. Afekt nie spełnia wyczerpująco żadnego z trzech kryteriów normatywności: podlegania uogólnieniu, trwania dłużej niż chwilę i powiązania autonomią. Te kryteria spełniane są dopiero w stadium operacji konkretnych, kiedy to rozumowanie afektywne dzieci nabiera operacyjnego charakteru. Odwracalność doprowadza do logiki afektu w analogiczny sposób jak do logiki myślenia. Odwracalne, uwewnętrznione operacje pojawiają się w obszarze afektu.
- rozwój afektywny - pojęcia woli oraz autonomii
1