ROZWÓJ MYŚLENIA

Koncepcja Jeana Piageta – szwajcarskiego biologa i psychologa

/1896 – 1980/

Mając 11 lat opublikował pracę o wróblu z bielactwem. Ostatecznie został autorem ponad 50 książek i 700 artykułów.

Mając 21 lat zrobił doktorat.
Mając 23 lata zaczął studia psychologiczne.

Mając 27 lat żeni się z Valentine Châtenay. Mają 3 dzieci: Jacqueline, Lucienne i Laurenta, które stają się obiektem jego badań.

Większość życia pracował, badając rozwój dzieci, w Instytucie J. Rousseau
w Genewie.

Zmarł w wieku 84 lat w Genewie

KONCEPCJA ROZWOJU

• Dzieci różnią się od dorosłych nie tyle ilościowo, ile jakościowo;

• Zmiana rozwojowa polega na przechodzeniu sekwencji określonych stadiów;

• Dziecko (człowiek) jest aktywnym podmiotem swego rozwoju, poszukującym i selekcjonującym bodźce; współtworzącym swoje środowisko;

• Pewne funkcje społeczne nie mogą się pojawić, dopóki nie rozwiną się ich podstawy poznawcze (por. R. Schaffer (2006): Rozwój społeczny. Kraków: Wyd. UJ, s. 26-28)

FASCYNOWAŁY GO MOŻLIWOŚCI PRZYSTOSOWAWCZE ISTOT ŻYWYCH

„Inteligencja jest szczególnym przypadkiem biologicznego przystosowania się, formą aktywności biologicznej”.

INTELIGENCJA

• Odnosi się do procesów umysłowych, dzięki którym dochodzi do adaptacji.

ROZWÓJ INTELIGENCJI. ZAŁOŻENIA

• Zaczyna się od prymitywnych wzorców zachowań odruchowych obecnych od narodzin.

• Wzorce te jednak można modyfikować i rozbudowywać w kontakcie ze światem zewnętrznym.

• Wiedza jest konstruowana w wyniku wzajemnych oddziaływań dziecka i środowiska.

• Powstaje w wyniku aktywnego badania przez dziecko przedmiotów i pojęć. Przyswajanie wiedzy oparte jest na działaniu.

INTELIGENCJA funkcjonuje według :

• zasady organizacji (przyjmuje postać różnych struktur poznawczych)

• zasady adaptacji (przystosowania do otoczenia)

ADAPTACJA

• Dostrzegana u wszystkich organizmów żywych wrodzona tendencja do dostosowywania się do wymagań środowiskowych.

• Przebiega w postaci dwóch uzupełniających się procesów: asymilacji i akomodacji.

Charakteryzując adaptację zakładamy, że istnieje coś, w co można włączać nowe informacje oraz coś, co zmienia się pod wpływem tych informacji. Tym czymś jest schemat.

SCHEMAT

• to podstawowa struktura poznawcza oparta na czynnościach sensoryczno-motorycznych lub na myśli, którą jednostki wykorzystują celem zrozumienia swoich doświadczeń (Schaffer, 2005).

• to podstawowa jednostka wiedzy, która porządkuje nabyte doświadczenia i przygotowuje ramy rozumienia przyszłych doświadczeń (Mietzel, 2002).

NALEŻY PAMIĘTAĆ

każde doświadczenie powoduje zarówno asymilację, jak i akomodację

ASYMILACJA

• Proces umysłowy, dzięki któremu jednostka włącza nowe doświadczenie do już istniejącego schematu, a zatem przetwarza istniejąca informację tak, aby pasowała do dotychczasowego typu myślenia.

AKOMODACJA

• Proces umysłowy, dzięki któremu jednostka modyfikuje istniejące schematy tak, by pasowały do nowych doświadczeń, a zatem dostosowuje poprzednie tryby myślenia do nadchodzących informacji.

• To tworzenie nowych schematów lub modyfikacja starych.

ZRÓWNOWAŻENIE

• Stan, w którym schematy jednostki pozostają w równowadze ze środowiskiem. W przypadku braku równowagi musi nastąpić restrukturyzacja schematów.

FAZY ROZWOJU

FAZA I
Myślenie sensoryczno – motoryczne /od urodzenia do 2 r. ż./

W okresie myślenia sensoryczno-motorycznego następuje rozwój wrodzonych schematów

• Dziecko konstruuje wiedzę o świecie przez aktywne działanie, najpierw gromadząc doświadczenia związane z własnym ciałem, potem z elementami otoczenia.

• Na początku dziecko nie dysponuje jeszcze żadnymi symbolami ani znakami. Jego działanie musi przebiegać na konkretach, na rzeczach.

NAJWAŻNIEJSZE ZMIANY:

• Reakcje okrężne pierwotne (pojawiają się i dominują do 4 miesiąca), czyli czynności związane z ciałem dziecka, jest to aktywność odruchowa, dziecko ćwiczy odruchy; potem je różnicuje.

• Reakcje okrężne wtórne (pojawiają się między 4 a 8 miesiącem), związane z przedmiotami, polegające na powtarzaniu czynności, które wywołują określone efekty w otoczeniu, odtwarzanie interesujących zdarzeń.

• Zaczynają się kształtować zachowania intencjonalne zachowania (między 8 a 12 m-cem). Dziecko zaczyna oddzielać środki od celu i koordynować dwa znane schematy, by powstała jedna czynność.

• Reakcje okrężne III rzędu (między 12 a 18 miesiącem życia), dziecko chciałoby samo odkryć, jak i dlaczego występuje dane zdarzenia. Zaczyna eksperymentować metodą prób i błędów.

• Postępująca interioryzacja doprowadza do powstania reprezentacji umysłowych (intensywnie między 18 – 24 m-cem życia). I w tym momencie umysłowe, wewnętrzne rozwiązywanie problemów zaczyna zastępować metodę prób i błędów.

Interioryzacja (inaczej uwewnętrznienie):

• Normy społeczne początkowo przeżywane są przez dzieci jako coś narzuconego, lecz po pewnym czasie dziecko przyjmuje je jako własne;

• Ciche mówienie do siebie staje się coraz to cichsze, w końcu zamienia się
  w myślenie - mowa została uwewnętrzniona.

OSIĄGNIĘCIA OKRESU MYŚLENIA SENSORYCZNO-MOTORYCZNEGO TO

• INTENCJONALNOŚĆ;

• REPREZENTACJE WEWNĘTRZNE (INTERIORYZACJA);

• NIEZMIENNIKI – świadomość, że coś zostaje takie samo w obliczu ciągłych zmian

Niezmienniki okresu sensoryczno-motorycznego:

• Pojęcie stałości przedmiotu – wiedza o tym, że przedmiot istnieje niezależnie od tego, czy go postrzegamy, czy nie.

• Pojęcie przyczynowości - wiedza o tym, że jedno zdarzenie wiąże się z uprzednim pojawieniem innego zdarzenia.

PODSUMOWANIE FAZY I

1. OD POJEDYNCZYCH DO SKOORDYNOWANYCH WZORCÓW

2. OD ZACHOWANIA REAKTYWNEGO DO INTENCJONALNEGO

3. OD ZEWNĘTRZNYCH CZYNNOŚCI DO REPREZENTACJI UMYSŁOWYCH

POJAWIA SIĘ MYŚLENIE SYMBOLICZNE. Zamiast bezpośrednich kontaktów z otoczeniem dziecko zaczyna się kontaktować z reprezentacjami umysłowymi tego otoczenia.

REPREZENTACJE TO

• SYMBOLE

• ZNAKI

• Dziecko jest zdolne używać symboli zanim zacznie używać znaków.

FAZA II
Myślenie konkretno – wyobrażeniowe (przedoperacyjne, prelogiczne)

/między 2 a 7 r. ż./

Operacja umysłowa

• Oznacza przebieg zdarzeń rozwijających się w sferze myślowej według prostych reguł logicznych.

• Zamiast bezpośrednich kontaktów z otoczeniem dziecko zaczyna się kontaktować z reprezentacjami umysłowymi tego otoczenia.

W fazie II ma miejsce przyspieszenie tempa myślenia, a myślenie

• ma charakter transdukcyjny (dziecko zakłada związek przyczynowy między elementami, podczas gdy go nie ma, a jest wyłącznie jednoczesne występowanie

• w myśleniu ma miejsce centracja (dziecko skupia się na jednym aspekcie problemu, jest silnie zdominowane percepcją zmysłową, zwłaszcza wzrokową);

• brak odwracalności,

• brak przechodniości,

• brak pojęć stałości.

MYŚLENIE JEST EGOCENTRYCZNE

Dziecko w wieku przedszkolny wykazuje tendencję do ujmowania relacji przestrzennych, przyczynowych i czasowych w odniesieniu do siebie jako punktu centralnego oraz skłonne jest nadawać cechy ludzkie wszystkim obiektom otoczenia

Egocentryzm

• polega na centralnym umiejscowieniu własnej osoby w świecie. Przekonanie o tym, że jest się najważniejszą osobą, a świat "kręci się wokół niej".

• W życiu człowieka egocentryzm jest naturalną postawą rozwojową, zarówno umysłową jak i moralną, na określonym etapie rozwoju dziecka (okres przedszkolny).

Egocentryzm myślenia

• polega na nieumiejętności dziecka wczucia się w położenie innej osoby i spojrzenia na świat z jej perspektywy.

• dzieci milcząco przyjmują, że inni ludzie widzą to, co one.

Dla Piageta centralnym pytaniem było, jak dziecko spostrzega i rozumie zdarzenia rozgrywające się wokół niego oraz jak zdobywa wiedzę o świecie.

Czy dzieci mają przeświadczenie o istnieniu świata? W jakim stopniu odróżniają świat wewnętrzny od rzeczywistości obiektywnej?

MYŚLENIE MAŁYCH DZIECI JEST MAGICZNE

• Przekonanie, że myślenie jest równoznaczne z działaniem.

• Dziecko wierzy, że jego myśli i życzenia są przyczyną tego, co dzieje się wokół.

DZIECKO JEST REALISTĄ, BO

• nic nie wie o istnieniu podmiotu i wewnętrznym charakterze myśli;

• miesza sferę wewnętrzną z zewnętrzną;

• nie odróżnia subiektywnych wewnętrznych stanów psychicznych (myśli, uczuć, przekonań) od zachowań, które stanowią przejawy tych wewnętrznych stanów.

BADANIA PIAGETA NAD REALIZMEM NOMINALNYM

• CZY NAZWY SĄ W PODMIOCIE (w tym, kto ich używa); CZY W PRZEDMIOCIE (w tym, co jest nazywane)?

• Czy są znakami, czy też rzeczami?

• Czy odkryto je przez obserwację, czy tez wybrano bez rzeczowego powodu?

STADIA ROZWOJU

• Faza realizmu absolutnego (istnieją tylko rzeczy. Wszystko jest realne. Dzieci nie dostrzegają dualizmu sfery wewnętrznej i zewnętrznej).

• Faza realizmu bezpośredniego (nazwy są odróżniane od rzeczy, ale są w rzeczach umieszczane).

• Faza realizmu pośredniego (nazwy są umieszczane i w ludziach (w sobie), i w rzeczach).

• Faza subiektywizmu (relatywizmu)(nazwy umieszczane w ludziach (w sobie).

BADANIA PIAGETA NAD ANIMIZMEM

Animizm (łac. anima - dusza) - cecha myślenia dziecięcego, stan postrzegania świata, dziecko przypisuje posiadanie "duszy" i żywotności lalkom i innym przedmiotom.

STADIA ROZWOJU

• Stadium I. Wszystko co wykazuje jakąkolwiek aktywność jest świadome i czuje.

• Stadium II. Świadome są wyłącznie ciała będące w ruchu.

• Stadium III. Świadome jest to, co charakteryzuje się ruchem własnym.

• Stadium IV. Świadome są tylko zwierzęta i ludzie.

BADANIA PIAGETA NAD ARTYFICJALIZMEM

Artyficjalizm polega na tym, że według dziecka wszystko na świecie łącznie z naturalnymi bytami i zdarzeniami jest przez kogoś zrobione. Dzieci uważają, że ludzie są odpowiedzialni za wszystko, co jest na świecie. Przykłady artyficjalizmu: "Wiatr to dmuchający człowiek", "Niebo jest niebieskie, bo zostało pomalowane"

Mowa wewnętrzna

• ciągły wewnętrzny monolog występujący u ludzi dorosłych i młodzieży, powstały w wyniku procesu uwewnętrznienia (interioryzacji) ciągłych, wypowiadanych na głos przez dziecko w wieku 3- 4 lat monologów.

Niezmienniki okresu myślenia przedoperacyjnego– tożsamość jakościowa, czyli wiedza o tym, że jakościowa natura rzeczy nie jest zmieniona przez zmianę w jej wyglądzie

FAZA III
Myślenie operacyjne (okres operacji konkretnych)

Między 7 a 11/12 r.ż.

CHARAKTERYSTYKA

• Myślenie staje się w pełni symboliczne.

• Doskonali się operacja grupowania (kategoryzacja).

• Porządkowanie.

• Przechodniość.

• Odwracalność.

Pojawiają się pojęcia stałości:

• Pojęcie stałości liczby – 6 – 7 lat

• Pojęcie stałości masy – 7 – 8 lat

• Pojęcie stałości ciężaru – 9 – 10 lat

• Pojęcie stałości objętości – 12 lat.

NIEZMIENNIK OKRESU OPERACJI KONKRETNYCH -inkluzja klas, czyli wiedza, że podklasa nie może zawierać więcej elementów niż klasa nadrzędna, która ją zawiera

FAZA IV
OPERACJI FORMALNYCH (myślenia abstrakcyjnego)

(od 11/12 lat)

Uwolnienie myślenia od bezpośredniego doświadczenia

• Zdolność do śledzenia formuły dowodu i budowania hipotez nie wymagająca doświadczania konkretnych obiektów czy sytuacji.

• Rozumowanie dedukcyjne (od przesłanek do konkluzji, od ogółu do szczegółu.).

• Rozumowanie na symbolach.

• Rozumowanie kombinatoryczne.

• Pojęcie prawdopodobieństwa

Metafora pustego naczynia

• uczeń to puste naczynie, nauczyciel jest pełnym naczyniem, który wie, co i jak; zadaniem ucznia jest nauczenie się od nauczyciela, a nauczyciela – nauczyć ucznia. Wg Piageta nauczyciel musi stworzyć uczniowi warunki do działania, aby stał się aktywny, inteligentny.

Metafora przewodnika górskiego

• Aby człowiek mógł się rozwijać, sam musi wejść na te górę. Można wybrać różne ścieżki, ale nikt nas na tę górę nie wniesie. Droga do wiedzy może być łatwiejsza lub bardziej wyboista. Nauczyciel pokazuje drogę, ścieżkę, aby ułatwić proces zdobywania wiedzy, bo sam już ją przeszedł.

Cechy treningu:

• Jest trudny, ale nie niemożliwy – nie można dziecku ani powiedzieć ani wytłumaczyć np. pojęcia stałości liczby – musi tego doświadczyć; proces rozumienia jest powolny i związany z doświadczeniem.

Jego efekty zależą od poziomu rozwoju dziecka:

• dojrzewanie -------> ćwiczenie = szybki rozwój

• ćwiczenie ----------> dojrzewanie = brak rozwoju

• dojrzewanie -------> brak ćwiczenia = spowolnienie rozwoju

Cechy edukacji:

• Nowe doświadczanie musi być zasymilowane do struktur poznawczych dziecka – musi mieć sens.

• Adekwatne treści kształcenia budzą motywację do aktywności poznawczej – trudność zadań.

• Stałe diagnozowanie umiejętności dzieci pozwala przewidywać rozwój ich funkcji poznawczych.

• Inteligencja to działanie.