Źródła prawa wewnętrznego

Prawo składa się z norm postępowania ludzi. Aby ustalić, czym jest prawo, najpierw musimy odpowiedzieć, czym jest norma postępowania. Norma to pewien wzorzec. Jest ona podstawą do podziału zachowań na takie, które są z nią zgodne, takie, które są z nią niezgodne, oraz na takie, do których dana norma się nie odnosi. Są one indyferentne z punktu widzenia danej normy. Norma postępowania ludzi jest to z całą powagą sformułowana wypowiedź wskazująca komuś, jak się ma zachować w określonych warunkach. Norma może takie zachowanie nakazywać, może go zabraniać, może je tylko sugerować, pozostawiając wybór postępowania adresatowi normy. Norma postępowania wyodrębnia zachowanie, do którego się odnosi, spośród wszystkich możliwych zachowań psychofizycznych jej adresata. Norma postępowania odnosi się do wszystkich działań przez nią regulowanych, zarówno mających miejsce w przeszłości, jak i - zwłaszcza - przyszłych. Może ona wpływać jedynie na przyszłe zachowania. Co się tyczy zachowań minionych, może stanowić jedynie podstawę do ich oceny, i nic więcej. Normy postępowania są adresowane do ludzi i są ich wytworem. U ich podłoża leżą określone oceny. Ocena to pewnego rodzaju przeżycie, zdarzenie w czyjejś świadomości, pewne dążenie, osąd wartościujący. W normie postępowania znajduje odzwierciedlenie sytuacja i postawa jej twórcy, jego potrzeby i interesy, jego wiedza o świecie i człowieku. Czynniki te decydują o wyodrębnieniu spośród ogółu możliwych takich, a nie innych zachowań. Norma postępowania jest więc dla ludzi jak gdyby drogowskazem. Normy postępowania można dzielić według najróżniejszych kryteriów. Niektóre z tych podziałów mają istotne znaczenie praktyczne. Dzieli się normy postępowania na autonomiczne i heteronomiczne. Autonomicznymi są te, których adresat i normo dawca są tym samym podmiotem; gdy ktoś stanowi normę dla siebie. Norma heteronomiczna natomiast ma innego normo dawcę i innego adresata. Mamy z nią do czynienia wtedy, gdy ktoś tworzy normę dla innej osoby czy - ogólnie biorąc - innego podmiotu.

Innym ważnym kryterium podziału norm jest sama treść normy. Według tego podziału wyróżnia się normy indywidualne i normy generalne. Norma indywidualna reguluje zachowanie się imiennie oznaczonej osoby, podmiotu, jednorazowej sytuacji, np. matka mówi do syna: jutro rano masz wstać o szóstej. Normą generalną jest ta, która odnosi się do adresatów rodzajowo oznaczonych i do sytuacji się powtarzających, ale także do sytuacji jednorazowych. Normą generalną jest więc np. norma: każdy student powinien co roku poddać się badaniu lekarskiemu. Ale normą generalną będzie również norma o brzmieniu: każdy student w marcu 2000 r. ma obowiązek poddać się rentgenowskiemu badaniu płuc. Istotne znaczenie ma również podział na normy bezwzględnie i względnie obowiązujące. Norma bezwzględnie obowiązująca wskazuje określone postępowanie w określonych okolicznościach, np. każdy, kto wyprowadza psa na ulicę, powinien go trzymać na smyczy. Nie przewiduje ona żadnej innej możliwości zachowania się dla osoby wychodzącej z psem na ulicę. Normą względnie obowiązującą jest natomiast norma następująca: każdy, kto wyprowadza psa na ulicę, powinien go trzymać na smyczy, chyba że rada miejska właściwa dla miejsca zamieszkania właściciela psa zwolniła właścicieli psów od tego obowiązku.

Budowa normy prawnej:

Normy prawne, czyli wypowiedzi, jak określone osoby w określonych okolicznościach mają się zachować, są zawarte w aktach prawotwórczych wydawanych przez organa państwowe, tj. w ustawach, rozporządzeniach itp. Mogą też być zawarte w umowach, mających moc aktu prawotwórczego, np. w umowie zbiorowej pracy lub też w orzeczeniach sądowych bądź decyzjach innych organów państwa traktowanych jako precedensy. Wreszcie, normy prawne mogą być przechowywane jedynie w świadomości, mogą nie być spisane lub w inny jakiś sposób utrwalone. Odnosi się to do norm prawa zwyczajowego. Normy prawne są normami generalnymi, tj. adresowanymi do nieokreślonej imiennie liczby podmiotów i przeważnie obliczonymi na wielokrotne zastosowanie. Ale państwo, działając poprzez swoje organy, ustanawia także normy indywidualne. Nie są one normami prawa. Są natomiast aktami stosowania prawa. Mogą być podejmowane na mocy norm prawa i podlegają ocenie ich zgodności z normami prawa. Można powiedzieć, że normy prawne mają charakter abstrakcyjny. Natomiast normy indywidualne, czyli akty stosowania prawa, mają charakter konkretny. Dotyczą imiennie określonego podmiotu i odnoszą się do jednorazowej sytuacji. Normy prawne często nie wyczerpują całej zawartości aktów prawotwórczych. W aktach prawotwórczych bowiem są zawarte niekiedy inne wypowiedzi prawne. Są nimi np. normy indywidualne, są pewne deklaracje dotyczące intencji czy celu aktu, są pewne definicje ustawowe, pewne rekomendacje czy też ustalenia dotyczące określonych stanów rzeczy. Wreszcie, w aktach prawotwórczych są wskazane pewne zadania końcowe, np. w ustawie budżetowej, że dochody państwa w takim a takim roku pochodzące z cel winny się zamknąć określoną sumą pieniędzy.

Można powiedzieć, że cała treść aktu prawotwórczego ma wartość prawną, ma znaczenie normatywne. Ale akt prawotwórczy nie składa się tylko z norm prawnych.

Należy więc odróżnić przepis prawny od normy prawnej. Przepis prawny jest jednostką redakcyjną aktu prawotwórczego. Cały akt prawotwórczy składa się z przepisów. Często przepis prawny i norma prawna nie pokrywają się co do swego brzmienia. Rzadko się zdarza, aby jeden przepis prawny wyrażał jedną normę prawną i tylko ją. Są przepisy prawne, które nie wyrażają w całości żadnej normy prawnej, bywają też przepisy, które wyrażają więcej niż jedną normę prawną. Są normy prawne, które wyrażone są w więcej niż jednym przepisie. Niekiedy norma jest zawarta w przepisach zamieszczonych w różnych aktach prawotwórczych. Są też normy prawne prawa zwyczajowego, które nie są wyrażone w jakichkolwiek przepisach prawnych.Błędem jest utożsamianie przepisu prawnego z normą prawną. Norma prawna powstaje z tworzywa, jakim są przepisy prawne.

Norma prawna jest wypowiedzią, która powinna udzielać odpowiedzi przynajmniej na trzy pytania:

• kto i w jakich okolicznościach ma się zachowywać w pożądany sposób

• jak się ma zachować adresat normy, gdy znajduje się w określonych okolicznościach

• jak zareaguje państwo, jeżeli adresat nie zachowa się w sposób wskazany w normie. Mowa tu o pierwotnym adresacie normy.

Jest natomiast wiele przepisów prawnych, które nie dają, a nawet nie próbują dawać odpowiedzi na wszystkie wymienione pytania. Uwypukla to dodatkowo różnice między normą prawną a przepisem prawnym.

Norma prawna według nader powszechnie przyjmowanego poglądu składa się z trzech części:

• hipotezy

• dyspozycji

• sankcji

Hipotezą jest ta część normy, która wskazuje jej adresatów oraz okoliczności, w jakich mają się oni zachować w sposób wskazany w normie.

Dyspozycja jest najważniejszą częścią normy. Wskazuje ona sposób postępowania, jakiego od adresatów normy oczekuje normo dawca.

Sankcją jest ta część normy, która mówi o tym, jak zareaguje państwo na niezastosowanie się przez adresata do wskazań zawartych w dyspozycji normy, o ile nastąpiły okoliczności przewidziane w hipotezie normy. Warto w tym miejscu zwrócić uwagę, że słowo sankcja ma też i inne znaczenie: oznacza nie część normy prawnej, ale sam sposób reakcji państwa, same poczynania państwa wobec osoby, która nie zastosowała się do normy prawnej. W tym rozumieniu sankcja to prawne działanie państwa.

Z powyższego wywodu widać, że norma ma w zasadzie dwóch adresatów: pierwotnego lub pierwszoplanowego i wtórnego - drugoplanowego. Adresatem pierwotnym jest ten podmiot, o którym mowa w hipotezie i dyspozycji normy; adresat wtórny to ten podmiot, o którym mowa w sankcji, i jest nim zawsze państwo, jakieś jego organy. Adresat wtórny wchodzi do akcji warunkowo, gdy adresat pierwotny nie zachowa się w sposób wskazany w dyspozycji normy.

W przepisach prawa najczęściej nie używa się takich słów, jak: powinien, ma obowiązek, może, jest upragniony, ma prawo itp. Mówi się na ogół, że taki a taki adresat robi to a to lub może robić to a to, np. mężczyzna i kobieta zawierają związek małżeński przed urzędnikiem stanu cywilnego. Mówi się, że przepisy prawne są formułowane w tzw. czasie teraźniejszym historycznym. Czas ten nadaje się najlepiej do wyrażania powinności i uprawnień.

Wykładnia prawa

Statyczna teoria wykładni prawa często określana jest mianem subiektywnej. Według tej grupy teorii znacznie prawa jest stałe, niezmienne od momentu jego powstania aż do momentu jego uchylenia. Znaczenie normy jest więc takie jakie chciał jej nadać pracodawca w momencie tworzenia. Najwyższą wartością dla przedstawicieli tych teorii jest pewność prawa i bezpieczeństwo prawne.

Dynamiczna teoria wykładni prawa nazywana jest też obiektywnymi teoriami wykładni. Według nich znacznie normy prawnej jest zmienne. Norma prawna bowiem po jej ustaleniu odrywa się od jej ustawodawcy i żyje własnym życiem. Norma ta zależna jest od potrzeb społecznych a znaczenie jej w znacznym stopniu może zależeć od interpretacji stosującego prawo. Choć sam tekst normatywny jest stały, niezmienny, to norma prawna się obiektywizuje, dostosowując się do aktualnych potrzeb. Na podstawie tak sformułowanych postulatów interpretacyjnych „stałym prawem” nie można rozstrzygać takich stanów faktycznych, których twórca danego prawa przewidzieć nie mógł.

Naczelną przesłanka tych teorii wykładni prawa jest zapewnienie adekwatności prawa i stosunków społecznych. Dynamika stosunków społecznych i statyka prawa stawia przed interpretatorem zadanie dopasowania przepisów prawa do zmieniających się stosunków społecznych. Może on dokonywać zmian znaczenia przepisów prawnych powołując się względy słuszności, celowości czy sprawiedliwości.

Dokonując podziału wykładni prawa ze względu na to kto wykładni tej dokonuje jednocześnie udzielamy odpowiedzi na pytania, w jakim trybie jest ona czynna oraz, co może najważniejsze, jaka jest moc wiążąca tej wykładni.

W zależności od podmiotu dokonującego wykładni możemy wyróżnić wykładnię:

1. autentyczną

2. legalną

3. praktyczną (sądową)

4. doktrynalną (naukową)

Wykładnia autentyczna

Z tym rodzajem wykładni mamy do czynienia wówczas, gdy interpretatorem jest ten organ państwowy, który ustanowił dany akt normatywny. Jego interpretacja ma moc powszechnie obowiązującą. Czynności podjęte przez ten organ w procesie interpretacji są władczymi. Ten rodzaj wykładni wynika z zasady: cuius est condere, eius est interpretari (komu przysługuje stanowienie prawa, temu przysługuje i jego wykładnia).

Wykładnia autentyczna może być dokonana w tym samym akcie normatywnym, w kt. znajduje się interpretowana norma. Znajduje ona wyraz w tzw. definicjach legalnych (ustawowych). Ma on miejsce wówczas gdy prawodawca mocą zamieszczonych w tekście przepisów prawnych wiążąco ustala rozumienie poszczególnych terminów występujących w tym akcie prawnym (np. w tekście prawnym prawodawca sam ustala znaczenie terminu „dobro niematerialne”, „mienie znacznej wartości”, „funkcjonariusz publiczny”). Wykładnia autentyczna może mieć także miejsce wówczas, gdy prawodawca decyduje się wydać później niż interpretowany tekst, akt normatywny mający tą samą moc prawną co interpretowane przepisy i w tym nowym akcie dokonać wykładni prawa wcześniej wydanego. Ten rodzaj wykładni autentycznej spotykamy niezwykle rzadko.

PODSTAWY PRAWA - WYKŁAD 1 21.09.2002.

Państwo- jest polityczną organizacją i celem jej jest kierowanie społeczeństwem. Ta organizacja jest organizacją przymusową, oznacza, że przynależność do państwa nie jest dobrowolna, nie zależy od woli członka społeczeństwa.

Elementy państwa:

• Terytorium- obejmuje ludność, która na nim zamieszkuje

• Ludność- obywatele danego państwa zamieszkujący na danym terytorium

• Władza najwyższa suwerenna- pochodzi od woli obywatela(społeczeństwa i społeczeństwo jest suwerenem.)

Suwerenność wewnętrzna- znaczy to , że wszystkie inne organizacje, działające na jej terytorium są jej podporządkowane, ludność też jest podporządkowana.

Suwerenność zewnętrzna- oznacza, że państwo nie jest zależne od innych państw.

Suwerenność decyduje o tym, że państwo jest samodzielnym podmiotem stosunków międzynarodowych bez względu na wielkość terytorium, ilość ludności, potencjał gospodarki. Utrata suwerenności oznacza, że państwo nie istniej jako samodzielny podmiot międzynarodowy.

Państwo musi dysponować dla realizacji swoich celów :

• Aparatem władzy

Aparat władzy posiada jako jedyny prawo stosowania środków przymusu, w tym przymusu fizycznego

• Aparatem administracji

Aparat władzy i administracji, kierując społeczeństwem musi kierować się pewnymi normami prawa i postępować zgodnie z tymi normami. Oznacza to , że państwo ma obowiązek byś praworządne.

Praworządność- jest nierozłączną cechą państwa, prawo obowiązuje wszystkie organy państwa i obywateli. Państwo, które nie przestrzega praworządności to państwo totalitarne(Art. 2 Konst. 1997r.-praworządność)

Normy prawne pochodzące od upoważnionych organów państwowych albo organy państwowe sankcjonują normy zwyczajowe tzw. Prawo zwyczajowe.

Prawo stanowione(pisane)- ustanawiane jest ono świadomie i celowo.

Jakie mamy pomniki prawa stanowionego?

• Kodeks Hammurabiego pochodzący z ok. 3600 lat z Babilonu

• Prawo 12 tablic ustanowione w Rzymie w 5 w.p.n.e.

• W 6 wieku cesarz Justyniana utworzył kodeks, ustawodawstwo państw europejskich opiera się na prawie rzymskim

O prawie możemy mówić w znaczeniu:

• Przedmiotowym- ogół norm prawnych obowiązujących w danym państwie i zabezpieczonych przymusem państwowym

• Przedmiotowym- zwracamy uwagę na uprawnienia, które to uprawnienia wynikają z prawa przedmiotowego.

Z czego składa się prawo?

W znaczeniu przedmiotowym składa się z normy prawnej, a ta norma prawna jest regułą postępowania. Ta norma prawna wskazuje jak dany podmiot ma się zachować w danej sytuacji.

NORMA PRAWNA : nakazuje(w ruchu drogowym), zakazuje(popełniania czynów zagrożonych karą), zezwala(na zawarcie małżeństw w określonych warunkach).

Normy prawne mają charakter:

• Generalny- odnoszą się do nie dających z góry określić ilości adresatów

• Abstrakcyjny- ponieważ nie odnoszą się do konkretnej osoby wskazanej imiennie, lecz do każdego znajdującego się w określonej sytuacji.

• Powszechny- ponieważ odnoszą się do wszystkich osób znajdujących się w określonej sytuacji np. normy prawa karnego.

REGUŁY INNE NIŻ PRAWNE

1. Normy obyczajowe- tzw. towarzyskie savoir-vivre, są to reguły przyjęte w danym kręgu kulturowym a ich przestrzeganie nie jest przymusem państwowym, naruszanie norm obyczajowych prowadzi do ujemnej reakcji

2. Normy moralne- etyczne- nie mają charakteru normy prawnej

Moralność-zbiór norm właściwego współżycia w społeczeństwie, wskazują one jak powinien zachować się członek, aby swoim działaniem czy zachowaniem nie krzywdził innych osób

Normy moralne nie są tworzone ani sankcjonowane przez organy państwa. Te normy zostały samorzutnie wykształcone przez zbiorowość.

3. Normy religijne- zaliczane są do norm moralnych, nie pochodzą z władzy państwa są samoistne(kościoły religie). Te normy zawierają własne dla siebie oceny postępowania(sankcje moralne- wyrzuty sumienia)(za życia nieprzestrzeganie- ekskomunika)

4. Zasady etyki zawodowej- reguły postępowania odnoszące się do lekarzy, bankowców itd. Naruszenie powoduje odpowiedzialność dyscyplinarną. Naruszenie tych norm prowadzi do poczucia winy i negatywnej oceny przez społeczeństwo.

Norma prawna- jest to reguła postępowania ustanowiona lub usankcjonowana przez państwo, której przestrzeganie obwarowane jest przymusem państwowym.

Reguła postępowania- określa zachowanie w przyszłości

Jaki jest związek pomiędzy normą prawną a przepisem prawnym?

Norma prawna jest regułą postępowania, a przepis prawny jest to zdanie pisane(przez ustawy). Norma prawna może być ujęta w jednym zdaniu, w jednym przepisie prawnym albo w jednym przepisie ujętych jest kilka norm. Norma prawna i przepis prawny to synonimy.

Struktury normy prawnej:

• HIPOTEZA- określa w sposób ogólny i abstrakcyjny sytuację, która wywołuje skutki zawarte w dyspozycji

• DYSPOZYCJA- zawiera właściwą regułę postępowania w owej sytuacji

• SANKCJA- określa skutki , jeżeli zachowanie niezgodne jest z dyspozycją

Przykład 1

,,Kto zabija człowieka podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy niż 8 lat, karze 25 lat pozbawienia wolności, albo karze dożywocia''

Hipotezą jest kto zabija, sankcją podlega karze, dyspozycja jest domyślna: skoro zabicie jest karalne to domyślaj się , że nie należy zabijać.

Przykład 2

,, Kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, zobowiązany jest do jej naprawienia''

Hipotezą jest ,,kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę'', dyspozycją ,, zobowiązany jest do jej naprawienia''.

Hipoteza i dyspozycja w prawie cywilnym mają charakter niepełny. Sankcja z reguły jest określana w innych przepisach.

Przykład 3

,,Umowa zobowiązująca do przeniesienia własności nieruchomości powinna być zawarta w formie aktu notarialnego''

Sankcja egzekucji polega na tym że stosowany przymus państwowy prowadzi do takiego stanu rzeczy, jaki powinien powstać w wyniku dobrowolnego zastosowania się do obowiązujących norm.

Naruszenie pierwszej normy prawnej może pociągnąć zastosowanie różnych form sankcji np. wyrządzenie szkody ruchem pojazdu przechodniowi, pociąga za sobą sankcję prawa cywilnego, jaką jest odszkodowanie, ale również sankcję karną(z tytułu uszkodzenia ciała, lub prowadzenia pojazdu pod wpływem upojenia alkoholowego) i administracyjną(cofnięcie prawa jazdy)

Są dwa rodzaje norm prawnych:

1. Normy prawne bezwzględne(imperatywne, absolutne, kategoryczne) zawierają dyspozycję, której działanie może być wyłączone, zmienione, ograniczone z woli strony. Adresaci tych norm nie mają swobody odmiennego ustalania treści stosunku prawnego, przykład Art.254 ,,Użytkowanie jest niezbywalne''

2. Normy prawne względnie obowiązujące(dyspozytywne, do dyspozycji stron) Zawierają dyspozycję, która działa tylko wówczas, gdy strony w danym zakresie niczego nie postanowiły i nie uregulowały odmiennie treści stosunku prawnego. Postanowienia umowne maja pierwszeństwo przed przepisami względnie obowiązującymi. Przykład Art.548. K. C.

Sformułowania:

Normy prawne bezwzględnie obowiązujące:

• Nie można

• Zastrzeżenie przeciwne jest nieważne(w prawie spadkowym, rzeczowym dotyczącym np. sprzedaży nieruchomości, rodzinnym)

Normy prawne względnie obowiązujące

• W braku odmiennego zastrzeżenia umownego

• Chyba, że strony zastrzegły (pożyczki, kredyty, samochód)

PODSTAWY PRAWA- WYKŁAD 2 09.11.2002.

Kolizja norm prawnych w czasie i przestrzeni.

Norma prawna- akt prawny obowiązujący w określonym czasie i na określonym obszarze

Terytorium danego państwa- obszar lądowy, morski , wody przybrzeżne, wnętrze ziemi, przestrzeń powietrzna.

Z suwerenności państwa wynika zasada, która głosi, że:

Normy prawne - zasady- obowiązują tylko na terytorium państwa, które je ustanowiło lub usankcjonowało, obowiązujące wszystkie osoby przebywające na tym terytorium.

Zasada terytorialności- w prawie karnym 6 czerwca 1997

Wyjątki od zasady terytorialności:

• Osoby korzystające z immunitetów dyplomatycznych

• Wynika ze zwyczajów przyjętych w żegludze międzynarodowej dotyczy osób na statku obcej bandery znajdującej się w portach lub na polskich wodach terytorialnych, to samo odnosi się do ambasad, konsulatów, państw obcych które korzystają z zasady eksterytorialności.

Większość norm prawnych obowiązuje na terenie całego państwa nieliczne zaś normy dotyczą tylko określonego obszaru.

Konflikt norm przestrzeni- określony przypadek unormowany jest przez więcej niż jeden przepis prawny. Konflikt norm oznacza, że adresaci tych norm nie mogą postąpić zgodnie z postanowieniami każdego z tych przepisów, w tej sytuacji adresaci normy prawnej muszą znaleźć odpowiedź na pytanie, który z przepisów jest obowiązujący a który nie

Kolizja norm

Prawo kolizyjne ustawa 12 listopada 1965 rok. Prawo prywatne międzynarodowe-Akt normatywny prawa polskiego.

Ma on zastosowanie do stosunków cywilno- prawnych o aspekcie międzynarodowym. Przepisy tej ustawy mówią nam w jaki sposób winny być rozstrzygane kolizje między polskimi a zagranicznymi systemami prawnymi- To nie jest prawo międzynarodowe. To jest prawo prywatne międzynarodowe.

Ta ustawa dopuszcza do konkretnych przypadków stosowania prawa zagranicznego a nie polskiego.

Przykład:

Polska obywatelka chce zawrzeć związek małżeński ze Szwedem, który nie ma ukończone 21 lat. Wg polskiego prawa powinien mieć zgodę sądu. Jednak należy tu stosować przepisy obcego państwa.

Jednakże w stosunkach prawnych, które wynikają z obrotu gospodarczego z zagranicą jest zasada, że strony umowy z przewóz mogą same ustalić jaki system prawny jakiego państwa będzie miał zastosowanie do ich stosunku prawnego.

PODSTAWY PRAWA- WYKŁAD 3 07.12.2002.

Stosowanie prawa- oznaczać to będzie proces ustalania przez powołane organizacje państwowe konsekwencji prawnych określonych zdarzeń.

Organami, które stosują prawo są organy wymiaru sprawiedliwości: w tym sądy powszechne, także izby morskie, Trybunał Stanu, Trybunał Konstytucyjny, NSA i organizacje administracji państwowej. Do organizacji, które stosują prawo zaliczamy także sądy polubowne, komisje rozjemcze.

Oprócz organów sprawiedliwości zaliczamy także organy samorządu terytorialnego.

W procesie stosowania prawa wyróżniamy 4 etapy:

1. Stwierdzenie obowiązywania danej normy prawnej.

2. Dochodzi do uznania zdarzenia prawnego za udowodnione.

3. Subsumpcja- tj. podciągnięcie udowodnionego zdarzenia pod normę prawną.

4. Ustalenie konsekwencji prawnej.

Organizacje które stosują prawo opierają się na faktach udowodnionych. W zakresie stosowania prawa obowiązują 2 zasady:

1. Zasada swobodnej oceny wyboru

Swobodna ocena doboru to nie ocena samowolna. Oznacza ona, że sąd zobowiązany jest do wskazania na jakiej zasadzie uznaje sporne okoliczności za udowodnione. Np. w postępowaniu karnym sąd musi omówić wszelkie dowody i poszlaki obciążające oskarżonego jak i te, które przemawiają na jego korzyść, a także musi uzasadnić, dlaczego jedne dowody uznał za wiarygodne a inne nie. W zakresie tej zasady sąd ma obowiązek rozważyć wszystko co było przedmiotem sprawy.

2. Zasada prawdy obiektywnej(materiału)

Realizowanie tej zasady oznacza, że rozstrzygnięcie powinno być zgodne ze stanem rzeczywistym to oznacza także, że sąd z własnej inicjatywy powinien dążyć do wykrycia prawdy. W procesie karnym przyznanie się oskarżonego nie wystarcza by go skazać. Sąd musi zbadać czy jest zgodne ze stanem rzeczywistym.

Zasada domniemania niewinności służy do realizacji zasady prawdy obiektywnej. Domniemanie niewinności oznacza, że oskarżony uważa się za niewinnego dopóki wina jego nie zostanie w sposób wystarczający udowodniona.

Zasada prawdy obiektywnej jest realizowana w procesie cywilnym i karnym też przez możliwość odwołania się od wyroku w pierwszej instancji do drugiej instancji, zanim wyrok w pierwszej instancji nie zostanie prawomocny. Zasada prawdy materialnej realizowane jest przez możliwość wniesienia kasacji.

Stosowanie prawa musi opierać się na zasadzie legalności.

Oznacza to, że organ stosujący prawo zanim wyda odpowiednią decyzję musi wykonać określone czynności ustalone przez prawo, tzn. musi postępować w odpowiedni sposób i regulują go przepisy KPA, KPC, KPK. Jakie są konsekwencje naruszenia procedury? Naruszenie zasady legalności może prowadzić do nieważności decyzji.

Przestrzeganie prawa oznacza że adresaci normy zachowują się świadomie w taki sposób, jak przewiduje to dyspozycja normy. Obowiązek przestrzegania prawa dotyczy w jednakowym stopniu osób fizycznych, organów państwowych i organizacji samorządów terytorialnych.

Fikcja znajomości prawa oznacza że nie można tłumaczyć się nieznajomością przepisów prawnych, które zostały w należyty sposób ogłoszone.

WYKŁADNIA PRZEPISÓW PRAWNYCH

Żeby stosować prawo trzeba znać zastosowanie norm prawnych.

Dwie metody podejścia do problemu stosowania prawa:

1. Poszukując właściwego znaczenia trzeba patrzeć na intencję ustawodawcy w chwili wydawania aktu normatywnego.

2. Nie ważna jest intencja w chwili wydania aktu ponieważ zmieniają się układy społeczne i gospodarcze, a to wpływa na zmianę rozumienia wydanych w innych warunkach przepisów.

Przy wykładni przepisu prawnego trzeba pogodzić te dwa podejścia- kompromis- przy interpretacji wykładni należy uwzględnić wolę ustawodawcy i zmieniający się układ stosunków gospodarczo społecznych.

Rodzaje wykładni:

1. Podział ze względu na podmiot dokonujący wykładnię, ze względu na interpretatora rozróżniamy:

• Autentyczną - z tą wykładnią mamy do czynienia wtedy gdy dokonuje jej organ państwowy, który dany przepis ustanowi. Ta wykładnia ma znaczenie powszechnie obowiązujące.

• Praktyczną - Przez tą wykładnię rozumie się interpretacji dokonywanej w toku stosowania prawa. Ta wykładnia nie ma charakteru powszechnie obowiązującego lecz jest ona wiążąca dla stron i osób zainteresowanych w konkretnej sprawie. Jeżeli strona nie zgadza się z wykładnią przyjętą przez sąd, to przysługuje jej prawo do odwołania się do sądu wyższej instancji. Ta wykładnia nie wiąże organu, który ją zastosował. Tzn., że w razie stosowania prawa w innym analogicznym przypadku organ ten nie jest związany z przyjętą przez siebie uprzednio interpretacją

• Doktrynalną zwaną też naukową- to jest interpretacja przyjęta w wypowiedziach naukowych, w podręcznikach, monografach, artykułach, w komentarzach(w glosach), referatach, wystąpieniach publicznych, na wykładach. Wykładnia ta nie ma mocy obowiązującej na nikogo. Przyczynia się do zmiany przepisu.

Wykładnia jest procesem złożonym i wymaga stosowania nie jednej lecz różnych metod. Różne metody wykładni znajdują zastosowanie w ramach określonych kontekstów do których należą: kontekst językowy, kontekst systemowy, kontekst społeczno-polityczny.

Kontekst językowy zawiera dwa rodzaje wykładni:

• Wykładnię gramatyczną- zwana jest ona jeszcze literalną, słowną bądź dosłowną. Polega ona na ustalaniu właściwego znaczenia wyrazów i zwrotów językowych, które występuję w treści danej normy.(w oparciu o zasady budowy języka- o tzw. Składnię)

• Wykładnię logiczną- polega ona na konstruowaniu normy choć nie zostały one bezpośrednio wyrażone w przepisach za pomocą odpowiednich reguł wnioskowania.

Do reguł wnioskowania należą:

• Wnioskowanie a maiori atminus (od większego na mniejsze). Polega ono na wysunięciu wniosków od większego na mniejsze, że skoro komuś wolno więcej to tym bardziej wolno mu mniej. Np.

Art. 149 KC

,, Właściciel gruntu może wejść na grunt sąsiada w celu usunięcia gałęzi i owoców zwieszających się z własnych czy sąsiada drzew''

Wniosek:

Tym bardziej wolno mu usunąć te gałęzie czy owoce także bez wchodzenia na grunt sąsiada.

• Wnioskowanie a minori atmaius (od mniejszego do większego). Jeśli komuś nie wolno czynić mniej to tym bardziej nie wolno mu czynić więcej. Np.

Art. 147 KC

,, Zabrania właścicielowi dokonywania robót ziemnych, które groziłyby nieruchomości sąsiedniej utratą oparcia''

Wniosek:

Że tym bardziej nie wolno dokonywać takich robót, które by bezpośrednio powodowały utratę takiego oparcia.

• Wnioskowanie a contrario - wnioskowanie na podstawie przeciwieństw. Np.

Kodeks cywilny

,, Nieważne jest oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru''

Oświadczenie woli złożone drugiej stronie dla pozoru jest ważne.

Kontekst systemowy- to oznacza że znaczenie jakiejś normy prawnej nie należy rozpatrywać w oderwaniu od innych norm. Tzn. że trzeba mieć na uwadze, że normy stanowią część składową jakiejś całości.

Kontekst społeczno- polityczny- o tym kontekście mówi się jako o wykładni celowościowej, historycznej i teologicznej. Szukając znaczenia normy prawnej patrzymy na przyczyny wydania aktu normatywnego.

2. Podział wykładni ze względu na wyniki:

• Wykładnia stwierdzająca czyli zgodna z dosłownym brzmieniem przepisu.

• Wykładnia rozszerzająca przyjmująca znaczenie normy prawnej w szerszym rozumieniu niż by to wynikało z dosłownego brzmienia przepisu.

• Wykładnia zawężająca przyjmująca węższy zakres znaczeniowy danego przepisu.

Luka w prawie- oznacza taki stan rzeczy, gdy dla konkretnego stosunku społecznego brak jest normy prawnej sformułowanej w sposób wyraźny bądź też dającej się wyprowadzić na drodze interpretacji

Są dwa sposoby usuwania luk w prawie przez analogię (są tu dwa rodzaje analogii:

• Analogia legis- polega ona na tym że dla rozstrzygnięcia danej kwestii stosuje się przepisy odnoszące się do innej analogicznej sytuacji

• Analogia iulis- może być stosowana tylko wówczas kiedy brak jest możliwości zastosowania analogii legis. To oznacza że organy stosujace prawo powinny same ustalić właściwą normę kierując się ogólnymi zasadami porządku prawnego panującego w państwie.

18.09.2001

Wykład I

z

Encyklopedia Prawa

• A. Łopatka „Prawoznawstwo”. Wyd. „Juris” W-wa 2000

• Jan Wawrzyniak “Zarys polskiego systemu konstytucyjnego” 1999

• Samuel P. Huntington „Zderzenie cywilizacji” Muza 1997

• „Wyprawy Krzyżowe w oczach Arabów”

Prawoznawstwo - (zaliczamy do nauk społecznych) jest nauką o państwie i prawie oraz o poglądach na państwo i prawo.

Nauka - jest to uporządkowany zespół twierdzeń o otaczającej nas rzeczywistości, zespół twierdzeń o sposobach poznawania rzeczywistości oraz o sposobach praktycznego przekształcania tej rzeczywistości.

W ramach nauki znajduje się szereg twierdzeń, które są prawdziwe, prawdopodobne lub nieprawdziwe. Zespół twierdzeń, które wliczamy do nauki zmienia się, nie jest czymś stałym danym nam na zawsze.

Prawoznawstwo różni się od innych dziedzin przedmiotem zainteresowania. Można podzielić go na cztery działy:

1. Teoria państwa i prawa (filozofia prawa) - Jest najogólniejszym i najbardziej teoretycznym działem prawoznawstwa. Co to jest państwo? Dlaczego doszło do powstania państwa? - tym zajmuje się teoria państwa i prawa. Próbuje także formułować pewne prawidłowości, które zachodzą między państwem, a prawem. Teoria państwa i prawa stała się popularna po II Wojnie Światowej. Niektórzy uważają, że teoria państwa i prawa różni się od filozofii prawa (tak kiedyś nazywała się teoria państwa i prawa). Teoria państwa i prawa zajmuje się zagadnieniami prawa, natomiast filozofia prawa ideowym uzasadnieniem - dlaczego powstało państwo.

2. Historia Państwa i prawa - Historia państwa i prawa zajmuje się dziejami państwa i prawa w poszczególnych krajach. Jest to opis jakiegoś państwa i prawa rzutowany w przeszłości. Historyków państwa i prawa interesuje to, co już kiedyś było.

3. Historia doktryn politycznych i prawnych - Uzasadnia, wyjaśnia, opisuje poglądy, jakie ludzie w przeszłości formułowali, stwarzali na temat państwa i prawa. Nie interesuje ich obecna historia.

4. Dogmatyka prawa - Najbardziej konkretny dział prawoznawstwa, zajmuje się prawem aktualnie w danym państwie obowiązującym. A także zajmuje się prawem aktualnie obowiązującym międzynarodowym publicznym.

Państwo

Słowo państwo pojawiło się o wiele później niż organizacja czy instytucja, określanym mianem państwo. Wcześniej używano takich nazw jak: Civitas, Polis, Cesarstwo, Respublica, Imperium czy Królestwo.

Machiavelli - wprowadził on słowo „państwo”, które to od XVI zyskiwało na statucie. Poęcie jakie używał na państwo Machiaveli to lo stato. W tym czasie w Polsce zamiast tego terminu używane były takie jak królestwo czy ziemia. Państwo w języku polski oznaczało panowanie, posiadanie. W XIX w. w Polsce zaczęto już używać owego pojęcia. Machiavelli znany jest na nam również z pisarstwa. Jest on twórcą książki pt. „Książe”. Ukazuje w niej zasady jakimi powinien kierować się doby władca np. dobre nowiny dla swego ludu powinien ogłaszać Książe we własnej osobie, a nowiny złe, przykre czy nawet fatalne dla sytuacji państwa jego słudzy tak, aby nie kojarzyli jego osoby z samymi wydarzeniami.

Jellinek (Niemiec) - jest głównym reprezentantem teorii trójelementowej definicji państwa:

• Ludność

• Terytorium

• Władza

Warunkiem, więc jest istnienie grupy rządzących - władzy oraz ludności. Musi ona zamieszkiwać określone terytorium, które również jest niezbędne do istnienia państwa. Państwo jest instytucją, która ma stać na straży bezpieczeństwa oraz interesów całej społeczności żyjącej w danym państwie.

Państwo - jest organizacją polityczną, globalną, terytorialną, wyposażoną w swoisty aparat, organizacją klasową spełniającą określone funkcję i suwerenną.

Wykład II

Państwo jest organizacją, grupą ludzi i środków materialnych, która powinna służyć do osiągnięcia celów, które przed sobą postawi. Aby wyodrębnić państwo od innych organizacji trzeba podać inne cechy, które nie są w statucie innych organizacji:

• Państwo jest organizacją polityczną.

• Państwo jest organizacją globalną - wszystkie osoby które są na terenie danego państwa podlegają prawu tego państwa, nawet jeśli nie mają obywatelstwa tego państwa. Państwo jest organizacją przymusową, każdy kto się rodzi w danym państwie należy do tego państwa, maja jego obywatelstwo. W państwie blisko 100% osób urodzonych na terenie danego państwa z rodziców, którzy są obywatelami danego państwa, jeśli osoba rodzi się na terytorium danego państwa, a jego rodzice mają obywatelstwo innego państwa sprawa obywatelstwa rozsądzana jest według jednej z dwóch zasad: 1. jus soli, 2: jus sanqvinis. W różnych państwach jest to różnie interpretowane. W niektórych państwach rodzice mają możliwość wybrania obywatelstwa, a w niektórych dziecko dostaje obywatelstwo rodziców. Chodzi o to by nie było ludzi bez obywatelstwa (bezpaństwowców, apatrydów) jest takich osób bardzo mało. Więcej jest sytuacji gdy ktoś w przypadku różnych wypadków nabiera obywatelstwo kilku państw (jest wielopaństwowcem). Z reguły państwa nakazują zrzeczenia się obywatelstwa innego państwa przy nadawaniu swojego. Państwo powinno mieć także określone terytorium z ludnością zamieszkującą dane terytorium. Ludność danego państwa zawsze stara się mieć określone terytorium. Przykładem państwa bez terytorium może być polska w okresie II wojny światowej. Nie może to trwać jednak długotrwale. Przykładem takiego państwa jest też Palestyna. Władza Palestyńczyków jest uznawana na forum międzynarodowym, ale jego terytorium jest zajęte przez Izrael.

• Posiadanie swoistego aparatu państwowego - Państwo tak jak każda organizacja posiada aparat. W wielu organizacjach powstaje najpierw aparat (zarząd) a potem dopiero rozrasta się na niższe szczeble. Przykładem może być Platforma Obywatelska, lub Prawo i Sprawiedliwość. Państwo różni się od innych organizacji pewnym swoistym aparat. Aparat państwowy może stosować przemoc (łącznie z fizyczną) wobec swoich obywateli. Żadna inna organizacja nie może posiadać policji, wojska, wywiadu, więziennictwa. Wyjątkiem są organizacje terrorystyczne i im podobne, tylko że są to organizacje nielegalne.

• Klasowość - Na ogół ta cech bywa kojarzona z Marksistowskim pojęciem państwa co jest błędne. Mówimy o państwie w tym sensie, że jest organizacja składająca się z wielu klas społecznych. Zasadniczym pytaniem czy państwo jest organizacją chroniącą jedną klasę, rządząca czy wszystkie klasy. Tu istnieje konflikt z Marksistowską ideą państwa która mówi iż państwo dba tylko o klasę rządzącą (np. w państwie robotniczym, klasę robotniczą. Obecnie państwa w większości stoi ponad klasami społecznym i stara się wspomóc wszystkie klasy, a zwłaszcza te upośledzone.

• Istnieje też pogląd, że państwo spełnia funkcję zewnętrzną i wewnętrzną. Funkcja wewnętrzna polega na pilnowaniu ładu wewnętrznego. Funkcja zewnętrzna to ochrona Państwa przed zagrożeniem zewnętrznym. Te dwie funkcje nawzajem się warunkują, gdyż państwo w którym ma wysoki stopień ładu wewnętrznego to jest lepiej przygotowane do obrony przed zagrożeniami zewnętrznymi.

• Funkcja socjalno - ekonomiczna - w raz z rozwojem państw funkcja ta był coraz bardziej wyróżniana iż stanowiła o poziomie życia w tym państwie.

• Funkcja oświatowo - kulturalna. Jest połączona z funkcja socjalna, gdyż państwa w pewnym momencie zauważyły, iż inwestowanie w edukacje obywatel przynosi dużo wyższe korzyści niż utrzymywanie niedouczonego społeczeństwa.

• Suwerenność - Polega na tym, że władza państwowa nie uznaje żadnej innej władzy nad sobą. W kontaktach zagranicznych władza tego państwa jest równa władzom innych państw. O władzy suwerennej mówimy jeśli to państwo nie zawarło pod przymusem umowy oddającej suwerenność władzy innemu państwu. Możemy wyróżnić dwa typy ograniczenia suwerenności: protektoratowym, lub dostosowawczej. Suwerenność ograniczona o charakterze protektoratowym charakteryzuje się tym iż nikt nie może protestować przeciwko narzuconej władzy (doktryna Breżniewa). Nikt nie jest w stanie przeciwstawić się państwu które narzuca daną władzę. Ograniczenie suwerenności o charakterze dostosowawczym polega na tym, że państwa dobrowolnie zgadzają się na ograniczenie suwerenności (np.: Unia Europejska).

Temat: Geneza państwa

Najwcześniejsze państwa powstały 5000-6000 tysięcy lat temu.

Po zakończeniu zimnej, wojny, państwo zeszło na drugi plan, wśród organizacji ludziom potrzebnych.

(przeczytać z sobotniej gazety wyborczej artykuł Ryszarda Kapuścińskiego)

Od momentu gdy zaczęły powstawać państwa ludzie zaczęli się zastanawiać skąd się wzięły. Z tego punktu widzenia możemy mówić o czterech koncepcjach powstania państwa (w kolejności powstawania tych koncepcji) :

1. Teistyczna (od greckiego słowa TEOS - bóg) - głosi, że czynnikiem sprawczym powstania państw na ziemi była jakaś siła sprawcza, albo bóg, albo bogowie. Zakłada ingerencje sil nadprzyrodzonych, a nie jakieś zdarzenia na ziemi. Doktryny bliskiego wschodu (gdzie państwa powstały najwcześniej) zakładały, że nie tylko państwo stworzone przez boga, ale także i władcy mają Boskie pochodzenie. Do tej pory wszystkie większe religie tłumacza w ten sposób powstanie państw. (książka - Święty Augustyn z Hippony - Wyznania)

Święty Augustyn przeniósł grecką teorię państwa, na teorię chrześcijańską. Zakładał, że powstanie władzy jest za ingerencją Boga, i każdy władca, nawet ten najgorszy jest naznaczony przez Boga. Wszystkie przejawy tyranii ze strony władcy tłumaczył koniecznością odcierpienia za grzech. Koncepcja ta przez szereg wieków była uznawana i była koncepcją, która wpędzała społeczeństwa w ślepy zaułek, ponieważ jeśli władcy są naznaczeni przez Boga, to nie można było zrobić nic z władcą, który sprzeciwiał się prawom Boga. Sprawa ta została dopiero częściowo rozwiązana przez świętego Tomasza z Akwinu.

Święty Tomasz żył później niż święty Augustyn. Twierdził, że nie każdy władca pochodzi od boga, tylko władza pochodzi od boga. Zakładał, że możliwy jest bunt przeciwko władcy, który łamie prawa Boskie.

2. Umowy społecznej - Koncepcja, która powstała z chęci opozycji wobec koncepcji teistycznej. W wątłych zarysach była już widoczna w poglądach filozofów w starożytnej Grecji. Popularność zdobyła w XVII i XVIII wieku. Najczęściej ta koncepcja jest łączona z J.J. Rousseau. Innymi zwolennikami tej koncepcji byli: Locke, Spinoza, Hobbes, a w Polsce ksiądz Hugo Kołataj. Chodziło o to aby nie tłumaczyć procesów powstania państwa w sposób nadprzyrodzony, ale bardziej naturalny, ziemski. To co jest charakterystyczne dla wszystkich twórców tezy umowy społecznej to to, że nie bardzo w tą tezę wierzyli. Tworzyli ją nie z myślą tłumaczenia jak powstały pierwsze państwa, lecz po to by zmienić strukturę państwa w taki sposób by cały naród mógł wyrażać swoje opinie.

Koncepcja Tomasza Hobbesa - do powstania państwa według niego doszło dlatego, że okres bezpaństwowy był jedną wielką udręką dla każdego człowieka. Nikt nie był pewien swojego bezpieczeństwa. W takiej sytuacji ludzie doszli do wniosku, ze co im po wolności, jeśli ciągle coś im zagraża i w związku z tym jacyś tam ludzie umówili się, że zrzekają się swojej wolności na rzecz władzy, pod warunkiem, że ta władza zapewni członkom tego społeczeństwa bezpieczeństwo. Władza w tej koncepcji była władzą absolutną i póki władza bezpieczeństwo zapewniała to społeczeństwo nie miało prawa buntu.

Koncepcja Jochna Locka - uważał, iż okres bezpaństwowy był szczęśliwym okresem. Był tylko jeden problem, to że ci ludzie żyjący w tym świecie jak w raju nie byli pewni swojego bezpieczeństwa, bo czasami dochodziło do różnych nieprzyjemnych incydentów. Uważał, iż ludzie w pewnym momencie doszli do wniosku, że nie można żyć samemu dla siebie tylko trzeba zawrzeć dwu stopniową umowę. Najpierw osobno żyjący ludzie umówili się że tworzą społeczeństwo, umowę (część 1), a drugą było przejście od społeczeństwa do wyłonienia prze siebie władzy, która będzie o tyle akceptowana przez społeczeństwo o ile nie będzie dopuszczała do żadnych incydentów i będzie o społeczeństwo dbała. Jeśli jakaś władza nie wywiązuje się ze swoich obowiązków, to społeczeństwo odwołuje tą władzę i powołuje inną, którą powinna być lepsza. Według Locka włada powinna zaczynać coś robić dopiero wtedy gdy zagraża społeczeństwu jakieś niebezpieczeństwo. Władza nie powinna ingerować we wszystkie szczeble życia społeczeństwa. Z koncepcji Locka wywodzą się dwie koncepcje, władzy liberalnej , oraz Praw wolności i obowiązków obywatelskich.

Koncepcja ta nie wyszła poza XVII i XVIII wiek

3. Przemocy i podboju - To koncepcja za której twórcę uważa się Ludwika Gumplowicza (1838-1910, Polak z pochodzenia pracujący na uniwersytecie w Gracu). Wiedział, że ludność przed powstaniem państw żyła w plemionach, które walczyły pomiędzy sobą i na zasadzie stosowania podboju dochodziło do powstawania coraz to szerszych terytoriów i ludności zamieszkującej tej terytoria. Ludność podbita stawała się niewolnikami. Koncepcja ta była punktem wyjścia do koncepcji historycznej.

Koncepcja Engelsa - wywodziła się z tej koncepcji. Opierała się przede wszystkich na pismach Amerykańskiego etnologa, Morgana. Tłumaczył to w ten sposób, że nie więzy krwi stanowi o władzy, lecz środki, którymi dysponuje warstwa rządząca i te środki przeznacza na podporządkowywanie innych warstw społecznych.

4. Historyczna - od XIV następuje rozwój tej koncepcji, która mówi za nie można mówić o jednym czynniku powstawania państwa, tylko państwa powstawały w różnych miejscach w różny sposób.

W dziejach świata wyróżniamy państwa:

• niewolnicze

• feudalne

• kapitalistyczne

Mówiliśmy na razie o pierwotnym powstaniu państwa. Oprócz genezy powstawania państw można mówić także o wtórnym powstawaniu państw. Wiąże się to z zanikiem jednych państw i powstawaniu na ich miejsce nowych państw lub państwa. (np.: Czechosłowacja Czechy i Słowacja).

Wykład IV

Klasyfikacja (podział) państw.

Klasyfikacja państwa według Platona

Pierwszą osobą, która dokonała próby klasyfikacji państw był Platon. Dzielił państwa na cztery rodzaje:

• Timokrację

• Oligarchię

• Demokrację

• Tyranię

Uważał, że pierwszym rodzajem państwa jakie zaistniało w świecie była to Timokracja i były to rządy odważnych, wojowników. Uważał, że jak te państwa powstały, to największe zasługi w powstanie państwa byli wojownicy. Byli to ludzie najsprawniejsi, najodważniejsi i reszta ludzi się im podporządkowywała. Był to ustrój, który funkcjonował przez jakiś czas.

Z czasem wojownicy się rozbestwili i nie zajmowali się sprawami państwa, co doprowadzało do zdegenerowania tej grupy. Ludzie uważali tą grupę za grupę, która dbała o swoje majątki i z czasem Timokracja przekształciła się w oligarchie, czyli system gdzie rządzą najbogatsi. Oligarchii istniała przez pewien czas, lecz w wyniku zmian, które zachodziły wewnątrz tych państw (bunty przeciwko oligarchii), ludność doprowadziła do rządów demokratycznych.

Demokracja według Platona była czymś w rodzaju rządów motłochu, zwykłych ludzi. Platon, tak samo jak i Arystoteles uważał, że demokracja jest sprawowana w dużym stopniu przez ludzi, którzy nie nadają się do rządzenia. Uważał, że jeśli demokracja się za bardzo rozpanoszy, to ludność zatęskni do rządów silnej ręki, co doprowadzi do tyranii. Proponował wiec aby przejść z demokracji do rządów filozofów.

Klasyfikacja państwa według platona jest ułożona w sposób od najlepszego ustroju do najgorszego.

Klasyfikacja według Arystotelesa

Druga klasyfikacje państw sporządził Arystoteles. Dzielił państwa na dobre i złe. Władza dobra, to taka władza, która nie tylko dba o własny interes, ale także o interes społeczeństwa.

	Jednostki	Grupy	Większości społeczeństwa
Dobre	Monarchia	Arystokracja	Politea
Złe	Tyrania	Oligarchia	Demokracja

Dobre rządy jednostki to takie gdy monarcha dba nie tylko o swoje dobra, ale także o społeczeństwo. Arystokracja, to rządy gdy grupa rządząca dba o resztę społeczeństwa, a oligarchia to wtedy gdy rządzący dbają tylko o swoje interesy. Politea to rządy całego, bądź większości społeczeństwa, która myśli o innych grupach społecznych i rządząc patrzy w przyszłość. Demokracja jego zdaniem to rządy motłochu, który nie myśli co się z nimi stanie w przyszłości. Klasyfikacja ta utrzymywała się przez długi czas i do dnia dzisiejszego jest brana pod uwagę.

Oba te przykłady były przykładami klasyfikacji historycznej. Kolejnym przykładem klasyfikacji będzie

Klasyfikacja według Marksa

Marks i Engels zaproponowali dwu stopniowy podział państw na typy i formy. Pojęcie typu państwa powinno odpowiadać na pytanie jaka klasa jest klasą dominującą w państwie, natomiast pojęcie formy miało mówić w jaki sposób ta klasa sprawuje władzę.

Podział ze względu na formy:

• Państwo niewolnicze - państwo w którym rządzą posiadacze niewolników.

• Państwo feudalne - dominują posiadacze wielkich obszarów terenu.

• Kapitalizm - państwo w którym władzę pełni własność kapitału.

Na to aby odpowiedzieć na pytanie w jaki sposób dana klasa pełni władze trzeba odpowiedzieć na trzy pytania:

1. Jaki są relacje między naczelnymi organami w państwie (forma rządu). - Pod pojęciem formy rządu rozumiemy formę w jakiej odbywa się rządzenie państwem. Dla określenia tej formy rządu wymyślono dwie podstawowe formy rządu:

• Monarchię,

• Republikę.

Monarchia jest obecnie w zaniku. Obecnie podział pomiędzy monarchią, jako czymś uwstecznionym, a republiką, jako czymś postępowy, stracił na znaczeniu. Podstawowa różnica miedzy monarchia a republiką polega na tym, że władza monarchy jest dziedziczna i dożywotnia, a w republice jest wybierana na określoną kadencje przez lud.

Współcześnie w państwach o charakterze demokratycznym wyróżni trzy podstawowe metody sprawowania władzy:

• Parlamentarno-gabinetowy. Wyróżniamy dwa typy tego sytemu

• klasyczny

• zracjonalizowany - Powstał po drugiej wojnie światowej. chodziło w nim o to aby osłabić parlament, a wzmocnić władzę wykonawczą. Formą tego sytemu jest system panujący w Wielkiej Brytanii, gdzie do parlamentu wchodzą tylko dwie partie. Inną modyfikacją było wprowadzenie w Niemczech konstruktywnego wotum nieufności. Polega to na tym, że wotum nieufności może złożyć partia, lub grupa partii, ale na tym wniosku, musi być zawarte nazwisko nowego premiera, więc obalając jeden rząd od razu tworzony jest nowy, co pozwala uniknąć kryzysu władzy. Taki system jest wprowadzony także w Polsce.

• Pół prezydencki - Występuje tylko we Francji V republiki, czyli od 1958 roku. Władza wykonawcza jest to wiele silniejsza, od parlamentu. We Francji dochodzi coabitacion (współzamieszkiwanie, koegzystencja), czyli konieczność współpracy gdy prezydent wywodzi się z innej opcji politycznej, a premier i parlament z drugiej. Władzą wykonawczą jest prezydent, rząd i premier.

• Prezydencki - jest ot system, który w klasycznej postaci jest w USA. System ten jest także w Rosji, Ukrainie, Białorusi. Prezydent ma największą władzę, jest uosobieniem władzy wykonawczej. W USA właściwie nie ma rządu, są sekretarze, osoby bezpośrednio mianowane przez prezydenta i przez niego odwoływane.

2. Relacje między władzą a społeczeństwem (reżim polityczny). - Chodzi tutaj o to według jakich reguł władza kieruje państwem i jakimi metodami kieruje społeczeństwem. W języku polski słowo reżim kojarzy się źle. W innych językach oznacza system i nie ma żadnego zabarwienia emocjonalnego.

Możemy mówić o trzech rodzajach reżimu:

• Demokratycznym - to taki sposób relacji między władzą a społeczeństwem ,gdzie władza cieszy się poparciem społeczeństwa, władza zależy o społeczeństwa, obywatele posiadają określone prawa i wolności, które są przestrzegane. Relacje między władza a społeczeństwem układają się poprawnie

• Autokratycznym - można wyróżnić dwa rodzaje tego reżimu:

• Wojskowy - wojsko dość szeroko ingeruje w życie gospodarcze i polityczne państwa, a metody kierowania państwem są zbliżone do metod, które stosuje się w wojsku.

• Policyjny - to reżim, w którym stosuje się metody działające w policji, takie jak reglamentacja zachowań, infiltracja osób.

• Totalitarnym­ - różni się tym od autokratycznego, ze państwo zmierza do tego by podporządkować sobie wszelkie sfery życia obywateli, z ich myślami i światopoglądem włącznie. Wyróżnia się dwa rodzaje tego reżimu:

• faszystowski

• komunistyczny

• można jeszcze dodać religijny - pierwszym państwem tego typu był Paragwaj na przełomie XIV. Przykładem takiego państwa są też niektóre państwa islamskie. Wiele religii, lub sekt stara się objąć pełną kontrolą nad osobami do nich należącymi.

• Relacje między władzą centralna i władzami terenowymi w państwie (ustrój terytorialny państwa).- możemy rozróżnić państwa:

• proste (unitarne) - władza centralna rozciąga się na całe terytorium państwa, a władza terenowa jest w dużym stopniu zależna od władzy centralnej (np.: Polska, Francja).

• Złożone - państwa w których władza centralna w pewnym zakresie dysponuje władza nad całym terytorium, ale pewna część władzy należą wyłącznie do władzy terenowej. Są dwa typy tych państw

• federacje - państwa związkowe, są coraz częstsze w świecie (np.: USA, Rosja, Meksyk, Niemcy)

• konfederacje - połączone państwa, jest ich teraz coraz mniej (np.: Konfederacja Beneluksu, Unia europejska). Podstawowa różnic jest to, że w federacji poszczególne części państw nie mają suwerenności, a w konfederacji państwa mają pełną suwerenność, części składowe konfederacji maja podmiotowość prawa międzynarodowego.

Wykład V

Sesja 27 listopada

Demokracja pochodzi od greckich słów demos - lud, kratos - władza.

Początki demokracji to starożytne miasta- państwa w Grecji, w starożytności panowała jeszcze w Rzymie. W średniowieczu demokracja panowała w niektórych państwach w Włoskich. W Polsce panowała demokracja szlachecka. Była to demokracja typu feudalnego. W rządzeniu udział brała tylko szlachta. Inne stany społeczne nie miały prawa głosu. W wielu państwach świata ludność walczyła o prawo do głosu i z czasem wywalczała sobie coraz szersze prawa. Od kilkudziesięciu lat cała ludność w wysoko rozwiniętych państwach ma prawo do głosowania.

Obecnie pozostało jedno kryterium przy głosowaniu. Cenzus wieku. Nie ma podziału ze względu na majątek, lub wykształcenie, jedynie ze względu na wiek.

W czasach starożytnej Grecji prawo do głosowania mieli tylko wolni obywatele. Była to ludność stosunkowo nieliczna w całym społeczeństwie greckim. Druga cechą było to że wszystkie decyzje były podejmowane w sposób bezpośredni.

Podobnie wyglądało to w państwach włoskich, gdzie prawo głosu miała tylko szlachta. Demokracja bezpośrednia sprawdzała się w małych państwach (Grecja, Włochy). Sprawa skomplikowała się gdy trzeba było podejmować decyzje w większych państwach.

W Polsce z początku też była sprawowana demokracja bezpośrednia. Z czasem w Polsce i na świecie za dużo osób by musiało brać udział w głosowaniu i dlatego zaczęto wybierać przedstawicieli. Największym zwolennikiem demokracji bezpośredniej był J. J Rousseau.

Mandat imperatywny - osoba wybrana przez grupę osób reprezentowała potrzeby grupy, która ją wybrała. Mandat imperatywny w tej chwili jest praktycznie nie stosowany. W tej chwili przede wszystkim jest mandat wolny.

Minimalne warunki, które państwo musi spełniać, aby zasłużyło na miano państwa demokratycznego:

1. Wolne nie skrępowane wybory - jeśli np.: tak jak to było w państwach komunistycznych nie mogą brać udział w wyborach wrogowie, demokracji, co oznacza, że nie może brać w nich większość opozycji to nie są to wybory, lecz wyraz akceptacji lub braku akceptacji dla danych rządów.

2. Wolność zrzeszania się - pochodna wolności wyborów, bo żeby zapewnić wolność wyborów obywatele muszą mieć wolność zrzeszania się w organizacje jakie chcą.

3. Wolność wypowiedzi. - Bez istnienia wolności wypowiedzi wolność wyborów i zrzeszania się nie miała by większego sensu, ponieważ część społeczeństwa nie mogła by się swobodnie wypowiadać na temat swojego programu, poglądów.

4. Równość w procesie głosowania, równość polityczne. - Chodzi tu o dwie sprawy. Po pierwsze, by każdy z obywateli miał równą ilość głosów. Po drugie, chodzi o to by nie było dyskryminacji różnych partii politycznych, by startowały na równych warunkach.

Demokracji sprzyja: Im państwo jest bogatsze, tym bardziej demokratyczne. Są od tego wyjątki np.: Kuwejt. Są także państwa biedne, które uważa się za państwa demokratyczne np.: Indie. Innym elementem jest wysoki poziom wykształcenia w społeczeństwie. Kolejnym jest polityka socjalna na wysokim poziomie, zapewnienie ludziom bezpieczeństwa socjalnego. Rozwojowi demokracji sprzyja także pewna mentalność społeczeństwa. Społeczeństwa otwarte są bardziej skore do kultywowania demokracji, niż społeczeństwa zamknięte. Rozwojowi demokracji sprzyja także typ walki politycznej. Może on sprzyjać lub zagrażać demokracji. Wyróżniamy trzy typy walki politycznej:

• Walka o konkretny wynik wyborczy - mamy doczynienia wtedy gdy przeprowadzana jest normalna kampania wyborcza. Partie walczą na kampanie i argumenty. Ten typ sprzyja rozwojowi demokracji.

• O znaczące osłabienie przeciwnika - Typ walki w którym używa się niedozwolonych argumentów, z zakresu brudnej, bądź czarnej propagandy. Nie jest to walka programów, tylko walka osobista, za pomocą pomówień, kłamstw, która ma zniechęcić do innej partii. Ten typ nie sprzyja rozwojowi demokracji

• O unicestwienie przeciwnika - Ten typ walki był w Polsce w roku 1990 roku. Obóz władzy używał wszelkich argumentów by nie dopuścić do władzy innych partii.

W wielu państwach, nawet demokratycznych są instytucje nie zarządzane w sposób demokratyczny. Np.: wojsko, służby bezpieczeństwa.

Możemy mówić o wielu rodzajach demokracji:

• Demokracja większościowa. - jeśli trzeba podjąć jakąś decyzję to jest ona podejmowana przez większość a mniejszość musi się jej podporządkować.

Jest bardzo krucha granica między demokracją a anarchią.

Społeczeństwo otwarte.

Wykład VI

Każda organizacja, nie tylko państwo ma aparat. Aparat państwa tworzy zespół, ludzi, którzy najczęściej zawodowo zajmują się służeniem państwu, lub obsługiwaniem potrzeb państwa. W ramach każdej większej organizacji, ten aparat nie jest jednolita strukturą, tylko składa się z szeregu elementów.

Do najważniejszych elementów aparatu zalicza się Organy. Organem jest jedna osoba, lub grupa osób, która zgodnie z prawem podejmuje pewne działania władcze. Osoby te działają w imieniu państwa.

Rodzaje działań władczych:

• Stanowienie prawa przez uprawnione do tego organy (np.: Sejm, senat, prezydent, ministrowie, rząd).

• Ustanawianie norm indywidualnych opartych na normach ogólnych, które wydały odpowiednie organy. Np.: Jeśli istnieje ustawa o poborze do wojska, to jeśli na podstawie tej ustawy inny organ wydał by decyzji, mającej na celu zorganizowanie poboru do wojska, to oznacza osoby wezwane mają obowiązek stawienia się na pobór. Jeśli sąd po rozpatrzeniu sprawy wydaje wyrok na podstawie jakiegoś przepisu, to ten wyrok jest normą indywidualna wydana dla skazanego.

• Wykonywanie aktów mających na celu stosowanie przymusu państwowego. Jeśli ktoś został skazany na wyrok więzienia, to inny organ musi skazanego doprowadzić do więzienia.

• Dokonywanie aktów kontroli, realizacja kontroli.

Organy państwowe nie tylko podejmują działania władcze. Podejmują także umowy z różnymi organizacjami, państwami. Państwo prowadzi także działalność kulturową , oświatową itp.

Organy państwowe możemy dzielić według różnych kryteriów:

• Ilość osób stanowiących ten organ:

• Jednoosobowe - jedna osoba podejmuje decyzje władcze i ponosi za nie odpowiedzialność (prezydent, premier, minister)

• Kolegialny - najmniej to z reguły 3 osoby, ale może wynosić do kilkuset osób. (sejm senat, rząd)

Na ogół organ jednoosobowy, to organ, który może szybciej podejmować decyzje, w którym odpowiedzialność jest wyraźnie określona. W organie kolegialnym podejmowanie decyzji trwa dłużej (im więcej osób tym dłużej). Trudniej jest wyegzekwować odpowiedzialność za podjętą decyzje. Ograny kolegialne tworzy się przede wszystkim, gdy potrzeba podjąć decyzje strategiczną. W praktyce kolegialność czy jednoosobowość rozmywa się. Jeśli organowi jednoosobowemu przyjdzie podejmować decyzje strategiczne, to organ ten może skonsultować się ze specjalistami. Organ jednoosobowy nie może przerzucać odpowiedzialności na ekspertów.

• Jak jest ich kompetencja merytoryczna

• Organy o kompetencji ogólnej - zajmują się wszystkimi sprawami, którymi zajmuje się państwo (np.: prezydent, premier, sejm, rząd)

• Organy o kompetencji branżowej - zajmują się jakimś wycinkiem kompetencji, lub daną dziedzina. (np.: minister MSWiA, minister edukacji, komendant policji). Charakter tych organów jest wyspecjalizowany

• Podział z punktu widzenia zakresu ich kompetencji terytorialnych

• Organy centralne - kompetencja rozciąga się na cały teren państwa (np.: Rząd, prezydent, sejm).

• Organy terenowe - Kompetencje rozciągają się na dany obszar państw (np.: Wojewoda, starosta)

• Z punktu widzenia na różne metody powoływania organów.

• Z wyborów - Jakiś organ pochodzący z wyboru został wybrany przez jakieś grono osób znacznie szersze, liczniejsze niż ilość osób wchodzących od tego organu. W państwach demokratycznych uważa się, że przynajmniej najważniejsze organy powinny pochodzić z wyboru (np.: senat, prezydent jest wybierany w wyborach powszechnych)

• Z kooptacji - Jakiś organ pochodzi z kooptacji, jeśli jego skład jest uzupełniany poprze powoływanie na brakujące miejsca, osób, które w tym organie zasiadają. Jest to wtórna metoda powoływania członków danego organu. Nie można w ten sposób utworzyć organu. Jeśli przed końcem kadencji z organu odchodzi ileś osób, to organ ten zostanie dopełniony w ten sposób, że pozostałe osoby, obierają brakujące osoby. Jest to metoda bardzo niedemokratyczna.

• Z nominacji - (np.: Rząd - prezydent mianuje osobę na premiera, a premier dobiera ministrów, prezes NIK, prezes NBP)

• Z losowania - Procedura, która praktycznie nie istnieje, a była głównie stosowana w starożytnej Grecji. Ordynacja wyborcza do senatu przewiduje, że jeśli na przykład z województwa mogą wejść tylko 2 osoby, a trzy zajęły to samo miejsce to, pod wszystkimi względami to dokonuje się losowania, który z kandydatów ma wejść do senatu.

• Z dziedziczenia - Jest to sposób istniejący w państwach o ustroju monarchicznym, jeśli jest to monarchia dziedziczna. W taki sposób do niedawna wybierana była także brytyjska izba lordów.

Można dokonywać różnych krzyżówek pomiędzy różnymi typami organów (np.: Prezydent jest organem jednoosobowym i centralnym).

Możemy mówić także o Koncepcja jednolitości władzy lub koncepcji podziału i równowagi władz.

Zasada jednolitości władzy państwowej, mówi, że w państwie powinien istnieć jakiś organ władzy państwowej nadrzędny nad innymi organami. Od niego zaczynały by się kompetencje organów podporządkowanych pośrednio lub bezpośrednio. Jest to podział, którego zagorzałym zwolennikiem był J.J Russou. W Polsce taką zasadę wprowadzała konstytucja z 1956 roku. Koncepcja ta został przejęta przez Lenina. Założenia Russou nie weszły nigdy w pełni w życie, weszła jedynie koncepcja Lenina. Uważał on, że państwo musi być tak skonstruowane, by parlament był najwyższą władzą w państwie i wszystko było mu podporządkowane. W ZSRR wkrótce po rewolucji parlament został zmonopolizowany przez partie komunistyczną, więc wszystkie decyzje mogły by zostać podejmowane przez parlament na życzenie partii komunistycznej. Stąd ta koncepcja nie cieszy się poważaniem, ponieważ jest uważana za koncepcję antydemokratyczną. Stąd wielkie poważanie zdobyła ta druga koncepcja.

Koncepcję podziału i równowagi władzy opracował Monteskiusz. Podstawy tej koncepcji opracowano jeszcze w starożytnym Rzymie. Ową zasadę podziału władz wymyślił J. Look. Według Looka władza powinna dzielić się na : Ustawodawczą, wykonawczą i federacyjną. Tak koncepcja jednak nie przyjęła się. Przyjęła się koncepcja Monteskiusza. Wymyślił, że każde państwo powinno mieć prawo dopasowane do warunków panujących w tym państwie, a nie może być ściągane z innych państw. Opracował także trójpodział władzy na:

• ustawodawczą,

• wykonawczą i

• sądownicza.

Twierdził, że te wszystkie władze powinny na siebie oddziaływać jeśli władza wykonawcza źle funkcjonuje, to władza ustawodawcza powinna mieć możliwość zmiany tej władzy (stąd votum dzisiaj zaufania). Ten podział Monteskiusza przetrwał prawie nie zmieniony do dziś. Niektórzy jeszcze mówią, że można wyodrębnić teraz jeszcze kilka nowych władz (np.: władza kontrolna, środki masowego przekazu)

Samorząd w państwie współczesnym.

W współczesnym państwie mamy dwa podstawowe typy samorządów.

• Samorząd terytorialny - działa w jednostkach administracyjnych państwa. W Polsce od 1991 roku samorząd był tylko w gminie w postaci rad gminnych. Na czele zarządu w gminie był wójt(samorządy wiejskie), prezydent (w miastach do 2000), burmistrz (w większych miastach). Od 1 stycznia 1999 wprowadzono trójstopniowy podział samorządu na gminy, powiaty, województwa. W gminie organem władzy stanowiącej prawo jest rada gminy, która wybiera samorząd. W powiecie instytucją stanowiącą prawo jest rada powiatu, która wybiera zarząd powiatu, na czele którego stoi starosta. W województwie istnieją struktury samorządowe w postaci sejmiku wojewódzkiego. Na czele sejmiku stoi przewodniczący sejmiku, a nie marszałek jak to jest w sejmie. Marszałek województwa stoi na czele zarządu, czyli organu władzy wykonawczej. W województwie mamy i organy samorządowe i organy rządowe. Przedstawicielem rządu jest wojewoda. Przez to dochodzi wielu konfliktów na linii władza samorządowa, a władza rządowa. Wojewoda przekazuje część swoich uprawnień wice wojewodom i kierownikom poszczególnych działów. Samorząd może zostać utworzony przez:

• mieszkańców - jest to samorząd wywalczony

• rząd - jeśli mieszkańcy nie kwapią się do organizacji samorządu.

Konstytucja mówi, że podstawową jednostką samorządu jest gmina.

• Samorząd zawodowy - jest organizowany na całym terytorium państwa. Obejmuje na ogół dość specyficzne zawody. Związki zawodowe dążą do objęcia wszystkich pracowników najemnych, natomiast samorząd zawodowy zmierza do ogarnięcia zawodów o specyficznym typie pracujących na własne konto. Przykładem może być:

• Samorząd adwokacji

• Samorząd lekarski

• Samorząd rzemieślnicze

• Samorząd rolniczy

Partie polityczne

Partie polityczne - pochodzi z łaciny od sława pars, czyli część. Partie w przeciwieństwie do państwa są organizacjami dobrowolnymi. Partia polityczna to:

1. Dobrowolna organizacja ludzi

2. Którzy mają wspólny, co do praw podstawowych, program kierowania społeczeństwem

3. Zmierzają do realizacji programu poprzez opanowanie aparatu państwowego. (lub wywieranie na niego wpływu. Element ten trzeba wykluczyć ponieważ zaciera się granic między partią a grupą nacisku)

Jeżeli partia nie stawia za cel główny zdobycia władzy w państwie to partia ta albo traci członków, lub jest traktowana jako zwykła działalność polityczna

Pierwsze partie polityczne zaczęły powstawać w połowie XIX wieku. Na dobre zadomowiły się w XX wieku, kiedy państwa przechodziły z feudalizmu do kapitalizmu i walki o równość obywateli. Duży rozwój partii nastąpił w czasach rozwoju marksizmu.

Partie w państwie spełniają określone funkcje:

• Organizacji, które propagują określone programy polityczne.

• Wyłanianie elit politycznych dla danego państwa.

• Są mechanizmami kształtowani opinii publicznych.

• Są także organizacjami, które integrują społeczeństwo wokół pewnych zadań.

• Wiążą społeczeństwo z państwem.

Systemy partyjne.

System partyjny danego państwa to wszystkie legalnie w nim działające partie polityczne, współdziałające lub rywalizujące między sobą w walce o władzę w państwie. Podstawowe rodzaje systemów partyjnych:

• Jednopartyjne - taki system w którym istnieje legalnie tylko jedna partia

• Samorzutny - ukształtował się samorzutnie, bez żadnego przymusu (państwa pokolonialne, np.: Algieria)

• Wymuszony - Społeczeństwo chce aby istniało więcej partii, ale jest to zabronione. Systemy działające w państwach komunistycznych, faszystowskich

• Dwupartyjne - Jest to system w którym dwie partie spośród wielu mniejszych są w stanie samodzielnie sprawować władzę (np.: Anglia, USA)

• Wielopartyjne - Wiele partii istnieje i wiele sprawuje władzę.

Grupy nacisku

Grupy nacisku to pewne stowarzyszenia, organizacje mające na celu oddziaływać na władze w kierunku przez siebie pożądanym. Grupy te nazywają się grupami Lobbingowymi. Różnią się tym od partii, że nie zajmują się zdobywaniem władzy.

Prawo

Prawo - zespół norm postępowania. Są normy postępowania które są normami prawnymi i normami moralności. Normy postępowania to wzorzec według którego trzeba postępować, aby to zachowanie było uznane za normalne (np.: normą w Polsce jest posiadanie choinki w okresie Bożego Narodzenia.).

Normy możemy podzielić na:

• Indywidualne - odnoszące się do konkretnej osoby

• Generalne -

Normy postępowania pochodzą z reguły od państwa. Państwo może być twórcą:

• Pierwotnym - Tworzyć po raz pierwszy daną normę postępowania

• Wtórnym - Normy przejęte od jakichś religii bądź organizacji do zestawu norm uważanych za normy prawne

Prawo jakiegoś państwa to zespół, całokształt ogólnych norm postępowania ustanowionych lub uznanych przez państwo, które stoi na straży ich przestrzegania. Aby dana reguła była prawem to musi być norma ogólną.

Normy prawne:

• Mogą być ogólne.

• Muszą być ustanowione (uznane) przez państwo.

Reakcje jakie państwo może podejmować w skutek nie przestrzegania prawa:

• Może wymierzać sankcje karną

• Może wymierzać sankcję egzekucji

• Może wymierzać sankcję nieważności

Na przestrzeganie norm prawnych wpływa:

• Zgodność opinii między państwem a społeczeństwem

• Na ogół społeczeństwo docenia, że bez prawa chaos funkcjonowania poszczególnych instytucji byłby jeszcze większy.

• Autorytet władzy.

Wykład IX

Temat: Prawo i inne normy społeczne.

1. Normy obyczajowe - są to pewne reguły postępowania, tylko że powstały najpierw jako normy obyczajowe w świadomości poszczególnych ludzi, dlatego że były w danym środowisku przez pewien okres czasu przestrzegane. Aby powstały normy obyczajowe, musiał dość długo istnieć obyczaj postępowania w danej sytuacji w określony sposób

Ludzie, którzy w danej sytuacji postępowali w dany sposób, uważali, iż to postępowanie jest jedynie właściwe, a Ci co postępują inaczej to zasługują na naganę, karę.

Przykład: Kiedyś (przed wojną ) jeśli tramwaj był zapełniony, a obok kogoś siedzącego stała starsza osoba to dobrym zwyczajem było ustąpić miejsce tej osobie.

Normy obyczajowe są przestrzegane nie dlatego, że na ich straży stoi państwo, tylko są przestrzegane dlatego, że na ich straży stoi opinia publiczna, a dokładniej mówiąc opinia środowiska, w której obowiązuje. Sankcjami za nie przestrzeganie norm obyczajowych, są sankcje, które dane środowisko wymyśli.

Twórców norm obyczajowych nie ma, są anonimowi, ponieważ jest to długotrwałe powtarzanie zachowania

Większość norm, które społeczeństwo przestrzega to nie normy prawne, tylko obyczajowe. Im więcej tych norm tym to społeczeństwo jest bardziej zdyscyplinowane, dojrzałe. Państwo może przejmować te normy, ale nie znaczy to, że państwo jest tym lepiej zorganizowane, im większe połacie życia reguluje normami prawnymi. Państwo powinno regulować tylko podstawowe zachowania. Dlatego duży nacisk kładzie się na pojęcie społeczeństwa obywatelskiego. Ma ono na celu wpoić postępowania korzystne dla całego społeczeństwa, a nie tylko nakazane przez prawo.

Prawo zaczęło nabierać na wartości dopiero z powstaniem społeczeństwa kapitalistycznego, przedtem większą rolę odgrywały normy obyczajowe.

Z drugiej strony normy obyczajowe są normami konserwującymi pewne stare sposoby zachowań. Władza nie powinna jako jednego z podstawowych celów ustanawiać, że państwo będzie niszczyło stare normy obyczajowe i ustanawiać na ich miejsce nowe.

2. Normy moralne - są to pewne reguły postępowania, u podłoża których leży rozróżnienie postępowania człowieka na dobre i na złe. Jeśli jakieś postępowanie oceniane jest jako dobre to jest oceniane pozytywnie, natomiast jeśli jako złe to zachowanie to jest negowane. Zazwyczaj podział ten jest bardzo wyraźny, ale są także czyn graniczne, na temat których istnieje dyskusja czy uważać je za dobre czy za złe.

Strażnikiem postępowania jest sumienie człowieka. Jeśli mam tak zwane wyrzuty sumienia to prawdopodobnie postąpiłem nienajlepiej, jeśli ich nie mam to prawdopodobnie postąpiłem słusznie. Istnieją jednak psychopaci, którzy postępując źle wyrzutów sumienia nie mają. Wyrzuty sumienia są miernikiem w przypadku osób normalnych. Normy moralne powstają w codziennej praktyce życiowej. Jest wiele norm moralnych, które są jednocześnie normami prawnymi.

Każda większa religia ma swój zbiór zasad moralnych. Zbiór ten nazywa się doktryną. Od doktryny moralnej należy odróżnić etykę. Etyka jest nauką o zasadach moralnych. Nie ocenia ich. Ma na celu zbadać skąd dane normy się wzięły, jak są przestrzegane i jak funkcjonują

3. Normy organizacji społecznych - Normy pochodzące od organizacji społecznych działających w danym państwie np.: normy ZHR. Są to normy, których obowiązek ich przestrzegania obowiązuje dotyczy tylko członków danej organizacji. Normy te nie mogą łamać norm prawnych. Normy organizacji mogą być także przejmowane przez państwo. W państwach socjalistycznych, normy organizacji politycznych włączano do norm prawnych. Sankcją za nie przestrzeganie norm społecznych może być co najwyżej usunięcie z tej organizacji.

Temat: Prawo międzynarodowe publiczna

Prawo międzynarodowe prywatne - rozstrzyga sytuacje kolizyjne z punktu widzenia obywateli różnych państw.

Prawo międzynarodowe publiczne - prawo regulujące stosunki między państwami, oraz niektórymi organizacjami międzynarodowymi, a także między państwem a jednostką.

Normy prawa międzynarodowego publicznego powstają w wyniku porozumień zawartych miedzy państwami. Prawo publiczne to ogol norm uznanych przez państwa i regulujących stosunki miedzy nimi. Normy regulują nie postępowanie obywateli w państwie, tylko normy w stosunkach między państwami. Może być tak, że umowa międzynarodowa reguluje prawa obywateli, ale od razu obu państw. Główna różnica między prawem wewnętrznym a prawe między narodowym publicznym polega na tym, że nic nie mówi się, że na straży norm stoi państwo. Nie mówi się kto stoi na straży tego prawa. Trudno jest w związku z tym wyegzekwować jakieś sankcje w stosunku do stron łamiących to prawo.

Prawo międzynarodowe publiczne od zawsze starało się szukać metody sankcjonowania tego prawa. Jednym z sposobów rozwiązania tego problemu miło być stworzenie międzynarodowego trybunału w Hadze (MTS). Miał on sądzić państwa nie przestrzegające prawa międzynarodowego. Jednak ten zamysł nie sprawdził się w pełni, ponieważ państwo jest organizacją suwerenną, więc jeśli trybunał w Hadze chce rozstrzygnąć jakąś sprawę między dwoma państwami to oba te państwa muszą wyrazić na to zgodę, więc państwo, które łamie prawo międzynarodowe nie bardzo chce się zgodzić na rozstrzyganie tej sprawy. Drugim problemem jest wyegzekwowanie wyroku na państwie, które zostało uznane za winne, ponieważ państwo nie ma obowiązku uznać wyroku.

Jednym z przewodniczący tego trybunału był Polak Bohdan Winiarski, a po nim był Manfred Lachs.

Źródła prawa międzynarodowego publicznego:

Podstawowymi źródłami są:

1. Umowy międzynarodowe:

• Umowy dwustronne

• Umowy wielostronne

2. Zwyczaj międzynarodowy, czyli to co w toku dziejów uznano za normy, które powinny być przestrzegane.

3. Uchwały prawo twórcze podejmowane w niektórych sprawach przez niektóre organizacje międzynarodowe

Źródła prawa wewnętrznego:

Można powiedzieć że za źródła prawa wewnętrznego uważa się decyzje państwowe ustanawiające lub uznające generalne, ogólne normy postępowania. Bez źródeł prawa nie ma w ogóle prawa. Może to być stanowienie prawa, bądź uznawanie norm już wcześniej istniejących za normy prawne.

W każdym państwie istnieje pojęcie systemu źródeł prawa. W skład systemu źródeł prawa wchodzą wszystkie źródła prawa. W systemie tym istnieje pewien porządek, hierarchia źródeł prawa. W związku z tym mówimy, że poszczególne normy prawne mają określoną moc prawną i moc obowiązującą. Hierarchie tworzymy według mocy prawnej danego źródła prawa. Ma to takie znaczenie, że jeśli jakaś norma prawna znajduje się w dwóch różnych źródłach prawach i różnią się treścią, to norma prawna będąca wyżej w hierarchii uchyla tą znajdującą się niżej. Moc obowiązująca norm prawnych jest zawsze taka sama.

Hierarchia źródeł prawa w Polsce (tworzy ją konstytucja):

1. Konstytucja

2. Ustawy

3. Ratyfikowane umowy międzynarodowe, za zgodą ustawy (przez sejm i prezydenta)(przykład: Konkordat).

4. Rozporządzenia

---