Prawo Unii Europejskiej

Dr Tomasz Tadeusz Koncewicz

19.11.2009

Prawo wspólnotowe opiera się na założeniu, że jednostki są jednostkami partycypatywnymi (zmieniają otoczenie w którym funkcjonują).

Jednostka partycypatywna jest postawiona w sytuacji wyboru między poziomami:

1. poziom krajowy - sytuacja jednostki jest uregulowana prawem krajowym (Konstytucja)

2. 
   poziom konwencyjny - na poziom Europejskiej Konwencji Praw Człowieka przechodzi, gdy na poziomie krajowym jednostka nie zrealizowała swoich celów (np. tymczasowe aresztowanie). Musi wskazać wówczas, że wcześniejszy etap zrealizowała.

3. 
   poziom wspólnotowy - sprawa objęta prawem krajowym musi wykazać element transgraniczny, który połączyłyby ją z poziomem wspólnotowym, gdy sprawa ta znajduje się w zasięgu podmiotowym prawa współnotowego.

Element transgraniczny:

1. Charakter dynamiczny - jest ruch; kazus z Włoszką.

2. Charakter statyczny - fakt obiektywnego prawa wspólnotowego; kazus Doliny Rospudy.

Triada zasad, które stanowią o istocie prawa wspólnotowego:

1. Zasada bezpośredniego skutku - jest on stosowany na poziomie wspólnotowym.

1. Sensu stricto - powołujemy się na prawo wspólnotowe, aby uzyskać prawo podmiotowe.

2. Sensu largo - może oznaczać też inne skutki, np. interpretacyjny (odpowiedzialność odszkodowawcza państwa - np. takiego skutku).

2. Zasada pierwszeństwa prawa wspólnotowego - dotyczy sfery stosowania prawa. Ma ona wymiar indywidualny i konkretny. Zaś sfera obowiązywania ma charakter abstrakcyjny.

Sfera obowiązywania to sfera prawodawcy.

Sfera stosowania to sfera działania sądów.

3. Zasada odpowiedzialności odszkodowawczej państwa za szkodę wynikłą z niezastosowania lub błędnego zastosowania prawa wspólnotowego.

Zasada jurysdykcji powierzonej - zasada dotycząca sądów wspólnotowych; regułą jest jurysdykcja sądów polskich a wyjątkiem sądów wspólnotowych.

Private inforcement - inicjatywa jednego działania w interesie indywidualnym.

Public Inforcement - inicjatywa komisji; działania w interesie publicznym, ogólnym.

Prawo wspólnotowe to prawo ponadnarodowe, ale nie prawo międzynarodowe.

System zdecentralizowany ochrony sądowej - tysiące sądów w całej Unii orzekają, biorąc pod uwagę prawo wspólnotowe.

2.12.2009

POZNAJ SWÓJ SĄD:

1. Podstawy prawne - akty prawne jurysdykcyjne, określające kompetencje sądów wspólnotowych (TWE, TUE, Traktat o funkcjonowaniu UE).

- akty prawne proceduralne (statut TS i jego regulamin, dalsze dokumenty

proceduralne).

Najważniejszy jest regulamin sprawiedliwości (wspólnotowy kodeks proceduralny), jako akt proceduralny. „KPC” tam nie istnieje.

2. Sędziowie

1. Sędziowie TS - każde państwo mianuje 1 sędziego. Uprawniony do bycia sędzią wysokim w państwie członkowskim. Prawnik o uznanej kompetencji w praktyce jest sędzią, osobą która była np. profesorem prawa (praktyk + teoretyk prawa). Wydają decyzje kolegialnie.

2. Rzecznicy generalni - jest ich 11. Stanowi novum instytucjonalne. Zwany jest także adwokatem generalnym. Przedstawia on bezstronną opinię odnośnie sprawy wnoszonej do TS, przemawia w interesie prawa. Występuje jako amicus curiae - ilekroć powstaje wątpliwość odnośnie rozstrzygnięcia danej sprawy, rzecznik generalny zajmuje stanowisko proceduralne, czyli sporządza krótką notkę, nie opinię. Decyzje wydaje indywidualnie. Rzecznik przemawia wyłącznie w imieniu prawa wspólnotowego.

Rzecznik generalny wskazuje:

• które orzeczenie zastosować;

• konsekwencje zastosowania orzeczenia;

• czy poddać orzeczenie krytyce.

Językiem roboczym TS jest język francuski. Dotyczy to też narady sędziowskiej. Język pracy (roboczy) nie jest tutaj tożsamy z językiem pracy. Ona zaś może być w języku polskim.

TS wydaje rocznie 700 wyroków.

Wybierając sędziego nie należy lekceważyć aspektu językowego (ważne, by znał język francuski).

Polska ma prawo mieć 1 sędziego i 1 rzecznika generalnego, gdy zawnioskuje o to.

3. Referendarz i „cabinet” sędziowski

1.) Gabinet sędziowski - składa się on z:

a.) 2 osób do obsługi administracyjnej gabinetu

b.) 3 referendarzy - są doradcami konkretnego sędziego, prawnicy wybrani do TS na podstawie decyzji sędziego. Istotna jest narodowość referendarzy, 6-letnia kadencja, możliwość reelekcji. TS proponuje sędziemu kandydatów na referendarza. Może on zostać również powołany spośród osób, które nie są kandydatami przedstawionymi przez TS.

4. Sekretarz Trybunału

Urzędnik mianowany przez TS, który stoi na czele sekretariatu TS, sekretariat zapewnia administracyjne funkcjonowanie TS.

Opinia a notka:

Opinia odnośnie sprawy dotyczy jej meritum.

Notka dotyczy tylko kwestii proceduralnej zachodzącej wewnątrz TS. Chodzi o to, by sędziowie dobrze zrozumieli sprawę. Taki jest właśnie cel opinii.

Wyrok TS ma charakter ex cathedra, często źle się czyta. Znacznie bardziej przejrzyste są opinie rzecznika generalnego. Niezbędnym elementem wyroku jest opinia. Projektem sędziego sprawozdawcy jest tylko projektem wyroku a nie samym wyrokiem.

Wyrok a opinia:

Wyrok nie musi odwoływać się do opinii, równie dobrze może się doń odwoływać. Jest to obecnie częściej spotykane niż wcześniej.

Sąd (dawniej Sąd I Instancji) - siedziba w Luksemburgu, 27 sędziów wybieranych na 6-letnią kadencję. W skład sądu może wchodzić więcej niż 1 sędzia z danego państwa członkowskiego. Nie ma rzecznika generalnego.

Rzecznik generalny w tymże sądzie może wystąpić, jeżeli sędziowie uznają, że sprawa tego wymaga, taki rzecznik nazywa się rzecznikiem generalnym ad hoc.

Jest to sąd administracyjny, od którego wyroku przysługuje odwołanie to TS.

TS staje się sądem konstytucyjnym dla UE a więc zajmuje się współcześnie tylko sprawami fundamentalnymi. Oprócz TS i Sądu, od 2004 roku istnieją sądy wyspecjalizowane, które powołuje się przez Radę na wniosek TS. Obecnie istnieje Sąd do sprawy Służby Publicznej. W 1957 roku był tylko TS.

Dwa piony sądownictwa:

1. Sądy państw członkowskich - mogą orzekać w sprawach wspólnotowych na mocy unijnej jurysdykcji - np. sąd rejonowy w Gdyni.

2. Pion luksemburski - to 3 sądy wymienione wyżej (TS, Sąd, Sąd ds. Służby Cywilnej) - gdy przepisy traktatowe wchodzę w grę.

Jurysdykcja:

1. Hybrydalna - kompetencje różnych sądów, np. TS może być sądem cywilnym.

2. Obligatoryjny - wyroki mają charakter bezwzględnie wiążący.

3. Bezwarunkowa

4. Autonomiczna - równolegle z sądami państw członkowskich.

5. Szczegółowa - gdy istnieje szczegółowa podstawa w Traktacie (compétence d'attribution). Domniemanie na rzecz jurysdykcji sądu polskiego.

Granica jurysdykcji - traktowana jest jako jurysdykcja wszechogarniająca. TS rozszerza swoją jurysdykcję poprzez wykładnie rozszerzającą. TS usprawnia sędziowski aktywizm w celu rozszerzenia swojej jurysdykcji.

10.12.2009

Jurysdykcja TS:

Art. 19 TUE (dawniej art. 220 TWE).

TS i Sąd zapewniają w procesie interpretacji stosowania Traktatów przestrzeganie prawa.

Art. 19 TUE podkreśla, że prawo unijne jest oparte na zasadzie otwartości normatywnej.

TS stworzył koncepcję wspólnoty prawa - wszystkie podmioty są zobowiązane do przestrzegania tegoż prawa, gdy znajdą się w obszarze wspólnoty prawa.

Możliwości interpretacji art. 19 TUE.

1. Artykuł ten nie ma niezależności z punktu widzenia cechy jurysdykcji szczegółowej. Określa on jedynie funkcję TS a nie jego jurysdykcję.

2. Artykuł ten jest zaproszeniem do aktywizmu sędziowskiego, jest przepisem jurysdykcyjnym, który kreuje domniemanie kompetencji TS.

TS uznał, że art. 19 TUE może przyznawać TS jurysdykcję w celu zapewnienia, by prawo było przestrzegane. Nie jest to więc tylko przepis zawierający deklarację określającą funkcję TS.

W pewnych przypadkach TS może występować jako pracodawca sądowy w oparciu o art. 19 TUE.

Cecha Traktatów założycielskich: traite cadre; Traktat jest tak naprawdę tylko projektem, który miał być wypełnieniem treścią przez:

• prawodawcę politycznego

• prawodawcę sądowego.

W ramach integracji europejskiej zadaniem Trybunału nie jest mówienie, czego nie ma w Traktacie, lecz interpretacja Traktatu, wypełnianie go treścią. Wiąże się z tym rozróżnienie między law in books (vide Traktaty) a law in action (prawo w działaniu).

TS korzysta z compétence de la compétence. Ma kompetencje do określania zakresu swoich kompetencji, swojej jurysdykcji.

TS jest prawodawcą sądowym, ale nie w kontekście spraw politycznych i moralnych.

Działa niejako w cieniu państw członkowskich, ponieważ państwa obecnie przedkładają swój interes nad interesem wspólnotowym. TS balansuje więc między interesem wspólnym a interesami państw.

Zasada jurysdykcji powierzonej:

1. Trybunał działa w granicach kompetencji w myśl wersji klasycznej (art. 226 TWE i następne).

2. W wersji nowatorskiej art. 19 TUE wpływa na kształt jurysdykcji Trybunału; demi de justice - jurysdykcja ma być interpretowana tak, aby każdy podmiot miał zapewnioną ochronę sądową.

Koncepcja demi de justice dotyczy nie tylko jurysdykcji TS, ale i jurysdykcji sądów krajowych. Sąd ma więc czynić sprawiedliwość a nie tylko stosować prawo (prof. Ewa Łętowska).
Koncepcja ta jest główną dewizą wymiaru sprawiedliwości UE.

To wielkie wyzwanie dla naszych sądów. U nas niestety sędzia jest urzędnikiem stosującym prawo a nie osobą rozwiązującą problemy, aby triumfowała sprawiedliwość (uwaga dr Koncewicza).

Nie ma miejsca we Wspólnocie na rozumowanie typu „ja mogę wszystko”.

17.12.2009

INTEGRACJA:

1. Polityczna - do jej rozwoju swoją ingerencję dopasowuje sędzia. W latach 60-80 XX wieku istniała stagnacja. Kompromis nie wchodził w grę, obowiązywała zasada jednomyślności. W przeciwieństwie do integracji przez prawo. W 1986 roku w życie wszedł Jednolity Akt Europejski. Wprowadzał on głosowanie kwalifikowane większością głosów.

2. Przez prawo - inaczej sądowa. Ma niezależny charakter od polityki.

Zależności pomiędzy integracją polityczną a integracją przez prawo:

1. Komplementarność - integracja prawna ma uzupełniać integrację polityczną.

2. Efektywność prawna - cecha, dookreślająca to, że punktem wyjścia jest tekst, który musi być zinterpretowany.

3. Moment integracji - charakter kontestualny, zależy od danego momentu w integracji.

4. Etos sądu - w jaki sposób sędzia postrzega swoją funkcję wobec integracji politycznej.

Rok 2004 - przyjęto Traktat konstytucyjny. Uznano więc też Kartę Praw Podstawowych.

Europejska Konwencja Praw Człowieka jest na pierwszym miejscu a Karta Praw Podstawowych potwierdza ją (deklaratoryjność).

W 2001 roku Trybunał nie odwoływał się w ogóle do Karty Praw Podstawowych.

Rok 2009 - Karta Praw Podstawowych jest podstawowym dokumentem wiążącym Trybunał, który do deklaracji już nie odwołuje.

TRIADA PRAWA WSPÓLNOTOWEGO:

Składają się nań 3 elementy integracji przez prawo:

1. Bezpośredni skutek - na prawo wspólnotowe można powoływać się bezpośrednio, by dowieść swoich praw. Prawo wspólnotowe jest też prawem krajowym.

- Orzeczenie w sprawie 26/62, N.V. Algemene Transport - en Expeditie Onderneming Van Gend & Loos v. Holenderska Administracja Podatkowa

2. Pierwszeństwo

- Orzeczenie w sprawie 6/64, Flaminio Costa v. ENEL

- Orzeczenie w sprawie 106/77, Administracja Finansów Państwowych v. Simmenthal SpA

3. Odpowiedzialność odszkodowawcza

- Orzeczenie w sprawach połączonych C-6/90 i C-9/90, Andrea Frankovich i Danila Bonifaci v. Włochy.

Fluktuacja -integracja idzie albo do góry albo w dół (na zasadzie węża).

W górę szła, gdy:

• w 2004 roku podpisano Traktat Konstytucyjny i do UE przystąpiło 10 nowych państw (w tym Polska)

• w 2009 roku, gdy Karta Praw Podstawowych pojawiła się na pierwszym miejscu i w życie wszedł Traktat Lizboński

W dół szła, gdy:

• w 2005 roku, gdy w referendach we Francji i Holandii odrzucono Traktat Konstytucyjny

Trybunał nie musi się cofać.

ETS jedynie gwarantuje nowe zmiany, natomiast nie jest motorem nowych zmian.

Primus inter pares?

1. Od podziału władzy do modelu kooperacyjnego prawodawcy

2. Sędzia i prawodawca: wzajemne zależności

3. Integracja czy dezintegracja systemu?

Prawodawcą jest tu nie tylko Wspólnota a i sąd (Trybunał).

Sędziowie jako „gardien de promesses” - w poszukiwaniu wspólnotowej obietnicy TS ?

1. Proliferacja prawa - pojawia się coraz więcej prawa.

2. Judycjalizacja - wzrost roli sędziego w procesie stosowania prawa.

3. Jurydyfikacja - sąd ma kompetencje do rozstrzygania sporów

4. Wspólnota prawa - na mocy art. 220 TWE, Unia musi działać zgodnie z prawem, tak samo Trybunał i sądy.

Traktaty założycielskie:

Traktat jako przykład traite-cadre.

Sędzia: tylko la bouche qui prononce les paroles la roi ? Czas na przemyślenie.

Uprzywilejowana sytuacja sędziów i fenomen pułapki połączonej decyzji (joint-decision trap).

Compétence de la compétence.

Quis custodiat curiam?

Dyskrecjonalność o charakterze wiążącym - sąd ma swobodę interpretacyjną, sąd dokonuje wiążącego wyboru.

Jurysdykcja jako pojęcie dynamiczne i w stanie stałej ewolucji.

Operatywność systemu - funkcjonuje w sposób faktyczny.

Równiejszy wśród równych:

Zapewnienie przestrzegania prawa jako ultymatywny obowiązek (art. 220 TWE), połączone z koncepcją „integracji przez prawo”.

W konsekwencji: autonomia prawa.

Sojusz z sądami krajowymi.

Jako wyjaśnienie sukcesu Trybunału ? Tak.

Fluktuacja funkcji.

Inkrementalizm orzeczniczy - występuje stopniowanie

Receptywność dwukierunkowa - ochrona praw podstawowych (Kazus „PE”) - odbieranie sygnałów od państwa przez sąd i odwrotnie.

Dialog.

Kompromis.

ETS będzie sądem prawa a nie sądem przepisu.

A

B

A

C

---