Agresja i przemoc w szkole
Agresja i przemoc w szkołach jest w ostatnich czasach coraz częstszym zjawiskiem. Jest również coraz częstszym tematem rozmów i oburzenia za sprawą mediów, które wyłapują i nagłaśniają drastyczne wydarzenia. Jednak, jak do tej pory, zjawisko to jest często krytykowane natomiast zbyt mało jest propozycji rozwiązań tego problemu.
Dużą winą za agresję obarcza się szkolnictwo za zbyt małe zagospodarowanie czasu wolnego dzieciom i młodzieży. Zapomina się jednak o tym, że każde z tych dzieci ma swój dom i swoje środowisko, w którym nie brak zachowań agresywnych i przemocowych. Przemoc i agresja nie są przypisane tylko polskiej szkole, ale całemu współczesnemu światu.
Czym zatem są agresja i przemoc?
Agresja ma na celu wyrządzenie krzywdy ofierze, a pragnieniem sprawcy agresji jest zranienie lub uszkodzenie fizyczne lub psychiczne ofiary.
Pojęcie przemocy jest natomiast nadrzędnym określeniem dla zachowań agresywnych i tylko poprzez zastosowanie odpowiednich przymiotników określa jego znaczenie.
Oprócz przemocy i agresji w społeczeństwie występują zachowania określane mianem tyranizowania (bullying) i osaczenia (mobbing).
Zachowania agresywne nie mają wspólnego podłoża i są wywołane przez bardzo różne czynniki. Dlatego do każdego z nich należy stosować różne podejścia, aby im przeciwdziałać.
Jest wiele teorii i koncepcji wyjaśniających agresję i przemoc w szkole. Jedną z nich jest teoria socjoekologiczna. Chodzi w niej o ustalenie zależności uczeń - środowisko szkolne, z którym dziecko ma kontakt. Teoria ta ma na celu:
„naprawę” dziecka
„naprawę” otoczenia dziecka
zadbanie o właściwe działanie całego systemu
Występują w tu również dwa podejścia do uwarunkowań socjalizacyjno - rozwojowych:
model ryzyka, który skupia się głównie na negatywach środowiska i indywidualnych cechach rozwojowych jednostki: ryzyko, stresor, podatność na zranienie
czynniki protektyczne: odporność, zabezpieczenia
Modele te zakładają wzajemne nakładanie się indywidualnych i środowiskowych charakterystyk systemowych. Występują 3 modele badań:
makrostrukturalne - placówki w systemie oświaty są głównym terenem występowania agresji wśród uczniów i nauczycieli
mezostrukturalne - system oświatowy i szkoła są głównymi czynnikami wpływu na agresję i przemoc oraz je wzmacniają
mikrostrukturalne - negatywny stosunek nauczyciela do uczniów jest powodem powstawania zaburzeń szkolnej socjalizacji
Głównym problemem szkoły nie są jednak zachowania agresywne, ale oziębłość w kontaktach międzyludzkich i obniżenie ogólnej kultury bycia. Zachowania o charakterze przemocowym są rzadziej spotykane w szkołach niż wyczyny chuligańskie. Jednak jakie by one nie były zaburzają one atmosferę szkoły. Częściej mają one miejsce w szkołach podstawowych, natomiast większość poważnych incydentów ma miejsce poza terenem szkoły.
Pewnym sposobem na zmniejszenie takich zachowań w szkole jest zapewnienie dzieciom odpowiedniej opieki w miejscach, gdzie uczniowie często przebywają sami. Nauczyciele natomiast nie widzą takiej potrzeby, ponieważ problem agresji nie dotyczy ich szkoły, a jeśli ona jest, to winą obarczają media, rodzinę i środowisko pozaszkolne.
Częściej sprawcami przemocy są chłopcy, choć dziewczęta też wykazują coraz częściej zachowania agresywne. Z wiekiem agresja fizyczna przekształca się w agresją werbalną i psychiczną (tutaj agresorami są częściej dziewczęta). Badania wskazują na powiązanie agresji z zachowaniami demoralizującymi i z łamaniem zasad współżycia społecznego, np. picie alkoholu, kradzieże, paserstwo. Również uwidacznia się mechanizm zależności psychologicznej między ofiarą a sprawcą (jedna strona potrzebuje drugiej). Rodzaj przemocy zależny jest od rodzaju szkoły, miejsca jej lokalizacji, środowiska z jakiego wywodzą się uczniowie i ich grup rówieśniczych.
Kulturę szkoły stanowią różnice między członkami społeczności szkolnej. Rozpoznać ją można po długookresowych opiniach osób z nią związanych na przestrzeni dłuższego okresu czasu. Jeżeli uczeń nie identyfikuje się ze szkołą, czuje się wyobcowany, nie ma wsparcia i inaczej postrzega system wartości i norm dochodzi wówczas do wytworzenia się napięć, co z kolei rodzi opór, rezygnację, a w konsekwencji agresję.
W szkołach, gdzie nauczyciele przejawiają postawy agresywne jest o wiele więcej przemocy ze strony uczniów (w myśl zasady „agresji rodzi agresję”). Również przyczynami agresji mogą być: anonimowość związana z przepełnieniem szkół, klas, izolacją nauczyciela, obecnością służb porządkowych, złymi warunkami organizacyjno - instytucjonalnymi i klimatem szkoły.
Pomimo, iż szkoła jest miejscem wyzwalania agresji, to nie bez winy pozostaje środowisko pozaszkolne, rodzina czy media. Styl wychowania w rodzinie ma ogromne znaczenie dla zachowań dziecka. Jeśli występuje w nim agresja, a dziecko jest jej ofiarą, w środowisku szkolnym stanie się ono zapewne sprawcą przemocy. Media i gry komputerowe są potężnym źródłem przemocy, a powszechność jej występowania staje się dla dziecka elementem życia codziennego. Jego agresywne zachowania są w jego oczach zachowaniami normalnymi, z którymi styka się na każdym kroku. Przecież gry, filmy i bajki tworzą dorośli, którzy są dla dziecka często przykładem!!!
Również brak zagospodarowania dziecku czasu wolnego jest czynnikiem rodzącym agresję. Czas ten wypełniają różne grupy nieformalne, których zachowania przepełnione są brutalnością i chuligaństwem. Często też zauważa się wzrost agresji u dzieci z tzw. „dobrych domów”. Tam właśnie uwidaczniają się takie czynniki jak brak zainteresowania dzieckiem, którego życie wypełniają media, gry komputerowe lub grupy rówieśnicze.
Aby zapobiegać agresji należy wcześnie zauważyć problem. Ważną rolę odgrywa tutaj szkoła jako instytucja z właściwą sobie kulturą i klimatem. Do walki z problemem zaangażowane musi być całe środowisko szkolne na wszystkich poziomach: indywidualnym, klasowym i ogólnoszkolnym.
Typologia przeciwdziałania agresji i przemocy w szkole wg badaczy tego problemu:
ogólne propozycje dotyczące szkół - poprawa klimatu szkolnego i lekcyjnego (praca szkoły, współpraca ze środowiskiem lokalnym)
ogólne postulaty dotyczące nauczania wspierającego rozwój kompetencji społecznych uczniów - udzielanie uczniom wsparcia i rozwijanie ich umiejętności stosowania poprawnych społecznie zachowań (działania długoterminowe)
postulaty dotyczące działań wobec ”sprawców” - interwencje kryzysowe oraz długofalowe przedsięwzięcia wychowawczo - korekcyjne (indywidualne podejście nauczyciela do „sprawcy”)
propozycje działań wobec „ofiar” - natychmiastowa pomoc i długofalowe wsparcie (programy lekcyjne ułatwiające nabywanie społecznych kompetencji; zaangażowani są tutaj nie tylko nauczyciele, ale również uczniowie)
koncepcje wielopoziomowych programów prewencji - szkoła ~ klasa ~ jednostka (udział całej społeczności szkolnej w realizacji programu)
ekologiczne interwencje w szkolnej i lokalnej społeczności - wyeksponowanie konieczności wielokierunkowych oddziaływań szkoły i jej ograniczonego połączenia ze społecznością lokalną.
W walce z przemocą duże znaczenie ma rozwijanie i wzmacnianie czynników ochraniających funkcjonowanie jednostki.