Wszechnica Świętokrzyska
w Kielcach
Temat: Agresja i przestępczość nieletnich
Socjologia
Wyk. Drabik Robert
Gr.15 PRiS.
Agresja przedstawiana jest jako wzór zachowania, przenoszona z porachunków miedzy grupami na każdego, kto się różni. Szacunek należy się tylko silniejszemu. Na pograniczu młodzieżowych i szkolnych źródeł agresji wśród młodzieży mieści się zjawisko “fali” w szkołach będące przejawem i przyczyna zachowań agresywnych. Uczniowie starsi na swoje ofiary wybierają młodszych i słabszych fizycznie kolegów. Groza pobiciem, ściągają od “kotów” haracze, przestrzegając jednocześnie przed donosicielstwem. Zastraszane ofiary nie maja odwagi szukać pomocy.
“Na początku walczysz o miejsce. Nie możesz się ugiąć, bo przepadłeś. Starsi najpierw nękają słownie, używając wulgaryzmów, wyżywając od maminsynków i lalusiów. Kto zaczyna się załamywać, zostaje “pierdoła szkolna”, “kozłem ofiarnym”. Jeśli poskarżysz się belfrowi, zostaniesz konfidentem i kapusiem. Wtedy nie pozostanie nic innego, jak zmienić szkole, bo nie dadzą żyć” .
We współczesnej dobie coraz bardziej słabnie profilaktyczna działalność szkól i instytucji zobowiązanych do wspomagania rodziny i przeciwdziałania niedostosowaniu społecznemu dzieci. Instytucje oświatowe coraz częściej tkwią w kryzysie. Ich oferty często przegrywają z kasetami wideo lub barwna ulica. Nie zapewniają nawet pracy, a wymagająca wysiłku edukacja wydaje się uczniom coraz mniej pociągająca i potrzebna. W społeczności szkolnej występowanie przemocy ułatwia przede wszystkim utrzymywanie tabu wobec problemu. Nauczyciele patrzą na przemoc i nie reagują, rzadko przeciwdziałają powstaniu uczucia zagrożenia i leku u złego ucznia. Często okazują niechęć uczniowi sprawiającemu kłopoty w szkole, wyśmiewają jego wypowiedzi, używają krzywdzących określeń. Na wywiadówkach piętnują wobec innych rodziców. Taki uczeń czuje się często skrzywdzony i upokorzony.
Budzi się wówczas u ucznia postawa agresywna i buntownicza. Bunt manifestuje się w formie aroganckich zachowań wobec dorosłych, lekceważenia obowiązków szkolnych, aspołecznych wybryków, itp.
Problemy wychowawcze mogą sprawić również zdolni uczniowie. Wyprzedzając swoich rówieśników dojrzałością intelektualna, mogą zostać izolowani od grupy. Przyczyna tego mogą być cechy osobowości takiego ucznia, np.: egoizm, zarozumiałość, niekoleżeńskość.
Szereg zjawisk wskazuje na związek miedzy nieprzystosowaniem dzieci zdolnych do wymagań szkoły a systemem wychowawczym i osobowością nauczycieli. Większość wymagań stawianych uczniom zależy od nauczyciela. Nauczyciel nietolerancyjny, autorytatywny znajdzie w klasie wielu uczniów nie umiejących sprostać jego wymaganiom i będzie ich uważać za uczniów sprawiających trudności wychowawcze.
Najczęściej nauczyciele chcą kształtować uczniów według określonych wzorów, a uczeń chce być sobą, decydować o własnym rozwoju. Nauczyciele stawiają sobie za zadanie wyszukanie, czego uczeń nie umie, aby wystawić ocenę, a uczeń, by uniknąć oceny niedostatecznej, stara się ukryć swa niewiedze. Nauczyciele wymagają posłuszeństwa i bezkrytycznego wykonywania poleceń, uczeń się buntuje. Szkoła często staje się instytucja, która trudno polubić, doprowadza niektórych uczniów do rozpaczy, a nawet samobójstw.
Uczeń jest w stanie polubić szkole wówczas, kiedy zaspokaja w niej swoje potrzeby, nie jest zagrożony upokorzeniem, szyderstwem czy ironia ze strony nauczyciela i kolegów, kiedy wymaga się od niego tyle, na ile go stać. W takich warunkach łatwo o dobre samopoczucie, radość ze współżycia z kolegami, radość z uzyskanych sukcesów z rzetelnej twórczej pracy. Oczywiście nie jest to możliwe do zrealizowania w stosunku do całej szkoły czy choćby klasy.
Uczeń boi się oceny niedostatecznej, klasówek czy odpowiedzi ustnej. Ocenom negatywnym towarzyszy poczucie malej wartości. Często nauczyciel, stawiając ocenę niedostateczna w obecności klasy kpi z ucznia, nazywa go leniem lub nieukiem. Narastające niepowodzenia szkolne, brak możliwości opanowania zbyt trudnego programu stanowią jedna z głównych przyczyn wzrostu zachowań agresywnych, chuligaństwa, narkotyzowania się, przestępczości.
Szkodliwym sposobem dyscyplinowania uczniów są kary fizyczne, dziecko uderzone przez nauczyciela jest bezsilne, mimo, ze wie, iż nauczyciel nie ma go prawa uderzyć. U tak ukaranego dziecka może powstać żal i chęć zemsty, chęć czynienia na przekór.
Kary fizyczne są wyrazem bezsilności pedagogicznej tych osób, które nie znajdują innych możliwości dyscyplinowania wychowanków, a jednocześnie wzmacniają bardzo silne zachowania agresywne uczniów, gdyż w tym przypadku działa zarówno mechanizm modelowania, jak i frustracja.
Równie szkodliwym sposobem jest krzyk nauczyciela, zdenerwowany nauczyciel często używa różnych złośliwych epitetów upokarzających ucznia.
W okresie transformacji ustrojowej niepokoje nauczycieli związane z możliwością utraty pracy, niskim pensjami odbijają się na stosunkach interpersonalnych w szkole. Agresywność niektórych nauczycieli odzwierciedla się w wygórowanych wymaganiach, surowych ocenach, zmuszaniu dzieci do podporządkowywania się ich woli. Mała “superwizja” ze strony nauczycieli na przerwach i w miejscach, w których przemoc najczęściej zachodzi również sprzyja rozwojowi różnych form agresji. Często nauczyciele w poczuciu bezsilności - czasem fizycznej, a częściej wynikającej z niewiedzy jak skutecznie reagować, jak przerwać ta sytuacje, jak rozmawiać ze sprawca, jak rozmawiać z ofiara, jak zapobiegać zjawisku przemocy w szkole, reagują zbyt słabo lub wcale.
W dziedzinie organizacji wolnego czasu i opieki nad uczniem nie będącej mocnym elementem systemu oświaty także występują luki. Rażąco zredukowano ofertę zajęć pozalekcyjnych, pozaszkolnych i wyrównawczych. Zlikwidowano wiele świetlic, ognisk wychowawczych. Wielu uczniom dokucza nuda i bezczynność, po lekcjach nie wiedza, co z sobą zrobić. Na atrakcyjne zajęcia pozaszkolne potrzebne są pieniądze, których coraz częściej nie maja nie tylko rodzice, ale i władze oświatowe, powiatowe i gminne.
Problem przemocy w szkole jest tak stary jak stara jest szkoła, z ta różnica, ze ciągle zmieniają się jej uwarunkowania i formy. Właśnie ta zmienność jest bardzo trudna do przewidzenia, uniemożliwia wypracowanie uniwersalnych metod zapobiegania brutalności i zwalczania jej w społeczności szkolnej.
Przestępczość nieletnich w Polsce W latach dziewięćdziesiątych odnotowuje się stały wzrost liczby sprawców i liczby dokonywanych przestępstw. Od 1990 roku wzrasta również przestępczość nieletnich, aczkolwiek wskaźniki dynamiki przestępczości dzieci i młodzieży są znacznie niższe, niż wskaźniki dynamiki przestępczości dorosłych.
Szczególnie niepokojące są dwie tendencje występujące w przestępczości nieletnich - brutalizacja działań sprawców oraz rosnąca liczba dzieci w wieku do lat 13 popełniających czyny karalne. Przestępczość dzieci i młodzieży zależnie od obowiązującego systemu prawnego jest różnie definiowana i różnie traktowana przez wymiar sprawiedliwości. W Polsce przestępczość nieletnich pośrednio definiuje ustawa z dnia 26 października 1982 r. (Nr 35 poz. 228, ze zm.) o postępowaniu w sprawach nieletnich, regulująca postępowanie wobec nieletnich Dz. U. z 1982 r. w zakresie: zapobiegania i zwalczania demoralizacji w stosunku do osób, które nie ukończyły lat 18, postępowania w sprawach o czyny karalne w stosunku do osób, które dopuściły się takiego czynu po ukończeniu lat 13, ale nie ukończyły lat 17, wykonywania środków wychowawczych lub poprawczych w stosunku do osób, względem których środki te zostały orzeczone, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez te osoby lat 21. Model postępowania z nieletnimi przyjęty przez tę ustawę, to model wychowawczo- resocjalizacyjny. Wprowadzenie nowego Kodeksu karnego, a wraz z nim istotnej zmiany do postępowania z nieletnimi, a mianowicie przyjęcie 15 lat jako wieku odpowiedzialności karnej (w określonych sytuacjach można wobec nieletnich sprawców czynów karalnych stosować środki i kary przewidziane dla osób dorosłych) może zasadniczo zmienić obowiązujący model wymiaru sprawiedliwości dla nieletnich. Wprowadzenie tej tak istotnej zmiany spowodowane było m.in. przyjęciem poglądu, iż nieletni sprawcy ciężkich przestępstw (zabójstwo, rozbój), głęboko zdemoralizowani, pozostają bezkarni, a poczucie bezkarności jakie mają, stanowi potencjalne zagrożenie dla społeczeństwa. W związku z nowymi regulacjami w zakresie prawa karnego i przyjętymi przez resort sprawiedliwości założeniami w zakresie resocjalizacji nieletnich Ministerstwo Sprawiedliwości przygotowało kolejną nowelizację ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich. Projekt ten ma być wkrótce przesłany do rozpatrzenia przez Sejm. Zmiana modelu postępowania z nieletnimi wymaga szerokiej dyskusji praktyków, środowiska naukowego i gremiów decyzyjnych. Nie bez znaczenia dla efektów tej dyskusji, a więc wypracowania nowego modelu postępowania z nieletnimi, jest oczywiście rzetelna diagnoza stanu przestępczości nieletnich. Poniżej prezentowane informacje i dane liczbowe charakteryzujące zjawisko przestępczości nieletnich pochodzą tylko z jednego źródła - danych i analiz publikowanych przez Komendę Główną Policji - i jako takie nie mogą być uznane za wystarczające. Niemniej posiadają ten walor, iż gromadzone są systematycznie, według określonych i nie zmienianych kryteriów, co pozwala na oszacowanie skali, opisanie ogólnych tendencji i dynamiki obserwowanego zjawiska. W statystykach prowadzonych przez policję rejestruje się m.in. liczbę zgłoszonych przestępstw wg kwalifikacji zawartej w Kodeksie karnym i liczbę sprawców dokonanych przestępstw. Od 1995 r. policja rejestruje również liczbę nieletnich ofiar przestępstw wg wybranych kwalifikacji prawnych. Statystyki policyjne odnośnie do lat dziewięćdziesiątych wskazują na stały wzrost liczby rejestrowanych przestępstw i liczby sprawców tych przestępstw oraz nasilenie niekorzystnych zjawisk w strukturze przestępczości. Za jedno z tych niekorzystnych zjawisk uważa się przestępczość nieletnich.
W ogólnej prognozie przestępczości na najbliższe lata dokonanej przez Komendę Główną Policji przewiduje się, że drastycznie rozwijać się będzie przestępczość nieletnich; zwiększy się udział nieletnich sprawców w przestępczości rozbójniczej, narkotykowej, związanej z kradzieżami mienia i uszkodzeniami ciała.
Tymczasem analiza danych odnośnie do liczby zarejestrowanych przestępstw dokonanych przez nieletnich i liczby zarejestrowanych nieletnich sprawców oraz porównanie tych liczb w latach osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych wskazują raczej na umiarkowany wzrost przestępczości nieletnich, aczkolwiek nie można wykluczyć, iż w najbliższych latach nastąpi zmiana obserwowanej tendencji. Warto przy tym zauważyć, iż zjawisko przestępczości nie dotyczy młodzieży w stopniu tak znacznym jak można by to przypuszczać na podstawie informacji przekazywanych przez media. Dzieci i młodzież w wieku 13 - 17 lat popadające w konflikt z prawem stanowią niewielki procent ogółu populacji osób w tym wieku. Nieletni sprawcy czynów karalnych to najczęściej uczniowie starszych klas szkół podstawowych oraz uczniowie szkół zawodowych. Dominującą grupę stanowią chłopcy w wieku 13 - 16 lat (powtarzający klasy, wagarowicze, uciekinierzy z domów rodzinnych i placówek opiekuńczo-wychowawczych i resocjalizacyjnych). Przestępczość i demoralizacja nieletnich uwarunkowana jest głównie sytuacją rodzinną, na którą nakładają się niepowodzenia szkolne i wpływ rówieśników. Nieletni, którzy wchodzą w konflikt z prawem w większości pochodzą z rodzin rozbitych, niewydolnych wychowawczo, z rodzin patologicznych (rodzice lub jedno z nich są przestępcami, narkomanami, alkoholikami), a także rodzin ubogich, dotkniętych bezrobociem. Psychologowie upatrują źródeł zachowań agresywnych i destrukcyjnych młodych ludzi, głównie w kondycji rodziny, a zwłaszcza w braku ojca. Ten brak ojca polega nie tylko na fizycznej nieobecności ojca, ale na tym, iż coraz częściej ojciec w rodzinie jest nieobecny emocjonalnie; wychowaniem dzieci zajmuje się głównie matka. Chłopcy nie mają zatem pozytywnych, męskich wzorów socjalizacyjnych. Uczestnictwo w grupie, często w grupie przestępczej to jeden ze sposobów poszukiwania wzorów męskości, które mogliby naśladować, jeden ze sposobów kompensacji braku ojca. Przestępczość nieletnich, podobnie jak i dorosłych koncentruje się na terenach miejskich, szczególnie w dużych aglomeracjach. Miejsca dokonywanych przestępstw to: ulice, rejony budynków mieszkalnych, obiektów handlowych, salonów gier, szkół oraz okolice dworców, przystanków komunikacji miejskiej. Według opinii Biura Prewencji Komendy Głównej Policji nieletni najczęściej popełniają przestępstwa z następujących powodów: - chęci zdobycia pieniędzy, - zaimponowania innym, - chęci przebywania i realizowania się w grupach nieformalnych, - powielania wzorów i zachowań mających swoje źródło w domu rodzinnym, bądź upowszechnianych w środkach masowego przekazu (sceny przemocy, okrucieństwa, agresji, gwałtu), - poczucia bezkarności za wcześniej popełnione przestępstwa, - poszukiwania akceptacji i poczucia bezpieczeństwa, których nie znajdują ze strony rodziców i opiekunów. Cechą charakterystyczną przestępczości nieletnich jest częstsze niż w przypadku dorosłych współuczestnictwo w popełnianiu czynów kryminalnych z jedną lub z kilkoma osobami, głównie dotyczy to kradzieży i rozboju. Nieletni coraz częściej działają w zorganizowanych grupach z osobami dorosłymi. Najczęściej nietrzeźwych nieletnich odnotowano jako sprawców zabójstw, uszkodzeń ciała, bójek, pobić, zgwałceń (w tym ze szczególnym okrucieństwem), rabunków i wymuszeń rozbójniczych.
W latach dziewięćdziesiątych obserwuje się wzrost rejestrowanej liczby nieletnich przestępców oraz liczby przestępstw przez nich popełnionych . Świadczy to o silnym wzroście przestępczości dorosłych, ponieważ w ostatnich latach obserwuje się również wzrost przestępczości nieletnich. Notowane wskaźniki dynamiki przestępczości dorosłych są zdecydowanie wyższe niż nieletnich. Tak więc nie można twierdzić, iż nieletni są tą szczególną grupą, która potencjalnie najbardziej zagraża bezpieczeństwu publicznemu. Pogląd taki uporczywie od kilku lat lansowany jest w mediach. W strukturze przestępczości nieletnich dominują przestępstwa o charakterze kryminalnym, najczęściej popełniane przestępstwa to: kradzież mienia prywatnego i kradzież z włamaniem.
Najbardziej niepokojącym zjawiskiem jest obserwowana tendencja wzrostowa przestępstw uznanych jako szczególnie niebezpieczne dla życia i zdrowia (zabójstw, uszkodzeń ciała, bójek, pobić, zgwałceń, rozbojów i wymuszeń rozbójniczych). Według ustaleń policji nieletni sprawcy, którzy dokonali przestępstw przeciwko zdrowiu i życiu charakteryzowali się bezwzględnym, bardzo agresywnym i okrutnym sposobem działania. Wynika on zdaniem policji z dwóch zasadniczych czynników sytuacyjnych: z faktu, iż najczęściej działali w grupie oraz w stanie nietrzeźwości. Równie niepokojące jest, że wzrasta liczba sprawców czynów karalnych, którzy nie ukończyli 13 lat życia. Świadczy to przede wszystkim o zaniedbaniach i braku właściwej opieki nad dziećmi. W publikowanych analizach dotyczących przestępczości i demoralizacji nieletnich Komenda Główna Policji informuje o nieletnich, którzy zostali zatrzymani z powodu ucieczki i upojenia alkoholowego. Według oceny policji ucieczki dzieci i młodzieży z domów rodzicielskich, z placówek opiekuńczych i resocjalizacyjnych wyjątkowo sprzyjają zachowaniom dewiacyjnym nieletnich (wielu nieletnich podczas ucieczki nawiązuje kontakty ze światem przestępczym rówieśników i dorosłych lub staje się ofiarami przestępców). W latach dziewięćdziesiątych obserwuje się wzrost przestępczości rejestrowanej nieletnich. Natomiast należy zaznaczyć, iż notowane wskaźniki dynamiki przestępczości dorosłych są zdecydowanie wyższe niż wskaźniki dynamiki przestępczości nieletnich. W 1998 r. nieletni sprawcy stanowili 14,7% ogółu sprawców przestępstw stwierdzonych. Natomiast czyny karalne nieletnich stanowiły 7,3% ogółu przestępstw stwierdzonych. Najczęściej popełniane przez nieletnich przestępstwa to: kradzież mienia prywatnego i kradzież z włamaniem. Nieletni sprawcy czynów karalnych to najczęściej chłopcy w wieku 13 - 16 lat, uczniowie starszych klas szkół podstawowych oraz szkół zawodowych.
5