Histologia : Układ trawienny II.
Żołądek - narząd workowaty, składający się z : trzonu, dna, części wpustowej, części odźwiernikowej.
Ściana żołądka: błona śluzowa, błona podśluzowa, błona mięśniowa, błona surowicza.
Błona śluzowa: liczne pola żołądkowe o średnicy do 5 mm, dołki żołądkowe - około 4 mln, uchodzą do nich gruczoły - 15 mln. Błona śluzowa pól i dołków - nabłonkiem jednowarstwowym walcowatym. W błonie śluzowej żołądka wyróżniamy 3 typy gruczołów: właściwe, wpustowe i odźwiernikowe. Otoczone tkanką łączną właściwą luźną - liczne włókna siateczkowe i kolagenowe, fibroblasty, nerwy, naczynia krwionośne, pojedyncze miocyty gładkie i limfocyty.
Gruczoły żołądkowe właściwe: trzonu i dna żołądka. Składają się z dnia, szyjki i ujścia. W skład gruczołu właściwego wchodzą: komórki główne, okładzinowe, śluzowe ujścia i szyjki, endokrynowe (enteroendokrynowe, gastroendokrynowe), macierzyste.
Komórki główne: najliczniejsze, przede wszystkim występują w szyjce i dnie gruczołów, mają zasadochłonną cytoplazmę, owalne jądra, liczne pęcherzyki wydzielnicze w części wierzchołkowej cytoplazmy - ziarna zymogenu.
Wydzielają:
- pepsynogen - pod wpływem niskiego pH przekształca sie w pepsynę,
- lipazę (niewiele)
U niemowląt wydzielają: podpuszczkę czyli chymozynę
Komórki okładzinowe: głównie w górnej części szyjki gruczołu, duże, piramidowe komórki o kwasochłonnej cytoplaźmie, na wolnej powierzchni komórki występują wpuklenia, powierzchnia wpukleń daje liczne wypustki cytoplazmatyczne - podobne do mikrokosmków.
Komórki okładzinowe wydzielają do światła żołądka:
- kwas solny (kwaśne pH soku żołądkowego)
- czynnik wewnętrzny (Castle'a) - glikoproteina niezbędny do wchłaniania witaminy B12 w jelicie krętym.
Komórki śluzowe ujścia i szyjki: syntetyzują i wydzielają śluz, syntetyzują w nadmierze histon H2, nadmiar histonu H2 - wydzielany do światła żołądka - cięty na krótkie peptydy - buforynę II. Buforyna jest rodzajem peptydowego antybiotyku (defensyny) - zabija drobnoustroje.
Śluz zawiera O-glikany działające antybakteryjnie (komórki śluzowe szyjki i głębszych fragmentów gruczołów) - uśmiercają szczególnie Helicobacter pylorii. Komórki śluzowe ujścia - śluz obojętny (komórki śluzowe ujścia) - chroni nabłonek żołądka przed szkodliwym działaniem kwasu solnego. Komórki śluzowe szyjki - kwaśny śluz bogaty w glikozoaminoglikany (kom. śluzowe szyjki występujące w grupach pomiędzy innymi komórkami gruczołów).
Komórki endokrynowe (jasne): pojedyncze komórki, rozproszone wśród nabłonka wyścielającego lub gruczołowego, wydzielają hormony peptydowe i czynne biologicznie związki (histaminę serotoninę), posiadają właściwości pobierania z otoczenia prekursorów amin: tryptofanu lub histydyny i ich tlenowej dekarboksylacji do serotoniny lub histaminy zalicza się je do układu APUD - układ rozproszonych komórek neuroendokrynowych.
Niektóre z komórek redukują sole srebra i chromu - nazywane są: argento (srebrno) lub chromofilnymi(chromochłonnymi) - feochromocytami, charakteryzują się dwubiegunowością, wielkość pęcherzyków wydzielniczych : kryterium klasyfikacji i identyfikacji komórek.
Rozróżnia się 20 rodzajów komórek endokrynowych w układzie trawiennym i innych układach m.in.:
- komórki S - wydzielają sekretynę,
- komórki G - gastrynę - regulacja wydzielania soku trzustkowego, ruchy jelita,
- komórki A - grelinę - łaknienie,
- komórki L - oksyntomodulinę, peptyd YY i peptyd podobny do glukagonu 1 (GLP1)
- komórki I - cholecystokininę - m. in. wydzielanie soku trzustkowego, insuliny.
Komórki układu pokarmowego tworzą wspólnie największy gruczoł wydzielania wewnętrznego. Ponad 20 hormonów peptydowych reguluje wiele czynnościowych procesów poprzez regulację układu pokarmowego, różnych gruczołów wewnątrzwydzielniczych, ośrodkowego układu nerwowego, mięsni gładkich.
Hormony układu pokarmowego dzieli się na regulujące: masę wprowadzanego pokarmu, ruchy przewodu pokarmowego oraz trawienie, homeostazę glukozy i wytwarzanie tkanki tłuszczowej.
Do pierwszej grupy zaliczmy: gastrynę, peptyd uwalniający gastrynę (GRP), cholecystokininę, motylinę.
Do drugiej grupy: grelinę, peptyd hamujący gastrynę, peptyd YY, neuropeptyd (NPY), leptynę.
Czynność nabłonka żołądka: gruczoły błony śluzowej - sok żołądkowy o pH około 1 zawierający enzymy trawienne, śluz - bariera dla soku żołądkowego, wewnętrzna powierzchnia - gruba warstwa glikokaliksu z śluzem przesyconym jonami węglanowymi, jony węglanowe - neutralizują sok przedostający się do glikokaliksu.
Komórki macierzyste: w szyjce gruczołów, komórkami pluripotencjalnymi - dzielą się i różnicują w wyspecjalizowane komórki gruczołowe oraz komórki nabłonka wyścielającego żołądek.
Gruczoły wpustowe: są gruczołami cewkowatymi o krętym przebiegu, niekiedy rozgałęziają się, produkują głównie śluz oraz lizozym (rozkłada składniki ścian bakterii), zawierają głównie komórki śluzowe, nieliczne komórki endokrynowe, okładzinowe.
Gruczoły odźwiernikowe: rozgałęzione gruczoły cewkowe umiejscowione pomiędzy powierzchnią żołądka a blaszką mięśniową błony śluzowej. Skład gruczołów: komórki wydzielające śluz zasadowy, komórki endokrynowe G i D.
Blaszka mięśniowa błony śluzowej: leży pod gruczołami błony śluzowe, dwie warstwy miocytów gładkich: wewnętrzna - o okrężnym przebiegu komórek, zewnętrzna o przebiegu podłużnym.
Błona podśluzowa: składa się z tkanki łącznej właściwej zbitej, zawiera liczne włókna kolagenowe, limfocyty, granulocyty kwasochłonne, komórki tuczne, występuje w niej: tętniczki, sploty żylne, gęsta sieć naczyń limfatycznych.
Błona mięśniowa: składa sie z 3 grubych warstw miocytów gładkich o przebiegu: skośnym, okrężnym, podłużnym. Warstwa o skośnym przebiegu miocytów występuje w: wpuście, wzdłuż krawędzi większej żołądka, nie ma jej w okolicy krzywizny mniejszej. Warstwa o okrężnym przebiegu miocytów znajduje się w całej ścianie żołądka - szczególnie gruba jest w okolicy odźwiernika gdzie tworzy mięsień zwieracz odźwiernika, zewnętrzna warstwa o podłużnym przebiegu miocytów jest gruba we wpuście - skąd rozchodzi się na trzon i dno żołądka - nie ma jej w odźwierniku.
Funkcje błony mięśniowej ściany żołądka: pozwala po rozkurczenie na wypełnianie żołądka pokarmem, zapewnia mieszanie pokarmu z sokiem żołądkowym, co usprawnia trawienie, przesuwa trawioną część pokarmową do dwunastnicy.
Błona surowicza - otrzewna: pokrywa mięsnie gładkie żołądka, składa się z tkanki łącznej luźniej pokrytej od strony zewnętrznej nabłonkiem surowiczym (mesothelium), przechodzi w sieć mniejszą i większą.
Jelito: przewód o długości około 5,5m, rozciąga się między odźwiernikiem a odbytem, dzieli się na: jelito cienkie: długość około 4m, jelito grube - długość około 1,5 m.
Jelito cienkie: występuje między odźwiernikiem a kątnicą, składa się z 3 odcinków: dwunastnicy, jelita czczego i jelita krętego. Odbywa sie w nim trawienie pokarmu, wchłanianie strawiony składników pokarmowych oraz wydzielanie wielu miejscowych hormonów. Wydzielaną są w nim śluz i immunoglobuliny klasy A - chronią przed szkodliwym działaniem składników pokarmu i antygenami światła jelita. Ściana jelita cienkiego składa się z: błony śluzowej, błony podśluzowej, błony mięśniowej, błony surowiczej - wyjątek - dwunastnica leży poza otrzewną i okryta jest błoną dodatkową.
Błona śluzowa i podśluzowa tworzą okrężne uwypuklenia - fałdy Kerkinga - zwiększają one powierzchnię chłonną jelita mniej więcej 2-krotnie. Błona śluzowa jelita cienkiego: kosmki jelitowa - uwypuklenia błony śluzowej, krypty jelitowe - wgłębienia nabłonka do błony śluzowej właściwej (gruczoły Liberkuhna).
Kosmki jelitowe: kształt liściasty lub palczasty, zwiększają powierzchnię chłonną jelita 8-krotnie.