Sylwetka Marii Montessori

Maria Montessori urodziła się 31 sierpnia 1870 r. w miejscowości Chiarawalle we Włoszech. Naukę rozpoczęła w rzymskiej szkole publicznej w wieku sześciu lat. Ze szkoły Maria Montessori zapamiętała przede wszystkim tłumienie aktywności uczniów i trzymanie ich w ciągłym bezruchu. Po latach skrytykowała tak pojmowaną szkołę, której symbolem była dla niej "szkolna ławka".

 Po ukończeniu średniej szkoły technicznej, podjęła studia medyczne, które ukończyła z wyróżnieniem. W roku 1897 M. Montessori podjęła pracę w Klinice Psychiatrycznej Uniwersytetu Rzymskiego. Obserwacje upośledzonych umysłowo dzieci nasunęły jej myśl, że dzieci posiadają wewnętrzną siłę stymulującą je do rozwoju. By mogła ona się ujawnić, wystarczy im stworzyć odpowiednie warunki. Czytając prace Itarda i Sequina poświęcone pedagogice specjalnej oraz prowadząc praktykę medyczną i pracując z dziećmi upośledzonymi umysłowo M. Montessori doszła do wniosku, że problem rozwoju i kształcenia dzieci upośledzonych jest raczej natury pedagogicznej niż medycznej - dzieci te wymagają jedynie odpowiednich warunków wychowawczych, czyli specjalnej metody pracy nad ich rozwojem.

Wiosną 1890 roku, Narodowa Liga Wychowania Dzieci Upośledzonych Umysłowo, której aktywnym członkiem była M. Montessori, otworzyła w Rzymie Instytut Medyczno-Pedagogiczny Kształcenia Nauczycieli dla Opieki i Wychowania Dzieci Umysłowo Upośledzonych, połączony ze szkołą ćwiczeń. Kierowanie placówką powierzono właśnie M. Montessori. Niebawem się okazało, że nauczane przez nią dzieci upośledzone umysłowo, osiągały lepsze wyniki w nauce niż dzieci normalne. Według Montessori, przyczyną tego były odmienne metody pracy dydaktycznej: jej wychowankom ułatwiano rozwój, podczas gdy ich normalni rówieśnicy byli krępowani i unicestwiani.

 Panująca na początku XX wieku we Włoszech atmosfera reform spowodowała powstanie w Rzymie specjalnej instytucji, która miała za zadanie modernizacje domów w dzielnicy zamieszkałej przez rodziny robotnicze, oraz resocjalizację jej mieszkańców, w tym zajęcie się dziećmi pozostającymi bez opieki. W tym celu w każdym domu na parterze, postanowiono otworzyć placówkę na wzór świetlicy-przedszkola. W instytucjach tych zamierzano zatrudnić nauczycieli, lekarzy, a nad całością miał czuwać odpowiednio przygotowany kierownik. To stanowisko zaproponowano M. Montessori, która chętnie je przyjęła. Montessori nazwała tę instytucję wychowawczą Case dei Bambini - Domy Dziecięce. Pierwsze przedszkole pod tą nazwą zostało otwarte w 1907 roku. M. Montessori spędzała w nim każdą chwilę wolną od pracy na Uniwersytecie Rzymskim i praktyki lekarskiej. Wyposażała placówkę w meble dostosowane do potrzeb dzieci i stosowane w psychologii eksperymentalnej materiały własnego projektu. Przygotowywała opiekunki do pracy z dziećmi i nowymi pomocami. Zalecała, by niczego dzieciom nie narzucały i nie przeszkadzały im w zajęciach, które same sobie wybiorą. Po kilku tygodniach pobytu dzieci w placówce, M. Montessori zaobserwowała zmiany zachodzące w ich zachowaniu - przede wszystkim wzrastało zainteresowanie materiałem dydaktycznym - dzieci wybierały go chętniej niż typowe zabawki. Coraz bardziej doskonaliła opracowany przez siebie materiał dydaktyczny. Zestaw pomocy został wzbogacony o nowe pomoce do nauki geografii, gramatyki, matematyki oraz innych przedmiotów nauczania. Prowadząc obserwacje, M. Montessori zauważyła zafascynowanie dzieci ciszą i włączyła ją do swojego systemu wychowawczego w postaci tzw. "lekcji ciszy".

 Wprowadziła też, jako zasadę pedagogiczną obowiązującą w stosunku do dzieci, swobodny wybór materiałów dydaktycznych, dowolność miejsca i czasu pracy. Zniosła nagrody i kary. Ograniczyła czynności nauczyciela na rzecz samodzielności dzieci. Wprowadziła naukę czytania i pisania oraz podstawy matematyki. Sukces nowej placówki spowodował, że rosło zainteresowanie nowymi metodami pedagogicznymi, a to powodowało z kolei powstawanie następnych placówek. W roku 1910 M. Montessori podjęła decyzję o rezygnacji ze wszystkich innych zajęć, łącznie z rezygnacją z prawa do wykonywania zawodu lekarza. Od 1911 roku jej metodę zaczęto stosować w szkołach w całych Włoszech, a także w Szwajcarii. Zaczęły powstawać (m. in. w Anglii i USA) komitety popierające jej pedagogikę. M. Montessori poświęca się odtąd całkowicie propagowaniu własnej metody. Powstają nowe placówki pracujące według jej metody, a w ruch montessoriański włączają się znane osobistości świata pedagogicznego.

 W roku 1929 powstaje Associatio Montessori Internationale (AMI) - Międzynarodowe Stwarzyszenie Montessori, które staje się centralną organizacją koordynującą działalność placówek i towarzystw montessoriańskich na świecie oraz zajmującą się kształceniem nauczycieli. II wojna światowa i rządy faszystowskie w kilku krajach europejskich nie sprzyjały rozwojowi metody (książki M. Montessori były np. palone w Niemczech). Po zakończeniu działań wojennych, M. Montessori ponownie podjęła wysiłki w celu odrodzenia ruchu społecznego na rzecz swojej metody. Zaowocowały one reaktywowaniem starych i powoływaniem nowych stowarzyszeń, ośrodków szkoleniowych, przedszkoli i szkół montessoriańskich.

Za osiągnięcia pedagogiczne i humanistyczne przesłanie zawarte w ideach swojej metody wychowawczej, M. Montessori była wyróżniona najwyższymi odznaczeniami, przyznawanymi przez rządy i uniwersytety wielu krajów (m. in. tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu w Sorbonie, krzyż Legii Honorowej, nominacja do pokojowej Nagrody Nobla).

 Na osiemdziesiąte urodziny M. Montessori zorganizowano spotkanie poświęcone zagadnieniom jej pedagogiki. Przerodziło się ono w międzynarodową konferencję, podczas której M. Montessori wygłosiła trzy wykłady. Zawarła w nich wszystkie podstawowe idee swojej teorii. Sformułowała też słynne zdanie, stanowiące zasadę wychowania metodą Montessori - "pomóż mi zrobić to samodzielnie". Maria Montessori zmarła 6 maja 1952 roku w Noordwijk w Holandii. Ostatnim domem Marii Montessori było mieszkanie przy Koniginweg w Amsterdamie, które od czasu jej śmierci jest siedzibą AMI.

2. Cele i założenia pedagogiki Montessori

Pedagogika Marii Montessori daje dziecku szansę wszechstronnego rozwoju: fizycznego, duchowego, kulturowego i społecznego; wspiera jego spontaniczną i twórczą aktywność. Pomaga w rozwijaniu indywidualnych cech osobowości, w formowaniu prawidłowego charakteru, zdobywaniu wiedzy, umiejętności szkolnych i współdziałania.

Cele te realizowane są poprzez pomoc dziecku w:

• rozwijaniu samodzielności i wiary we własne siły,

• wypracowaniu szacunku do porządku i do pracy,

• wypracowaniu zamiłowania do ciszy i w tej atmosferze do pracy indywidualnej i zbiorowej,

• osiąganiu długotrwałej koncentracji nad wykonywanym zadaniem,

• wypracowaniu postaw posłuszeństwa opartego na samokontroli, a nie na zewnętrznym przymusie,

• uniezależnieniu od nagrody,

• formowaniu postaw wzajemnej pomocy bez rywalizacji,

• szacunku dla pracy innych,

• rozwijaniu indywidualnych uzdolnień i umiejętności współpracy,

• osiąganiu spontanicznej samodyscypliny wynikającej z dziecięcego posłuszeństwa.

2.2 Zadania pedagogiki Montessori:

- uczenie przez działanie: dzieci zdobywają wiedzę i praktyczne umiejętności poprzez własną aktywność, w przemyślanym środowisku pedagogicznym, przy współpracy z nauczycielami

- samodzielność: dzieci swobodnie wybierają rodzaj, miejsce, czas i formę pracy (indywidualną lub z partnerem) przy zachowaniu reguł społecznych. Rozwijają indywidualne uzdolnienia i uczą się realnej oceny swoich umiejętności.

- koncentracja: dzieci ćwiczą dokładność i wytrwałość przy wykonywaniu konkretnych zadań.

- lekcje ciszy: dzieci uczą się współpracować w cichych zajęciach indywidualnych i grupowych.

- porządek: dzieci zdobywają umiejętność przestrzegania zasad porządku w otoczeniu i swoim działaniu.

- społeczne reguły: dzieci zróżnicowane wiekowo (trzy roczniki) są łączone w grupy, sprzyja to wymianie wzajemnych zdolności i umiejętności. Dzieci uczą się przestrzegać reguł: nie rań, nie niszcz, nie przeszkadzaj.

- obserwacja: jest kluczem dorosłych do poznania świata dziecka. Nauczyciel z szacunkiem i uwagą obserwuje postępy i trudności dziecka, jest jego przewodnikiem.

- indywidualny tok rozwoju każdego dziecka: dziecko jest serdecznie przyjęte, znajduje uwagę i indywidualną opiekę nauczyciela. Pracuje według własnego tempa i możliwości, podejmując zadania, do których jest już gotowe.

2.3 Materiały Montessori

Ważną częścią Pedagogiki Montessori jest oryginalny zestaw pomocy dydaktycznych zwany Materiałem Montessori. Jego cechy to:

• prostota, precyzja i estetyka wykonania,

• uwzględnienie zasady stopniowania trudności,

• dostosowany do potrzeb rozwojowych dziecka,

• logiczna spójność ogniw ciągów tematycznych,

• konstrukcja umożliwiająca samodzielną kontrolę błędów,

• ograniczenie - dany rodzaj występuje tylko raz, w jednym egzemplarzu.

Można go podzielić na pięć kategorii:

1. Materiał do ćwiczeń z praktycznego życia - związany z samoobsługą, troską o środowisko, zwyczajami i normami społecznymi.

2. Materiał sensoryczny - rozwijający poznanie zmysłowe, służy pobudzaniu aktywności umysłowej.

3. Materiały do nauki języka, matematyki, kultury i innych dziedzin wiedzy.

4. Materiały artystyczne związane z ekspresją muzyczną, plastyczną i zręcznościową dziecka.

5. Materiały religijne, np. przedstawiające przypowieści biblijne.

2.4 Otoczenie dziecka

Bardzo ważne w metodzie Montessori jest otoczenie, w którym przebywa dziecko. Może ono wspomagać w pełni harmonijny rozwój osobowości dziecka - sprawia, że czuje się ono szczęśliwe i radosne; szybko i chętnie się uczy. Respektuje kolejne fazy zainteresowań, związane z rozwojem dziecka. Wszystkie materiały są uporządkowane tematycznie i łatwo dostępne - umieszczone w zasięgu ręki dziecka. Nauczyciel jest pośrednikiem pomiędzy otoczeniem i dzieckiem, pomaga dziecku samodzielnie odkrywać rzeczywistość.

3. Metoda Montessori, a edukacja dzieci niepełnosprawnych

Maria Montessori jest zaliczana do grupy wielkich reformatorów szkoły tradycyjnej, którzy mają również swój bezpośredni udział w tworzeniu podstaw pedagogiki dzieci upośledzonych. Teoria Montessori, stosowana w pracy z dziećmi o prawidłowym rozwoju intelektualnym, równie dobrze sprawdza się w pracy z dziećmi opóźnionymi w rozwoju. Zaletami metody w tym wypadku jest troskliwość, z jaką montessoriański nauczyciel odnosi się do dziecka, proponując mu zajęcie się pomocami dydaktycznymi. Montessoriańskie pomoce dydaktyczne są atrakcyjne i zachęcają do wytrwałości w pracy, przez co dają maksimum prawdopodobieństwa osiągnięcia sukcesu. Ponadto metoda Montessori dostarcza ćwiczeń praktycznych, bezpośrednio związanych z kształceniem zaradności i współżycia w środowisku.

 Podstawą metody Montessori jest nauczanie wielozmysłowe. Umożliwia to oddziaływanie na wiele zmysłów, co jest warunkiem niezbędnym do powstawania skojarzeń w procesie zdobywania doświadczeń i wiedzy. Podstawowy zasób pojęć, jakimi musi się posługiwać dziecko, aby móc zrozumieć otaczający je świat, bywa przyswajany tylko na drodze wielokrotnego powtarzania odbieranych przez nie wrażeń i kojarzenia ich z odpowiednimi nazwami i sytuacjami. Dlatego metody stosowane w postępowaniu rehabilitacyjnym z dziećmi głębiej upośledzonymi umysłowo okazują się najskuteczniejsze wtedy, gdy opierają się na uaktywnianiu różnorakich funkcji spostrzeżeniowych, pamięci, różnicowania bodźców, ćwiczeniu uwagi oraz na kojarzeniu ze sobą wrażeń wielozmysłowych.

 Zajęcia rewalidacyjne wspomagające sferę ruchową są połączone z innymi rodzajami zajęć, rozwijającymi np. zasób pojęć słownych, czy też wyrabiających u dziecka orientacię przestrzenną. Wymóg uaktywniania sfery ruchowej realizowany jest przy okazji wykonywania każdego rodzaju pracy z materiałem montessoriańskim. Przystosowanie materiału montessoriańskiego do potrzeb dzieci niepełnosprawnych nie nastręcza dużych trudności. Część materiału może być stosowana bez żadnych adaptacji. W przypadku stosowania go przez dzieci niewidome, zamiana kolorów na zróżnicowaną fakturę, lub alfabetu drukowego na alfabet Braille'a jest mechaniczna (przy zachowaniu określonych reguł).

 W metodzie Montessori, przy wykonywaniu niektórych ćwiczeń zaleca się dzieciom pełnosprawnym przesłonięcie oczu czarną opaską. Trudności wynikające z ograniczeń motorycznych lub osłabionej koordynacji ruchowej pokonuje się poprzez zastosowanie elementów spajających, które ułatwiają stabilizację poszczególnych części. Niemniej jednak stosowanie materiału montessoriańskiego w pracy z niepełnosprawnymi, nie może być prostym przeniesieniem zasad klasycznej metody Montessori. Włączenie dziecka niepełnosprawnego do grupy pełnosprawnych musi być poprzedzone jego indywidualną pracą z materiałem, którą wykonuje przy pomocy nauczyciela. Jeśli osiągnie wystarczające wyniki, włączane jest do prac w grupie.

4. Edukacja Muzyczna Montessori

Celem Edukacji Muzycznej Montessori jest m.in.:

• wprowadzenie dziecka w świat muzyki

• rozbudzanie i rozwijanie zamiłowania do muzyki

• rozwijanie słuchu muzycznego

• ćwiczenie pamięci i wyobraźni muzycznej

• rozwijanie samodzielności, systematyczności i dobrej organizacji pracy

• wprowadzenie w pisownię nutową, poznanie nazw nut oraz możliwość zapisu ulubionych piosenek i melodii

• nauka komponowania melodii,

• nauka gry na instrumentach muzycznych (głównie skrzypce)

• wspólne muzykowanie

• upowszechnianie wiedzy o muzyce

Cele Edukacji Muzycznej Montessori realizowane są między innymi przy wykorzystaniu oryginalnych instrumentów, pomocy dydaktycznych i unikalnego materiału muzycznego.

Dzieci mają do dyspozycji tzw. dzwonki montessoriańskie, które są wprowadzeniem do gry na instrumentach muzycznych. W ramach zajęć organizowane są koncerty i przedstawienia muzyczne.

Nauka muzyki nie musi być stresująca. Edukacja Muzyczna Montessori nie przewiduje egzaminów, ocen i konieczności odrabiania prac domowych. Jest natomiast granie dla własnej przyjemności, bez przymusu wielogodzinnego ćwiczenia. Materiał muzyczny jest dostosowany do indywidualnych umiejętności i możliwości każdego uczącego się.

Muzyki można uczyć się w każdym wieku. Mogą jej się uczyć zarówno dzieci w wieku przedszkolnym, młodzież, jak i dorośli.

Naukę można rozpocząć w każdym terminie. Nie obowiązuje tu rok szkolny.

---