Stanisław Moniuszko - opera polska
Stanisław Moniuszko to epoka romantyzmu. Zaistniał obok Chopina Verdiego, Elsnera, Kurpińskiego i pomimo że nie zyskał takiej sławy jak Chopin, dla nas Polaków powinien być wielkim patriotą, który swoja miłość do ojczyzny wylewał tworząc opery, które później zyskały miano narodowych.
Stanisław Moniuszko pochodził z rodziny szlacheckiej, urodzony na Białorusi. Muzyki uczył się od najmłodszych lat, dla niej podróżował i zbierał doświadczenie studiując w Warszawie Mińsku i Berlinie. Pracował jako pedagog i organista w Wilnie, później objął stanowisko dyrygenta operowego w Teatrze wielkim w Warszawie.
Stanisław Moniuszko swoją działalnością odegrał kluczową rolę w podtrzymaniu świadomości narodowej w społeczeństwie w latach zaboru. Jego twórczość dotykała tylko tematów patriotycznych, chciał on pisać dla rodaków, w skrzesać w nich siłę i wiarę w umiłowaną ojczyznę.
Opery:
Sielanka (nieukończona)
Cyganie
Balety:
Na kwaterunku
Figle szatana
Monte Christo
Operetki:
Beata
Żółta szlafmyca
Ballady:
Dziad i Baba
Czaty
cztery Litanie Ostrobramskie
Msze
Uwertury:
Bajka
Pieśni:
Dziad i baba
Pieśń wieczorna
Znaszli ten kraj
Trzech budrysów
Złota rybka
Krakowiaczek
Kozak
Świtezianka
Największe zasługi Moniuszki to opera. Józef Sikorki przypominał społeczeństwu zasługi wielu twórców polskich oper, z czego przywoływał Krakowiaków i Gorali Stefaniego uważając to za pierwszy krok „rodzimej opery” To wlaśnie to dzieło było natchnieniem dla Moniuszko do napisania Halki, która Kenig uznał za „początek wielkiej ery opery polskiej”.
Moniuszko jak już wspomniałam ponad wszystko miłował naród i ojczyznę. Z tych uczuć powstała Halka. Premiera Halki w Warszawskim Teatrze Wielkim odbyła się 1858r. 10 lat od daty napisania utworu, i wzbudziła nadzieję wszystkim, którzy marzyli o operze narodowej. Wystawiana została aż 36 razy w sezonie, co przewyższało ilość wszystkich spektakli wystawianych w tym sezonie. Ludzie masowo przychodzili podziwiać wspaniale dzieło Moniuszki. Opera odbiła się ogromnym echem również w prasie. Recenzje i krytyki były absolutnie pozytywne. Akcentowano głównie dramatyczność i patriotyczność dzieła. Kenig i Sikorki to dwaj recenzenci, którzy bardzo bacznie i krytycznie przyglądali się wyczynom Moniuszki. Kening określił Moniuszko jako „kompozytor Opery Narodowej, który w pełni zasłużył na to miano, dowiódłszy swym dziełem umiejętności stosownego czerpania z zasobów polskiej muzyki ludowej”. Kenig za źródło muzyki narodowej uważał muzykę ludową, właśnie tą, z której czerpał natchnienie Moniuszko. Należy podkreślić, iż epoka romantyzmu charakteryzowała się zwrotem ku ludowości, kultury, natury i obyczajowości, przez tęsknotę za poczuciem jej świadomości. Tylko ludowość zawierała prawdziwie narodowe elementy, które były idealnym narzędziem dla Moniuszki do stworzenia dzieła w pełni narodowego. Kenig za wielką zaletę Halki uznał zastosowanie treści muzyki do przedmiotu, przedstawienie nutami tego samego dramatu, jaki daje nam poeta, z ta sama jednością a nawet większą o ile można siłą” wskazując tym samym na dramatyczność kompozycji Moniuszki jako jej najważniejszą, obok narodowości cechę. Moniuszko bardzo trafnie oddaje polska postać kobiecą. Pieśni w operze są „żywcem wyjęte z ust ludu” jak to określa Sikorki. Ocena muzyki stworzyła Sikorskiemu nie lada problem - krytyk wyraźnie akcentował trudność pisania o operze uznanej za narodową, ze względu na brak jasnych kryteriów wyróżniania jej cech. Podał wobec tego własny system wyróżniając trzy stopnie narodowości tej opery:
Jako pierwszy - „rytm wydatny od dawna za narodowy, który w halce realizuje się przez tańce góralskie mazura i poloneza”.
Drugi stopień to „wszystkie ustępy do rodzaju pieśni należące”
Trzeci stopień to pozostałe pomysły „gorąco poczute”
Halka była pierwszym dziełem wystawionym przez Moniuszko. Po tak licznej bardzo pochlebnej opinii wydał już po 2 latach kolejne dzieło
Flisa, Hrabina, Verbum Nobile,
był to pierwszy w Polsce cykl dzieł rodzimego kompozytora. W roku 65 pojawił się Straszny dwór z librettem Jana Chęcińskiego. Ta opera powtórzyła sukces Halki i wzbudziła ogromny entuzjazm wśród warszawskiej publiczności.
Przyczyny admiracji oper Moniuszki wydają się oczywiste- naród potrzebował dzieł rodzimego kompozytora, dział podejmujących watki czerpane z polskiej historii, kultury, tradycji, wykorzystujących narodowe pieśni i tańce. Ale owa „swojskość” oper Moniuszki, która podkreślało wielu współczesnych mu krytyków i recenzentów, prawdopodobnie nie opierała się jedynie na podobieństwie melodii do ludowych tańców i pieśni. A poczucie błogości i zadowolenia towarzyszące słuchaczom Halki czy strasznego dworu. Ludzie dostrzegali w tych dziełach polskość, narodowość wyrażaną poprzez ludowość. Być może utwory Moniuszki wydawały się publiczności i recenzentom „swojskie” także ze względu na ich klarowną , przejrzysta strukturę, przypominającą popularne dzieła europejskich kompozytorów, tak dobrze znane warszawskim miłośnikom opery.
Autor halki posługiwał się bo wiem dość szablonową konstrukcja całości, oparta na podziale poszczególnych aktów na arie, duety oraz sceny zespołowe i taneczne, stroniąc od strukturalnych eksperymentów. Także w systemie harmonicznym czy instrumentacji trudno byłoby szukać w operach Moniuszki rewolucyjnych rozwiązań lub czysto formalnych poszukiwań. W melodyce celował pomysłowością, ale jednocześnie tworzył melodie niezwykle śpiewne, łatwo przyswajalne, wyraziste, czyniąc za dość upodobaniom ówczesnych krytyków, którzy brak „wyrazistości” uznawali za jedną z czołowych wad nowych kompozycji muzycznych. Inna charakterystyczna cecha oper Moniuszki - podporządkowanie rozwoju melodii i układu fraz muzycznych, semantyce tekstu oraz akcji dramatycznej, odpowiadała zaś jednemu z głównych kierunków ówczesnej polskiej refleksji nad opera, poświeconemu dramatyczności tego gatunku. Moniuszko sprostał wiec oczekiwaniom miłośników opery na dwa sposoby :
- jako kompozytor dzieł narodowych wykorzystując elementy tradycji polskiej muzyki i obyczajowości,
- jako kompozytor utworów stosunkowo latwo przyswajanych - choc cechujących się bogactwem pomysłów, mnóstwem świeżych melodii, mistrzowska instrumentacją. I trafiających w gusta o ustalonych już preferencjach.
Znaczenie Moniuszki dla muzyki polskiej jest przeogromne. Kompozytor zdał sobie sprawę ze swojej misji. Ambicje kazały mu tworzyć opery, ale jakże intensywnie zajmował się rodzima liryka pieśniową. Pieśni stały się bardzo popularne, bliskie narodowi, mimo ze niekiedy w formie i ujęciu były muzycznie wyszukane. Moniuszko pisał swoje opery i pieśni z wyraźną intencja ukazania społeczeństwu wizji muzyki rodzimej, narodowej, w kraju tez zdziałał najwięcej ze wszystkich polskich twórców!