Rozdz. VII: Dowodzenie

1.Istota dowodzenia.

Ślady popełnionego przestępstwa:

Przestępstwo jest czynem, które zachodzi w jakimś wycinku realnej rzeczywistości. W związku z tym, czyn zabroniony pozostawia w świecie zewnętrznym pewne dostrzegalne zmiany, które nazywamy śladami. Ślady popełnionego przestępstwa mogą więc pozostać w miejsce jego popełnienia w świecie przedmiotów martwych, na ciele osób pokrzywdzonych lub na ciele sprawcy, na zwłokach oraz w psychice osób, które miały możliwość postrzegania przestępnego zdarzenia za pomocą jakichkolwiek zmysłów, a następnie poprzez spostrzeżenie i zapamiętanie są ,,nosicielami śladów” czynu zabronionego.

Pojęcie dowodzenia:

Szukanie, zbierania, utrwalanie oraz ujawnianie pozostawionych przez czyn zabroniony śladów w celu rozstrzygnięcia o odpowiedzialności karnej oskarżonego odbywa się w drodze sformalizowanego postępowania dowodowego. Jest to widoczny ,,na zewnątrz” najbardziej uchwytny, realny substrat faktyczny dowodzenia. Należy mieć na względzie także drugi aspekt dowodzenia. Pojęcie dowodzenia obejmuje bowiem, nie tylko ogół procesowych czynności dowodowych, ale także ogół rozumowań dedukcyjnych, redukcyjnych i wielu innych wnioskowań zazwyczaj wielokierunkowo rozgałęzionych, wspartych wiedzą, doświadczeniem, inteligencją i zdolnością do analitycznego myślenia osoby prowadzącej postępowanie karne.

2.Pojęcie dowodu

Określenie ,,dowód” najczęściej używane jest w następujących znaczeniach:

• źródło dowodowe - czyli źródło, z którego czerpiemy informacje o relatywnych procesowo faktach, np. oskarżony, świadek, biegły, dokument, rzecz,

• środek dowodowy - czyli same informacje pochodzące od źródła dowodowego, np. wyjaśnienia pochodzące od oskarżonego, zeznania składane przez świadka, treść zawarta w dokumencie czy właściwość przedmiotu przestępstwa,

• fakt dowodowy - czyli okoliczność, która podlega udowodnieniu w procesie karnym, np. fakt popełnienia przestępstwa, alibi oskarżonego,

• czynność procesowa - czyli sposób przeprowadzenia dowodu, np. przesłuchanie, konfrontacja, oględziny,

• ostateczny wynik procesu myślowego ukształtowany na podstawie dowodu (dowodów), rozumianego (rozumianych) w jednym z wcześniej wymienionych znaczeń, czyli przekonanie się organu procesowego, iż dana okoliczność rzeczywiście miała miejsce,

• rodzaj każdej informacji pozostawionej przez fakt przestępstwa lub poszlakę, który umożliwia odtworzenie popełnionego czynu zabronionego.

Na podstawie przeprowadzonych dowodów dokonuje się w procesie karnym ustaleń faktycznych.

3.Warunki dopuszczalności dowodu.

Kodeks normuje wprost co może być dowodem. Kodeksowy katalog dowodów nie jest jednak wyczerpujący. ,,Dopuszczalne jest w zakresie dowodzenia to, co nie jest zabronione”.

Materiały czy informacje mogą uzyskiwać wprost (bezpośrednio) rangę dowodu w procesie karnym także na podstawie ustawowego przepisu pozakodeksowego. Taką wartość mają np. materiały uzyskane w ramach kontroli operacyjnej.

4.Zakazy dowodowe.

Dopuszczalność dowodu może być ograniczona przez wyraźny przepis ustawy. Ustawa może zakazywać przeprowadzenia danego dowodu w ogóle, albo tylko w określonych warunkach. Mamy wtedy do czynienia z zakazami dowodowymi.

4.1.Definicja zakazu dowodowego.

Definicja zakazu dowodowego:

Ochrona dóbr wyższego rzędu, ważniejszych od interesu wymiaru sprawiedliwości, uzasadnia wprowadzenie pewnych utrudnień i ograniczeń w dowodzeniu. Zakazy dowodowe zabraniają przeprowadzenia w ogóle danego dowodu lub nie pozwalają na jego przeprowadzenie w pewnych warunkach. Podstawą zakazu dowodowego powinien być zawsze wyraźny przepis ustawy.

4.2.Bezwzględne zakazy dowodowe.

• mogą zabraniać przeprowadzenia jakiegokolwiek dowodu na daną okoliczność - zakaz bezwzględny zupełny

• mogą zabraniać przeprowadzenia dowodów w pewnych warunkach, korzystania z określonego źródła lub środka dowodowego, uzyskiwania środka dowodowego w określony sposób, czyli zakazywać dowodzenia za pomocą pewnych dowodów bądź z zastosowaniem danych metod - zakaz bezwzględny niezupełny.

Do bezwzględnych zupełnych zakazów dowodowych zaliczamy:

• zakaz dowodzenia prawa lub stosunku prawnego wbrew ustaleniom konstytutywnego (kształtującego) rozstrzygnięcia innego sądu, które wiąże sąd karny,

• zakaz dowodzenia przebiegu narady i głosowania nad orzeczeniem, które objęte są tajemnicą nie podlegającą uchyleniu,

• zakaz dowodzenia zasadności lub bezzasadności uprzedniego prawomocnego skazania jako okoliczności decydującej o powrocie do przestępstwa. Recydywę należy ustalić w oparciu o wiążące sąd prawomocne orzeczenia skazujące,

• zakaz wykorzystywania i odtwarzania uprzednio złożonych zeznań osoby, która następnie, jednak nie później niż przed rozpoczęciem pierwszego zeznania w postępowaniu sądowym, skorzysta z prawa do odmowy składania zeznań, przysługującego jej z mocy ustawy albo na skutek zwolnienia jej od zeznawania na podstawie art. 185 k.p.k.,

• zakaz przeprowadzania jakiejkolwiek czynności dowodowej, zmierzającej do ujawniania okoliczności objęcia świadka koronnego i osoby mu najbliższej ochroną osobistą lub pomocą w postaci zmiany miejsca pobytu, zatrudnienia, wydania nowych dokumentów tożsamości lub przy wykorzystywaniu innych form pomocy.

Bezwzględne niezupełne zakazy dowodowe możemy wyróżniać opierając się na różnych kryteriach.

1. bezwzględne ( bezwarunkowe )- takie, które nigdy nie mogą być uchylone

a. przesłuchanie w charakterze świadka

- tajemnica obrończa- obrońcy lub adwokata działającego na podstawie Art. 245 §1, co do faktów, o których dowiedział się udzielając porady prawnej lub prowadząc sprawę ( Art. 178 pkt 1 )

← Wartością społecznie istotną jest prawo do obrony ( Art. 42 ust. 2 K. )

Nie ma znaczenia, czy obrońca podjął się później obrony w danej sprawie.

- tajemnica spowiedzi- duchownego, co do faktów, o których dowiedział się na spowiedzi ( Art. 178 pkt 2 )

← Wartością społecznie istotną jest wolność religii ( Art. 53 K. )

- osób zobowiązanych do zachowania tajemnicy w zakresie ochrony zdrowia psychicznego na okoliczność przyznania się ( wobec nich ) osoby z zaburzeniami psychicznymi do popełnienia czynu zabronionego ( Art. 52 ust. 1 ustawy z 1994 o ochronie zdrowia psychicznego )

b. inny sposób korzystania ze źródeł dowodowych

- zakaz powoływania w charakterze biegłego ( Art. 196 §1 )

- obrońców,

- duchownych

- lekarza z zakresu ochrony zdrowia psychicznego

- osób najbliższych oskarżonego

- osób pozostających z oskarżonym w szczególnie bliskim stosunku osobistym

- osób powołanych w charakterze świadków,

- osób będących świadkami czynu

- osób, co do których stosuje się odpowiednio przyczyny wyłączenia sędziego z Art. 40 §1 pkt 1-3 i 5.

- zakaz wykorzystywania opinii złożonej przez biegłego, wobec którego po powołaniu ujawniły się ww. powody uzasadniające niepowoływanie go w tym charakterze ( opinia taka nie stanowi dowodu )- Art. 196 §2.

- zakaz korzystania z oświadczeń oskarżonego dotyczących zarzucanego mu czynu, złożonych wobec ( Art. 199 ).

- jakiegokolwiek biegłego lub

- lekarza udzielającego mu jakiejkolwiek pomocy medycznej

- zakaz wykorzystywania przy przesłuchiwaniu oskarżonego oświadczeń tej osoby złożonych uprzednio w charakterze świadka ( arg. z Art. 391 §2 w zw. z Art. 389 §1 )

c. uzyskiwanie oświadczenia dowodowego przy zastosowaniu niedopuszczalnych metod przesłuchiwania

- zakaz wpływania na wypowiedź za pomocą:

- przymusu albo

- groźby bezprawnej

- zakaz stosowania hipnozy, środków chemicznych ( narkoanalizy ) oraz środków technicznych (wariograf, poligraf) wpływających na procesy psychiczne przesłuchiwanego lub mających na celu kontrolę nieświadomych reakcji jego organizmu w związku z przesłuchaniem ( Art. 171 §5 ust. 2 )

- zakaz stosowania jakichkolwiek innych metod wyłączających swobodę wypowiedzi ( Art. 171 §7 )

Zasada zakazu spożywania owoców zatrutego drzewa ( FRUITS OF POSIONED TREE )- znana w systemie amerykańskim ( przez prawo polskie nie przyjęta )- eliminuje z postępowania nie tylko dowód dotknięty bezpośrednio wadą, ale i uzyskane za jego pomocą dowody dalsze.

Przykład: podejrzany był bity na Komendzie Policji, przyznał się do zarzucanego mu czynu ( podrabianie pieniędzy) i dodatkowo wskazał miejsce, gdzie te pieniądze są ukryte- mieszkanie kolegi. Dowodem bezpośrednio dotkniętym wadą są wyjaśnienia oskarżonego ( przyznanie się do popełnienia czynu zabronionego ), dowodem "zatrutym" będzie dowód rzeczowy- podrabiane banknoty w mieszkaniu kolegi. Wg prawa amerykańskiego oba dowody są wyeliminowane, wg prawa polskiego- tylko ten pierwszy.

- nie mogą stanowić dowodu wyjaśnienia złożone przez podejrzanego, mającego być świadkiem koronnym, a qobejmujące ważne informacje, jeżeli ostatecznie prokurator o to nie wystąpi, albo sąd odmówi dopuszczenia dowodu z zeznań świadka koronnego ( Art. 6 usk )

d. zakaz zastępowania wyjaśnień i zeznań treścią pism, zapisków lub notatek urzędowych ( Art. 174 )

e. wyjaśnienia, zeznania oraz oświadczenia złożone w warunkach wyłączających swobodę wypowiedzi ( Art. 171 §7 )

Należy odróżnić:

a. swobodne wypowiedzenie się ( Art. 171 §1 )- spontaniczność wypowiedzi- w granicach określonych celem innej czynności, dopiero potem można zadawać pytania zmierzające do uzupełnienia, wyjaśnienia lub kontroli wypowiedzi

b. swobodę wypowiedzi

Brak swobody wypowiedzi- zaistnienie takich warunków, które powodują, że formułując swą wypowiedź przesłuchiwany ma na uwadze inne okoliczności towarzyszące przesłuchaniu, tak, że wypowiedź ta nie jest wyrazem tylko jego woli, gdyż jest ona skrępowana przez owe okoliczności, albo znajduje się w stanie, w którym nie może panować nad swoją wolą.

Tryb wyłączenia nielegalnego dowodu z procesu karnego nie ma regulacji ustawowej.

4.3.Względne zakazy dowodowe.

Zakazy dowodowe o charakterze względnym uniemożliwiają przeprowadzenie dowodu w pewnych sytuacjach. Zasadniczo więc dany dowód jest w ogóle dopuszczalny, ale w pewnych warunkach ustawodawca zakazuje jego przeprowadzania, biorąc w obronę inne wartości.

zakres podmiotowy zakazu	zakres przedmiotowy zakazu	uchylenie
osoba najbliższa dla oskarżonego (Art. 182 §1 )	całość okoliczności objętych wiedzą świadka	- wola osoby
osoba, która w innej sprawie jest oskarżona o współudział w przestępstwie objętym postępowaniem ( Art. 182 §3 )	całość okoliczności objętych wiedzą świadka	- wola osoby
osoba pozostająca z oskarżonym w szczególnie bliskim stosunku osobistym ( Art. 185 )	całokształt okoliczności objętych wiedzą świadka	- gdy organ procesowy nie zwolni jej z obowiązku składania zeznań
osoba korzystająca z immunitetu dyplomatycznego ( Art. 581 §1 )	całokształt okoliczności objętych wiedzą świadka/biegłego/tłumacza	- wola osoby a. z inicjatywy własnej b. na wniosek
osoba korzystająca z immunitetu konsularnego ( Art. 582 §1 )	- okoliczności, których zeznania lub opinii mają dotyczyć, związane są z wykonywaniem przez te osoby czynności urzędowych lub służbowych, - inne okoliczności ( na zasadzie wzajemności ), - przedstawienie korespondencji i dokumentów odnoszących się do pełnionych funkcji	- wola osoby a. z inicjatywy własnej b. na wniosek
osoba zobowiązana do zachowania tajemnicy państwowej ( Art. 179 )- ustawa z 1999 o ochronie informacji niejawnych	okoliczności, na które rozciąga się obowiązek zachowania tajemnicy państwowej	- zgoda uprawnionego organu przełożonego ( naczelnego organu administracji rządowej ) a. na wniosek prokuratora ( w postępowaniu przygotowawczym ) b. na wniosek sądu ( w postępowaniu sądowym ) c. zwolnienie obowiązkowe, chyba że złożenie zeznania wyrządzić może poważną szkodę państwu
osoba zobowiązana do zachowania tajemnicy służbowej ( Art. 180 §1 )- ustawa z 1999 o ochronie informacji niejawnych	okoliczności, na które rozciąga się obowiązek zachowania tajemnicy służbowej	- wola osoby - sąd - prokurator
osoba zobowiązana do zachowania tajemnicy zawodowej ( związanej z wykonywaniem zawodu lub funkcji ) I stopnia ( Art. 180 §1 )	okoliczności, na które rozciąga się obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej I stopnia	- wola osoby - sąd, - prokurator
adwokat ( Art. 180 §2 )	Zasada: wszystko, o czym adwokat dowiedział się w związku z udzielaniem pomocy prawnej ( Art. 6 ust. 1 ustawy- prawo o adwokaturze ) Wyjątek: tajemnica obrończa	- sąd Przesłanki: - jest to niezbędne dla dobra wymiaru sprawiedliwości, - charakter subsydiarny- okoliczność nie może być ustalona na podstawie innego dowodu Tryb Na wniosek prokuratora Termin 7 dni od daty doręczenia wniosku prokuratora Forma Postanowienie, wydawane na posiedzeniu bez udziału stron Zaskarżalność Tak- zażaleniem
radca prawny ( Art. 180 §2 )	Zasada: wszystko, o czym radca prawny dowiedział się w związku z udzielaniem pomocy prawnej ( Art. 3 ustawy z 1982 o radcach prawnych ), Wyjątek: tajemnica obrończa ( objęta bezwzględnym zakazem ( Art. 178 pkt 1 )	jw
notariusz ( Art. 180 §2 )	Zasada: - okoliczności sprawy, o których notariusz się dowiedział ze względu na wykonywane czynności notarialne ( Art. 18 ustawy z 1991- prawo o notariacie ), jeśli: - ich ujawnienie zagraża ważnemu interesowi prywatnemu lub - ich ujawnienie zagraża dobru państwa Wyjątek: informacje udostępniane odpowiednim organom na podstawie przepisów o przeciwdziałaniu wprowadzaniu do obrotu finansowego wartości pochodzących z nieudokumentowanych lub nielegalnych źródeł	jw.
lekarz/lekarz dentysta ( Art. 180 §2)	Zasada: wszelkie informacje związane z pacjentem i uzyskane w związku z wykonywanie zawodu ( Art. 40 ust. 1 ustawy z 1996 o zawodzie lekarza i lekarza dentysty, Wyjątek: ( Art. 40 ust. 2 ) - gdy jej zachowanie może stwarzać niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia pacjentów lub innych osób lub - ujawnienie tajemnicy jest niezbędne dla dalszego leczenia pacjenta u innego lekarza lub dla celów naukowych - tajemnica psychiatryczna ( objęta zakazem bezwzględnym- Art. 52 ust. o ochronie zdrowia psychicznego ) - tajemnica z Art. 199 ( objęta zakazem bezwzględnym )	jw.
dziennikarz/inne osoby zatrudnione w redakcjach i wydawnictwach (Art. 180 §2 )	Art. 16 ustawy z 1984- prawo prasowe - dane umożliwiające identyfikację autora materiału prasowego, listu do redakcji lub innego materiału o podobnym charakterze, jak również innej osoby udzielającej informacji opublikowanej lub przeznaczonej do publikacji ( nie dotyczy dziennikarza - zakaz bezwzględny ) Wyjątek: gdy osoby te nie zastrzegły sobie nieujawniania tych danych - wszelkie informacje, których ujawnienie mogłoby naruszyć chronione prawem interesy osób trzecich ( dotyczy wszystkich )Wyjątek: ( od obu punktów ) gdy przekazywana informacja odnosi się do przestępstw, odnośnie których istnieje prawny obowiązek zawiadamiania	jw

5.Systematyka dowodów.

• dowody osobowe - czyli pochodzące od człowieka żyjącego (oskarżonego, świadka, biegłego),

• dowody rzeczowe - czyli pochodzące od rzeczy - także od zwłok ludzkich - w najszerszym tego słowa znaczeniu,

• dowody pierwotne - pochodzące od źródła dowodowego, które zetknęło się bezpośrednio z faktem udowodnionym (np. wyjaśnienia oskarżonego, zeznania świadka naocznego, oryginał dokumentu dotyczącego czynu zabronionego),

• dowody pochodne - mamy z nimi do czynienia wówczas, gdy między źródłem dowody wykorzystywanym w procesie karnym, a faktem udowadnianym istniało jakieś ogniwo (ogniwa) pośredniczące (np. świadek ze słyszenia, opinia biegłego, kopia dokumentu),

• dowody bezpośrednie - dotyczą wprost faktu głównego - popełnionego przestępstwa,

• dowody pośrednie - zwane niekiedy poszlakowymi, dotyczą jedynie faktu dowodowego. Dowody poszlakowe mogą być podstawą wydania wyroku, ale tylko wtedy, gdy występują łącznie z innymi dowodami bezpośrednimi albo, gdy wszystkie poszlaki są ze sobą ściśle powiązane, tworzą łańcuch poszlak, z których wynikać będzie jednoznacznie rozwikłanie kwestii faktu głównego. Łańcuch ten musi być nierozerwalny (między poszlakami nie ma ,,luk” czy ,,przerw”), a wszystkie dowody poszlakowe musza zostać uznane za wiarygodne,

• dowody pojęciowe - posiadające treść intelektualną (wyjaśnienia, zeznania, opinia, treść dokumentu czy nagrania zainteresowanego na taśmie),

• dowody zmysłowe - istotne znaczenie odgrywają właściwości danego obiektu, poznawane za pomocą zmysłów (właściwości ciała, miejsca, rzeczy),

• dowody ścisłe - przeprowadzane w formie określonej w przepisach prawa dowodowego,

• dowody swobodne - nieformalne, nie przeprowadzane ściśle według reguł prawa dowodowego i nie wymagające utrwalenia w formie protokołu, np. oświadczenia uczestników procesu składane poza formalnym przesłuchaniem. Podstawą rozstrzygnięcia o winie i karze powinny być wyłącznie dowody ścisłe,

• dowody z przypadku - powstałe w sposób naturalny, niezależnie od postępowania karnego,

• dowody z przeznaczenia - tworzone specjalnie na użytek procesu karnego w celu udowodnienia danego faktu,

• dowody obciążające - udowadniają tezy oskarżenia,

• dowody odciążające - wskazują na okoliczności korzystne dla oskarżonego,

• dowody nazwane - wymienione w przepisach prawa dowodowego,

• dowody nienazwane - nienormowane w przepisach prawa, ale przydatne do stwierdzenia danej okoliczności relatywnej dla meritum sprawy.

6.Postępowanie dowodowe.

Proces dowodzenia:

Na proces dowodzenia składa się zespół czynności podejmowanych w zasadzie juz od momentu wszczęcia postępowania karnego a trwających do jego prawomocnego zakończenia. Z dowodzeniem stykamy się także i później, gdy dojdzie do postępowania toczącego się na skutek zaskarżenia prawomocnego orzeczenia nadzwyczajnym środkiem zaskarżenia, a także w postępowaniu przygotowawczym, trwającym po uchyleniu orzeczenia przez sąd kasacyjny bądź wznowieniowy.

Etapy postępowania:

W postępowaniu dowodowym możemy wyróżnić następujące etapy:

• poszukiwanie dowodów,

• ich zabezpieczenie,

• wprowadzenie do procesu,

• wykorzystanie,

• czasem najpierw musi nastąpić weryfikacja, a następnie ocena przeprowadzonych dowodów.

6.1. Przedmiot postępowania dowodowego (dowodzenia).

Przedmiot dowodzenia, fakt główny:

Przedmiotem dowodzenia w procesie karnym jest to, co wymaga ustalenia za pomocą dowodów, czyli okoliczności natury faktycznej oraz okoliczności natury prawnej. Przedmiotem dowodzenia są więc przede wszystkim fakty, które mają znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy. W procesie dowodzenia wykazuje się istnienie lub nieistnienie danej okoliczności i jej prawdziwość. Zasadniczym przedmiotem dowodzenia w procesie karnym jest fakt główny, czyli fakt przestępstwa.

Fakty uboczne:

Oprócz faktu głównego dowodzeniu podlegają również fakty uboczne dowodowe (np. poszlaki), na podstawie których możemy wnioskować o istnieniu lub nieistnieniu faktu głównego, istotnego dla rozstrzygnięcia.

Dowodzenie prawa:

Dowodzeniu w zasadzie nie podlega prawo (w myśl zasady - sąd zna prawo). Dopuszcza się niekiedy dowodzenie prawa obcego, czy niektórych działów prawa krajowego, a także prawa zwyczajowego.

6.2.Udowodnienie i uprawdopodobnienie.

Udowodnienie:

Podstawę decyzji procesowych dotyczących meritum sprawy stanowią fakty udowodnione. W postępowaniu dowodowym staramy się udowodnić te okoliczności, na podstawie których dochodzi do rozstrzygnięcia. Udowodnienie oznacza taki stan, w którym uzyskujemy pewność co do poznania pewnych faktów i to zarówno w sensie obiektywnym (każdy oceniające dane fakty rozsądnie jest przekonany o ich prawdziwości), jak i subiektywny (organ procesowy jest również przekonany o prawdziwości danych faktów).

Uprawdopodobnienie:

Nie zawsze jednak w procesie karnym wymagany jest tak wysoki stopień poznania rzeczywistości, jakim jest udowodnienie. Niekiedy bowiem wystarcza tylko uprawdopodobnienie. W takim przypadku wystarczy zaistnienie pewnego stanu prawdopodobieństwa. Nie wymaga się przekonania o istnieniu lub nieistnieniu pewnych faktów, wystarczy, że istnieje tylko pewna możliwość ich wystąpienia lub brak wystąpienia.

O ile udowodnienie wymagane jest dla rozstrzygnięcia o winie i karze, o tyle uprawdopodobnienie wystarczy dla rozpatrzenia innych kwestii - kwestii wypadkowych, incydentalnych, ubocznych, formalnych, na przykład dla orzeczenia o środkach zapobiegawczych, otwarcia zwłok lub dokonania przeszukania pomieszczeń albo innych miejsc.

6.3. Ciężar dowodu

Obowiązek dowodzenia:

Istotne znaczenie w procesie karnym ma kwestia, do którego uczestnika procesu należy powinność dowodzenia faktów. Obowiązek dowodzenia, czyli powinność przeprowadzenia dowodów na korzyść i na niekorzyść oskarżonego, ciąży z mocy ustawy na organach procesowych zarówno w postępowaniu przygotowawczym, jak i sądowym.

Ciężar dowodu:

Od obowiązku dowodzenia należy odróżnić ciężar dowodu, czyli powinność dowodzenia we własnym interesie. Możemy mówić o ciężarze dowodu w znaczeniu formalnym, gdy powinność dowodzenia obciążą tylko osobę, która daną tezę wysunęła i tylko ona może ją udowodnić; nie ma znaczenia to że tezę tę dowiodłaby inna strona procesu. W polskiej procedurze karnej występuje ciężar dowodu w znaczeniu materialnym. Oznacza to, że daną tezę dowodową może dowodzić którakolwiek ze stron procesu, chociaż konsekwencje nieudowodnienia obciąża stronę która tę tezę wysunęła. Ciężar dowodu obciąża więc stronę, która jest dotknięta niekorzyścią z nieudowodnienia danej tezy. Ciężar dowodowy w zasadzie nie dotyczy więc oskarżonego, ani jego obrońcy. Chociaż, jeśli wyróżnimy ciężar dowodu w znaczeniu prakseologicznym, który obciąża każdego kto coś twierdzi, to dotyczyć on będzie także strony biernej procesu. Będzie on jednak związany z realizacją gwarancji procesowej oskarżonego, a mianowicie prawa do czynnej obrony jeśli oczywiście oskarżony dobrowolnie na taką obronę się zdecyduje.

Wyjątki od reguł rozkładu ciężaru dowodu:

Prezes sądu wzywa oskarżonego do składania wniosków dowodowych w terminie 7 dni od doręczenia mu aktu oskarżenia. Niepodporządkowanie się wezwaniu nie pociąga za sobą ani kary porządkowej, ani oddalenia wniosków dowodowych tylko na tej podstawie, że są spóźnione. Jedynym następstwem niewykorzystania przez oskarżonego inicjatywy dowodowej mogą być nieprzychylne dla niego ustalenia faktyczne. Należy zwrócić uwagę na to, że jeżeli ciężar dowodu w znaczeniu materialnym przechodzi na oskarżonego to tylko co do okoliczności wskazujących na jego niewinność, nigdy na winę. Ponadto, nigdy nie obciąża on oskarżonego w takim zakresie, w jakim obciąża oskarżyciela. Rozciąga się bowiem tylko na pewne okoliczności, a więc nigdy całkowicie nie zwalnia procesowego przeciwnika oskarżonego z powinności dowodzenia. Ciężar dowodu rozkłada się po połowie między obie strony i nigdy nie obarcza oskarżonego w całości. Pierwszeństwo w wykazaniu okoliczności obciążających ma zawsze strona przeciwna, nigdy oskarżony, na którego w razie nieudowodnienia tych okoliczności przez przeciwnika ciężar dowodu nie przechodzi. Ciężar dowodu w znaczeniu materialnym przechodzi na oskarżonego w wypadku wyraźnie wskazanym przez ustawę, a mianowicie w sprawie o zniesławienia. Określenie w odrębnym przepisie znamienia nieprawdziwości zarzutu i ujęcie go od strony jego braku, nieprzezwyciężalne trudności dowodowe oraz ochrona interesów osoby pomówionej, to główne argumenty przedstawione na poparcie takiego uregulowania. Względy słuszności i sprawiedliwości nakazują nałożyć na oskarżonego materialny ciężar udowodnienia prawdziwości zarzutu. Nie stanowi o dowodzie nieprawdziwości, ale o dowodzie prawdy, ci może być uzasadnione i tym, iż fakt pozytywny jest łatwiej udowodnić niż fakt negatywny.

6.4. Ułatwienia w postępowaniu dowodowym.

Notoryjność:

W postępowaniu dowodowym zdarza się, iż udowodnienie pewnych kwestii nie jest wymagane, dlatego że uznano to za zbyteczne. Nie wymagają dowodu fakty powszechnie znane (notoryjność powszechna) oraz fakty znane z urzędu (notoryjność urzędowa), z tym że w tym ostatnim wypadku należy na nie zwrócić uwagę stronom. Oczywiście notoryjność powszechna i urzędowa nie wyłącza dowodu przeciwnego.

Domniemania:

Innym rodzajem ułatwień w postępowaniu dowodowym są domniemania. Na domniemania składa się fakt domniemany (fakt wysnuty z innego faktu) oraz podstawa domniemania (fakt stwarzający wysokie prawdopodobieństwo tego innego faktu). Domniemania umożliwiają dotarcie do prawdy dzięki temu, że korzystamy ze swej wiedzy i doświadczenia życiowego, że obserwujemy rzeczywistość i potrafimy dostrzegać pewne prawidłowości, związki i relacje między faktami. Dzięki domniemaniom proces karny ulega skróceniu, gdyż niepotrzebna okazuje się żmudna formalna procedura przeprowadzenia dowodu na daną okoliczność.

Wyróżniamy domniemania faktyczne nieunormowane w przepisach prawa oraz domniemania prawne wynikające wprost z ustawy. Domniemania faktyczne mogą być zawsze obalone przeciwdowodem, a domniemania prawne mogą być niekiedy ograniczone w tym zakresie i nie znoszą dowodu przeciwnego.

6.5. Tryb dowodzenia.

6.5.1.Czynności zmierzające do znalezienia oraz zabezpieczenia dowodu.

Czynności poszukiwawcze:

Zabezpieczenie i przeprowadzenie dowodu musi poprzedzać jego znalezienie. Do czynności poszukiwawczych zaliczamy: przeszukanie i zatrzymanie rzeczy, kontrolę korespondencji i przesyłek oraz kontrolę i utrwalenie rozmów, poszukiwanie osób, a także oględziny, gdy prowadzimy je jednocześnie z zamiarem znalezienia dowodów. Poszukiwanie dowodów ma miejsce przede wszystkim w pierwszym stadium procesu w postępowaniu przygotowawczym i jest zadaniem organów prowadzących to postępowanie. Sąd jednak również ma prawo poszukiwać dowodów, chyba że usunięcie braków dowodowych powodowałoby znaczne trudności lub wiązałoby się z niemożnością wydania prawidłowego z w rozsądnym terminie. W pierwszym przypadku sąd zwraca sprawę prokuratorowi do postępowania przygotowawczego, o ile braki dowodowe dostrzeże przed rozpoczęciem przewodu sądowego. Natomiast w drugim przypadku, po rozpoczęciu przewodu, zakreśla oskarżycielowi publicznemu termin do przedstawienia dowodów.

Wydanie rzeczy:

Rzeczy mające stanowić dowód w sprawie lub podlegające zajęciu w celu zabezpieczenia kar majątkowych, środków karnych o charakterze majątkowym albo roszczeń o naprawienie szkody, należy wydać na żądanie prokuratora lub sądu, a w wypadkach niecierpiących zwłoki także na żądanie policji. Osobę, u której rzecz się znajduje, wzywa się najpierw do jej dobrowolnego wydania, a w razie odmowy można rzecz odebrać.

Przeszukanie:

W celu wykrycia, zatrzymania lub przymusowego doprowadzenia osoby podejrzanej, jak również w celu znalezienia rzeczy, które mogą być dowodem w sprawie lub podlegających zajęciu, przeprowadza się przeszukanie pomieszczeń i innych miejsc oraz osoby, jej odzieży i podręcznych przedmiotów, jeśli istnieją uzasadnione podstawy, że osoba podejrzana lub rzeczy tam się znajdują. Przeszukania dokonuje prokurator albo policja na polecenie sądu lub prokuratora, a w przypadkach wskazanych w ustawie także inny organ. Przystępując do przeszukania pomieszczeń lub miejsc należących do instytucji państwowej lub samorządowej należy powiadomić kierownika tej instytucji lub jego zastępcę albo organ nadrzędny i dopuścić ich do przeszukania. Przeszukanie pomieszczeń wojskowych może nastąpić tylko w obecności dowódcy jednostki lub osoby przez niego wyznaczonej. Przy przeszukaniu innych lokali, w tym np. mieszkalnych, ma prawo być obecna osoba, u której prowadzi się przeszukanie oraz inna wskazana przez nią osoba, o ile nie uniemożliwia kub nie utrudnia w istotny sposób podejmowanie czynności, a także osoba przybrana przez prowadzącego czynność. Przed rozpoczęciem przeszukania należy poinformować osobę, u której ma ono nastąpić, o jego celu oraz wezwać ją do wydania poszukiwanych rzeczy. Dopiero w razie odmowy wydania rzeczy można przystąpić do penetrowania interesującego dla sprawy obiektu.

Dokumenty zawierające tajemnicę chronioną prawem - takie dokumenty bez odczytywania niezwłocznie przekazać prokuratorowi lub sądowi w opieczętowanym opakowaniu. Ograniczenie to nie obowiązuje tylko w odniesieniu do pism, których posiadaczem jest osoba podejrzana, a także innych dokumentów o charakterze osobistym, których jest ona posiadaczem, autorem lub adresatem.

Przedmioty wydane lub znalezione w czasie przeszukania należy po dokonaniu oględzin i sporządzeniu opisu zabrać albo oddać na przechowanie osobie godnej zaufania z zaznaczeniem obowiązku zwrotu na każde żądanie organu prowadzącego postępowanie. Tak samo należy postąpić, jeśli w trakcie przeszukania znalezione zostaną przedmioty mogące stanowić dowód innego przestępstwa niż to, w sprawie którego prowadzonego było przeszukanie osoby lub rzeczy, których posiadanie jest zabronione.

Na postanowienie dotyczące przeszukania i zatrzymania rzeczy oraz na inne czynności w trakcie prowadzenia przeszukania i zatrzymania rzeczy służy zażalenie osobom, których prawa zostały naruszone. Od przeszukania procesowego należy odróżnić pozaprocesowe przypadki kontroli osób oraz rzeczy lub środków transportu.

Przeszukanie oraz odebranie rzeczy mają przymusowy charakter. Można bowiem prowadzić te czynności wbrew woli osoby, u której są podejmowane, a nawet zastosować środki przymusu bezpośredniego.

Kontrola i utrwalanie korespondencji i rozmów:

Dowodowych informacji o przestępstwie można także poszukiwać kontrolując korespondencję, przesyłki, wykazy połączeń telekomunikacyjnych lub innych przekazów informacji, w tym korespondencji przesyłanej pocztą elektroniczną. Udostępnienie tych danych przez urzędy, instytucje i inne podmioty prowadzące działalność pocztową lub telekomunikacyjną następuje na mocy postanowienia sądu lub prokuratora.

Wykrycie oraz uzyskanie dowodów, a także zapobieżenie popełnieniu przestępstwa jest możliwe dzięki kontroli i utrwalaniu rozmów, czyli podsłuchowi procesowemu. Po wszczęciu postępowania zarządzany jest on przez sąd na wniosek prokuratora, a w wypadkach niecierpiących zwłoki przez samego prokuratora, który jednak musi zwrócić się w terminie 3 dni do sądu z wnioskiem o zatwierdzenie wydanego postanowienia. Sąd ma 5 dni na podjęcie decyzji w tej kwestii. Gdyby sąd nie zdołał wydać decyzji w ciągu 5 dni, to podsłuch nadal jest legalny i jego zatwierdzenie po upływie tego terminu będzie skuteczne. Podsłuch można stosować wobec osoby podejrzanej, oskarżonego, pokrzywdzonego lub wobec innej osoby, z którą oskarżony może się kontaktować, albo która może mieć związek ze sprawcą lub z grożącym przestępstwem. Nie może być natomiast zarządzany w ramach czynności sprawdzających niebędących częścią postępowania.

Kontrola może trwać 3 miesiące. Istnieje możliwość przedłużenia jej na kolejne 3 miesiące. Powinna ona zakończyć się po ustaniu przyczyn, dla których była zarządzona, najpóźniej z upływem okresu, na który była zarządzona. Prawo odtwarzania zapisów ma sąd lub prokurator, a w wypadkach niecierpiących zwłoki, za zgodą sądu lub prokuratora Policja. Natomiast zapoznawanie się z rejestrem rozmów, czyli bilingiem prawo ma sąd lub prokurator.

6.5.2.Włączenie dowodu do procesu.

Dopuszczenie dowodu z urzędu:

Dowody wprowadzone są do procesu albo na wniosek strony bądź z urzędu. W postępowaniu przygotowawczym zasadniczo dominuje działalność dowodowa podejmowana przez organy prowadzące to postępowanie z urzędu. Zebrany w tym stadium materiał dowodowy, jeśli sprawa trafi do stadium jurysdykcyjnego, zostaje przekazany sądowi w ramach ,,akt postępowania przygotowawczego”. Nie oznacza to wcale, że do stadium sądowego automatycznie wprowadzono dowody. Bowiem dopiero na mocy decyzji sądu materiały zgromadzone w postępowaniu przygotowawczym mogą zostać włączone w poczet dowodów, które posłużą za podstawę rozstrzygnięcia.

Wniosek dowodowy rozpatruje organ procesowy. Może on wniosek uwzględnić albo też oddalić.

Oddalenie wniosku:

Wniosek podlega oddaleniu jeżeli:

• przeprowadzenie dowodu jest niedopuszczalne - zakazy dowodowe,

• okoliczność, która ma być udowodniona nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy albo jest już udowodniona zgodnie z twierdzeniem wnioskodawcy,

• dowód jest nieprzydatny dla stwierdzenia danej okoliczności, np. nie ma sensu powoływać danej osoby na świadka, skoro z góry z pewnością wiadomo, że nie ma ona żadnych informacji istotnych dla meritum sprawy,

• dowodu nie da się przeprowadzić, np. świadek zmarł,

• wniosek dowodowy w sposób oczywisty zmierza do przedłużenia postępowania. Ta podstawa ma zapobiegać taktyce stron zmierzającej do przeciągania w sposób nieuzasadniony procesu poprzez składanie wniosku dowodowego. W razie jakichkolwiek wątpliwości co do tego, że intencją strony składającej wniosek jest wyłącznie przedłużenie postępowania, dowód należałoby jednak dopuszczać.

Oddalenie wniosku dowodowego następuje w formie postanowienia.

Zakaz antycypacji dowodu:

Przepisy kodeksu postępowania karnego wprowadzają zakaz antycypacji dowodu, co oznacza, że nie można oddalić wniosku dowodowego na tej tylko podstawie, iż dotychczasowe dowody wykazały przeciwieństwo tego, co wnioskodawca zamierza udowodnić.

6.5.3. Sposoby przeprowadzenia dowodów.

Przeprowadzenie dowodu polega na sposobie jego wykorzystania w procesie karnym.

Przesłuchanie:

Jedną z form przeprowadzania dowodów jest przesłuchanie. Jest to sposób przeprowadzenia dowodu z osobowych źródeł dowodowych, czyli oskarżonego, świadka i biegłego. Przesłuchanie rozpoczyna się od tzw. fazy wstępnej, w trakcie której przede wszystkim potwierdza się tożsamość przesłuchiwanego, poucza o prawach oraz obowiązkach związanych z jego rolą procesową podczas przesłuchania. Przesłuchanie co do meritum sprawy składa się z dwóch faz: wypowiedzi spontanicznej oraz pytań szczegółowych.

Konfrontacja:

Szczególnym sposobem przesłuchania jest konfrontacja. Polega ona na jednoczesnym przesłuchaniu zasadniczo 2 osób w celu wyjaśnienia sprzeczności w ich wyjaśnieniach, zeznaniach czy opinii.

Okazanie:

Osobie przesłuchiwanej można okazywać inną osobę, jej wizerunek lub rzecz w celu jej rozpoznania. Wówczas przesłuchanie również nabiera swoistego charakteru. Okazanie powinno przeprowadzić się tak, aby wyłączyć sugestię, a w razie potrzeby także w sposób uniemożliwiający rozpoznanie osoby przesłuchiwanej przez osobę, która jest rozpoznawana. Obowiązuje reguła okazywania obiektów w grupie.

Oględziny:

W celu przekonania sie o cechach lub właściwościach ludzkiego ciała, rzeczy lub miejsca, w razie potrzeby dokonuje się oględzin dla celów dowodowych.

Najczęściej przeprowadzanymi oględzinami miejsca są te, które mają za przedmiot badania miejsce zdarzenia przestępnego.

Oględzinom i badaniom w celach dowodowych obowiązany jest poddać się oskarżony i osoba podejrzana. Dla celów dowodowych można również poddać świadka, za jego zgodą, oględzinom ciała i badaniu lekarskiemu lub psychologicznemu. Jeśli karalność zależy od stanu zdrowia pokrzywdzonego, nie może on sprzeciwiać się oględzinom i badaniom niepołączonym z zabiegiem chirurgicznym lub obserwacją w zakładzie leczniczym.

Badania w celach eliminacyjnych:

W celu ograniczenia kręgu osób podejrzanych lub ustalenia wartości dowodowej ujawnionych śladów, można pobierać do badań tzw. materiał porównawczy, w postaci odcisków daktyloskopijnych, wymazów ze śluzówki policzków, włosów, próby pisma, zapachu, wykonać fotografię osoby lub dokonać utrwalenia jej głosu.

Wizja lokalna:

Zbliżona do oględzin jest wizja lokalna, która niekiedy nazywa się wtórnymi oględzinami. Wizja lokalna polega na zapoznaniu się organu procesowego z tym, w jaki sposób przebiegało zdarzenie przestępne. Ważne jest pokazanie na miejscu zdarzenia, jak w danym momencie wyglądało zachowanie sprawcy.

Eksperyment procesowy:

Od wizji lokalnej trzeba odróżnić eksperyment procesowy, który przeprowadza się w celu sprawdzenia okoliczności mających istotne znaczenie dla sprawy. Eksperyment może przybrać formę doświadczenia albo odtworzenia przebiegu zdarzeń lub ich fragmentu.

Formą przeprowadzenia dokumentu jest odczytanie w całości lub w części.

6.5.4.Ocena dowodów i dokonywanie ustaleń faktycznych.

Po przeprowadzeniu dowodów dokonuje się ich oceny zgodnie z dyrektywą swobodnej oceny dowodów. Ocena może dotyczyć każdego dowodu zaraz po przeprowadzeniu. Ponadto dokonuje sie oceny dowodów po przeprowadzeniu wszystkich dowodów w sprawie. Zanim jednak organ procesowy przejdzie do oceny, powinien jeszcze sprawdzić czy nie ma podstaw, by wyeliminować niektóre dowody z uwagi na to, że są dotknięte nieważnością, że są nielegalne, np. przeprowadzane wbrew zakazom dowodowym.

7.Klasyczne źródła i środki dowodowe.

7.1.Oskarżony i jego wyjaśnienia.

Wyjaśnienia oskarżonego:

Oskarżony jest stroną procesową, ale jednocześnie może być wykorzystany jako źródło dowodowe. Jego oświadczenia dowodowe nazywa się wyjaśnieniami. Wyjaśnienia oskarżonego to oświadczenia wiedzy, dostarczające przede wszystkim informacji istotnych dla meritum sprawy, czyli o znamionach danego typu czynu zabronionego, jego stronie podmiotowej i przedmiotowej, składanej w procesie karnym wobec organu procesowego ustnie, a w przypadkach wskazanych w ustawie także na piśmie, podlegające zaprotokołowaniu. Nie są wyjaśnieniami oświadczenia składane przez osobę zatrzymaną, aczkolwiek zapisywane są one do protokołu zatrzymania, który może być odczytywany w celach dowodowych. Oskarżony ma prawo, a nie obowiązek, składać wyjaśnienia. W każdej chwili może odmówić składania wyjaśnień lub odpowiedzi na poszczególne pytania bez podania dowodów. Oskarżony ma prawo składać wyjaśnienia co do każdego przeprowadzonego dowodu. Zasadą jest ustne składanie wyjaśnień. W postępowaniu przygotowawczym oskarżonemu należy jednak na jego żądanie lub żądanie jego obrońcy umożliwić w toku przesłuchania złożenie wyjaśnień na piśmie. Ważne jest to, że przesłuchujący podejmuje wszelkie środki, aby zapobiec porozumiewaniu się oskarżonego z innymi osobami w trakcie spisywania wyjaśnień. Wyjaśnienia może on spisać wyłącznie własnoręcznie albo przy użyciu urządzenia technicznego, np. na maszynie czy komputerze. Nie są wyjaśnieniami przedłożone przez oskarżonego (lub na jego prośbę przez inną osobę), pisma sporządzone poza procesem. Podobnie jak ustne przyznanie się lub zaprzeczeniu czynowi przez oskarżonego, złożone poza procesem, nie może być uznane za wyjaśnienia, co nie przekreśla możliwości dowodowego wykorzystania takiej informacji, jednak już w innej formie i charakterze. Pisemne wyjaśnienia, podpisane przez oskarżonego z zaznaczeniem daty stanowią załącznik do protokołu. Na rozprawie głównej istnieje możliwość spisania wyjaśnień tylko wtedy, gdy oskarżony jest głuchy lub niemy i wystarczający byłby pisemny kontakt z organem procesowym.

Fałszywe wyjaśnienia:

Oskarżony nie ponosi odpowiedzialności karnej za fałszywe wyjaśnienia. Przysługuje mu prawo do obrony, a zatem kłamstwo, które ma służyć takiej obronie nie jest penalizowane. Szczególnym rodzajem wyjaśnień są wyjaśnienia pomawiające, w których jeden ze współoskarżonych o przestępstwo zrzuca winę na drugiego współoskarżonego. Wydaje się, że jeśli fałszywe wyjaśnienia służą obronie oskarżonego, to należałoby jednak przychylić się do stanowiska, że musi pozostać on bezkarny, ponieważ realizuje gwarancje prawa do obrony przyznaną przez prawo, a zatem postępuje legalnie. Inna jest jednak sytuacja, gdy oskarżony fałszywie oskarża czy pomawia kogoś tylko przy okazji wyjaśnień i bronienia się, np. fałszywie pomawia daną osobę o popełnienie jakiegoś innego przestępstwa niemającego związku z jego sprawą i niemającemu w żaden sposób pomóc mu w realizacji obrony. Wówczas należałoby oskarżonego ścigać za pomówienie lub fałszywe oskarżenie.

Przyznanie się do winy:

Przyznanie się do winy niebudzące wątpliwości może być podstawą do skrócenia postępowania dowodowego. Wyjaśnienia złożone w postępowaniu przygotowawczym nie są z góry traktowane jako gorsze od tych złożonych przed sądem.

7.2. Świadek i jego zeznania.

Świadek faktyczny i procesowy:

Świadkiem w znaczeniu procesowym jest każda osoba wezwana przez organ procesowy do złożenia zeznań w toku procesu karnego. Od świadków procesowych trzeba odróżnić świadków faktycznych, czyli takich, którzy rzeczywiście posiadają informacje o danym fakcie, chociaż nie zostali formalnie wezwani do procesu jako świadkowie. Najczęściej, świadek faktyczny i procesowy będą pokrywać się w spełnianiu swych funkcji.

Obowiązki świadka:

Najważniejszymi obowiązkami świadka są:

• obowiązek stawiennictwa na wezwanie organu procesowego,

• obowiązek pozostawania do dyspozycji organu procesowego i obowiązek zeznawania,

• obowiązek złożenia przyrzeczenia - osoby głusze i nieme składają przyrzeczenie przez podpisanie tekstu przyrzeczenia,

• obowiązek mówienia prawdy - jego niezrealizowanie może pociągać za sobą odpowiedzialność karną za przestępstwo fałszywych zeznań.

Gwarancje procesowe:

Świadkowi przysługują także pewne gwarancje procesowe.

Do najważniejszych należy prawo do odmowy zeznań i możliwość uchylenia się od odpowiedzi na pytanie. Prawo do odmowy zeznań przysługuje osobie najbliższej dla oskarżonego. Prawo do odmowy zeznań trwa mimo ustania małżeństwa lub przysposobienia. Zeznań może także odmówić świadek, który w innej toczącej się sprawie jest oskarżony o współudział w przestępstwie objętym postępowaniem. Od odpowiedzi na pytanie świadek może uchylić się, jeżeli udzielenie odpowiedzi mogłoby jego lub osobę dla niego najbliższą na odpowiedzialność za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe. Świadek może też żądać, aby przesłuchano go na rozprawie z wyłączeniem jawności, jeśli treść zeznań mogłaby narazić na hańbę jego lub osobę dla niego najbliższą.

Od prawa do odmowy zeznań gwarantowanego przez ustawę i pozwalającego na odmowę zeznań bez podania przyczyny należy odróżnić zwolnienie od złożenia zeznań. Osobę pozostającą z oskarżonym w szczególnie bliskim stosunku osobistym można zwolnić od zeznawania lub udzielania odpowiedzi na pytanie, jeśli osoba taka o to wnosi. Osoba wnioskująca powinna przynajmniej uprawdopodobnić swe żądanie.

Ochronie bezpieczeństwa świadka służy instytucja świadka incognito. Jeśli zachodzi uzasadniona obawa niebezpieczeństwa dla życia, zdrowia, wolności albo mienia w znacznych rozmiarach świadka lub osoby dla niego najbliższej, sąd, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator, może wydać postanowienie o zachowaniu w tajemnicy okoliczności umożliwiających ujawnienie tożsamości świadka, w tym danych osobowych, jeżeli nie mają one znaczenia dla rozstrzygnięcia w sprawie. Postępowanie w tym zakresie toczy się bez udziału stron i jest objęte tajemnicą państwową. Na postanowienia o utajnieniu danych świadka, świadkowi i oskarżonemu przysługuje zażalenie w terminie 3 dni, a w postępowaniu przed sądem także prokuratorowi. Zażalenie prokuratora rozpoznaje sąd właściwy do rozstrzygnięcia sprawy.

W razie uwzględnienia zażalenia protokół przesłuchania świadka podlega zniszczeniu. Postępowanie odwoławcze jest objęte tajemnicą i toczy się bez udziału stron.

Świadka incognito przesłuchuje prokurator, a także sąd, który może zlecić wykonanie tej czynności jednemu z sędziów składu orzekającego. Przy przesłuchaniu przed sądem lub sędziom wezwanym mają prawo być obecni prokurator, a także oskarżony i jego obrońca, ale przesłuchanie zorganizowane jest w takim miejscu i w taki sposób, który uniemożliwia ujawnienie tożsamości świadka. Zeznania świadka incognito mogą stanowić pełnowartościowy dowód i podlegają swobodnej ocenie, pomimo że składane są w warunkach nie zapewniających pełnej kontradyktoryjności, a przez to mogą zagrażać pełnej realizacji prawa oskarżonego do obrony.

Poza kodeksem została unormowana instytucja świadka koronnego. Osoba, która uzyskała status świadka koronnego występuje w roli podejrzanego w odrębnym procesie, który został zawieszony. Ustawodawca przyjął, że podejrzany, którego można dopuścić do składania zeznań w charakterze świadka koronnego, musi łącznie spełniać następujące warunki:

• najpierw do chwili wniesienia aktu oskarżenia do sądu przekazać jako podejrzany w swoich wyjaśnieniach organowi prowadzącemu postępowanie informacje, które mogą przyczynić się do ujawnienia okoliczności przestępstwa, wykrycia pozostałych sprawców, ujawnienia dalszych przestępstw lub zapobieżenia im, a także ujawnić majątek swój oraz znany mu majątek pozostałych sprawców przestępstwa lub przestępstwa skarbowego,

• następnie zobowiązać się do złożenia przed sądem wyczerpujących zeznań dotyczących osób uczestniczących w przestępstwie oraz pozostałych wskazanych wyżej okoliczności.

Postanowienie w przedmiocie dopuszczenia dowodu z zeznań świadka koronnego wydaje sąd okręgowy właściwy dla miejsca prowadzenia postępowania przygotowawczego na wniosek prokuratora prowadzącego lub nadzorującego postępowanie przygotowawcze, po uzyskaniu zgody Prokuratora Krajowego. Sąd wydaje to postanowienie w ciągu 14 dni od dnia wpływu wniosku.

Ustawa nie wymaga, aby zakres wyjaśnień był wprost proporcjonalny do wagi popełnionego przestępstwa. Kryteria oceny takich wyjaśnień w praktyce są bardzo ostre i wymagają, aby treść wyjaśnień pozwalała na postawienie zarzutów i wniesienie aktu oskarżenia przeciwko współsprawcom. Status świadka koronnego może uzyskać jedynie podejrzany współdziałający w popełnieniu przestępstwa lub po jego dokonaniu, nie zaś każdy przestępca, który ma wiadomość o nie swoim czynie zabronionym. Nie ma nakazu ustawowego, aby w postępowaniu wystąpił tylko jeden świadek koronny. Po wydaniu postanowienia o dopuszczeniu dowodu z zeznań świadka koronnego sporządza się odpisy materiałów dotyczące tej osoby i wyłącza je do odrębnego postępowania, które jest następnie zawieszone. Prokurator wydaje postanowienie o umorzeniu tego procesu w ciągu 14 dni od uprawomocnienia się orzeczenia kończącego postępowanie przeciw tym sprawcom, co do których świadek koronny zeznawał wcześniej.

Do szczególnych kategorii zaliczamy świadków nieletnich. Dopuszczalne jest przesłuchiwanie osoby w takim stanie psychicznym i stanie rozwoju umysłowego, który da szansę uzyskania prawdziwych informacji. Określenie dolnej granicy wiekowej dla ponoszenia przez nieletniego odpowiedzialności za popełniony czyn zabroniony (13 lat na gruncie ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich i 15 lat na gruncie k.k.) powoduje, że granica ta automatycznie staje się granica dopuszczalności przesłuchania nieletniego w charakterze osoby, której stawia się zarzuty. Nie jest natomiast uzasadnione określanie sztywnej dolnej granicy wieku dla dopuszczalności przesłuchania nieletniego w charakterze świadka. Jeżeli osoba przesłuchiwana nie ukończyła 15 lat, czynności z jej udziałem powinny być, w miarę możliwości, przeprowadzone w obecności przedstawiciela ustawowego lub faktycznego opiekuna, chyba że dobro postępowania stoi temu na przeszkodzie.

Małoletnich pokrzywdzonych przez przestępstwa seksualne można przesłuchać tylko raz.

Jeśli istnieje wątpliwość co do stanu psychicznego świadka, jego stanu rozwoju umysłowego, zdolności postrzegania lub odtwarzania przez niego spostrzeżeń, sąd lub prokurator może sporządzić przesłuchanie świadka z udziałem biegłego lekarza lub biegłego psychologa.

7.3. Biegły i jego opinia.

Podstawy powołania biegłego:

Biegłego powołuje się w procesie karnym wtedy, gdy stwierdzenie okoliczności mających istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy wymaga wiadomości specjalnych, czyli wiadomości, jakie nie są znane przeciętnemu człowiekowi, w tym także organowi procesowemu, ponieważ należą do jakiejś dyscypliny naukowej, a poparte są wykształceniem, praktyką, doświadczeniem. Nawet, gdyby organ procesowy był kompetentny w danej dziedzinie wiedzy, to i tak zobowiązany jest powołać biegłego.

Biegły:

Biegły jest odrębnym od świadka źródłem dowodowym.

Opinia:

Opinia jest środkiem dowodowym, pochodzącym od biegłego. Można powołać w danej sprawie jednego lub kilku biegłych, a nawet zwrócić się o wydanie opinii do instytucji naukowej lub specjalistycznej. Biegłego powołuje organ procesowy (z urzędu lub na wniosek). Jest to wymóg bezwzględny. Nie jest biegłym w rozumieniu k.p.k. ekspert, który wykonuje opinie na prywatne żądanie którejś ze stron procesowych, np. oskarżonego. Taka prywatna opinia może być natomiast informacją o dowodzie. Organ procesowy może także powołać tego eksperta do procesu jako biegłego. Najczęściej do procesu powołuje się biegłych sądowych (wpisanych na listę prowadzoną przez prezesa sądu okręgowego). Biegły powinien złożyć przyrzeczenie. Opinia może zostać wydana ustnie lub na piśmie.

Opinia powinna zawierać:

• imię, nazwisko, stopień i tytuł naukowy, specjalność i stanowisko biegłego,

• imiona, nazwiska oraz pozostałe dane innych osób, które uczestniczyły w przeprowadzeniu ekspertyzy, ze wskazaniem czynności dokonanych przez każdą z nich,

• w przypadku opinii instytucji, także pełna nazwą i siedzibę instytucji,

• czas przeprowadzonych badań oraz datę wydania opinii,

• sprawozdanie z przeprowadzonych czynności i spostrzeżeń oraz oparte na nich wnioski,

• podpisy wszystkich biegłych, którzy uczestniczyli w wydaniu opinii.

ekspertyza nie jest tożsama z opinią. Opinia jest pojęciem szerszym wobec ekspertyzy; obejmuje ekspertyzę, która odnosi się do przeprowadzenia działalności badawczej przez biegłego. Opinia natomiast poza ekspertyzą obejmuje jeszcze sprawozdanie z tej działalności oraz konkluzję, czyli wnioski wysnute na podstawie badań.

Szczególnym rodzajem opinii jest opinia psychiatryczna na temat stanu zdrowia psychicznego oskarżonego. W celu wydania tej opinii prokurator w postępowaniu przygotowawczym lub sąd w fazie jurysdykcyjnej powołują co najmniej dwóch biegłych lekarzy psychiatrów. W razie zgłoszenia przez biegłych takiej konieczności, badanie psychiatryczne oskarżonego może być połączone z obserwacją w zakładzie leczniczym. Decyzję w tej kwestii ostatecznie podejmuje sąd, który wydaje postanowienie i określa zarazem miejsce tej obserwacji.

Specjaliści:

Od biegłych należy odróżnić specjalistów, specjaliści to osoby, które pomagają przy wykonywaniu pewnych czynności technicznych w trakcie oględzin, przesłuchania przy użyciu pewnych urządzeń technicznych umożliwiających przeprowadzenie go na odległość, eksperymentu, ekspertyzy, zatrzymania rzeczy lub przeszukania. Udział specjalisty odnotowuje sie w protokole.

7.4. Dowód rzeczowy.

Definicja:

W doktrynie procesu karnego przyjmuje się zasadniczo, że dowodem rzeczowym jest każdy przedmiot, którego cechy i właściwości mogą dostarczyć informacji relatywnych dla toczącego się postępowania. W szerokim znaczeniu dowód rzeczowy obejmuje, poza przedmiotami w klasycznym rozumieniu, również miejsca.

7.5.Dokument.

Dokumentem w znaczeniu procesowym jest wyrażenie myśli w postaci pisemnej, bez względu na rodzaj użytych znaków graficznych i bez względu na to, na jakim podłożu nastąpiło jej utrwalenie; jeżeli zawiera informacje mające znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy. Ta definicja nie jest jednak doskonała. Do grupy tej bowiem nie można byłoby zaliczyć podań, pism, listów, wniosków itp. kierowanych do organu procesowego, będących oświadczeniami woli.

1. w rozumieniu prawa materialnego-każdy przedmiot lub inny zapisany nośnik informacji, z którym jest związane określone prawo albo który ze względu na zawartą w nim treść sanowi dowód prawa, stosunku prawnego lub okoliczności mającej znaczenie prawne ( Art. 115 p. 14 kk ).

2. w rozumieniu prawa procesowego- stwierdzenie pismem ręcznym, maszynowym lub drukiem okoliczności istotnej dla postępowania.

Źródłem dowodowym- jest sam dokument

Środkiem dowodowym- treść dokumentu

Rodzaje dokumentów

1. kryterium: wystawca

a. urzędowe ( zaświadczenia lekarskie, odpisy wyroków )

b. prywatne ( umowy, kwity odbioru )

c. podpisane przez autora ( oficjalne zawiadomienie o przestępstwie )

d. anonimowe

2. kryterium: odległość od faktu, o jakim dokument świadczy

a. oryginały

b. dowody pochodne ( odpisy, kopie )

3. kryterium: miejsce powstania dokumentu i cel jego wystawienia

a. procesowe- powstające w postępowaniu lub dla postępowania ( protokół, notatka urzędowa )

b. pozaprocesowe ( oświadczenia, publikacje, listy )

1

---