mgr Joanna Stachowicz
Sposoby oceniania uczniów
Legnica , listopad 2003
1. Wstęp
Ocenianie uczniów stanowi dla nas, nauczycieli, jedną z podstawowych czynności w procesie nauczania. Każdy z nas ma swoje wypracowane metody, sposoby - jedne bardziej, inne mniej lubiane przez uczniów. Popełniamy podstawowe błędy podczas oceniania - bezwzględne łączenie oceny z każdą kontrolą, wyliczenie końcowych ocen jako średniej arytmetycznej, zbyt mała liczba ocen w semestrze, ocenianie uczniów według poziomu danej klasy, niesystematyczność oceny i kontroli, jednorodność kontroli (np. same odpytywanie ustne). Zdarza się, że ocenianie jest stosowaniem represji wobec ucznia za czynność, której nie wykonał. Czasami oceniamy za aktywność - nie oceniamy wtedy umiejętności, uciekamy od tej oceny. Stawiamy oceny "na wyrost", a one nie motywują ucznia. Unikamy ocen obiektywnych mówiąc np.; "postawię ci dobry stopień, ale zrób gazetkę". "Produkujemy" oceny przed zebraniem, końcem semestru i bombardujemy uczniów np.; kartkówkami, bo to szybki sposób zdobycia wielu stopni.
Nauczyciel musi dokładnie wiedzieć, czego zamierza nauczyć i powinien mieć wyobrażenie o tym, w jaki sposób sprawdzi, czy została opanowania wiedza, jaką przekazał. Im wcześniej nauczyciel sprawdzi, co uczniowie umieją i jak daleko są od stanu, jaki zamierzał osiągnąć, tym lepiej.
2. Czym jest ocenianie i jaką powinno pełnić funkcję?
Ocenianie jest ważnym elementem pracy nauczyciela. Umożliwia ono nie tylko ustalenie stopnia opanowania wiedzy przez uczniów, ale także wykrywanie w porę ich trudności w nabywaniu kolejnych umiejętności. dzięki temu możemy korygować tempo pracy i metody nauczania.
Ocenianiu towarzyszy zwykle wystawienie oceny cząstkowej, semestralnej lub końcowej. Z każdą oceną związane są kryteria ułatwiające podjęcie decyzji. Zanim jednak dojdzie do ostatecznego ustalenia oceny, należy rozpocząć proces zbierania informacji i formułowania sądów o tych informacjach. Dopiero zakończenie tego procesu jest uwieńczone oceną cyfrowa i komentarzem do niej.
Ocenianie nie jest celem samym w sobie. Jest procesem i systemem, który ma wspomagać pracę nauczycieli i rodziców nad sprawnym i mądrym wchodzeniem w życie młodego człowieka.
Ocenianie ma pomóc uczniowi w:
poznawaniu własnych możliwości,
rozwoju psychospołecznym,
budowaniu właściwej motywacji,
kształtowaniu zainteresowań,
nabywaniu wiedzy.
Ocena powinna pełnić rolę:
dydaktyczną - być miernikiem wyników pracy ucznia, określać na jakim poziomie występuje wiedza, jakie są w niej luki, co należy zrobić, aby osiągnąć zamierzony poziom,
wychowawczą - wpływać na kształtowanie postaw, rozwijanie zainteresowań nauką, zachęcanie do samodzielnej pracy i branie odpowiedzialności za swój proces kształcenia,
społeczną - dawać informację, jaką pozycję w kategorii ucznia dobrego osiąga konkretne dziecko, jaka jest obecna sytuacja, jakie mogą być prognozy na przyszłość, jeśli chodzi o zdobytą wiedzę i umiejętności.
Przy tak pojętych rolach oceny szkolnej, wyodrębnia się też jej funkcje:
funkcja informacyjna,
funkcja kontrolna,
funkcja motywująca.
Aby ocena szkolna spełniała swoją rolę konieczny jest komentarz słowny lub pisemny. Nie powinno się ograniczać do określenia punktacji, wystawienia oceny cyfrowej i pozostawienia ucznia w domysłach co ta ocena oznacza.
Oceniając ucznia nie można stawiać barier niemożliwych do pokonania i nie można stosować tych samych wymagań wobec wszystkich uczniów.
2. Ocenianie jako system informacyjno - motywujący
Ocenianie ma wspomagać proces dydaktyczno - wychowawczy, a celem jest monitorowanie rozwoju ucznia. Nauczycielom, uczniom, rodzicom powinien dawać rzetelne informacje o postępach, przebiegu nauki i prognozach na przyszłość.
Ocenianie, które wspomaga wystawienie oceny cyfrowej musi trwać przez cały rok szkolny i odbywać się na bieżąco, podczas nauczania każdego przedmiotu.
Nauczyciel przez kontakt z uczniem, rozmowy, prace pisemne, odpowiedzi przy tablicy, dyskusje i inne formy jest w stanie opisać różne aspekty kariery szkolnej ucznia. Każdy uczeń otrzymuje ocenę cyfrową, która symbolizuje określony poziom wiedzy i umiejętności. Kryteria zawarte pod symboliczną cyfrą informują o tym, jakie postępy uczeń zrobił, czego nie opanował i co powinien zrobić, aby ocenę zmienić na lepszą, gdy ta wystawiona nie jest w pełni zadawalająca. Ponadto właściwy komentarz do oceny cyfrowej pozwoli uniknąć podejrzeń o nieumiejętne nauczanie tam, gdzie wielu uczniów nie osiąga zadawalających wyników.
Jak zbierać informacje o szkolnej karierze uczniów, aby móc je przekazać osobom zainteresowanym? Można to robić poprzez :
krótkie testy dotyczące przerobionego na lekcji materiału - testy pięciominutowe na zakończenie lekcji, nie podlegają ocenie cyfrowej lecz dają nauczycielowi informacje czy uczniowie zrozumieli temat,
krótkie kartkówki - po zakończeniu realizacji krótkiego zagadnienia, mogą być oceniane,
testy, prace klasowe po zakończeniu działu - podlegają ocenie z komentarzem dla ucznia i rodzica o postępach,
przegląd zeszytów, zapisów z lekcji, odrabianych prac domowych, staranności zapisu.
Inny sposób zbierania informacji o przebiegu kariery szkolnej to np. Karty obserwacji postępów ucznia:
uczeń szybko przyswaja sobie nowe informacje,
potrafi posługiwać się w mowie potocznej pojęciami poznanymi na przedmiocie,
potrafi rozwiązywać problemy w sposób oryginalny i nietypowy,
rozumie polecenia wynikające z treści zadań,
jest otwarty na sugestie i uwagi,
umie korzystać z pomocy,
potrafi pracować samodzielnie,
przejawia zainteresowania przedmiotem,
jest na lekcjach aktywny,
udziela prawidłowych odpowiedzi na postawione pytania z zakresu materiału przedmiotowego.
Są to przykładowe sformułowania, nauczyciel danego przedmiotu lub grupa nauczycieli przedmiotów pokrewnych mogą ułożyć sformułowania określające postępy ucznia wg własnej koncepcji.
Do każdego sformułowania, przy nazwisku konkretnego ucznia nauczyciel dopisuje literę informująca w jakim zakresie uczeń spełnia te wymagania:
A - zawsze, B - bardzo często, C - sporadycznie, D - bardzo rzadko, E - nigdy. Informacje o uczniu i jego karierze szkolnej można też zbierać stosując tzw. Karty aktywności. Nauczyciel zapisuje w karcie różne aktywności na lekcjach, konieczne do realizacji wymogów programowych. Są to:
aktywność grupowa - dotyczy umiejętności pracy w grupie nad podanym zagadnieniem, nauczyciel obserwuje, czy uczeń włącza się w pracę zespołu, czy bazuje tylko na tym, co inni wypracują,
aktywność ustna - dotyczy wypowiedzi spontanicznych ucznia w dyskusji lub pytaniach do całej klasy oraz w odpowiedziach, do których jest wywołany,
aktywność pisemna - związana z pracami klasowymi lub testami, nauczyciel obserwuje, czy uczeń pracuje samodzielnie, w jakim tempie, czy oczekuje pomocy i czy potrafi z niej skorzystać,
aktywność domowa - zgłaszanie się do prac dodatkowych, proponowanych przez nauczyciela, a wykonywanych przez ucznia w domu, nauczyciel obserwuje, czy uczeń realizuje zadanie starannie, czy przestrzega terminu, czy umie korzystać z różnych źródeł.
Do karty aktywności można dopisać inne formy, które nauczyciel uzna za pożądane w związku ze specyfiką przedmiotu.
Kartę aktywności można zastosować do celów wychowawczych i sporządzić ją w odniesieniu nie tylko do poszczególnych uczniów, ale też do całej klasy. Wtedy będzie ona źródłem informacji o pracy klasy i jej pozycji wśród innych klas.
Omówienie kart obserwacji, ze zwróceniem uwagi na możliwości oraz oczekiwania i przewidywane przez nauczyciela sukcesy, może być czynnikiem motywującym do dalszej pracy. Dlatego też, podobnie jak w przypadku wystawienia oceny cyfrowej, w przypadku kart obserwacji ważny jest odpowiedni komentarz, zawierający określenie dalszych możliwości czynienia postępów, dający nadzieję na lepsze efekty, wskazujący uczniowi co powinien zrobić, aby te efekty osiągnąć.
Komentarz do oceny powinien spełniać funkcję budującą pozytywne relacje i dobrą atmosferę między uczniem, nauczycielem i rodzicami. nauczyciel powinien potwierdzić wysiłek ucznia związany ze zdobywaniem wiedzy, wskazać co uczeń powinien zrobić, aby osiągnąć lepsze wyniki. Komentarz powinien dotyczyć tych czynności, dziedzin i zachowań, które uczeń może poprawić, zmienić. Komentarz powinien budzić nadzieję na odnoszenie sukcesów.
3. Co i dlaczego podlega ocenie?
W szkole ocena ma służyć nie tylko nauczycielowi, ale także uczniom i rodzicom. Nie może więc być oparta na indywidualnych przemyśleniach jednego nauczyciela. Współpraca wszystkich nauczycieli powinna zmierzać do określenia pewnych jednolitych i jasno sprecyzowanych warunków, celów i sposobów oceniania oraz wyznaczać te elementy zachowania i edukacji, które powinny być oceniane.
Podstawowe pytania, na które musza odpowiedzieć nauczyciele, są następujące:
czy wszystko czego w szkole uczą się dzieci powinno być oceniane,
czego można nie oceniać,
czego nie powinno się oceniać?
Pytanie „czy wszystko oceniać?” jest najbardziej zasadne w przypadku uczniów o obniżonych możliwościach intelektualnych lub deficytach rozwojowych oraz w przypadku zajęć o charakterze artystycznym i sportowym.
Uczniowie, którzy na mocy orzeczenia Poradni Psychologiczno - Pedagogicznej mają obniżone możliwości przyswajania wiedzy i wymagają obniżenia wymagań do minimum muszą mieć sprecyzowane treści programowe, które będą podlegały ocenie.
Niektóre treści programowe będą konieczne do opanowania nawet przy dużych ograniczeniach umysłowych ucznia z tego względu, że bez ich znajomości nie można realizować programu w klasach wyższych. W określaniu tych treści nauczyciel powinien kierować się przede wszystkim dobrem dziecka i jego dalszą drogą życiową.
Wymagania należy obniżyć dla uczniów z orzeczoną dysleksją.
Nauczyciel znając trudności ucznia mogące przeszkadzać w sprawnym uczeniu się różnych przedmiotów, obniża wymagania związane z tą trudnością i podnosi poprzeczkę z innego działu materiału np. dziecko z dysleksją może mieć kłopoty z określeniem stron świata, co nie uniemożliwia mu pamięciowego opanowania nazw. Nauczyciel przyrody nie pyta więc ucznia z mapy określenia położenia krain, ale może wymagać nauczenia się ich nazw na pamięć. Nauczyciel musi to jasno sprecyzować i podać do wiadomości ucznia, aby wiedział za co będzie oceniany.
Uczeń o trudnościach w pisaniu może nie być oceniany za błędy w pisowni. Musi jednak uzyskać komentarz określający jakie robi postępy.
dziecko o słabej sprawności manualnej nie może być oceniane za precyzję w rysunku lub na zajęciach technicznych.
Są również takie dziedziny życia, które nie powinny być oceniane. Dotyczy to głównie ocen z zachowania.
Zanim nauczyciel zadecyduje o ocenie z zachowania dzieci, musi przyjrzeć się ich np. warunkom domowym. Pewne zachowania są na pewno nie właściwe, ale czy dziecko wie jak powinno się zachować? Czy wyniosło pewne wzorce z domu? Podobnie należy określić jakich zachowań nie należy karać u uczniów ze stwierdzoną nadpobudliwością.
4. Załączniki
W załącznikach przedstawione są propozycje kart obserwacji ucznia oraz wymagania jakie uczeń powinien spełniać na poszczególne stopnie.
załącznik 1
Karta obserwacji postępów ucznia
Uczeń: |
zawsze |
bardzo często |
sporadycz- nie |
bardzo rzadko |
nigdy |
szybko przyswaja sobie nowe informacje |
|
|
|
|
|
potrafi posługiwać się w mowie potocznej pojęciami poznanymi na przedmiocie |
|
|
|
|
|
potrafi rozwiązywać problemy w sposób oryginalny i nietypowy |
|
|
|
|
|
rozumie polecenia wynikające z treści zadań |
|
|
|
|
|
jest otwarty na sugestie i uwagi |
|
|
|
|
|
umie korzystać z pomocy |
|
|
|
|
|
potrafi pracować samodzielnie |
|
|
|
|
|
przejawia zainteresowanie przedmiotem |
|
|
|
|
|
jest na lekcjach aktywny |
|
|
|
|
|
udziela prawidłowych odpowiedzi na postawione pytanie z zakresu materiału przedmiotowego |
|
|
|
|
|
załącznik 2
Karta aktywności
Aktywność grupowa:
uczeń włącza się w pracę zespołu ....................................................
uczeń bazuje na tym, co inni wypracują...........................................
Aktywność ustna:
uczeń bierze udział w dyskusji ........................................................
uczeń odpowiada na pytania skierowane do całej klasy ..................
uczeń odpowiada na pytania, kiedy jest wywołany do odpowiedzi..........................................................
Aktywność pisemna (związana z pracami klasowymi i testami):
uczeń pracuje samodzielnie ............................................................
uczeń oczekuje pomocy .................................................................
uczeń potrafi skorzystać z pomocy .................................................
w jakim tempie uczeń pracuje ..........................................................
Aktywność domowa:
uczeń wykonuje zadania domowe systematycznie ...........................
uczeń wykonuje dodatkowe zadania domowe ..................................
uczeń przestrzega terminu wykonania zadania .................................
uczeń starannie wykonuje zadanie ....................................................
uczeń umie korzystać z różnych źródeł ............................................
załącznik 3
Karta samooceny zachowania ucznia
Uczeń: |
samoocena z dnia .............. |
samoocena z dnia ............. |
ocena wychowawcy |
samoocena z dnia ............ |
samoocena z dnia ............. |
ocena wychowawcy |
|
STOSUNEK DO OBOWIĄZKÓW SZKOLNYCH |
jest przygotowany do lekcji |
|
|
|
|
|
|
|
jest aktywny na lekcjach |
|
|
|
|
|
|
|
wypełnia obowiązki dyżurnego |
|
|
|
|
|
|
|
jest punktualny |
|
|
|
|
|
|
|
dba o terminowe usprawiedliwienie nieobecności |
|
|
|
|
|
|
|
jest zdyscyplinowany |
|
|
|
|
|
|
|
bierze udział w konkursach |
|
|
|
|
|
|
|
poszerza wiedze zgodnie z uzdolnieniami |
|
|
|
|
|
|
|
podejmuje się dodatkowych prac na miarę własnych możliwości |
|
|
|
|
|
|
KULTURA OSOBISTA |
jest prawdomówny |
|
|
|
|
|
|
|
jest obowiązkowy |
|
|
|
|
|
|
|
jest koleżeński |
|
|
|
|
|
|
|
szanuje n - li, innych pracowników szkoły, kolegów |
|
|
|
|
|
|
|
szanuje ludzi sprawnych inaczej |
|
|
|
|
|
|
|
potrafi kulturalnie dyskutować |
|
|
|
|
|
|
|
dba o higienę osobistą |
|
|
|
|
|
|
|
nie korzysta z używek |
|
|
|
|
|
|
|
nie zachęca innych do korzystania z używek |
|
|
|
|
|
|
|
szanuje mienie szkoły |
|
|
|
|
|
|
ZAANGAŻOWANIE W ŻYCIE KLASY I SZKOŁY |
uczestniczy w organizowaniu życia klasy |
|
|
|
|
|
|
|
uczestniczy w organizowaniu życia szkoły |
|
|
|
|
|
|
|
aktywnie pełni funkcję w samorządzie |
|
|
|
|
|
|
|
pełni role istotne dla życia klasy |
|
|
|
|
|
|
|
pomaga słabszym w nauce |
|
|
|
|
|
|
|
wychodzi z inicjatywą - zgłasza propozycje dotyczące życia klasy lub szkoły |
|
|
|
|
|
|
załącznik 4
Ogólne kryteria stopni:
Stopień |
Elementy treści nauczania |
Ogólne kryteria ustalania stopni |
Celujący poziom wymagań wykraczających |
Znacznie wykraczające poza program nauczania; Stanowiące efekt samodzielnej pracy ucznia; Wynikające z indywidualnych zainteresowań; Zapewniające pełne wykorzystanie wiadomości dodatkowych. |
Zakres i jakość wiadomości: Wiadomości ściśle naukowe, a ich zakres szerszy niż wymagania programowe; treści wiadomości powiązane ze sobą w systematyczny układ Rozumienie materiału naukowego: Zgodne z nauką rozumienie uogólnień i związków między nimi oraz wyjaśnianie zjawisk bez jakiejkolwiek ingerencji z zewnątrz Posługiwanie się i operowanie nabytymi wiadomościami: Samodzielne i sprawne posługiwanie się wiedzą dla celów teoretycznych i praktycznych Kultura przekazywania wiadomości: Poprawny język, styl, swoboda w posługiwaniu się terminologią naukową, wysoki stopień kondensacji wypowiedzi |
bardzo dobry poziom wymagań dopełniających |
Złożone, trudne, ważne do opanowania; Wymagające z korzystania z różnych źródeł; Umożliwiające rozwiązywanie problemów; Pośrednio użyteczne w życiu szkolnym; Pełne opanowanie treści programu nauczania. |
Zakres i jakość wiadomości: Wyczerpujące opanowanie całego materiału programowego (koniec roku lub semestru); wiadomości powiązane ze sobą w logiczny układ Rozumienie materiału naukowego: Właściwe rozumienie uogólnień i związków między nimi oraz wyjaśnianie zjawisk bez ingerencji nauczyciela Posługiwanie się i operowanie nabytymi wiadomościami: Umiejętne wykorzystywanie wiadomości w teorii i praktyce bez ingerencji nauczyciela Kultura przekazywania wiadomości: Poprawny język, styl, poprawne posługiwanie się terminologią naukową, kondensacja wypowiedzi na zasadzie zgody z wymaganiami poszczególnych przedmiotów nauczania |
Dobry poziom wymagań rozszerzających |
Istotne w strukturze przedmiotu (bloku, dziedziny edukacji); |
Zakres i jakość wiadomości: Opanowanie materiału programowego; wiadomości powiązane związkami logicznymi Rozumienie materiału naukowego: Poprawne rozumienie uogólnień i związków między nimi oraz wyjaśnianie zjawisk inspirowane przez nauczyciela Posługiwanie się i operowanie nabytymi wiadomościami: Stosowanie wiedzy w sytuacjach teoretycznych i praktycznych inspirowane przez nauczyciela Kultura przekazywania wiadomości: Brak błędów językowych, usterki stylistyczne, podstawowe pojęcia i prawa ujmowane w terminach naukowych, język umiarkowanie skondensowany |
Dostateczny poziom wymagań podstawowych |
Najważniejsze w uczeniu się danego przedmiotu (bloku, dziedziny edukacji);
|
Zakres i jakość wiadomości: Zakres materiału programowego ograniczony do treści podstawowych z danego przedmiotu; wiadomości podstawowe połączone związkami logicznymi Rozumienie materiału naukowego: Dość poprawne rozumienie podstawowych uogólnień oraz wyjaśnianie ważniejszych zjawisk z pomocą nauczyciela Posługiwanie się i operowanie nabytymi wiadomościami: Stosowanie wiadomości dla celów praktycznych i teoretycznych przy pomocy nauczyciela Kultura przekazywania wiadomości: Niewielkie i nieliczne błędy, wiadomości przekazywane w języku zbliżonym do potocznego, mała kondensacja wypowiedzi
|
Dopuszczający poziom wymagań koniecznych |
Niezbędne w uczeniu się danego przedmiotu (bloku, dziedziny edukacji); |
Zakres i jakość wiadomości: Nieznajomość nawet podstawowego materiału programowego; wiadomości luźno zestawione Rozumienie materiału naukowego: Brak rozumienia podstawowych uogólnień i nieumiejętność wyjaśniania zjawisk Posługiwanie się i operowanie nabytymi wiadomościami: Brak umiejętności stosowania wiedzy nawet przy pomocy nauczyciela Kultura przekazywania wiadomości: Liczne błędy, nieporadny styl, trudności w wysławianiu |
Niedostateczny |
|
Zakres i jakość wiadomości: Rażący brak wiadomości programowych i jedności logicznej między wiadomościami Rozumienie materiału naukowego: Zupełny brak rozumienia uogólnień oraz kompletna nieumiejętność wyjaśniania zjawisk Posługiwanie się i operowanie nabytymi wiadomościami: Zupełny brak umiejętności stosowania wiedzy Kultura przekazywania wiadomości: Bardzo liczne błędy, rażąco nieporadny styl, duże trudności w mówieniu językiem literackim |
5 Bibliografia
Kosińska E., Ocenianie w szkole. Rubikon, Kraków 2000.
Niemierko B., Między oceną szkolną a dydaktyką. WSiP, Warszawa 1997.
Zasady oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania egzaminów i sprawdzianów w szkołach publicznych (Rozporządzenie MEN z dnia 19 kwietnia 1999 r.).
Podstawa programowa kształcenia ogólnego dla sześcioletnich szkół podstawowych i gimnazjów (Rozporządzenie MEN z dnia 15 lutego 1999 r. z późn. zm.).
Spis treści
10