Rozdz.X: Postępowanie kontrolne

1. Uwagi ogólne

Celem norm prawa procesowego regulujących tok postępowania przed sądem pierwszej instancji jest zapewnienie wydania prawidłowego orzeczenia końcowego

Kontroli podlega działalność wszystkich uczestników procesu jej wyniki prowadzą do wyciągania konsekwencji z uchybień przez nich popełnionych. Konsekwencje te mogą mieć rożny charakter:

- ściśle procesowy (np. nieuwzględnienie spóźnionego wniosku)

- materialny (np. kary porządkowe)

- mieszany [inne środki przymusu procesowego).

W procesie karnym istotniejsza jest jednak kontrola prawidłowości rozstrzygnięć i czynności podejmowanych przez organy procesowe w toku postępowania. Ze względu na charakter i cel kontroli wyróżnia się dwa jej podstawowe typy:

- kontrolę administracyjno-nadzorcza (z urzędu),

- kontrolę ściśle procesową (instancyjną).

Kontrola z urzędu:

Duże znaczenie w procesie karnym ma kontrola prawidłowości rozstrzygnięć procesowych dokonywana z urzędu. Ten rodzaj kontroli przeprowadza organ procesowy z własnej inicjatywy, jeśli uzna, że wydane rozstrzygnięcie było niesłuszne. Do uruchomienia tej kontroli zbędny jest wniosek zainteresowanego podmiotu, choć złożenie takiego wniosku może mieć znaczenie jako sygnalizacja wadliwości wydanego rozstrzygnięcia, uzasadniająca wdrożenie z urzędu odpowiedniej kontroli nadzorczej przez organ procesowy pierwszej lub wyższej instancji. Cechy środków nadzoru posiadają między innymi:

• podjęcie umorzonego postępowania przygotowawczego;

• wznowienie umorzonego postępowania przygotowawczego

• uchylenie przez Prokuratora Generalnego prawomocnego postanowienia o umorzeniu postępowania przygotowawczego

• podjęcie postępowania warunkowo umorzonego

• wznowienie z urzędu postępowania zakończonego prawomocnym orzeczeniem sądowym

• postanowienia wydawane w postępowaniu wykonawczym

kontrola instancyjna:

Na szczególną uwagę zasługuje kontrola efektów działalności organów procesowych sprawowana przez inne uprawnione do tego organy procesowe. Odpowiedni system kontroli ma na celu eliminację błędów popełnionych przez organy procesowe Najczęściej przedmiotem kontroli procesowe jest odpowiednie rozstrzygnięcie wydane w postępowaniu karnym na skutek zaskarżenia przez podmioty które uznają, ze ich prawa lub interesy procesowe zostały naruszone.

Środki zaskarżenia:

Przysługujące uczestnikorn postępowaniu środki uruchamiania kontroli procesowej nazywamy środkami zaskarżenia. Inaczej są to środki przewidziane przez prawo za pomocą których zainteresowany podmiot może domagać się zbadania prawidłowości orzeczenia (zarządzenia) jeśli uważa że jest ono niesłuszne.

Instancyjnej kontroli rozstrzygnięć procesowych dokonują różne organy w zależności od stadium postępowania oraz rodzaju środka zaskarżenia przysługującego skarżącemu. Organami przeprowadzającymi kontrolę zaskarżonego rozstrzygnięcia mogą być:

1) organy wyższego rzędu, umiejscowione w obrębie tego samego układu ustrojowo-organizacyjnego, np. apelację od wyroku sądu rejonowego rozpoznaje sąd okręgowy

2) organy tej samej jednostki w sensie ustrojowo-organizacyjnym, np. zażalenie na postanowienie sądu odwoławczego o pozostawieniu apelacji bez rozpoznania rozpoznaje inny równorzędny skład sądu odwoławczego,

3) organy umiejscowione w ramach odrębnych układów ustrojowo-organizacyjnych, np. zażalenie na postanowienie prokuratora w przedmiocie poręczenia rozpoznaje sąd właściwy do rozpoznania sprawy

2. System środków zaskarżenia

1. Zwyczajne środki zaskarżenia - służą do uruchomienia instancyjnej kontroli nieprawomocnych rozstrzygnięć procesowych lub innych niż decyzje czynności procesowych. Dzielmy je na:

a) środki odwoławcze- służące do zaskarżania nieprawomocnych rozstrzygnięć organu I instancji:

• apelacja

• zażalenie

b) odwołanie- od zarządzeń przewodniczącego wydanych na rozprawie głównej przysługuje odwołanie do składu orzekającego chyba że sąd orzeka jednoosobowo.

c) sprzeciw i quasi- sprzeciwy i należą do nich:

• sprzeciw od wyroku zaocznego art. 482- „ Wyrok zaoczny doręcza się oskarżonemu. W terminie 7 dni od daty doręczenia opisu wyroku zaocznego skarżonemu- i może on wnieść wówczas sprzeciw w którym powinien usprawiedliwić swoją nieobecność na rozprawie . i może on połączyć sprzeciw z wnioskiem o uzasadnienie wyroku na wypadek nie przyjęcia lub nie uwzględnienia sprzeciwu.

Par. 2 - sąd nie uwzględni sprzeciwu jeśli uzna nieobecność oskarżonego na rozprawie za nieusprawiedliwioną. Na postanowienie to służy zażalenie. .

Par 3. - uwzględnienie sprzeciwu powoduje ponowne rozpoznanie sprawy. Wyrok zaoczny traci moc gdy oskarżony lub jego obrońca stawi się na rozprawę.

• sprzeciw od wyroku nakazowego art. 506.- par 1 .- oskarżonemu i oskarżycielowi przysługuje prawo wniesienia sprzeciwu do sądu który wydał wyrok nakazowy w terminie zawitym 7 dni od daty doręczenia tego wyroku.

Par. 2- prezes sądu odmawia przyjęcia sprzeciwu jeżeli został wniesiony po terminie lub przez osobę nieuprawnioną.

Par 3- w razie wniesienia sprzeciwu wyrok nakazowy traci moc , sprawa podlega rozpoznaniu na zasadach ogólnych.

Par 4- jeżeli w sprzeciwie podniesiono wyłącznie zarzuty przeciwko rozstrzygnięciu o roszczeniu cywilnym wyrok nakazowy traci moc tylko w tej części a sąd na posiedzeniu pozostawia powództwo cywilne bez rozpoznania.

Par. 5- sprzeciw może być cofnięty do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego na I rozprawie głównej.

Par 6.- sąd rozpoznający sprawę po wniesieniu sprzeciwy nie jest związany treścią wyroku nakazowego który utracił moc.

• wniosek o uchylenie pieniężnej kary porządkowej- art. 286. - karę pieniężną należy uchylić jeżeli ukarany dostatecznie usprawiedliwi swe niestawiennictwo lub samowolne oddalenie się. Usprawiedliwienie może nastąpić w ciągu tygodnia od daty doręczenia postanowienia w tym przedmiocie.

• wniosek o przywrócenie terminu zawitego art. 126- jeżeli nie dotrzymanie terminu nastąpiło z przyczyn niezależnych od strony , strona w terminie 7dni od daty ustania przeszkody może złożyć wniosek o przywrócenie terminie - to samo dotyczy osób nie będących stronami.

Par, 2 orzeka o tym organ przed którym należało dokonać czynności i na odmowę przywrócenia terminu przysługuje zażalenie.

2. Nadzwyczajne środki zaskarżenia - służą do uruchomienia kontroli prawomocnych lecz wadliwych orzeczeń sądowych kończących postępowanie w sytuacjach ściśle przewidzianych przez prawo.

1. kasacja

2. wniosek o wznowienie postępowania

3. wniosek o stwierdzenie nieważności orzeczenia wydanego wobec osoby represjonowanej za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego

4. inne środki zaskarżenia
   

3. Środki skierowane ku uruchomieniu kontroli z urzędu:

• wniosek o podjęcie umorzonego postępowania przygotowawczego art. 327 par 1- może być ono podjęte w każdym czasie z mocy postanowienia prokuratora jeżeli nie będzie się toczyć przeciw osobie która w poprzednim postępowaniu występowała w charakterze podejrzanego. Przepis ten stosuje się w sprawie w której odmówiono wszczęcia śledztwa lub dochodzenia.

• wniosek o wznowienie umorzonego post, przygotowawczego art. 327 par 2- można je wznowić przeciwko osobie która występowała w charakterze podejrzanego na mocy prokuratora nadrzędnego nad tym który wydał postanowienie o umorzeniu gdy ujawniają się nowe okoliczności i dowody nieznane w poprzednim postępowaniu.

• podanie o wniesienie kasacji art. 521- prokurator Generalny i Rzecznik Praw Obywatelskich mogą wnieść kasacje od każdego prawomocnego orzeczenia sądu.

• wniosek o wznowienie postępowania sądowego z urzędu art. 542 par 3. - gdy ujawnione zostaną uchybienia przynajmniej jedno z nich( TZW. BEZWZGLĘDNE PRZYCZYNY ODWŁAWCZE) :

• w wydaniu orzeczenia brała udział osoba nieuprawniona , niezdolna do orzekania lub podlegająca wyłączeniu

• sąd był nienależycie obsadzony lub którykolwiek z jego członków nie był obecny na całej rozprawie

• sąd powszechny orzekał w sprawie należącej do właściwości sądu szczególnego lub odwrotnie

• sąd niższego rzędu orzekł w sprawie należącej do sądu wyższego rządu.

• Orzeczono karę lub środek karny nieznany ustawie

• Zachodzi sprzeczność w treści orzeczenia i jest ono wówczas niewykonalne

• Oskarżony nie miał obrońcy w sprawach których jest on wymagalny

• Sprawę rozpoznano podczas nieobecności oskarżonego gdy udział jego był obowiązkowy.

• wniosek o uchylenie postanowienia wydanego w postępowaniu przygotowawczym na podstawie art. 328 k.p.k - Prokurator Generalny może uchylić prawomocne postanowienie o umorzeniu post, przygotowawczego w stosunku do osoby wyst. W charakterze oskarżonego jeżeli stwierdzi że umorzenie postępowania było niezasadne. Nie dotyczy to przypadku gdy sąd utrzymał w mocy o umorzeniu postępowania.

• środki zaskarżenia bezczynności:

• skarga na naruszanie prawa strony do rozpoznania sprawy w rozsądnym terminie

• zażalenie w trybie art. 306 par 3 k.p.k - jeżeli osoba lub instytucja która złożyła zawiadomienie o przestępstwie nie zostanie w ciągu 6 tyg. Zawiadomiona o wszczęciu lub odmowie wszczęcia śledztwa może wnieść zażalenie do prokuratora nadrzędnego lub powołanego do nadzoru nad organem któremu złożono zawiadomienie.

Sprzeciw i Quasi sprzeciw służą od decyzji nieprawomocnych. Sprzeciwy charakteryzują się:

• skargowością `

• kasacyjnością

• brakiem dewolutywności

• brakiem zakazu reformationis in peius w sytuacji oskarżonego

Wniesienie sprzeciwu nie powoduje kontroli zaskarżonego rozstrzygnięcia przez organ wyższej instancji a jego skutkiem jest niewykonanie rozstrzygnięcia które w wyniku wniesienia sprzeciwu traci moc a w efekcie powoduje że proces toczy się dalej w zasadzie przed tym organem który uprzednio wydał zaskarżone rozstrzygnięcie.

3. Instancyjność

Instancyjność:

oznacza ona w prawie procesowym etapy, stopnie rozpoznania sprawy od jej wszczęcia aż do wydania ostatecznego (prawomocnego) orzeczenia .

Wieloinstancyjność:

łączy się z pojęciem prawa do zaskarżania. Wszczęcie czynności procesowych w kolejnej instancji następuje bowiem z reguły na skutek wniesienia środka zaskarżenia przez uprawniony do tego podmiot. Stwarza ona większe szanse doprowadzenia do rozstrzygnięcia sprawy zgodnie z prawem i rzeczywistym stanem rzeczy.

Prawo do sądu - w prawie tym mieszczą się w zasadzie 2 prawa:

1. prawo do sądu - jako prawo do sądowego wymiaru sprawiedliwości a więc do merytorycznego rozstrzygnięcia w zakresie praw jednostki przez sąd

2. prawo do sądowej kontroli aktów godzących w konstytucyjne prawa i wolności jednostki po to by ustrzec je przed arbitralnością władzy.

Prawo do zaskarżenia - każda ze stron ma prawo do zaskarżenia orzeczeń i decyzji wydanych w I instancji

Zasada dwuinstancyjności postępowania- jest środkiem wzmacniającym prawo do sądu i czynnikiem umożliwiającym urzeczywistnienie tzw. sprawiedliwości proceduralnej - lub zasady due process of law.

Dwuinstancyjność postępowania odwoławczego polega na tym że:

• stronie przysługuje środek odwoławczy wyłącznie do jednego organu odwoławczego

• decyzje wpadkowe ( incydentalne) wydawane przez organ odwoławczy w toku postępowania odwoławczego nie są zaskarżalne środkiem odwoławczym chyba że ustawa stanowi inaczej.

Wyjątkiem od reguły dwuinstancyjności postępowania odwoławczego jest tzw. instancja pozioma .

Zażalenie rozpoznaje inny skład tego samego sądu od:

1) Wydanych w toku postępowania odwoławczego postanowień :

a) o przeprowadzeniu obserwacji w zakładzie leczniczym,

b) o zastosowaniu środka zapobiegawczego,

c) o nałożeniu kary porządkowej,

2) Postanowienia sądu odwoławczego pozostawiającego bez rozpoznania przyjęty środek odwoławczy, chyba że zostało wydane przez Sąd Najwyższy;

3) Postanowienia sądu apelacyjnego o przedłużeniu tymczasowego aresztowania;

4) Postanowienia sądu rozpoznającego zażalenie na zatrzymanie i doprowadzenie oskarżonego (art. 75 § 3 kp.k.);

5) Postanowienia właściwego sądu rozstrzygającego zasadność wniosku oskarżonego o uchylenie lub zmianę środka zapobiegawczego wniesione po upływie 3 m-cy od wydania decyzji w przedmiocie tymczasowego aresztowania

6) Postanowienia sądu o zatrzymaniu i doprowadzeniu oskarżonego który po złożeniu wyjaśnień opuścił salę rozpraw odmówił

udziału w rozprawie lub nie stawił się bez usprawiedliwienia

4. Podstawowe pojęcia kontroli instancyjnej

4.1. Cechy środka odwoławczego

Cechy środka odwoławczego:

1. skargowość- bez wniesienia skargi odwoławczej nie jest możliwa kontrola wydanego rozstrzygnięcia. Organ procesowy nie może przeprowadzić kontroli z urzędu.

2. dewolutywność- oznacza przeniesienie sprawy do wyższej instancji niż ta w której wydano zaskarżone orzeczenie . Można mówić o :

• dewolutywności bezwzględnej - gdy wniesiony środek odwoławczy powoduje zawsze przeniesienie sprawy do organu wyższej instancji nad organem który wydał kontrolowane rozstrzygnięcie.

• dewolutywności względnej- gdy organ na którego rozstrzygnięcie wniesiono środek odwoławczy może uwzględnić ten środek we własnym zakresie przekazując go wyższej instancji tylko wówczas gdy sam nie znajduje podstaw do jego uwzględnienia

• suspensywność- oznacza że samo złożenie środka odwoławczego wstrzymuje wykonanie zaskarżonej decyzji procesowej i można mówić o:

• suspensywności względnej - gdy wstrzymanie wykonalności rozstrzygnięcia nast. Na podstawie decyzji organu który wydał zaskarżone rozstrzygnięcie lub organu właściwego do rozpoznania środka odwoławczego

• suspensywności bezwzględnej- gdy na skutek wniesienia środka odwoławczego zawsze nast. Wstrzymanie wykonalności zaskarżonego rozstrzygnięcia

• zakaz pogarszania sytuacji oskarżonego - ma zastosowanie gdy został wniesiony środek odwoławczy na korzyść oskarżonego przy braku skargi odwoławczej na niekorzyść.

4.2. Legitymacja do wniesienia środka odwoławczego

Musi pochodzić od osoby uprawnionej .

• od orzeczeń wydanych w I instancji - przysługują stronom, quasi -pozwanemu i innym podmiotom wskazanym w ustawie

Strona może zaskarżać w całości lub w części tylko takie rozstrzygnięcie które narusza jej praw lub interesy - czyli tzw. gravamen. Ograniczenie to nie dotyczy oskarżyciela publicznego.

Środki zaskarżenia mogą być wnoszone przez:

1. strony :

• w postępowaniu przygotowawczym - przez pokrzywdzonego i podejrzanego

• w postępowaniu sądowym przez- oskarżyciela publicznego, posiłkowego, prywatnego, powoda cywilnego i oskarżonego

w jej imieniu mogą go zaś wnieść:

• jej reprezentant procesowy np. obrońca lub pełnomocnik

• jej przedstawiciel ustawowy lub opiekun

• osoby zobowiązane do zwrotu SP korzyści uzyskanych z przestępstwa sprawcy

• inne osoby wskazane w ustawie

4.3. Granice środka odwoławczego

Granice środka odwoławczego; - to pojęcie ustawowe. Nie podaje go KPK.

• oznaczają one konstrukcję złożoną obejmującą nast. Elementy:

• zakres zaskarżenia- wskazanie czy środek zaskarżenia obejmuje całość czy część orzeczenia - czy też dotyczy jedynie uzasadnienia orzeczenia

• kierunek zaskarżenia- wskazanie w skardze odwoławczej czy została wniesiona na korzyść czy na niekorzyść oskarżonego.

• zarzuty odwoławcze- twierdzenia wskazujące na pewne uchybienia prawne którymi wg. oceny skarżącego dotknięte jest rozstrzygnięcie.

Wnioski odwoławcze nie określają same przez się granic środka odwoławczego i zakres zaskarżenia w przypadkach, w których skarga odwoławcza nie wskazuje tych elementów.

Zasada związania sadu odwoławczego granicami środka odwoławczego:

• zabrania orzekania poza granicami środka odwoławczego;

• zobowiązuje sąd do rozpoznania sprawy w zakresie oznaczonym przez twierdzenie zawarte w skardze odwoławczej, w szczególności organ odwoławczy zobowiązany jest sprawdzić zasadność podniesionych zarzutów odwoławczych i ustosunkować się do nich w uzasadnieniu swojego orzeczenia.

Sąd nie musi orzekać w granicach środka odwoławczego gdy:

• zachodzą bezwzględne przyczyny odwoławcze

• zaskarżone orzeczenie jest niesprawiedliwe i chodzi o jego zmianę na korzyść oskarżonego lub jego uchylenie

• chodzi o orzekanie na korzyść oskarżonego oraz o maiore ad minus - czyli że środek odwoławczy wniesiony na niekorzyść oskarżonego może spowodować orzeczenie także na korzyść oskarżonego.

• Następuje poprawienie błędnej kwalifikacji prawnej

• Skarga odwoławcza jest wniesiona przez podmiot prywatny a nie przez podmiot kwalifikowany.

Kontrola odwoławcza to kontrola na wniosek.

Ograniczenie kontroli organu odwoławczego :

• zasada orzekania w granicach środka odwoławczego

• gravamen

• od orzeczeń wydanych w postępowaniu odwoławczym nie przysługuje środek odwoławczy - nawet gdyby były wydane w I instancji

• zakaz reformationis in peius - czyli zakaz zmiany na gorsze

4.3.1. Zakres zaskarżenia

Zakres zaskarżenia- (przedmiot zaskarżenia) - to decyzja procesowa albo ta jej część przeciwko której skierowany jest środek odwoławczy. Inaczej mówiąc to te elementy orzeczenia organu I instancji przeciwko którym skierowana jest skarga odwoławcza.

Zakres ten może być:

1. pełny - gdy środek odwoławczy dotyczy całego orzeczenia

2. niepełny wyrażający się w ograniczeniach podmiotowych, przedmiotowych lub podmiotowo- przedmiotowych:

• podmiotowe- po stronie podmiotu wnoszącego środek zaskarżenia wynika z samego faktu wniesienia środków przez jednych uczestników , a braku od innych należących do tej samej kategorii strony procesowej .

Po stronie przeciwnej może nastąpić tylko przez wyraźne wskazanie w środku zaskarżenia takiego ograniczenia.

• przedmiotowe- musi być zawsze wyraźnie sprecyzowane w skardze odwoławczej.

• przedmiotowo-podmiotowe- to suma ograniczeń wskazanych wyżej.

Zaskarżyć można także wyrok w całości lub w części lub samo uzasadnienie orzeczenia.

Ograniczenia podmiotowe po stronie podmiotu wnoszącego środek zaskarżenia:

wynika z samego faktu wniesienia środka przez jednego uczestnika procesu, a braku środka pochodzącego od innych, należących do tej samej kategorii strony procesowej.

Ograniczenie podmiotowe w stosunku do strony przeciwnej wobec składającego środek odwoławczy

może nastąpić tylko przez wyraźne wskazanie w środku zaskarżenia takiego ograniczenia.

Ograniczenie przedmiotowe:

• musi być zawsze wyraźnie sprecyzowane w skardze odwoławczej. Zaskarżenie ograniczone przedmiotowo musi dotyczyć:

• orzekania w stosunku do niektórych tylko spośród czynów łącznie osądzonych z wyłączeniem czynów pozostałych;

• orzeczenie tylko w przedmiocie konsekwencji prawnych uznania winy, z wyłączeniem samej kwestii winy;

• orzeczenia w przedmiocie niektórych konsekwencji prawnych uznania winy - kary zasadniczej, środków karnych, środków zabezpieczających itd.

• samej tylko kwalifikacji prawnej

Ograniczenia podmiotowo-przedmiotowe:

są sumą obu ograniczeń, np. w syt. gdy tylko jeden z oskarżonych wnosi apelację wyłącznie od kary.

4.3.2. Kierunek środka odwoławczego

Kierunek środka odwoławczego:

Odzwierciedla stosunek skarżącego do interesów procesowych poszczególnych stron a zwłaszcza w odniesieniu do osoby oskarżonego. Niekiedy bywa definiowany jako stosunek środka odwoławczego do interesu prawnego oskarżonego. Jego określenie jest bardzo ważne pod kątem:

• legitymacji do skutecznego zaskarżenia orzeczeń

• warunków skuteczności cofnięcia środka odwoławczego wniesionego na korzyść oskarżonego

• przesłanek orzekania na niekorzyść przez sąd odwoławczy jak i ew. ograniczeń w tej mierze w toku postępowania toczącego się po przekazaniu sprawy do ponownego rozpoznania.

Sąd odwoławczy może orzekać także poza granicami środka odwoławczego gdy przepis tak stanowi , dotyczy to :

• odwrócenia kierunku środka odwoławczego - a więc możliwość orzeczenia na korzyść oskarżonego mimo wniesienia środka odwoławczego na jego niekorzyść

• art. 435- który przewiduje możliwość skorzystania z dobrodziejstwa środka odwoławczego wniesionego przez współoskarżonego. „ sąd odwoławczy uchyla lub zmienia orzeczenie na korzyść współoskarżonych choćby nie wnieśli środka odwoławczego jeżeli je uchylił lub zmienił na rzecz współoskarżonego którego środek odwoławczy dotyczył gdy te same względy przemawiają za jego uchyleniem lub zmianą wobec pozostałych”

• art. 439 par 1- który zawiera katalog bezwzględnych przyczyn odwoławczych.

• Art. 440. Jeżeli utrzymanie orzeczenia w mocy byłoby rażąco niesprawiedliwe, podlega ono zmianie na korzyść oskarżonego albo uchyleniu niezależnie od granic zaskarżenia i podniesionych zarzutów

• Art. 455 który upoważnia organ odwoławczy do poprawienia z urzędu błędnej kwalifikacji prawnej czynu. A poprawa na niekorzyść oskarżonego może nastąpić tylko gdy na jego niekorzyść wniesiono środek odwoławczy.

4.3.3. Kierunek orzeczenia odwoławczego

Określenie kierunku orzeczenia odwoławczego ma sens tylko przy orzeczeniach uchylających wyrok, gdyż zmiana wyroku, poprawienie błędnej kwalifikacji oraz pozostawienie środka odwoławczego bez rozpoznania w samej swojej treści zawierają już kierunek rozstrzygnięcia.

Zakaz reformationis in peius:

Zasadą w polskim procesie karnym jest zakaz reformationis in peius, czyli zakaz pogarszania sytuacji oskarżonego w procesie odwoławczym gdy brak jest środka odwoławczego na niekorzyść oskarżonego.

art. 434. § 1 - Sąd odwoławczy może orzec na niekorzyść oskarżonego tylko wtedy gdy wniesiono na jego niekorzyść środek odwoławczy a także tylko w granicach zaskarżenia chyba że ustawa stanowi inaczej. Jeśli środek odwoławczy pochodzi od oskarżyciela publicznego lub pełnomocnika sąd odwoławczy może orzec na niekorzyść oskarżonego ponadto tylko w razie stwierdzenia uchybień poniesionych w środku odwoławczym lub podlegającym uwzględnieniu z urzędu.

§ 2- środek odwoławczy wniesiony na niekorzyść oskarżonego może spowodować orzeczenie także na korzyść oskarżonego.

§ 3. - określonego w § 1 zakazu orzekania na niekorzyść oskarżonego nie stosuje się w wypadkach wskazanych a art. 60 par 3 K.K też 343 i 387 K.p.k

- a więc w sytuacji np. dobrowolnego poddania się karze

Zakaz reformationis in peius w postępowaniu ponownym- art. 443. w razie przekazania sprawy do ponownego rozpoznania wolno wydać w dalszym postępowaniu orzeczenie surowsze niż uchylone tylko wtedy gdy orzeczenie to było zaskarżone na niekorzyść oskarżonego lub gdy zachodzą okoliczności wskazane w art., 434 § 3.

Tak wiec zakaz reformationis in peius może być uchylony w przypadkach wskazanych w art. 343 i 387 k.p.k np. w sytuacji dobrowolnego poddania się karze.

Dalsze ograniczenia co do orzekania na niekorzyść oskarżonego stanowią reguły ne peius przewidziane w art. 454 k.p.k

§ 1- sąd odwoławczy nie może skazać oskarżonego który został uniewinniony w I instancji lub co do którego w I instancji umorzono lub warunkowo umorzono postępowanie

§ 2- sąd odwoławczy może orzec surowszą karę pozbawienia wolności tylko gdy nie zmienia ustaleń faktycznych przyjętych za podstawę zaskarżonego wyroku.

§ 3 sąd odwoławczy nie może zaostrzyć kary przez wymierzenie kary dożywotniego pozbawienia wolności.

Te reguły polegają na ograniczeniu możliwości merytorycznego orzekania przez sąd odwoławczy na niekorzyść oskarżonego a to wówczas służy zabezpieczeniu prawa do obrony oraz realizowaniu idei II instancyjności postępowań gdyż wyrok wydany w II instancji zamyka oskarżonemu drogę kontroli odwoławczej w normalnym trybie.

4.3.4. Zarzuty odwoławcze

Zarzuty odwoławcze:

to zawarte w skardze odwoławczej twierdzenia wskazujące na uchybienia prawne którymi wg. twierdzenia autora skargi dotknięta jest zaskarżona decyzja. A więc są to twierdzenia skargi odwoławczej wskazujące odpowiednie przyczyny odwoławcze. Zarzut może być:

• fałszywy

• prawdziwy ale też

• zasadny lub

• bezzasadny

określają jedną z granic środka odwoławczego, gdy ustawa wymaga ich wskazania w określonym środku.

Ograniczenie rozpoznania środka odwoławczego:

może tego dokonać sąd odwoławczy tylko do poszczególnych uchybień podniesionych przez stronę lub podlegających uwzględnieniu z urzędu. Sąd odwoławczy powinien zatem zbadać w toku kontroli zaskarżonego orzeczenia :

• uchybienia podniesione przez stronę

• uchybienia podlegające uwzględnieniu z urzędu

4.3.5. Wnioski odwoławcze

Wnioski odwoławcze:

to zawarte w skardze odwoławczej żądania strony aby organ odwoławczy wyciągnął określone konsekwencje prawne z uchybień wskazanych w zarzutach skargi. To jeden z formalnych warunków środka odwoławczego.

Mogą mieć one strukturę

• prostą np.: wnioski o zmianę wyroku w części dotyczącej kary , wnioski o zmianę kwalifikacji prawnej

• złożoną

4.3.6. Orzeczenia odwoławcze

Przewidziano 3 rodzaje rozstrzygnięć pierwotnych organu odwoławczego. W wyniku rozpoznania środka odwoławczego organ odwoławczy może orzec o:

• utrzymaniu zaskarżonej decyzji w mocy

• zmianie zaskarżonej decyzji

Kończą one sprawę definitywnie.

• uchyleniu zaskarżonej decyzji - wymaga rozstrzygnięcia następczego - które wskaże co ze sprawą ma się stać dalej. Wyróżniamy nast. Ich rodzaje:

• umorzenie postępowania

• przekazanie sprawy organowi I instancji do ponownego rozpoznania

5. Przyczyny odwoławcze

5.1. Zagadnienia wstępne

Przyczyny odwoławcze:

są nimi określone w ustawie uchybienia prawne którymi dotknięta jest zaskarżona decyzja i z którymi ustawa wiąże obowiązek eliminacji lub zmiany tej decyzji.

Wyróżniamy 2 grupy przyczyn odwoławczych:

1. względne przyczyny odwoławcze- czyli te uchybienia które uwzględnia się w zasadzie tylko w graniach środka odwoławczego i o tyle o ile mogły mieć wpływ na treść orzeczenia. Wywołują one skutek procesowy w postaci zmiany lub uchylenia orzeczenia tylko wtedy gdy zostały podniesione przez skarżącego w środku odwoławczym i w granicach tego środka. Jej stwierdzenie prowadzi do uchylenia lub zmiany zaskarżonego orzeczenia.

A więc uchyleniu lub zaskarżeniu podlega orzeczenie w wyniku stwierdzenia:

• obrazy prawa materialnego

• obrazy przepisów postępowania , jeśli mogła mieć wpływ na treść orzeczenia

• błędu w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia , jeżeli mógł on mieć wpływ na treść tego orzeczenia

• rażącej niewspółmierności kary lub niesłusznego zastosowania lub niezastosowania środka zabezpieczającego lub innego środka

• bezwzględne przyczyny odwoławcze - określone jako uchybienia które organ odwoławczy w toku kontroli uwzględnia z urzędu , niezależnie od granic zaskarżenia i podniesionych zarzutów oraz wpływu uchybienia na treść orzeczenia i które w razie ich stwierdzenia powodują obligatoryjne uchylenie zaskarżonego orzeczenia. Zaliczamy do nich:

• Udział w wydaniu orzeczenia osoby nieuprawnionej lub niezdolnej do orzekania bądź podlegającej wyłączeniu z mocy prawa

• Nienależyta obsada sądu lub brak obecności na całej rozprawie któregoś z jej członków

• Naruszenie podsądności sądu powszechnego lub sądu szczególnego

• Naruszenie właściwości sądu wyższego rzędu

• Orzeczenie kary, środka karnego lub środka zabezpieczającego nieznanego ustawie

• Naruszenie zasady większości głosów lub niepodpisanie orzeczenia przez wszystkich członków składu

• Sprzeczność w treści orzeczenia

• Orzekanie z naruszeniem powagi rzeczy osądzonej

• Istnienie jednej z okoliczności wyłączających postępowanie określonych w art. 17 § 1 pkt 5, 6 i 8-11 k.p.k.

• Orzekanie pomimo braku obrońcy

• Rozpoznanie sprawy podczas nieobecności oskarżonego, którego obecność była obowiązkowa

5.2. Względne przyczyny odwoławcze

5.2.1. Obraza prawa materialnego

Obraza prawa materialnego - tzw. error iuris:

obejmuje naruszenie normy każdej dziedziny prawa materialnego która była stosowana przez organ orzekający.

Powołanie się na obrazę prawa materialnego może mieć miejsce wówczas gdy skarżący nie kwestionuje ustaleń faktycznych jakich dokonał sąd I instancji.

Może występować w różnej postaci:

• może polegać na błędnej wykładni zastosowanego przepisu

• zastosowaniu niewłaściwego przepisu

• niezastosowaniu określonego przepisu gdy jest to obowiązkowe.

• może się wiązać z wadliwie zastosowaną kwalifikacją prawną czyni

• lub orzeczenia o innych środkach

Obrazą prawa materialnego jest także:

- skazanie oskarżonego za czyn który nie wypełnia znamion czynu zabronionego

- uniewinnienie oskarżonego mimo że czyn spełnia wymogi przestępstwa

- błędne zakwalifikowanie przypisanego oskarżonemu czynu.

Tą przyczynę sąd odwoławczy ma obowiązek uwzględnić w granicach środka odwoławczego.


5.2.2. Obraza przepisów postępowania

Obraza przepisów postępowania- error in procedendo:

polega na niezgodności przebiegu postępowania z obowiązującymi przepisami prawa procesowego.

Można je podzielić na (przy kryterium przebiegu procesu):

• uchybienia w postępowaniu przygotowawczym- mogą być brane pod uwagę gdy przeniknęły do postępowania sądowego w związku z czym nastąpiła obraza przepisów która miała lub mogła mieć wpływ na treść orzeczenia. Wiąże się to z pojęciem konwalidacji ( sanacji) wadliwych czynności procesowych w postępowaniu przygotowawczym lub jurysdykcyjnym.

• uchybienia w post. przed rozprawą

• uchybienia w zakresie wzywania stron i zawiadamiania o terminach

• uchybienia w czasie rozprawy głównej

• uchybienia w treści wyroku i uzasadnieniu

• uchybienia uniemożliwiające przeprowadzenie kontroli odwoławczej

Wyróżniamy uchybienia:

• istotne - gdy sąd odwoławczy uzna że naruszenie przepisów procesowych w toczącej się sprawie mogło mieć lub miało wpływ na treść zaskarżonego rozstrzygnięcia.

• nieistotne

Obraza przepisów może przybierać różną postać, w szczególności wystąpi gdy:

• dokonano czynności procesowej zakazanej przez normy prawa procesowego np. przesłuchanie obrońcy co do faktów o których dowiedział się udzielając porady prawnej.

• nie dokonano czynności procesowej nakazanej przez przepisy prawa procesowego np. nie udzielnie głosu oskarżonemu po zakończeniu przewodu sądowego.

• naruszono przepisy dotyczące samego orzekania np. sprzeczność między treścią wyroku a uzasadnieniem

• niewłaściwie zastosowano przepis prawa procesowego w skutek błędnej wykładni

Jest ona uwzględniona przez sąd w granicach środka odwoławczego.

5.2.3. Błąd w ustaleniach faktycznych

Błąd w ustaleniach faktycznych- podlega ocenie przede wszystkim przy uwzględnieniu znaczenia jakie dla treści rozstrzygnięcia ma okoliczność która została ustalona błędnie.

Zarzut błędu w ustaleniach faktycznych (art. 438 pkt 3 k.p.k.) jest, najogólniej mówiąc, usprawiedliwiony wtedy, gdy sąd orzekający narusza reguły rządzące swobodną oceną dowodów. Zarzut ten będzie więc zasadny zarówno wtedy, gdy sąd ustalił stan faktyczny w oderwaniu od zgromadzonych dowodów (tzw. błąd braku), jak i wtedy, gdy podstawą ustaleń faktycznych uczyniono wprawdzie wszystkie ujawnione w toku rozprawy dowody, lecz dokonano ich nieprawidłowej oceny z punktu widzenia zasad logiki, wskazań wiedzy czy doświadczenia życiowego (tzw. błąd dowolności)^. Bardzo ważne jest podczas formułowania zarzutu błędu w ustaleniach faktycznych wskazanie konkretnych uchybień sądu pierwszej instancji, albowiem zadaniem skarżącego nie jest przedstawienie własnej wersji wydarzeń, lecz wykazanie, iż to sąd pierwszej instancji błędnie ustalił fakty z punktu widzenia swobodnej oceny dowodów. Również w przypadku tego zarzutu należy wykazać, że uchybienie mogło mieć wpływ na treść orzeczenia

5.2.4. Rażąca niewspółmierność kary

Rażąca niewspółmierność kary:

dotyczy reakcji prawnych na przestępstwo leżących w sferze swobodnego uznania organu orzekającego. Zmierza ono do podważenia sędziowskiego wymiaru kary. Zachodzi gdy suma zastosowanych kar zasadniczych i orzeczonych środków za przypisane oskarżonemu przestępstwa nie uwzględnia należycie stopnia społecznej szkodliwości czynów i stopnia jego zawinienia oraz nie realizuje w dostarczającej mierze celów kary w zakresie społecznego jej oddziaływania i celów zapobiegawczych i wychowawczych jakie ma osiągnąć w stosunku do oskarżonego.

5.3. Bezwzględne przyczyny odwoławcze

5.3.1. Udział w wydaniu orzeczenia osoby nieuprawnionej lub niezdolnej do orzekania bądź podlegającej wyłączeniu z mocy prawa

Udział w wydawaniu orzeczenia osoby podlegającej wyłączeniu na podstawie art. 40

(art. 439 § 1 pkt 1 in fine). Podstawa ta obejmuje obecnie wszystkie przyczyny wyłączenia sędziego (ławnika) z mocy prawa;

Udział w wydaniu orzeczenia osoby nieuprawnionej lub niezdolnej do orzekania

(art. 439 § 1 pkt 1 in principio).
Nieuprawnioną do orzekania jest zawsze osoba, która:

• w ogóle nie ma uprawnień orzeczniczych;

• nie ma uprawnień do orzekania w danej sprawie )w danym sądzie), czyli której udział w orzekaniu nastąpił z przekroczeniem ustawowych granic jej uprawnień do orzekania (np. sędzia delegowany do innego sądu, którego termin delegacji minął i nie został przedłużony, lub sędzia delegowany nieprawidłowo, np. przez Prezesa Sądu, ale bez wymaganej zgody Kolegium tego Sądu);

Osobą niezdolną do orzekania jest osoba uprawniona wprawdzie do orzekania, ale faktycznie nie zdolna do tego ze względu na stan zdrowia (fizycznego lub psychicznego), w tym i chwilowe jego zaburzenia, np. pod wpływem alkoholu, środka odurzającego czy leków psychotropowych;

5.3.2. Nienależyta obsada sądu lub brak obecności na całej rozprawie któregoś z jej członków

Orzekanie przy nienależytej obsadzie sądu

(art. 439 § 1 pkt 2 in principio) to okoliczność, która zawsze stanowiła bezwzględny powód odwoławczy, chodzi tu bowiem o orzekanie w składzie nieprzewidzianym dla danego typu sprawy lub dla danego postępowania, np. 3 sędziów w sprawie o czyn zagrożony karą dożywotniego pozbawienia wolności albo gdy w składzie uczestniczy więcej niż dopuszczalna liczba sędziów innego sądu;

Orzekanie w sytuacji, gdy którykolwiek z członków składu nie był obecny na całej rozprawie

(art. 439 § 1 pkt 2 in fine). Obecny kpk zakłada, że zmiana składu podczas przerwy lub odroczenia zmusza do przeprowadzenia rozprawy od początku (art. 402 § 2 i art. 404 § 2). W razie planowania dłuższego postępowania sądowego zasadne będzie więc sięganie po instytucje ławników zapasowych i zapasowego sędziego , gdyż w razie niemożności dalszego uczestnictwa w składzie dotychczasowego jego członka członek zapasowy uzupełni skład zasadniczy, a jako obecny na całej rozprawie nie doprowadzi do naruszenia wymogu przewidzianego w art. 439 § 1 pkt 2 in fine;

5.3.3. Naruszenie podsądności sądu powszechnego lub sądu szczególnego

Orzekanie przez sąd powszechny w sprawie należącej do właściwości sądu szczególnego lub w sytuacji odwrotnej

(art. 439 § 1 pkt 3). W tym wypadku chodzi o orzekanie stosownie do rozgraniczenia kompetencji między sądami powszechnymi i szczególnymi;

5.3.4. Naruszenie właściwości sądu wyższego rzędu

Orzekanie przez sąd niższego rzędu w sprawie należącej do właściwości sądu wyższego rzędu

(art. 439 § 1 pkt 4). Chodzi tu zarówno o naruszenia właściwości rzeczowej sądów rejonowych i okręgowych oraz wojskowych sądów garnizonowych i okręgowych, czyli naruszenia właściwości do orzekania w I instancji, jak i o naruszenia właściwości funkcjonalnej między sądami niższego rzędu i wyższymi, czyli uprawnienia do dokonywania określonych czynności niebędących orzekaniem w I instancji. Pamiętać należy, że o właściwości rzeczowej decyduje kryterium obiektywne, a więc czyn przestępny - tak jak przedstawia się on w świetle okoliczności sprawy, a nie błędna jego kwalifikacja przyjęta przez oskarżyciela;

5.3.5. Orzeczenie kary, środka karnego lub środka zabezpieczającego nieznanego ustawie

Orzeczenie kary, środka karnego lub środka zabezpieczającego nieznanych ustawie

(art. 439 § 1 pkt 5). Chodzi tu jedynie o środek lub karę nieznaną polskiej ustawie karnej, a nie jedynie o sankcję nieprzewidzianą w danym przepisie czy w danej ustawie będącą podstawą orzekania, ani też o orzekanie powyżej lub poniżej granic danej kary wynikającego z przepisu będącego podstawą skazania

5.3.6. Naruszenie zasady większości głosów lub niepodpisanie orzeczenia przez wszystkich członków składu

Wydanie orzeczenia z naruszeniem zasady większości głosów

(art. 439 § 1 pkt 6 in principio). Jest to okoliczność, która zachodzi wówczas, gdy orzeczenie zapada w składzie kolegialnym z naruszeniem woli większości członków składu orzekającego, w tym z naruszeniem zasad tworzenia tzw. większości sztucznej (art. 11 § 2 i art. 112);

Sytuacja, gdy orzeczenie nie zostało podpisane przez którąkolwiek z osób biorących udział w jego wydaniu (art. 439 §1 pkt 6 in fine).;

5.3.7. Sprzeczność w treści orzeczenia

Zaistnienie sprzeczności w treści orzeczenia, uniemożliwiającej jego wykonanie (art. 439 § 1 pkt 7). Chodzi tu jedynie o sprzeczność w samej treści orzeczenia, między poszczególnymi zawartymi tam rozstrzygnięciami, a nie o sprzeczności między treścią orzeczenia na piśmie a orzeczeniem ogłoszonym ani o sprzeczność między orzeczeniem a jego uzasadnieniem (uchybienie z art. 438 pkt 2 ). Ponadto musi to być sprzeczność uniemożliwiająca wykonanie orzeczenia (jego rozstrzygnięcia), a nie jedynie utrudniająca to wykonanie lub budząca wątpliwość co do sposobu wykonania;

5.3.8. Orzekanie z naruszeniem powagi rzeczy osądzonej

Wydanie orzeczenia, mimo że postępowanie karne co do tego samego czynu tej samej osoby zostało już prawomocnie zakończone (art. 439 § 1 pkt 8).

Chodzi tu o naruszenie przesłanki rei iudicatae z art. 17 § 1 pkt 7, nie ma przy tym znaczenie, czy prawomocne orzeczenie, poprzedzające wydanie orzeczenia zaskarżonego, zapadło w tym samym czy w innym postępowaniu, zatem omawiany powód istnieje np. także wtedy, gdy rozpoznana zostanie apelacja, którą przyjęto mimo upływu zawitego terminu do jej złożenia i bez przywracania stronie tego terminu, orzeka się tu bowiem w sprawie, w której istnieje już prawomocne orzeczenie;

5.3.9. Istnienie jednej z okoliczności wyłączających postępowanie określonych w art. 17 § 1 pkt 5, 6 i 8-11 k.p.k.

Orzekanie mimo okoliczności wyłączających postępowanie, określonych w art. 17 § 1 pkt 5, 6 i 8-11 (art. 439 §1 pkt 9).

Orzekanie mimo przeszkód prawnych o charakterze formalnoprawnym (ujemnych formalnych przesłanek procesowych) w postaci: śmierci oskarżonego, przedawnienia karalności, orzekania wobec osoby niepodlegającej orzecznictwu sądów polskich, braku skargi uprawnionego oskarżyciela albo wymaganego zezwolenia na ściganie lub wniosku o ściganie bądź innej okoliczności wyłączającej postępowanie (np. abolicji czy właściwości organu niesądowego w sprawach karnych skarbowych);

5.3.10. Orzekanie pomimo braku obrońcy

Nieposiadanie przez oskarżonego w postępowaniu sądowym obrońcy w wypadkach określonych w art. 79 § 1 i 2, art. 80 oraz art. 517i § 1(art. 439 § 1 pkt 10 in principio)

Art. 79. § 1. W postępowaniu karnym oskarżony musi mieć obrońcę, jeżeli:
1) jest nieletni,
2) jest głuchy, niemy lub niewidomy,
3) zachodzi uzasadniona wątpliwość co do jego poczytalności.
4) (uchylony).
§ 2. Oskarżony musi mieć obrońcę również wtedy, gdy sąd uzna to za niezbędne ze względu na okoliczności utrudniające obronę.
§ 3. W wypadkach, o których mowa w § 1 i 2, udział obrońcy jest obowiązkowy w rozprawie oraz w tych posiedzeniach, w których obowiązkowy jest udział oskarżonego
Art. 80. Oskarżony musi mieć obrońcę w postępowaniu przed sądem okręgowym jako sądem pierwszej instancji, jeżeli zarzucono mu zbrodnię lub jest pozbawiony wolności. W takim wypadku udział obrońcy w rozprawie głównej jest obowiązkowy, a w rozprawie apelacyjnej i kasacyjnej, jeżeli prezes sądu lub sąd uzna to za konieczne.
Art. 517i. § 1. W postępowaniu przyspieszonym przed sądem oskarżony musi mieć obrońcę. Przepis art. 79 § 3 stosuje się odpowiednio.

Orzekanie w sytuacjach, gdy obrońca nie brał udziału w czynnościach, w których udział jego jest obowiązkowy (art. 439 § 1 pkt 10 in fine). Ustawa przewiduje, że przy obronie niezbędnej z przyczyn wskazanych w art. 79 § 1 i 2 udział obrońcy jest obowiązkowy w rozprawie, w tym apelacyjnej, oraz w posiedzeniach, w których obowiązkowy jest udział podejrzanego bez względu na to, czy wynika to z przepisu, czy z decyzji sądu. Przy obronie obowiązkowej z przyczyn określonych w ar. 80 udział obrońcy jest obowiązkowy w rozprawie głównej i apelacyjnej. Do posiedzeń w których udział obrońcy obligatoryjnego jest niezbędny z uwagi na obowiązkowy udział oskarżonego, należą posiedzenia w przedmiocie umorzenia i co do skazania oskarżonego bez rozprawy, jeżeli prezes sądu lub sąd tak zarządzą. Obrońca uczestniczy też w posiedzeniu w przedmiocie umorzenia postępowania z powodu niepoczytalności oskarżonego i zastosowania środka zabezpieczającego.;

5.3.11. Rozpoznanie sprawy podczas nieobecności oskarżonego, którego obecność była obowiązkowa

Rozpoznanie sprawy pod nieobecność oskarżonego, gdy obecność jego była obowiązkowa (art. 439 § 1 pkt 11), obojętne przy tym, czy była to nieobecność usprawiedliwiona, czy nieusprawiedliwiona i czy odnosiła się do całości czynności, czy tylko jej części.

Obowiązkowa obecność oskarżonego przewidziana jest w odniesieniu do rozprawy (art. 374 § 1), z tym że w określonych sytuacjach jest możliwe prowadzenie jej pod nieobecność oskarżonego

art. 375 - wydalenie oskarżonego z sali rozpraw jeżeli zachowuje się w sposób zakłócający porządek rozprawy lub godzący w powagę sądu;

art. 376 - opuszczenie sali przez oskarżonego bez zezwolenia przewodniczącego lub jego niestawiennictwo;

art. 377 - niezdolność oskarżonego do udziału w rozprawie;

390 § 2 - czasowe usunięcie oskarżonego z sali, jeżeli jego obecność mogłaby oddziaływać krępująco na wyjaśnienia współoskarżonego albo na zeznania świadka lub biegłego;

art. 479

5.4. Rażąca niesprawiedliwość orzeczenia

Rażąca niesprawiedliwość orzeczenia, określona w art. 440 KPK, jak słusznie wskazuje się w doktrynie, nie jest samoistną przesłanką odwoławczą.

Umożliwia sądowi odwoławczemu orzekanie niezależnie od granic zaskarżenia i podniesionych zarzutów, jeżeli sąd ten uzna, że utrzymanie zaskarżonego orzeczenia w mocy byłoby rażąco niesprawiedliwe.

Sąd odwoławczy uznając, że utrzymanie orzeczenia w mocy byłoby rażąco niesprawiedliwe, może to orzeczenie uchylić i sprawę przekazać do ponownego rozpoznania, jak również - jeżeli pozwalają na to zebrane dowody (art. 437 § 2 KPK) - orzeczenie zmienić i orzec odmiennie na korzyść oskarżonego co do istoty sprawy.

Sąd odwoławczy uchyla zaskarżone orzeczenie niezależnie od kierunku środka odwoławczego. Orzeczenie jest rażąco niesprawiedliwe wówczas, jeśli w rażący sposób narusza poczucie sprawiedliwości. Nie każdy zatem błąd lub uchybienie sądu I instancji (z grup uchybień wymienionych w art. 438 KPK), musi spowodować zmianę lub uchylenie zaskarżonego orzeczenia na podstawie art. 440 KPK.

O rażącej niesprawiedliwości orzeczenia sądu odwoławczego, wynikającej z utrzymania w mocy orzeczenia sądu I instancji, można w szczególności mówić wówczas, gdy sąd odwoławczy pominął bądź nie zauważył takich uchybień popełnionych przez sąd I instancji, niewątpliwych i bezspornych, które w sposób znaczący mogą stanowić o naruszeniu przez orzeczenie sądu zasady prawdy materialnej i sprawiedliwej represji.

Przepis art. 440 KPK nie zezwala sądowi rozpoznającemu środek odwoławczy na utrzymanie w mocy orzeczenia zarówno wtedy, gdy jest ono rażąco niesprawiedliwe w sensie materialnym, jak i wtedy, gdy wydanie zaskarżonego orzeczenia poprzedzone zostało poważnymi uchybieniami procesowymi, które nie dają się pogodzić z istotą i zasadami rzetelnego procesu karnego, a jednocześnie ze swej istoty i z uwagi na ich natężenie mają wpływ na ostateczną treść orzeczenia w rozumieniu art. 438 pkt 2 KPK.

Skutkiem wystąpienia rażącej niesprawiedliwości jest zmiana lub uchylenie orzeczenia niezależnie od granic zaskarżenia i podniesionych zarzutów. Z przepisu wynika, że zmiana może nastąpić tylko na korzyść oskarżonego.

Rażąca niesprawiedliwość orzeczenia nie może być podstawą kasacji, gdyż nie wymieniono jej w art. 526 KPK, dlatego też w wypadku, gdy apelacja na niekorzyść oskarżonego nie zawierała zarzutu obrazy prawa materialnego, a zaskarżony wyrok został utrzymany w mocy, podniesienie takiego zarzutu dopiero w kasacji na niekorzyść może okazać się skuteczne tylko wtedy, gdy jest z nim powiązany zarzut naruszenia przez sąd odwoławczy przepisów art. 440 w zw. z art. 434 § 1 KPK93.

5.5. Błędna kwalifikacja prawna czynu

Poprawienie błędnej kwalifikacji prawnej czynu może nastąpić w ramach art. 455 k.p.k. - nie zmieniając ustaleń faktycznych sąd poprawia błędną kwalifikacje niezależnie od granic zaskarżenia i podniesionych zarzutów . Poprawa na niekorzyść oskarżonego może nastąpić gdy wniesiono środek odwoławczy na jego niekorzyść.

Stanowi wyjątek od orzekania w granicach środka odwoławczego.

Przy dostrzeżeniu błędnej kwalifikacji prawnej czynu przez sąd obowiązuje nadal zasada reformationis in peius.

O poprawieniu sąd odwoławczy ma obowiązek uprzedzić strony obecne na rozprawie i umożliwić im wypowiedzenie się w tym przedmiocie.

6. Warunki formalne środka zaskarżenia

7. Cofnięcie środka zaskarżenia

Cofnięcie środka zaskarżenia:

Osoba która wniosła środek może go też skutecznie cofnąć. Może ono nastąpi od chwili jego przyjęcia do momentu wydania ostatecznego rozstrzygnięcia przez organ odwoławczy. Oświadczenie woli uprawnionego może być wydane na piśmie lub ustnie.

Oskarżony może cofnąć środek wniesiony przez jego obrońcę. Lecz nie może on tego uczynić gdy :

• gdy środek zaskarżenia został wniesiony na jego korzyść i gdy go wniósł oskarżyciel publiczny lub obrońca gdy zachodzi obowiązek obrony obligatoryjnej.

Z drugiej str. Nie można cofnąć takiego środka wniesionego na korzyść oskarżonego.

Zgoda oskarżonego może być wyrażona ustnie ( na rozprawie) lub w formie pisma procesowego.

Sąd ma obowiązek cofnąć środek chyba że zachodzą bezwzględne przyczyny odwoławcze bądź przyczyna wskazana w art. 440.

Art. 440- jeżeli utrzymanie orzeczenia w mocy byłoby rażąco niesprawiedliwe podlega ono zmianie na korzyść oskarżonego albo uchyleniu niezależnie od granic zaskarżenia i podniesionych zarzutów

Decyzje podejmuje sąd odwoławczy. Cofnięty środek sąd pozostawia bez rozpoznania wydając stosowne postanowienie na rozprawie lub posiedzeniu. I w takiej chwili zaskarżone orzeczenie staje się prawomocne

8. Zwyczajne środki odwoławcze

8.1. Apelacja

8.1.1. Uwagi ogólne

APELACJA: - służy od każdego nieprawomocnego orzeczenia wydanego w formie wyroku. Przysługuje także od wyroku łącznego i zaocznego. Wyjątek stanowi jedynie wyrok nakazowy który może być zaskarżony sprzeciwem.

To środek zaskarżenia bezwzględnie dewolutywny i suspensywny .

• bezwzględność dewolutywna- wyraża się w przejściu sprawy na forum II instancji przez sam fakt wniesienia apelacji przez uprawniony termin we wskazanym terminie - nakładając na sąd odwoławczy obowiązek jej rozpoznania.

• Suspensywność powoduje że złożenie skargi apelacyjnej tamuje uprawomocnienie się wyroku oraz jego wykonalność.

W ramach postępowania apelacyjnego należy wyróżnić postępowanie przed sądem I instancji tzw. ad quo i postępowanie przed sądem II instancji tzw. ad quem

8.1.2. Podmioty uprawnione do wniesienia apelacji

Podmioty uprawnione do wniesienia apelacji: od orzeczenia wydanego w I instancji przysługuje środek odwoławczy stronom podmiotowi wskazanemu w art. 416 i innym osobom wskazanym w ustawie.

Uprawnionym może być także:

• Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów

• W przypadku nieletniego lub ubezwłasnowolnionego środki odwoławcze może wnosić jego przedstawiciel ustawowy lub opiekun.

• Reprezentanci stron procesowych

• Prokurator - może wnieść apelacje na korzyść oskarżonego gdy uzna że wymaga tego ochrona interesu publicznego.

Apelacje może sporządzić i złożyć do sądu który wydał zaskarżone orzeczenie każda osoba której takie prawo przysługuje - jednak w niektórych sprawach ustawa przewiduje przymus adwokacki. - a więc w syt. - wyroku wydanego przez sąd okręgowy jako w I instancji gdy nie pochodzi apelacja od prokuratora lub osób wymienionych w art. 88 par 2 i 3 :

• od radcy prawnego w im. Organizacji państwowej, społ, samorządowej.

8.1.3. Warunki formalne apelacji

Warunki formalne apelacji: Apelacja musi spełniać następujące warunki:

1. musi być sporządzona w formie pisemnej i powinna zawierać:

• wskazanie organu do którego jest kierowana i sprawy

• oznaczenie wnoszącego

• datę i podpis wnoszącego i dodatkowo powinna zawierać warunki szczególne przewidziane dla środków odwoławczych a mianowicie:

• wskazanie zaskarżonego rozstrzygnięcia lub ustalenia z wykazaniem że zostały naruszone prawa lub interesy składającego apelacje

• określenie żądania skarżącego

• ew. wskazanie nowych faktów i dowodów

2. spełnienie dodatkowych warunków a mianowicie:

• do apelacji sporządzonej przez podmioty kwalifikowane ( prokurator, adwokat, radca prawny) należy dołączyć odpowiednią liczbę odpisów dla stron przeciwnych a gdy wnoszona jest do SN jeszcze jeden dodatkowy odpis.

• Gdy apelacja od wyroku sądu okręgowego nie pochodzi od prokuratora lub podmiotów określonych w art. 88 powinna być sporządzona i podpisana przez adwokata

3. terminy jej wniesienia:

• złożenie na piśmie w terminie zawitym 7 dni od daty ogłoszenia wyroku wniosku o sporządzenie na piśmie i doręczenie uzasadnienia wyroku. W postępowaniu przyspieszonym to termin 3 dni. Wniosek taki może być złożony na piśmie lub ustnie do protokołu. Sąd jest zobowiązany do doręczenia odpisu wyroku wraz z pisemnym jego uzasadnieniem sporządzonym w terminie 14 dni od daty złożenia wniosku. ( gdy sporządzane jest z urzędu od daty ogłoszenia wyroku) ( w postępowaniu przyspieszonym to termin 3 dniowy) w sprawie zawiłej prezes sądu może wydłużyć ten termin ( na sporządzenie uzasadnienia) Prezes sądu nie uwzględnia zaś wniosku gdy pochodzi od osoby nieuprawnionej bądź gdy złożony został po terminie. Przysługuje na to zażalenie. Które rozpoznawane jest na zasadach ogólnych przez sąd odwoławczy.

• Złożenie apelacji w terminie zawitym 14 dni od daty otrzymania wyroku wraz z uzasadnieniem. ( w post. przyspieszonym 7 dni). Po przekroczeniu terminu strona może zaś złożyć wniosek o przywrócenie terminu na zasadach ogólnych. Sądem właściwym w takim wypadku jest sąd okręgowy jako sąd I instancji przed którym należało dokonać czynności.

8.1.4. Postępowanie przed sądem ad quo

Postępowanie przed sądem ad quo- jest to wstępna kontrola wniesionej apelacji przez Prezesa Sądu I instancji do którego wpływa skarga odwoławcza. Omawia on przyjęcia środka odwoławczego gdy:

• został wniesiony po terminie'

• został wniesiony przez osobę nieuprawnioną

• jest niedopuszczalny z mocy ustawy

Gdy nie zawiera błędów formalnych Prezes sądu I instancji wydaję zarządzenie o jej przyjęciu i zawiadamia o tym prokuratora, obrońców, pełnomocników i strony. Gdy była wniesiona przez prokuratora lub obrońcę, pełnomocnika dołącza się kopie dla strony przeciwnej chyba że w sprawie wyłączono jawność ze względu na tajemnicę państwową. (Nie stosuje się tych przepisów w postępowaniu przyspieszonym) Po dokonaniu tej czynności sąd I instancji przekazuje niezwłocznie akta sprawy sądowi odwoławczemu.

8.1.5. Postępowanie przed sądem ad quem

Postępowanie przed sądem ad quem- to postępowanie przed sądem odwoławczy. Po przekazaniu do niego akt sprawy podlega ona ponownemu badaniu ale tym razem przez prezesa sądu odwoławczego. Gdy dostrzeże on braki kieruję ją na posiedzenie sądu który bada czy została wniesiona w terminie, przez osobę uprawnioną i czy jest dopuszczalna. Gdy uzna te braki wydaje postanowienie o pozostawieniu apelacji bez rozpoznania. Na takie postanowienie przysługuje zażalenie do innego równoczesnego składu orzekającego chyba że zostało wydane przez SN.

Sąd każdorazowo bada czy nie zachodzi 1 z bezwzględnych przyczyn odwoławczych jeśli uzna że zachodzi na posiedzeniu uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę do ponownego jej rozpoznania.

Sąd odwoławczy może zwrócić sprawę sądowi I instancji w celu uzupełnienia uzasadnienia zaskarżonego wyroku . Decyzja może taka zapaść na rozprawie jak i posiedzeniu. Decyzja ta przybiera formę postano

8.1.6. Przebieg rozprawy apelacyjnej

Przebieg rozprawy apelacyjnej- stanowi ona etap rozpoznawczy zaskarżonego wyroku w związku z wniesioną skargą apelacyjną. Powinna być rozpoznawana na rozprawie ale gdy ustawa stanowi inaczej może być także rozpoznana na posiedzeniu. Wyróżniamy następujące jej etapy:

1. Rozpoczęcie rozprawy- na tym etapie sprawdza się czy podmioty biorące w niej udział zostały prawidłowo zawiadomione i są obecne. Gdy ich nie ma należy ustalić czy ich obecność jest konieczna do prowadzenia rozprawy.

Udział:

• Prokuratora- jest obligatoryjny w sprawach o przestępstwa z oskarżenia publicznego a w postępowaniu prywatnoskargowym gdy się przyłączył do toczącego postępowania. Jego nieobecność uniemożliwia prowadzenie rozprawy.

• Udział oskarżonego - ma prawo wziąć udział w rozprawie apelacyjnej ale gdy jest pozbawiony wolności jego udział jest względnie obligatoryjny.

• Udział obrońcy oskarżonego- jest obowiązkowy gdy oskarżonym jest głuchy, niemy nieletni lub niepoczytalny, a także gdy sąd uznał że zachodzą okoliczności utrudniające obronę oraz gdy oskarżony popełnił zbrodnię lub jest pozbawiony wolności.

W tej części sąd także rozpoznaje ew. wnioski stron np. o dopuszczenie dowodów.

1. Przewód sądowy- to ustne sprawozdanie sędziego sprawozdawcy. Przedstawia on przebieg i wyniki dotychczasowego postępowania, a w szczególności treść zaskarżonego wyroku oraz zarzuty i wnioski apelacyjne. Po tym może nastąpić ew. uzupełnienie postępowania dowodowego , a także obecne na rozprawie strony i ich reprezentacji mogą składać wyjaśnienia, oświadczenia i wnioski ustne. Sąd odwoławczy może wyznaczyć oskarżycielowi publicznemu termin na przedstawienie dowodów od których rozstrzygnięcia zależy usunięcie dostrzeżonych braków dowodowych.

2. Przemówienia stron- to etap w którym stronom umożliwia się prezentację własnego stanowiska i wniosków odnośnie wniesionych środków odwoławczych. Najpierw udziela głosu skarżącemu gdy jest ich kilku pierwszeństwo ma ten którego skarga idzie najdalej, po przemówieniu innych stron oskarżonemu i jemu obrońcy. ( inaczej niż przed sądem I instancji)

3. Wyrokowanie- to narada i głosowanie. ( czyli tak samo jak w I instancji)

8.1.7. Rodzaje orzeczeń sądu odwoławczego

Rodzaje orzeczeń sądu odwoławczego: sąd odwoławczy może orzec o:

1. o utrzymaniu w mocy rozstrzygnięcia - gdy sąd odwoławczy uzna że sąd i instancji nie popełnił uchybień w podnoszonych w środku odwoławczym. Konsekwencją jest uprawomocnienie się orzeczenia wydanego w I instancji od chwili wydania orzeczenia odwoławczego.

2. uchyleniu rozstrzygnięcia- następuje gdy sąd I instancji uzna że orzeczenie sądu I instancji budzi poważne zastrzeżenia. Przy uchyleniu orzeczenia sąd musi wydać nowe w którym wypowie się na temat załatwienia sprawy. W takim wypadku orzeczenie sądu zawiera w sobie 2 odrębne rozstrzygnięcia:
   * pierwotne - uchylające zaskarżone orzeczenie sądu i instancji

• wtórne- w którym decyduje o dalszym losie postępowania karnego. Po uchyleniu sąd może wydać jedną z nast. Decyzji:

• umorzyć postępowanie

• przekazać sprawę sądowi I instancji do ponownego rozpoznania

• przekazać sprawę prokuratorowi w celu przeprowadzenia postępowania przygotowawczego na zasadach ogólnych ale tylko uchylając wyrok wydany w postępowaniu przyspieszonym.

• zmianie zaskarżonego orzeczenia - może nawet zapaść uniewinnienie oskarżonego, zmiana może dotyczyć części lub całości zaskarżonego orzeczenia sądu I instancji. Przy zmianie sąd powinien mieć na uwadze zakaz reformationis in peius.

Sąd wydaje zawsze wyrok.

Orzeczenie zapadające na skutek rozpoznania apelacji od uzasadnienia wyroku następuje w formie postanowienia. Sąd może jedynie zmienić treść zaskarżonego ustalenia zawartego w uzasadnieniu , albo uchylić je czyli wykreślić określony fragment uzasadnienia. Nie można uchylić więc uzasadnienia i przekazać go do ponownego rozpoznania jest możliwa jedynie jego zmiana.

8.1.8. Pytanie prawne

Pytanie prawne. - sąd rozpoznający środek odwoławczy może zwrócić się do SN gdy podczas rozpoznania sprawy wyłoni się zagadnienie prawne wymagające zasadniczej wykładni ustawy z pytaniem prawnym.

Gdy sądem odwoławczym jest SN może przekazać on zagadnienie prawe powiększonemu składowi SN.

Forma pytania prawnego - to postanowienie.

SN rozpoznaje takie zagadnienie w składzie 3 sędziów i wydaje w tym przedmiocie uchwałę wraz z uzasadnieniem w którym znajdują się motywy wykładni przepisów ustawy.

SN może:

• odmówić odpowiedzi na pytanie prawne

• może pozostawić pytanie prawne bez rozpoznania

• przekazać zagadnienie powiększonemu składowi SN którego uchwała także wiąże w tej konkretnej sprawie chyba że skład postanowił ją wpisać do księgi zasad prawnych

przejąć sprawę do rozpoznania - wówczas orzeka jako sąd odwoławczy , gdy uzna że zamiast odpowiedzi na pytanie prawne celowe jest merytoryczne rozstrzygnięcie.

8.1.9. Czynności końcowe postępowania apelacyjnego

Czynności końcowe postępowania apelacyjnego:

- to sporządzenie uzasadnienia , dokonuje się tego z urzędu w terminie 14 dni od daty ogłoszenia wyroku ale jest to termin instrukcyjny. Może być wydłużony w sprawie szczególnie zawiłej. Uzasadnienie podpisują wszyscy członkowie składu orzekającego.

Sąd odwoławczy nie sporządza z urzędu uzasadnienia gdy utrzymał w mocy wyrok sądu I instancji a więc gdy uznał skargę za bezzasadną. W takim wypadku można je sporządzić na wniosek ( składa się go w terminie 7 dni od dnia jego ogłoszenia) a z urzędu gdy zgłoszone zostało zdanie odrębne.

Elementy uzasadnienia: powinno ono zawierać:

• czym kierował się sąd wydając wyrok i stanowisko w stosunku do zarzutów i wniosków apelacji.

• Gdy zmienia ustalenia faktyczne przyjęte za podstawę zaskarżonego wyroku- szczegółową analizę materiału dowodowego

8.1.10. Postępowanie przed sądem pierwszej instancji po przekazaniu mu sprawy przez sąd odwoławczy

Postępowanie przed sądem i instancji po przekazaniu mu sprawy przez sąd odwoławczy- nie różni się ono od postępowania przed zaskarżeniem orzeczenia ale do jego odrębności zaliczamy:

-inny skład orzekający gdyż orzekający uprzednio podlegają wyłączeniu z mocy samego prawa ( iudex in habilis)

-sąd orzeka w granicach w jakich nastąpiło przekazanie.

-sąd może poprzestać na ujawnieniu dowodów które nie miały wpływu na uchylenie wyroku

-obowiązuje zakaz reformationis in peius chyba że uchylony wyrok zapadł na postawie porozumień procesowych

-wskazania sądu odwoławczego co do dalszego postępowania i jego zapatrywania prawne są dla sądu wiążące

8.2. Zażalenie

8.2.1. Zagadnienia wstępne

ZAŻALENIE: - służy do uruchomienia kontroli nieprawomocnych postanowień wydanych przez sąd, zarządzeń prezesa sądu, przewodniczącego wydziału, uprawnionego sędziego , postanowień prokuratora i organów prowadzących postępowanie przygotowawcze a także zarządzeń i innych niż decyzje czynności prowadzących postępowanie.

To z reguły skarga incydentalna a także etapowa- gdyż otwiera kolejny etap procesu.

Cechy:

• względna dewolutywność- umożliwia organowi który wydał zaskarżoną decyzję procesową uwzględnienia zażalenia ale tylko w przypadku gdy organ działa w tym samym składzie , w którym wydał zaskarżone rozstrzygnięcie.

• Bezwzględna Suspensywność- w zasadzie wniesione zażalenie nie wstrzymuje wykonania zaskarżonego rozstrzygnięcia ale organ który je wydał lub rozpoznaje zażalenie może je wstrzymać.

8.2.2. Podmioty uprawnione do wniesienia zażalenia

Podmioty uprawnione do wniesienia zażalenia:

• strony, podmiot wskazany w art. 416 i inne osoby wskazane w ustawie

• osoby nie będące stronami których decyzja bezpośrednio dotyczy chyba że ustawa stanowi inaczej.

Przepis szczególny może ograniczyć to prawo jedynie do stron lub niektórych stron lub przyznać to prawo innym niż strony podmiotom

8.2.3. Przedmiot zaskarżenia w trybie zażalenia

Przysługuje zażalenie na 3 rodzaje postanowień:

1. postanowienia kończące postępowanie w sprawie np. umorzenie postępowania zasadniczego

2. postanowienie co do środka zabezpieczającego

3. inne postanowienia których zaskarżalność przewiduje wyraźny przepis ustawy, takie które dotyczą:

• toku i losów postępowania

• wolności i praw uczestników postępowania

• odmawiające uruchomienia kontroli procesowej

Zażalenie przysługuje na postanowienia i zarządzenia wydane w postępowaniu przygotowawczym osobom nie będącym stronom gdy ich prawa lub interesy zostały naruszone.

Na orzeczenie o przedmiocie kosztów postępowania zażalenie przysługuje gdy nie wniesiono apelacji.

Zarządzenia podlegające zaskarżeniu ( zażalenie na zarządzenie):

1. zamykające drogę do wydania wyroku np.:

• odmowa przyjęcia wniosku o sporządzenie i doręczenie uzasadnienia wyroku

• odmowa przyjęcia środka odwoławczego

• odmowa przyjęcia sprzeciwu od wyroku zaocznego

• odmowa przyjęcia sprzeciwu od wyroku nakazowego

• odmowa przyjęcia kasacji

• przewidziane w przepisach szczególnych np.:

• zarządzenie o sprostowaniu omyłki w zarządzeniu

• zarządzenie dotyczące kar porządkowych

• zarządzenie o zatrzymaniu i przymusowym sprowadzeniu

• zarządzenie o zwrocie aktu oskarżenia

Zażalenie na zachowanie organów procesowych nie będące decyzjami:

• czynności w postępowaniu przygotowawczym

• zatrzymanie

• bezczynność organu postępowania przygotowawczego

8.2.4. Termin wniesienia zażalenia

Termin wniesienia zażalenia:

na postanowienie To 7 dni dla strony obecnej przy jego ogłoszeniu zasadniczo od daty ogłoszenia postanowienia. , a nie od dnia doręczenia odpisu stronie. Od daty doręczenia odpisu biegnie gdy ustawa nakazuje doręczenie odpisu postanowienia.( zarządzenia). To termin zawity.

Zażalenie w przedmiocie kosztów i opłat zawarte w wyroku wynosi 14 dni od daty doręczenia odpisu wyroku wraz z uzasadnieniem, gdy podmiot wystąpił o jego doręczenie wraz z uzasadnieniem. W innych wypadkach zażalenie wnosi się w terminie 7 dni od daty ogłoszenia lub doręczenia wyroku gdy nast. Z urzędu.

Zażalenie wyjątkowo wnosi się w terminie 3 dni:

• na postanowienie o zachowaniu w tajemnicy okoliczności umożliwiających ujawnienie tożsamości świadka i jego danych

• na postanowienie w przedmiocie przekazania

8.2.5. Organy uprawnione do rozpoznania zażalenia

Organy uprawnione do rozpoznania zażalenia:

Drugą instancją może być:

1. na postanowienia sądu - sąd wyższej instancji a w przypadkach wyraźnie wskazanych w ustawie sąd tego samego rzędu ale w zmienionym składzie

2. na postanowienia i zarządzenia prokuratora - sąd lub prokurator bezpośrednio przełożony lub nadrzędny

3. na zarządzenia prezesa sądu - sąd odwoławczy

4. na postanowienia i zarządzenia prowadzącego post. przygotowawcze gdy nie jest nim prokurator- prokurator sprawujący nadzór nad postępowaniem.

5. Na zatrzymanie osoby podejrzanej - sąd.

8.2.6. Postępowanie zażaleniowe

Zażalenie wnosi się do organu który wydał zaskarżoną decyzje.

Kontrola formalna polega na sprawdzeniu czy:

• czy decyzja może być zaskarżona w trybie zażalenia

• czy podmiot jest uprawniony do wniesienia zażalenia

• czy zostało wniesione w terminie

• czy są spełnione wymogi pisma procesowego

Może być ono objęte przymusem adwokacko -radcowskim . dotyczy to zażaleń na:

• odmowę przyjęcia kasacji

• odmowę przyjęcia wniosku o wznowienie postępowania gdy zarządzenie o odmowie wydał prezes sądu apelacyjnego lub SN.

Badanie zasadności merytorycznej środka zaskarżenia może dokonać także przez organ I instancji ale zasadniczo dokonuje tego organ II instancji.

Sędzia który wydał postanowienie kończące postępowanie w sprawie a następnie w wyniku uwzględnienia zażalenia wniesionego na to postanowienie uchylił je jest wyłączony od dlaszego udziału w sprawie z mocy prawa.

Zażalenie które nie zostanie uwzględnione prezes sądu przekazuje z aktami sprawy niezwłocznie organowi powołanemu do rozpoznania zażalenia. Zażalenia na postanowienia w przedmiocie tymczasowego aresztowania lub zabezpieczenia majątkowego powinno być przekazane w terminie 48 godzin.

Zażalenia przekazane sądowi jako II instancji są rozpoznawane na posiedzeniach . Strony mają bezwzględne uprawnienie do udziału w posiedzeniu rozpoznania zażalenia postanowienie:

1. kończące postępowanie

2. na postanowienia przy których wydaniu w I instancji przewidziano prawo do udziału w posiedzeniu

3. na inne postanowienia gdy sąd odwoławczy zezwoli na wzięcie udziału w posiedzeniu stronom, pełnomocnikom, lub obrońcy.

Gdy oskarżony jest pozbawiony wolności to sprowadza się go na posiedzenie ale tylko gdy przedmiotem rozpoznania jest zażalenie na postanowienie kończące postępowanie.

Niekiedy postępowanie zażaleniowe jest utajnione dla stron. Dotyczy to zażaleń na postanowienie o utajnieniu świadka.

9. Nadzwyczajne środki zaskarżenia

9.1. Prawomocność

Rozróżnia się prawomocność formalną i materialną

Formalnie prawomocny jest wyrok, którego nie można zaskarżyć zwykłymi środkami zaskarżenia. W tym sensie prawomocny jest wyrok:

• wydany przez sąd odwoławczy,

• wyrok sądu I instancji, który nie może być zaskarżony ze względu na upływ terminu do jego zaskarżenia

Niezaskarżalność orzeczeń w trybie instancyjnym oznacza, że orzeczenia prawomocność formalną, a wywołany tym zakaz prawomocnego wszczynania postępowania to tzw. prawomocność materialna. Orzeczenia mają cechy obu tych postaci prawomocności mogą być wzruszone jedynie w trybie nadzwyczajnym.

Skutkiem prawomocności formalnej jest prawomocność materialna. Polega ona na tym, że z wyrokiem wiąże się skutek rzeczy osądzonej oraz wykonalność orzeczenia.

9.2. Kasacja

9.2.1. Uwagi ogólne

Kasacja jest nadzwyczajnym środkiem odwoławczym przysługującym od prawomocnego orzeczenia. Nie jest to kontrola instancyjna, lecz dodatkowy sposób kontroli rozstrzygnięć poza tokiem instancji. Jest to środek zaskarżenia uzupełniający system dwuinstancyjnej kontroli orzeczeń.

Suspensywność:

• względnie suspensywna => nie zatrzymuje wykonania kary, ale w razie jej wniesienia SN może wstrzymać wykonanie zaskarżonego orzeczenia, jak i innego, którego wykonanie zależy od rozstrzygnięcia kasacyjnego,

• wstrzymanie wykonania wyroku w trybie art. 532§1 kpk może nastąpić jedynie w razie:

• wskazania, że wykonanie tego wyroku jest nieuchronne,

• tylko wówczas, gdy charakter zarzutów kasacyjnych wskazuje na oczywistą ich zasadność,

• wystąpiły szczególne okoliczności pozwalające przyjąć, że wykonanie orzeczenia mogłoby spowodować nieodwracalne, niekorzystne skutki dla oskarżonego,

• wstrzymanie wykonania orzeczenia może być w myśl art. 532§2 połączone z zastosowaniem:

• poręczenia,

• dozoru policji,

• zakazem opuszczania kraju.

• jeżeli kasację wniesiono na niekorzyść oskarżonego, Sąd Najwyższy może zastosować środek zapobiegawczy, chyba że oskarżony był uniewinniony (art. 533 kpk)

Art. 529. Wniesieniu i rozpoznaniu kasacji na korzyść oskarżonego nie stoi na przeszkodzie wykonanie kary, zatarcie skazania, akt łaski ani też okoliczność wyłączająca ściganie lub uzasadniająca zawieszenie postępowania.

Sąd kasacyjny:

kontrolę kasacyjną sprawuje wyłącznie SN.

Postacie kasacji:

• zwyczajna=>dostępna dla stron,

• nadzwyczajna=>wnoszona przez uprawnione szczególnie podmioty w tym Prokuratora Generalnego i RPO (art. 521 kpk)

9.2.2. Podstawy kasacji

Podstawy kasacji (art. 523§1 kpk):

• bezwzględne podstawy kasacyjne (przyczyny odwoławcze wymienione w art. 439§1 kpk):

• w wydaniu orzeczenia brała udział osoba nieuprawniona lub niezdolna do orzekania bądź podlegająca wyłączeniu na podstawie art. 40,

• sąd był nienależycie obsadzony lub którykolwiek z jego członków nie był obecny na całej rozprawie,

• sąd powszechny orzekł w sprawie należącej do właściwości sądu szczególnego albo sąd szczególny orzekł w sprawie należącej do właściwości sądu powszechnego,

• sąd niższego rzędu orzekł w sprawie należącej do właściwości sądu wyższego rzędu,

• orzeczono karę, środek karny lub środek zabezpieczający nieznane ustawie,

• zapadło z naruszeniem zasady większości głosów lub nie zostało podpisane przez którąkolwiek z osób biorących udział w jego wydaniu,

• zachodzi sprzeczność w treści orzeczenia, uniemożliwiająca jego wykonanie,

• zostało wydane pomimo to, że postępowanie karne co do tego samego czynu tej samej osoby zostało już prawomocnie zakończone,

• zachodzi jedna z okoliczności wyłączających postępowanie, określonych w art. 17 § 1 pkt 5, 6 i 8-11,

• oskarżony w postępowaniu sądowym nie miał obrońcy w wypadkach określonych w art. 79 § 1 i 2, art. 80 oraz art. 517i § 1 lub obrońca nie brał udziału w czynnościach, w których jego udział był obowiązkowy,

• sprawę rozpoznano podczas nieobecności oskarżonego, którego obecność była obowiązkowa.

• względne podstawy kasacyjne, czyli inne rażące naruszenie prawa, jeżeli mogło mieć istotny wpływ na treść orzeczenia

Ograniczenie podstaw kasacji:

Art. 523. § 1. Kasacja może być wniesiona tylko z powodu uchybień wymienionych w art. 439 lub innego rażącego naruszenia prawa, jeżeli mogło ono mieć istotny wpływ na treść orzeczenia; kasacja nie może być wniesiona wyłącznie z powodu niewspółmierności kary.

Art. 526. § 1. W kasacji należy podać, na czym polega zarzucane uchybienie.

Sąd Najwyższy rozpoznaje kasację w granicach zaskarżenia i podniesionych zarzutów,a w zakresie szerszym - tylko w wypadkach określonych w art. 435 (zmiana na korzyść współoskarżonych, którzy nie zaskarżyli wyroku), 439 i 455 (poprawienie błędnej kwalifikacji prawnej).

9.2.3. Podmioty uprawnione do wniesienia kasacji

Podmioty uprawnione do wniesienia kasacji:

• strony

• Prokurator Generalny

• RPO

• Naczelny Prokurator Wojskowy, jedynie w tych sprawach podlegających orzecznictwu sądów wojskowych, w których zgodnie z art. 657§2 kpk właściwymi do pełnienia funkcji prokuratora oraz oskarżyciela publicznego są prokuratorzy wojskowi.

9.2.4. Dopuszczalność kasacji

Strona wnosząca kasację ograniczona jest następującymi warunkami:

• musi wykazać gravamen - tzn może wnieść kasację tylko od orzeczenia które narusza jej prawa lub szkodzi jej interesom, chyba że wnoszący kasację jest oskarżycielem publicznym,

• może zaskarżyć jedynie wyrok sądu odwoławczego i to w zasadzie tylko wówczas, gdy przedtem zaskarżyła wyrok sądu pierwszej instancji (art. 520§2 kpk). Jeżeli strona nie wnosiła apelacji od wyroku sądu I instancji, może wnieść kasację tylko wówczas, gdy sąd odwoławczy uchylił lub zmienił wyrok sądu I instancji na jej niekorzyść lub gdy podnosi w kasacji zarzuty określone w art. 439 kpk

• powinna być sporządzona i podpisana przez obrońcę lub pełnomocnika będącego adwokatem albo radcą prawnym. (art. 526§2 kpk),

• strona może skarżyć kasacją tylko ściśle określone wyroki:

• kasację na korzyść można wnieść jedynie w razie skazania oskarżonego za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe na karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania.(art. 523§2 kpk)

• kasację na niekorzyść można wnieść jedynie w razie:

• uniewinnienia oskarżonego

• umorzenia postępowania z przyczyn wskazanych w art. 17 § 1 pkt 3 (znikoma społeczna szkodliwość czynu) i 4 (ustawa stanowi, że sprawca nie podlega karze) oraz z powodu niepoczytalności sprawcy.

• każdy inny wyrok sądu odwoławczego jeśli podnosi zarzuty takich uchybień, które są określone w art. 439 kpk)

Niedopuszczalność kasacji:

• Kasację w stosunku do tego samego oskarżonego i od tego samego orzeczenia każdy uprawniony może wnieść tylko raz. (art. 522 kpk)

Niedopuszczalna jest kasacja od orzeczenia Sądu Najwyższego zapadłego w następstwie rozpoznania kas

9.2.5. Warunki formalne kasacji

Warunki formalne kasacji:

• przesłanki dotyczące przedmiotu kontroli kasacyjnej, a więc orzeczenia podlegającego zaskarżeniu w trybie nadzwyczajnym,

• przesłanki związane z legitymacją do wniesienia kasacji, a więc czy pochodzi ona od podmiotu uprawnionego do jej wniesienia,

• warunki dotyczące zachowania terminów do wniesienia kasacji. Termin do wniesienia kasacji dla stron wynosi 30 dni od daty doręczenia orzeczenia z uzasadnieniem. Wniosek o doręczenie orzeczenia z uzasadnieniem należy zgłosić w sądzie, który wydał orzeczenie, w terminie zawitym 7 dni od daty ogłoszenia orzeczenia,

• przesłanki związane z odpłatą od kasacji, osoba pozbawiona wolności nie uiszcza opłaty przy wnoszeniu kasacji; w wypadku pozostawienia bez rozpoznania albo oddalenia wniesionej przez nią kasacji zasądza się od niej opłatę, żołnierz odbywający zasadniczą służbę wojskową lub pełniący służbę wojskową w charakterze kandydata na żołnierza zawodowego nie uiszcza opłaty, opłata ulega zwrotowi stronie, która ją uiściła, jeżeli kasacja zostanie uwzględniona, chociażby w części, albo zostanie cofnięta,

• jeżeli kasacja nie pochodzi od prokuratora, Prokuratora Generalnego albo Rzecznika Praw Obywatelskich, powinna być sporządzona i podpisana przez obrońcę lub pełnomocnika będącego adwokatem albo radcą prawnym. (art. 526§2)

• ogólne wymagania dot. Pisma procesowego, wymagania wynikające z odpowiedniego stosowania przepisów o postępowaniu odwoławczym oraz wymagania szczególne co do treści kasacji jako pisma procesowego,

Art. 524§3. Niedopuszczalne jest uwzględnienie kasacji na niekorzyść oskarżonego wniesionej po upływie 6 miesięcy od daty uprawomocnienia się orzeczenia.

9.2.6. Przebieg postępowania kasacyjnego

Przebieg postępowania kasacyjnego:

Postępowanie kasacyjne rozpoczyna się przed sądem odwoławczym w którym strona winna złożyć kasację adresowaną do SN.

Prezes Sadu odwoławczego dokonuje formalnej kontroli kasacji. Czy została wniesiona przez uprawniony podmiot, w czasie i czy jest dopuszczalna. W przypadku dostrzeżenia braków odmawia jej przyjęcia. Gdy jest możliwość jej uzupełnienia to prezes wzywa w terminie 2 dni strony do jej uzupełnienia. Na odmowę przyjęcia przysługuje zaś zażalenie do SN który rozpoznaje je jednoosobowo bez udziału stron chyba że Prezes SN zarządzi inaczej.

Kasacja może być cofnięta.

Gdy kasacja zostaje uwzględniona prezes zarządza doręczenie odpisów kasacji innym stronom procesowym.

Obowiązek wstępnej oceny kasacji nałożony niejako został na prokuratora, bowiem na każdą kasacje strony jest on zobowiązany udzielić odpowiedzi. Gdy nie pochodzi od prokuratora są oczekuje jego odpowiedzi na kasacje po uzyskaniu jej akta sprawy przekazywane są sądowi kasacyjnemu. Gdy w odpowiedzi nie uznał on kasacji za bezzasadna odpis odpowiedzi przesyła się stronom i ich reprezentantom a następnie akta sprawy przesyła się do SN.

SN dokonuje własnej oceny formalnej kasacji. SN orzeka wówczas jednoosobowo gdy ustawa nie wymaga wydania wyroku a Prezes SN nie zarządza jej rozpoznania w kładzie 3 sędziów. Gdy SN uzna braki kasacji może pozostawić ją bez rozpoznania ale może on także akta sporawy zwrócić sądowi odwoławczemu w celu usunięcia braków formalnych. Na postanowienie o jej pozostawieniu bez rozpoznania nie przysługuje zażalenie.

SN rozpoznaje kasacje na rozprawie a w wypadkach wskazanych w ustawie na posiedzeniu bez udziału stron gdy :

• w razie bezzasadności kasacji i wówczas SN może oddalić kasacje na posiedzeniu przy udziale 1 sędziego . czyni to postanowieniem które nie wymaga uzasadnienia

• w razie oczywistej zasadności kasacji wniesionej na korzyść oskarżonego- wówczas SN może uwzględnić kasacje na posiedzeniu wyrokiem który wymaga uzasadnienia.

• SN może uchylić wyrok i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania lub umorzyć postępowanie w składzie 3 sędziów wyrokiem w razie ustalenia że zachodzi bezwzględna przyczyna odwoławcza.

W pozostałych przypadkach SN rozpoznaje kasację na rozprawie kasacyjnej . Wówczas orzeka w składzie:

• 3 sędziów

• 5 sędziów lub

• 7 sędziów

Rozprawa kasacyjna kończy się wydaniem wyroku lub postanowieniem . Może to być:

1. wyrok:

• uchylający zaskarżone orzeczenie w całości lub w części- uchylenie może łączyć się z umorzeniem postępowania albo uniewinnieniem oskarżonego , skutkiem uchylenia może być także przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania- sądowi I lub II instancji w zależności w którym można naprawić uchybienie.

• Oddalający kasację

• postanowienie - o oddaleniu kasacji że nie była ona zasadna lub nie mogła zostać uwzględniona z powodu na upływ 6 mies. Od uprawomocnienia się orzeczenia.

W postępowaniu kasacyjnym obowiązuje zakaz reformationis in peius.- nie można zatem orzec na niekorzyść oskarżonego gdy kasację wniesiono na jego korzyść.

Jeżeli kasacja dotyczy wyroku SN to rozpoznaje się ja na rozprawie w składzie 3 sędziów.

9.3. Wznowienie postępowania

9.3.1. Uwagi wstępne

Wznowienie postępowania jest nadzwyczajnym środkiem zaskarżenia. Jest środkiem zmierzającym do usunięcia uchybień w dużym stopniu niezależnych od sądu. Wznowienie postępowania następuje w zasadzie na podstawie okoliczności, które nie były znane lub w związku z popełnieniem przestępstwa, które miało związek z poprzednim postępowaniem.

Formy wznowienia:

• wznowienie na wniosek,

• wznowienie z urzędu

9.3.2. Podstawy wznowienia postępowania

Podstawy wznowienia postępowania: można je ująć w 3 grupach :

1. podstawy które mają spowodować wznowienie postępowania zarówno na korzyść jak i na niekorzyść oskarżonego

2. okoliczności pozwalające wznowić postępowanie wyłącznie na korzyść oskarżonego

3. podstawy umożliwiające wznowienie postępowania na niekorzyść oskarżonego.

Można mówić o nast. Podstawach wznowienia post. karnego:

1. w związku z post dopuszczono się przestępstwa i istnieje podejrzenie że mogło mieć ono wpływ na treść orzeczenia- propter crimina- może to być np. złożenie fałszywych zeznań przez świadka lub przekupienie sędziego. Przestępstwo musi być stwierdzone prawomocnym wyrokiem który dla kwestii wznowienia stanowi orzeczenie wstępne ( prejudykat). Sąd wbrew temu wyrokowi nie może orzec że przestępstwo nie miało miejsca. Jeżeli w sprawie o owe przestępstwo nie może zapaść wyrok z powodu przeszkód procesowych lub konieczności zawieszenia postępowania należy do wniosku dołączyć postanowienie o niemożności orzeczenia wyroku skazującego. - ta podstawa może spowodować wznowienie postępowania zarówno na korzyść jak i niekorzyść oskarżonego.

2. Ujawnione zostały nowe fakty lub dowody- propter noviter producta. - a więc nie były one znane organowi w poprzednim postępowaniu. Ale mogły być znane stronom które z jakichś powodów ich nie wyjawiły. Takie nowe dowody mogą jedynie świadczyć na korzyść oskarżonego i świadczy o tym że:

• skazany nie popełnił czynu lub czyn nie stanowi przestępstwa

• skazany popełnił przestępstwo ale skazano go za przestępstwo zagrożone karą surowszą niż to które rzeczywiście popełnił albo przy prawidłowej kwalifikacji prawnej czynu nie uwzględniono okoliczności które spowodowałyby kary łagodniejszej albo blednie też przyjęto istnienie okoliczności wpływającej na nadzwyczajne obostrzenie kary.

• Oskarżony w prawdzie nie został skazany ale błędnie przyjmując że popełnił dane przestępstwo umorzono postępowanie lub warunkowo umorzono postępowanie podczas gdy nie popełnił on tego czynu.

• propter desererelitatem- czyli z powodu wycofania się porozumienia gdy:

• skazany którego uznano za świadka koronnego nie potwierdził w innym postępowaniu karnym ujawnionych przez siebie we własnym procesie informacji przestępstwa zarzucanego innym oskarżonym i z tego względu uchylono lub zmieniono wyrok z powodu którego doszło do absorpcyjnego umorzenia postępowania.

• Po umorzeniu absorpcyjnym dojdzie do uchylenia wyroku który stał się podstawą tego umorzenia lub istotnej zmiany jego treści.

4. propter directa - a mianowicie:

• jeżeli przepis prawny będący podstawą skazania lub warunkowego umorzenia stracił moc prawną lub został zmieniony w wyniku orzeczenia TK. - wznowienie może nastąpić tylko na korzyść oskarżonego

• gdy potrzeba wznowienia wynika z rozstrzygnięcia organu międzynarodowego który działa na podstawie umowy ratyfikowanej przez RP. - i tylko na korzyść oskarżonego i może być rozstrzygnięciem Europejskiego Trybunału Praw Człowieka lub Komitetu Praw Człowieka ONZ.

5. Bezwzględne przyczyny odwoławcze- tylko na korzyść oskarżonego i wznowienie następuje z urzędu. Ale nie może nastąpić gdy bezwzględna przyczyna była już przedmiotem kasacji.

Niedopuszczalne jest wznowienie post. na niekorzyść oskarżonego od daty 6 mies. od uprawomocnienia się orzeczenia.

9.3.3. Przebieg postępowania

Przebieg postępowania: dla wznowienia postępowania właściwy jest:

• sąd okręgowy gdy wznowienie ma dotyczyć prawomocnego orzeczenia sądu rejonowego

• sąd apelacyjny- gdy sądu okręgowego

• SN gdy wznowienie ma dotyczyć postępowania zakończonego orzeczeniem sądu apelacyjnego lub SN.

Wniosek o wznowienie postępowania mogą złożyć tylko strony , może mieć on charakter rehabilitacyjny , a po śmierci oskarżonego wniosek może złożyć jego osoba najbliższa.

Udział:

-obrońcy jest niezbędny po śmierci oskarżonego a powołać go może osoba jego najbliższa.

- przymus radcowsko- adwokacki - jeżeli wniosek nie pochodzi od prokuratora - ( gdy pochodzi dołącza się do niego odpowiednią liczbę odpisów dla stron przeciwnych - także gdy sporządza go obrońca lub pełnomocnik)

Kontrola formalna- wniosek podlega kontroli wstępnej przez Prezesa Sądu , zaś on sam wzywa stronę do jego uzupełnienia w razie braków i uiszczenia kwoty w wysokości 150 zł , odmawia jego przyjęcia gdy:

• nie spełnia on wymogów formalnych

• wniesiony został przez osobę nieuprawnioną

• jest niedopuszczalny

Gdy przyjmuje go odpisy doręcza pozostałym stronom.

W przypadku braków formalnych może go pozostawić bez rozpoznania a stronom na takie postanowienie przysługuje zażalenie chyba że wydane zostało przez sąd apelacyjny lub SN.

Wniosek o wznowienie może być cofnięty i wówczas pozostaje on bez rozpoznania. Może być cofnięty np. z powodu bezwzględnych przyczyn odwoławczych ale takie pozostawienie sąd może wznowić z urzędu gdyż bezwzględne przyczyny są podstawą wznowienia postępowania ale nie na wniosek a z urzędu.

Sąd w przedmiocie tego wniosku orzeka w składzie 3 sędziów na posiedzeniu bez udziału stron, chyba że Prezes sądu postanowi inaczej. Sąd orzeka w granicach tego wniosku. Postępowanie zaś wznawia się wobec współoskarżonych jeżeli nawet nie składali wniosku a na wniosek oskarżonego wznowiono postępowanie.

Na niekorzyść oskarżonego można wznowić postępowanie jeżeli wniosek został złożony na jego niekorzyść , natomiast jeżeli wznowiono je na korzyść skazanego sąd jest związany zakazem reformationis in peius.

Wniosek ten jest suspensywny- a więc sąd może wstrzymać wykonanie zaskarżonego orzeczenia lub innego orzeczenia którego wykonanie zależy od wniosku.

9.3.4. Rodzaje rozstrzygnięć w przedmiocie wznowienia postępowania

Sąd w tym przedmiecie wznowienia postępowania może:

1. oddalić wniosek o wznowienie postępowania - gdy sąd nie znalazł podstaw do wznowienia postępowania. Orzeka on postanowieniem które jest zaskarżalne jeżeli wydał je sąd okręgowy.

2. Pozostawić wniosek bez rozpoznania - gdy został błędnie przyjęty lub sztucznie cofnięty w toku postępowania.

3. Uwzględnić wniosek i uchylić zaskarżone orzeczenie i:

1. przekazać sprawę właściwemu sądowi do ponownego rozpoznania. - czyni to wyrokiem

2. uniewinnić oskarżonego - czyni to wyrokiem

3. umorzyć postępowanie - uchylenie wyroku i umorzenie postępowania następuje wyrokiem od którego przysługuje apelacja w wypadku uchylenia postanowienia i umorzenia postępowania służy zażalenie chyba że orzeczenie uchylił SN.

Gdy wniosek o wznowienie dotyczy roszczeń majątkowych wynikających z przestępstwa to dalsze postępowanie będzie należało do sądu cywilnego. I w tym przedmiocie stosuje on przepisy KC. Strona może złożyć wniosek w terminie 3 mies. Po tym jak dowiedziała się o podstawach wznowienia.

Z chwilą uchylenia wyroku wykonanie kary ustaje a kara wykonana wliczana jest w poczet kary nowo orzeczonej. Gdyby do wznowienia doszło na niekorzyść oskarżonego sąd może zastosować środek zapobiegawczy.

9.4. Wniosek o stwierdzenie nieważności orzeczenia wydanego wobec osoby represjonowanej za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego

9.4.1. Uwagi wstępne

Ustawa z dnia 23 lutego 1991 r. O uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego uznaje za nieważne wszystkie orzeczenia wydane przez polskie organy ścigania i wymiaru sprawiedliwości lub organy niesądowe w okresie od rozpoczęcia ich działalności na ziemiach polskich począwszy od 1 stycznia 1944 do 31 grudnia 1956 jeżeli czyn przypisany lub zarzucany był związany z działalnością na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego oraz orzeczenie wydane zostało z powodu takiej działalności lub za opór przeciwko kolektywizacji wsi i obowiązkom dostawy. Dotyczy to także syt. w której czyn został popełniony w celu uniknięcia wobec siebie lub innej osoby represji za taką działalność.

9.4.2. Przebieg postępowania

Przebieg postępowania.- nieważność orzeczenia uznaje sąd okręgowy lub wojskowy sąd okręgowy. `

Właściwość miejscowa- właściwy jest ten sąd w którego okręgu wydano orzeczenie przez organ I instancji będące przedmiotem post. o unieważnienie. Gdyby tej właściwości nie można było ustalić właściwy jest sąd okręgowy lub Wojskowy Sąd Okręgowy w Warszawie.

Osoba uprawniona - wniosek może złożyć osoba represjonowana ;lub osoba uprawniona w jej imieniu osoba najbliższa. Wniosek może także złożyć Rzecznik Praw Obywatelskich . Minister Sprawiedliwości , prokurator oraz organizacja zrzeszająca osoby represjonowane.

Udział: prokuratora- jest obowiązkowy , w posiedzeniu może także uczestniczyć osoba represjonowana lub uprawniona w jej imieniu osoba.

Sąd orzeka na posiedzeniu na postawie akt postępowania organu który wydał orzeczenie a w miarę potrzeby przewidziane jest dalsze postępowanie dowodowe- ustala się czy osoba taka rzeczywiście działania na rzecz niepodległego bytu państwa polskiego i czy z tego powodu rzeczywiście była represjonowana czy też z powodu kolektywizacji i dostawom. Przewidziany jest także tzw. Ciężar dowodu.

Z przebiegu posiedzenia sporządza się protokół. Stwierdzenie zaś nieważności nie stoi na przeszkodzie wykonania kary, zastosowania amnestii , abolicji , zatarcia skazania, aktu łaski, przedawnienia.

Koszty postępowania ponosi SP. - ale do opłat tych nie wlicza się kosztów ustanowienia pełnomocnika.

Tak zakończone postępowanie może być wznowione i może być wniesiona od niego kasacja.

9.4.3. Rodzaje rozstrzygnięć

Rodzaje rozstrzygnięć: sąd stwierdza postanowieniem:

• nieważność orzeczenia- jest równoznaczna z uniewinnieniem oskarżonego

• odmawia stwierdzenia nieważności oddalając wniosek

• pozostawia wniosek bez rozpoznania gdy oskarżonego już uniewinniono lub umorzono wobec niego postępowanie.

Sad może podać orzeczenie do publicznej wiadomości. Na postanowienie służy zażalenie osobom uprawnionym do wnioskowania.

9.4.4. Wniosek o odszkodowanie

Wniosek o odszkodowanie; w wyniku stwierdzenia orzeczenia za nieważne możliwe jest wystąpienie z wnioskiem o odszkodowanie i zadośćuczynienie za krzywdę doznaną w wyniku wydania nieważnego już orzeczenia od SP orzekanego na podst. Przepisów KPK.

Z wnioskiem tym może wystąpić osoba represjonowana lub osoba uprawniona w jej imieniu w terminie roku od uprawomocnienia się postanowienia.

Z wnioskiem takim zaś może wystąpić osoba której dotyczy orzeczenie wydane przez organy Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR nie podlegających rządowi RP niezależnie od daty i miejsca ich wydania.

10. Skarga na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki

Skargę taką przewiduje ustawa z 17 czerwca 2004 roku (Dz. U. Nr 179 poz. 1843). Pozwala ona stronie wnieść skargę o stwierdzenie, że w postępowaniu sądowym, którego skarga dotyczy, nastąpiła przewlekłość postępowania.

Zgodnie z ustawą przewlekłość postępowania zachodzi, gdy:

• postępowanie to trwa dłużej, niż to konieczne dla wyjaśnienia tych okoliczności faktycznych i prawnych, które są istotne dla rozstrzygnięcia sprawy,

• postępowanie trwa dłużej niż to konieczne do załatwienia sprawy egzekucyjnej lub innej dotyczącej wykonania orzeczenia sądowego.

Sąd rozpoznając skargę musi ocenić, czy w sprawie doszło do przewlekłości postępowania. Ma więc ocenić w szczególności terminowość i prawidłowość czynności podjętych przez sąd w celu wydania w sprawie rozstrzygnięcia co do istoty lub czynności podjętych przez sąd lub komornika sądowego w celu przeprowadzenia i zakończenia sprawy egzekucyjnej. Musi uwzględnić przy tym charakter sprawy, stopień faktycznej i prawnej jej zawiłości, znaczenie dla strony, która wniosła skargę, rozstrzygniętych w niej zagadnień oraz zachowanie się stron, a w szczególności strony, która zarzuciła przewlekłość postępowania.

Kto może złożyć skargę?

1. W postępowaniu w sprawach o przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe - strona.

2. W postępowaniu w sprawach o wykroczenia - strona.

3. W postępowaniu w przedmiocie odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary - strona lub wnioskodawca.

4. Postępowaniu karnym - strona oraz pokrzywdzony, nawet jeśli nie jest stroną.

5. W postępowaniu cywilnym - strona, interwenient uboczny i uczestnik postępowania.

6. W postępowaniu sądowo - administracyjnym - skarżący oraz uczestnik postępowania na prawach strony.

7. W postępowaniu egzekucyjnym oraz w innym postępowaniu dotyczącym wykonania orzeczenia sądowego - strona oraz inna osoba realizująca swoje uprawnienia w tym postępowaniu.

Termin złożenia skargi:

Skargę należy wnieść w trakcie postępowania, którego skarga dotyczy. Wyjątkiem jest możliwość złożenia skargi przez osoby, które przed dniem 16 marca 2005 roku złożyły skargę do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu zarzucając naruszenie prawa do rozpoznania sprawy w rozsądnym terminie, jeżeli skarga do ETPCz została wniesiona w toku postępowania, którego dotyczy i jeśli ETPCz nie wydał postanowienia w przedmiocie dopuszczalności skargi. W takim przypadku należy tez wskazać datę wniesienia skargi do ETPCz.

Wymogi formalne skargi:

Skarga musi spełniać wymogi pisma procesowego tzn. zawierać:

• określenie sądu, do którego jest kierowana;

• imię i nazwisko lub nazwę skarżącego, jego przedstawicieli ustawowych i pełnomocników;

• określenie rodzaju pisma jako na naruszenia prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki;

• datę i podpis skarżącego albo jego przedstawiciela ustawowego lub pełnomocnika;

• wymienienie załączników.

Ponadto skarga musi zawierać:

żądanie stwierdzenia przewlekłości postępowania w sprawie, której skarga dotyczy;

przytoczenie okoliczności uzasadniających żądanie.

Skarga może też zawierać żądanie wydania sądowi rozpoznającemu sprawę zalecenia podjęcia w wyznaczonym terminie odpowiednich czynności oraz zasądzenia odpowiedniej sumy pieniężnej.

Opłata:

Skarga podlega stałej opłacie w wysokości 100 złotych. Jeśli wniosło ją kilka osób, każda z nich uiszcza opłatę oddzielnie. Zwolnienie od opłaty możliwe jest o ile przewidują to przepisy procedury, na gruncie której toczy się postępowanie. Jeżeli więc skarga dotyczy prawa cywilnego i strona zwolniona jest od kosztów sądowych z ustawy (np. w sprawach z zakresu prawa pracy) lub została zwolniona przez sąd, będzie również zwolniona z tej opłaty. Można również złożyć wniosek o zwolnienie od opłaty. Procedura karna nie przewiduje wcześniejszego zwolnienia z kosztów sądowych. W razie uwzględnienia skargi na przewlekłość postępowania opłata podlega zwrotowi.

Miejsce złożenia skargi:

Skargę składa się do sądu, przed którym toczy się postępowanie. Ten prześle akta sprawy do sądu właściwego do rozpoznania sprawy. Będzie nim sąd przełożony nad sądem, przed którym toczy się aktualnie postępowanie. W przypadku przewlekłości postępowania przed sądem apelacyjnym lub Sądem Najwyższym rozpoznawał będzie Sąd Najwyższy.

W przypadku postępowania egzekucyjnego lub innego dotyczącego wykonania orzeczenia sądowego skargę należy złożyć do sądu okręgowego, w którego okręgu prowadzona jest egzekucja lub wykonywane są inne czynności, a gdy egzekucja lub inne postępowanie dotyczące wykonania orzeczenia sądowego prowadzone jest w dwu lub więcej okręgach - do sądu, w okręgu którego dokonano pierwszej czynności. Ten sąd będzie też rozpoznawał skargę.

Rozstrzygnięcie skargi:

Sąd wydaje orzeczenie w przedmiocie skargi w terminie 2 miesięcy od daty jej złożenia. Może stwierdzić, że w postępowaniu, którego skarga dotyczy, nastąpiła przewlekłość postępowania. Na żądanie skarżącego może też zalecić podjęcie przez sąd rozpoznający sprawę co do istoty odpowiednich czynności w wyznaczonym terminie.

Również na żądanie skarżącego sąd uwzględniając skargę może przyznać od Skarbu Państwa albo solidarnie od Skarbu Państwa i komornika odpowiednią sumę pieniężną w wysokości nie większej niż 10 tysięcy złotych.

Strona, której skargę uwzględniono może dochodzić naprawienia szkody wynikłej ze stwierdzonej przewlekłości od Skarbu Państwa albo solidarnie od Skarbu Państwa i komornika. Postanowienie uwzględniające skargę wiąże sąd w postępowaniu cywilnym o odszkodowanie lub zadośćuczynienie.

Ponowna skarga:

W razie oddalenia skargi skarżący w terminie 12 miesięcy (w sprawach egzekucyjnych 6 miesięcy) może wystąpić z nową skargą w tej samej sprawie.

Strona, która w ogóle nie wniosła skargi na przewlekłość postępowania, może dochodzić na podstawie art. 417 k.c. naprawienia szkody wynikłej z przewlekłości, po prawomocnym zakończeniu postępowania co do istoty sprawy.

22

---