SZYBKOŚĆ - jedną z głównych cech motorycznych człowieka.

Właściwości charakteryzujące czynności narządu ruchu człowieka to cechy motoryczne.

Aby wykonać określony ruch w sposób jak najbardziej doskonały, konieczne jest zaangażowanie pewnych możliwości ( zdolności ) oraz użycie specyficznego sposobu jego wykonania. Doskonałość formy ruchu jest możliwa do osiągnięcia dzięki:

1/ pewnym cechom motorycznym posiadanym przez ćwiczącego,

2/ opanowaniu techniki wykonania danego ćwiczenia,

Cechami motorycznymi nazywa się wielkości charakteryzujące potencjalne możliwości ruchowe danego organizmu.

Jako potencjalne możliwości ruchowe, istnieją one niezależnie od techniki ruchu. W ćwiczeniach, cechy motoryczne człowieka przejawiają się wyłącznie poprzez technikę konkretnego rodzaju ruchu. Możliwa jest sytuacja gdy osoba o bardzo silnych mięśniach nie potrafi wykorzystać ich siły do np. wspinania się po linie. I odwrotnie, dzięki odpowiedniemu opanowaniu techniki wspinaczki, ćwiczący mający mniejszą siłę mięśniową potrafi wykonywać to ćwiczenie o wiele lepiej niż posiadający większe możliwości siłowe. Nie zmienia to faktu że technika wykonywania poszczególnych ćwiczeń fizycznych jest w znacznym stopniu uzależniona od poziomu cech motorycznych ćwiczącego.

Cechy motoryczne możemy podzielić na główne i poboczne.

Do głównych nalezą:

• siła,

• wytrzymałość,

• szybkość,

• zwinność,

Poboczne cechy motoryczne to

• skoczność,

• zręczność,

• gibkość,

Istnieje - sterowana przez układ nerwowy - pewna współzależność między cechami motorycznymi. Poszczególne właściwości narządu ruchu, w trakcie specjalistycznego treningu mogą rozwinąć się bardziej niż inne ale nie zostaną wykształcone w sposób całkowicie izolowany.

Szybkość - którą można określić jako zdolność do przemieszczani całego ciała lub jego fragmentów w określonym czasie - wymaga zdolności do wykonywania szybkich skurczów mięśniowych. Mogą one być dwojakiego rodzaju:

1/ reakcji na nagłe i niespodziewane bodźce,

2/ cyklicznego łańcuchu ruchów ( np. lokomocja ),

W obu przypadkach, szybkość zależy od siły oraz od częstotliwości skurczów czynnych a czynniki te związane są ściśle ze sprawnością i czynnościową ruchliwością układu nerwowego.

Całokształt procesu rozwoju szybkości można rozpatrywać w dwóch aspektach:

• cech stabilnych które związane są bardziej z właściwościami wrodzonymi wpływającymi na cechy budowy osobnika oraz na jego style dynamiki ustrojowej, decydującymi o tzw. szybkości ogólnej,

• cech zmiennych, wynikających ze stopnia wyćwiczenia i decydujących o tzw. szybkości szczegółowej, mającej zastosowanie w konkretnych przypadkach np. błyskawiczna reakcja w czasie pokonywania nieoczekiwanych przeszkód, gra na fortepianie.

Według Zaciorskiego trzy główne warunki metodyki kształcenia szybkości to:

1/ Technika wykonywanego ruchu musi zapewniać jego wykonywanie z prędkością krańcową

2/ Stopień opanowania ćwiczenia powinien zapewnić skierowanie całego wysiłku w czasie ruchu na szybkość, a nie sposób wykonania,

3/ Należy tak dobierać czas trwania ćwiczeń aby w wyniku zmęczenia pod koniec, szybkość nie malała.

W początkowym okresie rozwoju szybkości stosuje się dwie zasady:

1/ od wykonania wolnego do szybkiego - rzadko stosuje się trening z maksymalna szybkością

2/ od ruchu prostego do złożonego - obok wszechstronnego rozwoju powinno się zwracać uwagę na doskonalenie techniki ćwiczeń, poprawienie gibkości i naukę rozluźniania mm.

Zajęcia powinny być przeprowadzane w różnorodnym terenie i w różnorakiej formie.

Ćwiczenia mające wpływ na rozwój szybkości należy powtarzać 4-6 razy i przeprowadzać w początkowej części zajęć kiedy ćwiczący nie jest jeszcze zmęczony. Największy wpływ na rozwój szybkości mają ćwiczenia które można stosować z maksymalną szybkością, o przeciętnym czasie trwania około 10 sekund, maksymalnie 20-22 sekundy a w przypadku osób początkujących nawet krócej. Przerwa nie powinna być dłuższa niż 5 minut a w czasie jej trwania należy stosować swobodne ruchy takie jak: marsz, wymachy nóg z tzw. "wstrząsaniem"...itp.

Głównym kryterium doboru ćwiczeń szybkościowych jest ich przydatność oraz okres stosowania, który gdy jest zbyt długi powoduje powstanie tzw. "bariery szybkościowej" ( powstaje stereotyp dynamiczny powodujący stabilizację szybkości ). Zadaniem prowadzącego jest bieżące monitorowanie i odczytywanie kiedy i jakie ćwiczenie przestało być skuteczne. Należy unikać największego błędu tzn powtarzania ćwiczeń z poprzedniego dnia treningu co sprawia że trening jest nieciekawy i nużący.

Zajęcia w cyklu tygodniowym powinny być umieszczane bezpośrednio po dniu przerwy ( zawodnicy powinni przystępować do treningu szybkościowego wypoczęci ).

Stosowanie różnorodnych środków podczas treningu rozwijającego szybkość, pozwala na uniknięcie wystąpienia stabilizacji szybkości. Gdyby jednak mimo to zaistniała, należy próbować rozbić ją poprzez bieg po pochyłej drodze o nachyleniu do 5 stopni, bieg za prowadzącym zajęcia, bieg z przyśpieszeniem, rzut lekkimi i ciężkimi przyborami. Stosowana jest też chwilowa zamiana treningu szybkościowego na siłowo-wytrzymałościowy.

Innym skutecznym sposobem na rozbicie tzw. "bariery szybkościowej" jak i na wzrost formy są "serie kompleksowe". Przykładem takiej serii jest:

1/ przebieżka około 120m.

2/ wieloskoki z nogi na nogę około 120m.

3/ skip A i B około 100m.

Następnie zaczynamy ćwiczenie 1, 2 itd.

Należy wykonać kilka razy serię tych 3 ćwiczeń.

W czasie pracy nad rozwojem szybkości można wyróżnić 2 etapy:

1/ etap rozwoju ogólnego w którym kolejno kładziemy główny nacisk na:

a/ zwinność i gibkość,

b/ wybieganie ,

c/ nauczanie techniki poszczególnych dyscyplin i konkurencji o charakterze szybkościowym.,

d/ skoczność,

e/ szybkość,

f/ siłę dynamiczną,

g/ siłę i wytrzymałość ogólna,

2/ trening specjalistyczny - w tym etapie wykonuje się ćwiczenia kształcące szybkość reakcji np.:

a/ starty z różnych pozycji wyjściowych,

b/ gra w piłkę nożną, ręczną i koszykową na ograniczonym polu,

c/ szybki zbieg z góry w lesie (teren nieznany),

d/ slalomy płotkowe,

e/ sztafety z pokonaniem specjalnego toru przeszkód,

f/ szermierka (floret, szabla) i zabawy szybkościowe i orientacyjne,

Ogólnie ćwiczenia skracające czas reakcji opierają się na bodźcach wzrokowych i słuchowych.

Prawidłowo przeprowadzony trening ukierunkowany na zmianę tej cechy może poprawić osiągane wyniki nawet do 19%.

Szybkość polega na przemieszczaniu fragmentów ciała, lub też całego ciała w jak najkrótszym czasie, a zatem wymaga zdolności wykonywania szybkich skurczów mięśniowych, które mogą mieć charakter reakcji na nagłe i niespodziewane bodźce, bądź też mogą stanowić cykliczny łańcuch ruchów tak charakterystycznych np. w ruchach lokomocyjnych. Zarówno w pierwszym jak i w drugim przypadku szybkość zależy od siły oraz od częstotliwości skurczów czynnych, te czynniki są połączone ze sprawnością i czynnościową ruchliwością układu nerwowego. Rozwój szybkości jest procesem złożonym, można go rozpatrywać w dwóch aspektach dokonując podziału na : a) szybkość ogólną związaną z cechami budowy osobnika, ze stylem jego dynamiki ustrojowej, a zatem bardziej stabilnymi cechami wrodzonymi, dziedzicznymi, b) szybkość szczegółową, zależną od stopnia wyćwiczenia, a tym samym dość plastyczną, znajdującą zastosowanie w konkretnych przypadkach np. gra na fortepianie, czy błyskawiczna reakcja w czasie pokonywania nieoczekiwanych przeszkód. W odniesieniu do zasad metodyki kształcenia szybkości Zaciorski podaje trzy główne warunki : 
1. Technika ćwiczeń musi gwarantować wykonanie ruchu z prędkością krańcową. 
2. Ćwiczenia powinny być na tyle opanowane, aby w czasie ruchu podstawowy wysiłek był skierowany nie na sposób lecz szybkość wykonania. 

W teorii sportu, szybkość najczęściej rozumiana jest jako zdolność do wykonywania czynności ruchowych w określonych warunkach, w jak najkrótszym czasie.

W rozumieniu motoryczności człowieka szybkość ma tylko jeden wymiar: czas (s). Poziom szybkości określą trzy składowe:

• czas reakcji/reagowania - jest to czas, jaki upływa od zadziałania bodźca do rozpoczęcia ruchu. W skład czasu reagowania wchodzi pięć składowych cząstkowych, które zależą od wielu czynników zewnętrznych i wewnętrznych

• czas ruchu prostego - po zakończeniu okresu utajonego czasu reagowania następuje początek ruchu prostego. Czas ruchu prostego oznacza prędkość, jaką osiąga dana część ciała na określonej drodze, która wynosi od kilku do kilkunastu centymetrów, np. prostowanie lub zginanie kończyn w stawie łokciowym lub kolanowym. Czas ten zależy głównie od wielkości pokonywanego w danym ćwiczeniu oporu. Pomiar tej składowej szybkości, stosowany jest najczęściej w psychomotoryce.

• częstotliwość ruchów - maksymalna częstotliwość ruchów zależy od sprawności ośrodków nerwowych, a zwłaszcza od motorycznych procesów sterowania i regulacji czynności ruchowych, a w szczególności od szybkiego przechodzenia ze stanu pobudzenia w stan hamowania i odwrotnie. Bada się ją poprzez rejestrację maksymalnej ilości ruchów, wykonanych przez określoną grupę mięśniową, w ściśle określonym czasie. Jest mało podatna na wytrenowanie.

Na podstawie aktualnego stanu wiedzy można stwierdzić, iż poszczególne składowe szybkości są względem siebie niezależne. Nie obserwuje się istotnych zależności między czasem reagowania, szybkością ruchu prostego i częstotliwością ruchów. Każda z wymienionych składowych posiada szereg specyficznych uwarunkowań, pomimo że w założonych aktach ruchowych (np. gra w piłkę nożną), przejawia się najczęściej w postaci zintegrowanej. Według Sozańskiego i wsp. (1999) poziom szybkości uwarunkowany jest, z jednej strony, właściwościami procesów wzrastania, dojrzewania i różnicowania ustroju, z drugiej natomiast, skutecznością wyrozumowanego procesu treningu. Z przedstawionego ujęcia szybkości wynika, że celem ćwiczeń szybkościowych powinno być doprowadzenie zawodnika do osiągnięcia jak najszybszego reagowania na bodźce oraz jak najwyższej prędkości i częstotliwości ruchów.

PIOTR PIECHOCIŃSKI

BIBLIOGRAFIA :

1. "Metodyka sportu dzieci i młodzieży" - Chromiński

2. "Właściwości ćwiczeń fizycznych ich systematyka i metodyka" - Bahrynowska - Fic

---