PROGRAM
WYCHOWAWCZO - PROFILAKTYCZNY
Trening sprawnego komunikowania się - asertywność
SPOTKANIE 1
CELE - Poznanie istoty i zasad asertywnego zachowania się.
- Zdobywanie umiejętności wyrażania własnych myśli w sposób
adekwatny do sytuacji.
- Doskonalenie umiejętności stosowania zdobytej wiedzy w kontaktach
interpersonalnych.
PRZEBIEG ZAJĘĆ
Powitanie uczestników.
Rozpoczynamy od wyrażenia swojego samopoczucia i oczekiwań przed kolejnym spotkaniem. Prowadzący inicjuje stwierdzeniem: cieszę się, że możemy się spotkać i wspólnie pracować itp.
Każdy chętny ma prawo głosu. Podczas wypowiedzi uczestnicy dzielą się również spostrzeżeniami zdobytymi podczas codziennych kontaktów interpersonalnych.
Mini wykład „Czym jest asertywność?”
Osoba asertywna bezpośrednio, uczciwie i stanowczo wyraża swoje uczucia, opinie, prawa i pragnienia osobom, z którymi pozostaje w kontakcie.
Istotą asertywności jest dbanie o to, aby nie naruszać poczucia godności i wartości człowieka, z którym porozumiewamy się.
Omówienie, przedstawionych na planszy punktów, stanowiących istotę asertywności zawartą i wynikającą z praw człowieka:
Masz prawo do zachowania swojej godności poprzez asertywne zachowanie, nawet jeśli sprawia to komuś przykrość, dopóty twoje zamiary nie są agresywne lecz asertywne.
Istnieją takie sytuacje między ludźmi, w których prawa nie są oczywiste. Zawsze masz prawo do przedyskutowania tej sprawy z drugą osobą i wyjaśnienia jej...
Masz prawo do korzystania ze swoich praw. /H. Fensterhein/
Ćwiczenie „Masz prawo”.
Wprowadzenie: Istnieje wiele praw człowieka sformułowanych przez psychologów. Część z nich już znacie. Proszę aby każdy przedstawił nam swoje propozycje.
Uczestnicy wypisują własne pomysły na otrzymanych kartkach:
Masz prawo wypowiadać własne zdanie.
Masz prawo podejmować decyzje i radzić sobie z ich konsekwencjami.
Masz prawo mówić tak lub nie.
Masz prawo zmieniać się i dążyć do asertywności.
Masz prawo .......
Masz prawo .......
Masz prawo .......
Masz prawo .......
Po zapisaniu ochotnicy prezentują własne propozycje, które wspólnie weryfikujemy.
Informacje „od siebie” - wypowiedzi „ja”, jako forma wyrażania komunikatów w sposób asertywny.
Wprowadzenie: Wielu ludzi nie radzi sobie z przekazaniem negatywnych informacji. Często „wyładowanie się” niczego nie załatwia, wręcz zaostrza i tak trudną sytuację. Informacja „od siebie” to propozycja radzenia sobie w sytuacjach, kiedy chcemy przekazać komuś nie koniecznie przyjemną informację na temat jego zachowania.
Prezentacja i omówienie schematu wypowiedzi „ja”:
I. Ja /czuję/ - określ swoje emocje, przeżycia.
II. Kiedy Ty - przedstaw konkretne zachowanie.
III. Ponieważ - powiedz jaki wpływ ma na ciebie to zachowanie, uzasadnij, przedstaw czego oczekujesz na przyszłość lub jak „naprawić sytuację”.
Przykład:
Pożyczyłeś koledze książkę. Kiedy ją oddał zauważyłeś, że brakuje w niej kilku stron.
Wypowiedź „TY - DO CIEBIE”
Kiedy wreszcie zaczniesz dbać o rzeczy, które pożyczasz?! Nigdy więcej nie pożyczę ci niczego.
Wypowiedź „ JA -OD SIEBIE”
Byłem zły kiedy oddałeś mi książkę i brakowało w niej kartek, ponieważ teraz nie mogę jej czytać. Chciałbym abyś ostrożniej obchodził się z moimi książkami i odszukał brakujące strony.
PREZENTACJE DIALOGÓW
Ćwiczenia - trening interpersonalny.
Uczestnicy w dwu - trzyosobowych grupach przygotowują i przedstawiają sposoby zachowań w różnych sytuacjach np.
Pożyczyłem przyjacielowi nowy aparat fotograficzny. Kiedy go zwrócił zauważyłem, że jest porysowany w kilku miejscach.
Dwie osoby siedzące przed tobą w kinie rozmawiają, przeszkadzając ci w oglądaniu filmu.
Moja koleżanka już trzeci raz nie oddała mi książki w terminie.
Wróciłeś ze szkoły i poszedłeś do kuchni żeby wziąć sobie kawałek ciasta. Okazało się, że twój brat wszystko zjadł.
Po prezentacji każdego dialogu następuje omówienie - jaka jest różnica pomiędzy asertywnym zachowaniem w tej sytuacji, a wypowiedzią oskarżającą lub agresywną?
SPOTKANIE 2
CELE - Ćwiczenie gamy zachowań asertywnych w różnych sytuacjach.
- Zmniejszenie podatności na negatywne wpływy społeczne.
- Nabywanie umiejętności społecznych.
PRZEBIEG ZAJĘĆ
1. Powitanie uczestników i zaproszenie do wspólnych ćwiczeń.
Wymiana spostrzeżeń dotycząca sposobów komunikowania się ludzi w życiu codziennym.
2. Asertywne odmawianie i wyrażanie prośby.
Prowadzący wydaje polecenie aby utworzyć trzyosobowe zespoły. Członkowie zespołów ustalają kolejność pełnienia ról tak, aby każdy był osobą proszącą, odmawiającą i obserwatorem. Uczniowie w zespołach przeprowadzają ćwiczenia, polegające na wyrażaniu prośby i odmawianiu. Prośby powinny być naturalne, najczęściej stosowane w codziennych kontaktach.
Podzielcie się w zespołach uwagami na temat samopoczucia podczas proszenia i odmawiania.
Omówienie: - Jaka jest różnica między wyrażaniem asertywnym próśb, a znanym dotychczas sposobem?
- Czy łatwiej jest przyjmować odmowę w sposób asertywny?
- Co dostrzegli obserwatorzy w czasie ćwiczeń?
3. Asertywne reagowanie na pochwałę i krytykę.
Rozdajemy uczestnikom kartki podzielone na cztery rubryki: pochwała z którą się zgadzam, pochwała z którą się nie zgadzam, krytyka słuszna, krytyka niesłuszna. Uczestnicy w każdej z rubryk wpisują po kilka przykładów dotyczących ich osobiście. Następnie wymieniają się kartkami i ćwiczą z sąsiadem asertywne przyjmowanie krytyki lub pochwały - zwracając uwagę na asertywność komunikatów.
Omówienie: -Jakie zauważyliście różnice w reagowaniu na wypowiedzi kolegów w trakcie ćwiczenia?
- Czy zauważyliście różnice w swoim samopoczuciu podczas udzielania odpowiedzi odczytywanych przez kolegę i odczytywanych przez siebie?
- Jaką formę krytyki i jaką formę pochwały przyjmowaliście łatwiej, a jaką trudniej?
4. Wyrażanie opinii i przyjmowanie jej.
Uczestnicy dobierają się w pary i wyrażają swoją opinię o partnerze. Zadaniem partnera jest udzielenie asertywnej odpowiedzi. /Można wykorzystać komunikaty typu: ja też tak sądzę, mam inne zdanie na ten temat, ja tak nie myślę, myślę podobnie. Nie wolno używać zwrotu „masz rację, zgadzam się z tobą”/.
Omówienie: - Jaką rolę pełnią wzory gotowych odpowiedzi?
- Czy podczas asertywnego udzielania odpowiedzi dostrzegamy różnice w reagowaniu naszego partnera?
5. Asertywne przyjmowanie krytyki i pochwały - „Gorące krzesło”.
UWAGA: ćwiczenie to wymaga stworzenia atmosfery współpracy całego zespołu oraz poczucia bezpieczeństwa każdemu z członków grupy.
Uczestnicy siedzą w kręgu. W środku ustawiamy krzesło, na którym zajmuje miejsce ochotnik. Uczeń ten wskazuje osoby, które go pochwalą lub skrytykują. Wypowiedzi powinny dotyczyć zainteresowań, lektury, sposobu spędzania wolnego czasu itp. Osoba oceniana stara się asertywnie odpowiadać na otrzymywane kolejno komunikaty.
Osoba siedząca w środku, po uznaniu, że otrzymała wystarczającą ilość komunikatów, wraca na swoje miejsce. Krzesło zajmuje kolejny chętny.
Omówienie: - Czy dostrzegacie różnicę pomiędzy publicznym wyrażaniem i przyjmowaniem asertywnych pochwał i krytyki?
Czy trudno wyrażać swoje opinie na forum?
W jakich sprawach łatwiej a w jakich trudniej wyrażać swoje opinie?
Asertywane wyrażanie swoich próśb i obrony praw.
Wyobraźcie sobie sytuację, w której chcielibyście, aby ktoś nie podawał wam żywności brudną ręką, aby nie rozmawiał głośno podczas spektaklu teatralnego, aby nie wchodził przed was do kolejki itp.
Uczestnicy dobierają się parami i zapisują scenariusz asertywnego zachowania w jednej z sytuacji, po czym przedstawiają psychodramy na forum grupy.
Omówienie: - Dokonajcie oceny zachowań aktorów.
- Jeśli to konieczne, spróbujcie wspólnie dokonać zmian w przedstawionym scenariuszu i zainscenizujcie wersję według was poprawną.
Zakończenie spotkania - „Iskierka”
Uczestnicy stoją w kręgu trzymając się za ręce. Prowadząca uściskiem dłoni posyła „iskierkę”. Koniec następuje, gdy „iskierka” powróci do prowadzącej.
UWAGA: Ćwiczenia, proponowane do wykonania podczas czwartego spotkania, mogą być realizowane w formie dwu-spotkaniowej, w zależności od zaangażowania uczestników oraz czasu trwania poszczególnych zabaw.
Asertywne wyrażanie i przyjmowanie krytyki i pochwał
Każdy z nas z pewnością doświadczył, jak trudną sztuką jest zarówno wyrażanie krytyki wobec innych, jak i przyjmowanie jej samemu. Informacje krytyczne trzeba usłyszeć, zrozumieć, być może zmienić coś w swoim postępowaniu, a także zachować dobre stosunki między krytykującym, a krytykowanym.
H. Hamer(1994) przedstawia listę rad i zaleceń, jakimi warto się kierować przy wyrażaniu
i przyjmowaniu krytyki.
Przekazywanie uwag krytycznych:
Wypowiadaj zarzuty bezpośrednio do osoby zainteresowanej i tylko w cztery oczy.
Nie porównuj krytykowanego zachowania z innymi, to poniża.
Wypowiadaj zarzut jak najszybciej po fakcie.
Gdy rozmówca przyjął zarzut do wiadomości, nie powtarzaj tego - to upokarza.
Krytykuj tylko zachowania, które da się zmienić.
Nie podkreślaj dodatkowo nie zadowolenia grymasem.
Naraz wypowiadaj tylko jeden zarzut - kumulowanie zarzutów denerwuje i sprawia,
że przestaje się słuchać w ogóle.
Unikaj złośliwości oraz sarkazmu.
Nie pytaj o motywy krytykowanego zachowania i nie próbuj ich odgadywać.
Unikaj słów „nigdy” i „zawsze” - przesada nie sprzyja wiarygodności.
Jeśli nie chwalisz dużo i często, nie spodziewaj się przyjęcia twojej krytyki do wiadomości. To nie tyle zasada, co warunek skuteczności krytyki.
Przyjmowanie uwag krytycznych:
Zachowaj spokój i daj do zrozumienia, że słuchasz.
Patrz w oczy.
Staraj się zrozumieć, o co krytykującemu chodzi - nie broń się.
Nie przypisuj rozmówcy pobudek wrogich względem Ciebie.
Nie zmieniaj tematu.
Nie krytykuj osoby, która Cię krytykuje.
Nie mów krytykującej cię osobie, że jest przewrażliwiona.
Nie dowcipkuj.
Nie przypisuj rozmówcy tego, czego nie powiedział.
Pod koniec rozmowy daj do zrozumienia, że pojąłeś zarzut.
Daj sobie czas na uspokojenie się, uporządkowanie myśli i rozważenie sensowności zarzutów, zanim ewentualnie podejmiesz dyskusję na ten temat.
Pochwały
Wbrew pozorom przyjmowanie pochwał dla wielu osób wcale nie jest łatwiejsze niż przyjmowanie krytyki. Na ogół osoby nie chcące przyjąć pochwały uciekają się do kilku podstawowych sposobów: zaprzeczają pochwale, przeformułowują ją tak, aby nie dotyczyła ich osoby, obniżają wartość swojego sukcesu porównując go do innych większych, obniżają wartość swojej osoby przytaczając klęski w innych dziedzinach.
Podstawą asertywnego przyjmowania pochwał jest postawa „ jestem w porządku” oraz zdanie sobie sprawy, że pochwała jest jedną z możliwych opinii.
Przykładowe odpowiedzi
W sytuacji niesłusznej krytyki:
takie jest twoje zdanie, ale moje jest inne,
nie zgadzam się z tobą,
mam inne zdanie na swój temat.
.
W sytuacji słusznej krytyki:
tak, myślę o sobie podobnie,
masz rację, ja też odnoszę takie wrażenie,
też tak uważam.
W sytuacji niesłusznej pochwały:
dziękuję, ale ja mam inne zdanie na swój temat,
dziękuję, ale ja tak nie uważam.
W sytuacji słusznej pochwały
dziękuję, myślę o sobie tak samo,
dziękuję, zgadzam się z tobą.
Asertywność to sposób na relacje z innymi ludźmi. Nie jest ona jednak obowiązkowa. Istnieją przecież sytuacje, kiedy przychylamy się do prośby innych, pomimo tego, że nie mamy na to większej ochoty, ale jednocześnie nie chcemy tego zmienić. Mamy prawo do wyboru zachowania nieasertywnego, biorąc pod uwagę np. jakieś istotne wartości, którymi kierujemy się w życiu. Wybór zachowania asertywnego „ bo tak trzeba” byłby przecież przeciwieństwem zasad jakimi kieruje się asertywność.