DANIELEWICZ DOROTA „Program Growing Minds Stevena R. Wertza”

Steven R. Wertz- twórca programu Growing Minds; specjalista w pracy z dziećmi ze specjalnymi problemami i ich rodzinami, również z autyzmem.
Z żoną, Kaitryn Sheehan Wertz i Stefani Barenblat, po dłuższym czasie współpracy zawodowej w Instytucie Opcji i programie Son-Rise, dokonali ogromnego wkładu w program Growing Minds.

GROWING MINDS to program terapii dla dzieci z autyzmem, zespołem Aspergera, zespołem Retta, całościowymi zaburzeniami rozwoju (PPD).
Często jest mylony z programem Son-Rise. Różni je zasadnicza kwestia- podejście do jednej z ważniejszych zasad programu: dziecko jako nauczyciel.

SON-RISE uważają, że najlepiej naucza się przez czerpanie informacji od samych dzieci:
- Poznanie i zrozumienie odczuć dzieci pozwoli im na rozwój swoich umiejętności, zainteresowań,
talentów.
- Rola rodziców i terapeutów:
*tworzenie różnorodnych sytuacji, w jakich dziecko może się sprawdzać,
poznawać i wyzwalać w sobie eksplorację świata, co z kolei sprzyja jego rozwojowi
*tworzenie kochającego, akceptującego, nieoceniającego środowiska
*obserwowanie, uczenie, towarzyszenie i wspieranie
-Dziecko ma być swoim własnym nauczycielem, a także nauczycielem rodziców i terapeutów.
-Nie dopuszcza elementów innych programów leczenia.

W programie Growing Minds oprócz akceptacji, miłości, akceptacji i szacunku dla dziecka za konieczne uznaje się dokonanie pomiaru, oceny poziomu rozwoju w celu opracowania indywidualnego programu edukacyjno-terapeutycznego. Nowe umiejętności dają dziecku szansę na rozwój. Propozycja bardziej ustrukturalizowanego nauczania, organizowana bardziej złożonych form aktywności i przygotowanie do nauki w szkole.
Program ten wykorzystuje i włącza elementy innych programów:
- Stosowana Analiza Zachowań
-Rozwojowy
-Różnic Indywidualnych
-Program Oparty na Wzajemnych Relacjach
-Trening Integracji Słuchowej
-System Stymulacji Immunologicznej

Wertz( o Growing Minds):
-podkreśla wagę tych programów i ich skuteczności
-„każde dziecko dochodzi różnymi drogami do autyzmu, więc każde potrzebuje indywidualnego
programu pomocy” nie ma standardowej terapii dla dzieci z autyzmem!
- leczenie dzieci z autyzmem wymaga: terapii psychologicznej i medycznej, poprawy relacji
międzyludzkich, wspierania w rozwoju i w nauce
-dopóki rodzice nie zmuszają dziecka żadne metody nie są sprzeczne z głównym założeniem, tj.
akceptacją i pogłębioną relacją
-uczucia, podążanie za dzieckiem uzupełnia się z podejściem edukacyjnym „umysłowym”
-na pierwszym miejscu w tej terapii stawia się dobry, wzajemny kontakt z dzieckiem: właściwa postawa emocjonalna, pozytywne uczucia, zachęcanie do współpracy a nie tylko oczekiwanie na nią, zaangażowanie intelektualne i emocjonalne w pracę z dzieckiem
-wiele trudnych zachowań dzieci jest reakcją nabytą i wzmacnianą przez rodziców (behawioryzm-nauka przez wzmocnienia); zmiana stosunku rodziców wobec tych zachowań znacznie je ograniczy
-zmiana postawy rodziców dwuetapowe treningi:

1. Praca nad sobą: poprzez obserwację i samoobserwację opiekunowie uczą się poznawać i nazywać swoje emocje, uczucia, które towarzyszą temu kontaktowi; opisują je i analizują; dziecko wyczuwa nastawienie rodzica i uczy się w zależności od niego (np. nadopiekuńczośćwyuczona bezradność)
2. Pomoc rodzicom w znalezieniu sposobu zmiany własnej postawy emocjonalnej: powinna doprowadzić do motywowania dziecka do komunikowania się, zwiększenia pewności siebie, osiągnięcia dojrzałości społecznej („Nauczyć dziecko kochać czynność/ przedmiot, a nie uczyć tego przedmiotu”)

Najskuteczniejsza metoda pracy z DZ to połączenie technik pedagogicznych, opartych na zasadach behawioryzmu, z przyjęciem optymalnej postawy emocjonalnej, która polepsza funkcjonowanie dziecka. Zasady, które kształtują właściwą postawę to:
1. Zacznij od siebie i swojego komfortu emocjonalnego.
2. Stań się bardziej „samolubny”- swoje samopoczucie fizyczne, umysłowe i psychiczne, bo jest to jedna z najlepszych rzeczy, jaką możesz zrobić dla swojego dziecka i rodziny.
3. Musisz mieć czas tylko dla siebie (poproś o wsparcie).
4. Rozważ zgłoszenie się do specjalistów, jeśli nie radzisz sobie ze stresem i z napięciem.
5. Zastanów się nad korzystaniem z form poradnictwa nawet wtedy, gdy wszystko jest dobrze (zawsze można coś ulepszyć).
6. Stawiaj na pierwszym miejscu znajomości, które dają ci wzmocnienie, siłę i natchnienie. Unikaj kontaktów, które nie dają ci satysfakcji.
7. Staraj się otaczać swoje dziecko osobami szczęśliwymi, nie okazującymi zdenerwowania czy skrępowania.
8. Nie reaguj skrępowaniem na skrępowanie innych- próbuj zaakceptować to zachowanie. To zagwarantuje dziecku spokojne, właściwe otoczenie.

Ogromny wpływ otoczenia na dziecko z autyzmem konieczność zadbania o optymalną atmosferę domową, emocjonalną postawę środowiska (bezpieczeństwo, ciepło, pozytywne emocje) .
U dzieci, które przebywały w otoczeniu osób zestresowanych , spiętych i skrępowanych, występuje co najmniej jeden z następujących objawów: pogorszenie kontaktu wzrokowego, nasilenie rytuałów autostymulujących, obniżenie zdolności reagowania na prośby i komunikacji w ogóle, itp. To z kolei prowadzi do pogorszenia interakcji dziecka z otoczeniem (wychodzenie z pokoju, nakrywanie głowy kocem).

ZABURZENIA SENSORYCZNE
W realizacji programu Growing Minds istotne są następujące elementy:
1. „Środowisko sensoryczne” :
Autyzmowi towarzyszą zaburzenia sensoryczne (nadwrażliwość lub niedowrażliwość zmysłu jakiegoś), dlatego ważne jest poznanie środowiska sensorycznego, w którym dziecko żyje.
Organizując takie środowisko należy wziąć pod uwagę: oświetlenie, kolorystykę wnętrza, ozdoby na ścianie itd. u dzieci z nadwrażliwością wzrokową. U dzieci z nadwrażliwością słuchową: dźwięki w otoczeniu dziecka, ich natężenie i głośność (ruch uliczny, wiatr itp.).
Nadmierne bodźce utrudniają koncentrację dziecka. Należy je wyeliminować, ograniczyć lub wprowadzić jako element zabawy.
2. Dom jako „pole minowe”:
Z powodu częstych zakazów typu „Nie wchodź tam!”, dom może stać się dla dziecka „polem minowym”. Takie ostre upomnienia powodują dwa rodzaje reakcji u dziecka:
a) wzbudzi zainteresowanie powtarzaniem niepożądanych zachowań, aby móc obserwować interesującą je reakcją otoczenia
b) spowoduje zmniejszenie inicjatywy, chęci do zabawy, motywacji do kontaktu (Tendencja do wycofania się)
Lepiej więc schować cenne przedmioty, które kuszą dziecko, by zadbać o dobre porozumienie.
3. Pokój zabaw:
Praca z dzieckiem powinna być przeprowadzana w specjalnym pokoju, przeznaczonym i przystosowanym do tego- musi panować tam atmosfera do pracy, rozwijania kontaktu i komunikacji z dzieckiem, nie może rozpraszać i dekoncentrować.
Wskazówki dotyczące przygotowania pokoju zabaw:
-wielkość pokoju uzależnij od wieku dziecka (wymiary 3x4m zazwyczaj są odpowiednie)
-ogranicz liczbę przedmiotów, a ściany- jasny, neutralny kolor
-zadbaj o stół i krzesło dopasowanie do rozmiarów dziecka
-zakryj okna materiałem, który przepuszcza światło, a zasłania widok za oknem
-pokój powinien być blisko łazienki, aby korzystanie z niej nie było długą rozpraszającą wyprawą
-oświetl pokój zwykłymi żarówkami; jarzeniówki są niewskazane (pulsuje, dekoncentruje)
-wyściel podłogę dywanem, linoleum, wykładziną…
-przed każdą sesją sprawdź, czy masz w pokoju wszystkie niezbędne przedmioty i pomoce do zajęć
Nie są to sztywne zasady, a jedynie wskazówki, z których korzysta się w zależności od sytuacji.

Pomagając dziecku z nadwrażliwością sensoryczną należy uwzględnić następujące zalecenia:
A. W pokoju zabaw:
1. Rozpoznaj sensoryczne problemy dziecka najlepiej jak można.
2. Wprowadzaj stymulację podczas „supertajnej” zabawy.
3. Pozwól dziecku kontrolować, kiedy ma się zaczynać i kończyć dany bodziec.

B. Inne terapie:
1. Trening Integracji Słuchowej.
2. Integracja Słuchowa.
3. Optometria Behawioralna.


PROBLEMY Z KONCENTRACJĄ UWAGI
Również jest to zaburzenie współwystępujące u dzieci z autyzmem. Trudności w koncentracji zaburzają pamięć, inne procesy poznawcze, a także planowanie motoryczne. Powoduje to błędne diagnozy (dziecko jako niewspółpracujące lub uparte).
Wskazówki pomocne w rozwiązywaniu tych problemów:
1. Nie rezygnuj- kontynuuj rozpoczęte zadanie, zachęcaj i pomagaj w skupieniu uwagi.
2. Pracuj z planem zajęć- zadania dopasowane do możliwości dziecka, wzmacnianie pozytywnych reakcji, pracowanie nad skupieniem uwagi, stopniowo coraz trudniejsze zadania (dwuetapowość).
3. Jeżeli pracujesz według planu ze starszym dzieckiem to wytłumacz mu zasady pracy. Powiedz mu, aby starało się koncentrować, a ty będziesz stopniowo przechodzić od banalnych pytań do takich, które wymagają maksymalnej uwagi.
4. Popracuj z dzieckiem najpierw w bliskim kontakcie fizycznym, a później w odległości, a następnie sprawdź, czy występują różnice w pracy dziecka.
5. Chwal i odpowiadaj na każdą mała reakcję dziecka, na wszystkie polecenie, które wykona w sposób, w jaki je prosiłeś, nawet znane polecenia (jutro może zapomnieć to, czego nauczyło się dzisiaj).
6. Sprawdź warunki, w których pracuje dziecko, gdy wykonuje zadanie (odpowiednia pozycja, przystosowanie miejsca do pracy).
7. Skorzystaj z propozycji zawartych w programie TEACCH: przygotuj graficzny plan zajęć i użyj zegara do pokazania dziecku, jak długo ma trwać nauka koncentracji (zacznij od 15min i zadań łatwych, stopniowo zwiększaj)
8. Układaj zadania zgodne z zainteresowaniami dziecka, uświadamiaj, że zdobywanie nowych umiejętności ułatwia życie i otwiera nowe możliwości.
9. Dla dzieci, które mają trudności w bezpośrednim uczeniu się, stosuj techniki uczenia się „nie wprost”.

POSTAWA, UMIEJĘTNOŚĆ BUDOWANIA WIĘZI I NAUCZANIA/POBUDZANIA ROZWOJU

Obserwacja tych czynności jest ważnym elementem programu Growing Mind.
W obserwacji tej powinno się zwrócić uwagę na:
-charakterystyczne słowa, które mogą świadczyć o ukrytych uczuciach
-reakcje, które mogą mieć podłoże w uczuciach
-ogólne wrażenie, jakie sprawia osoba pracująca z dzieckiem (zachowanie, mimika twarzy)
-ruchy ciała

Uzyskanie jak najlepszych wzajemnych relacji z dzieckiem bywa długotrwałym procesem przechodzenia przez kolejne stadia rozwoju relacji.
etap I. Intensywne podążanie. Rozwijanie współpracy i zrozumienia. Należy przekonać dziecko, że jest się atrakcyjnym, miłym i użytecznym w kontakcie przyjacielem, z którym dobrze przebywać. Służy temu zwracanie na siebie jego uwagi i nawiązywanie kontaktu wzrokowego. Trzeba być ekspresyjnym w tym podążaniu za. Pozwolić mu się prowadzić i iść za nim.
etap II. Zamiana ról i relacja typu „daj i bierz”. Cel to podtrzymanie kontaktu, zabawy i więzi, która powstała. Program nastawiony na tworzenie związków międzyludzkich, realizację zadań rozwojowych i edukacyjnych.
etap III. Zamiana ról i relacje typu „daj i bierz”. Dochodzi do zmiany okresu podążania na okres kierowania dzieckiem. Cel to podtrzymanie silnych już więzi i kontaktu, realizacja zadań edukacyjnych, rozwojowych i społecznych. Odbywa się to w czasie sesji zabawowych, ale wprowadza się bardziej formalne nauczanie z nauczycielem przejmującym prowadzenie.

POŁĄCZENIE SPRAWDZONYCH TECHNIK BEHAWIORALNYCH Z PROGRAMEM INDYWIDUALNYM proponowane przez Wertza. Układając program dla dziecka należy uwzględnić w nim takie umiejętności, jak:
A. Umiejętność skupienia uwagi
1. Samodzielnie siedzi na krześle.
2. Zawołany po imieniu nawiązuje kontakt wzrokowy.
3. Nawiązuje kontakt wzrokowy w odpowiedzi na „Popatrz na mnie”.

B. Umiejętność naśladowania.
1. Naśladuje nieskomplikowane ruchy.
2. Naśladuje czynności wykonywane na przedmiotach.
3. Naśladuje ruchy precyzyjne.
4. Naśladuje ruchy warg, dźwięki, słowa.

C. Umiejętności receptywne języka.
1. Wykonuje proste polecenia.
2. Rozpoznaje części ciała, przedmioty, obrazki, znajome osoby.
3. Wykonuje polecenia zawierające czasowniki.
4. Rozpoznaje czynności na rysunkach, przedmioty w swoim otoczeniu.
5. Wskazuje obrazki w książce.
6. Rozpoznaje przedmioty przez ich funkcję, czyjąś własność, dźwięki z otoczenia.

D. Umiejętności ekspresywne języka.
1. Zapytany: „Co chcesz?” wskazuje na pożądany przedmiot.
2. Spontanicznie wskazuje przedmioty.
3. Naśladuje dźwięki i słowa.
4. Nazywa przedmioty i obrazki.
5. Słownie prosi o przedmioty.
6. Mówi lub pokazuje „tak/nie” przy chcianych lub niechcianych przedmiotach.
7. Nazywa znajomych ludzi.
8. Potrafi dokonać wyboru.
9. Odpowiada na powitanie i pytania w sytuacjach towarzyskich.
10. Nazywa czynności pokazywane na obrazkach, wykonywane przez innych i siebie samego.
11. Nazywa przedmioty zgodnie z ich funkcją.

E. Umiejętności przedszkolne.
1. Dopasowuje do siebie:
-identyczne przedmioty
-identyczne obrazki
-przedmioty do obrazków
-obrazki do przedmiotów
-kolory, kształty, litery
-niejednakowe przedmioty
-przedmioty poprzez skojarzenia
2. Samodzielnie wykonuje proste ćwiczenia.
3. Rozpoznaje kolory, kształty, litery, cyfry.
4. Liczy do 10 w pamięci i liczy przedmioty.

F. Umiejętności samoobsługi.
1. Potrafi pić z kubka.
2. Używa widelca i noża przy jedzeniu.
3. Samodzielnie zdejmuje buty, skarpetki, spodnie, bluzkę.
4. Potrafi użyć chusteczkę/ serwetki.
5. Potrafi samodzielnie oddać mocz w toalecie.

Konstruując program wszechstronny należy wziąć pod uwagę elementy terapeutyczne, takie jak:
1. Aspekty fizjologiczne (biomedyczne, neurologiczne, sensoryczne).
2. Rozwój wzajemnych więzi
3. Zagadnienia edukacyjne.

Konieczne jest współpracowanie tych elementów, które wzmacniają więzi poprzez miłość, akceptację i szacunek. Wspomagają rozwój. Indywidualny program pomaga w odkrywaniu i rozwoju jego zainteresowań i zdolności, co z kolei składa się na jego indywidualność.
Efektywność terapii zależy od dziecka oraz od osób, które z nim pracują.

---