8. Grote dichters van de Gouden Eeuw

`Grote vijf'/ beroemd voor:

• Bredero- morele spiegel

• Hooft - sonetten

• Huygens

• Van den Vondel - tragedie, toneel

• Cats - toen erg populair, werken rijk aan wijsheden, lessen

tijdperk = Renaissance

voorkeur = klassieke versvormen:

• het sonnet

• de ode

• het epigram

• het klassieke drama

meer realistische richting - zo natuurgetrouw mogelijk uitbeelden van het alledaagse leven

individualisme, realisme

dulce et utile (vermaak en lering)

1) Pieter Corneliszoon Hooft

• exponent van d. Renaissance in Nederland

• propagonist van humanistische ideeën

• invloed van Italië en Frankrijk

• was vroeger rederijker

• gëinspireerd door Romeinse schrijvers - b.v. Seneca

• “P.C - verslaggever”;P - auteur van Nederlandse Histoooriën (over de 80 jarige oorlog) - Hooft bestudeerde klassieke geschiedenisschrijvingen en stelde zich altijd op de hoogte → zijn beschrijvingen kregen de kracht van een ooggetuigenverslag (imitatio van Tacitus)

• sonetten: “Emblemata amatoria”,

• 1617 - Warenar

• (karakter)blijspel (komedia) - sluit aan bij antieke

• gebaseerd op Plautus` "Aulularia"

• bij de opening van de eerste Nederlandse Academie opgevoerd

• draait rond pot met geld - potterij ≈ gierigheid

• lage stijl, zonder pathos

• altijd positief afloop

• taal: natuurlijk gekleurd = dialect, levendig

• overdrijving van karaktertrekken, scherpe contrasten

• speaking name!

• Warenar = ware - nar = dwaas, zot, nar

• Rykert = rijk, van hoge stand

• Ritsaert = geil

• Lekker - dik

• Claertje = klaar om een kind te krijgen

• Mildheid, Gierigheid

• Comisme:

• comische situatie

• comische personages

• comische taal (= Antwerps - bespot, uitgelachen toen in Amsterdam)

• didactisme (door het laten zien van negatieve eigenschappen)

• personages veranderen: slecht → goed (uitzondering - Antwerpse minderheid)

• publiek belangrijk:

• dramatische ironie - toeschouwers weten meer dan de personages (b.v. weten ze, dat Claertje zwanger is/Warenar weet het niet)

• plaudite - formule - laatste kwestie, direct aan de toeschouwer geadresseerd, om een reactie van hem te krijgen (klappen/fluiten)

• 1617 - Baeto

• treurspel - 5 aktes, actie binnen 24 uur

• beeld van een stoicijnse revolutionaire

• Baeto - een ideale koning

• 1617 - wapenstilstand/bestand met Spanje (1609 -1621) - een tijd van opbouwen van de Nederlandse staat

• vrijheid - de grootste waarde, belangrijkst en kenmerkend voor Nederlanders

• calvinisme belangrijk - een godsdienst, die het volk ketent/vereinigt

• Bathaafse mythe - bron = Tacitus “Origine et situ germanorum” (1^ste e. na Ch.) → Erasmus van Rotterdam (1469 - 1536 - veklaarde, dat de Bataven de eerste bewoners van Nederland waren) → Cornelius Arelius (1460 - 1530 - Hollanders = rechtstreekse afstamelingen van Bataven) → Hugo de Groot “Tractaet vande oudheyt Batavische nu Hollandsche Republique” - 1610 → Jacob van Heemskerk - “Batavische Arcadia” - 1637: continuiteit van 2000 jaren geschiedenis → Rembrandt van Rijn “Samenzwering van --> Claudius Civilis[Author:A] ” 1661

• Baeto - karaktertrekken van alle --> Bataven[Author:A] = alle Hollanders:

• virtus = manhaftigheid

• pietas = eerbied

• gravitas = waardigheid

• simplicitas = soberheid

• een andere manhaftigheid - wilde niet vechten, wat nog moediger was, omdat hij wist, dat hij daarvor zou kunnen worden bespot

2) Joost van den Vondel

• Keulen (geboren) → Antwerpen → Amsterdam

• ook vroeger rederijker

• kende 6 ontwikkelingsetappen (weerspiegeling v. godsdienst in zijn literaire werken):

• I 1609 - 1621 - doopsgezinde dicher

• 
  “Pascha” - uittocht van de joden uit Egypte

• 
  soberheid

• letterlijke interpretatie van het Oude Testament

• 
  pacifisme

• II vanaf 1620 - klassicus

• 
  gefascineerd door Seneca

• Senecaans drama - drama, die op wraak gebaseerd is

• toen: strijd remonstranten/contraremonstranten

• terechtstelling van Oldenbarnevelt in opdracht v. prins Maurits

• III 1625 - 1632 - maatschappelijk geëngageerde dichter

• loofdichten op prins Frederik - Hendrik en zijn familie

• kritiek op de contra-remonstranten in Amsterdam

• pleitte voor de vrede met Spanje

• IV 1637 - 1641 klassieke heroriëntatie

• “Gysbrecht van Amstel” - 1637

• overgang van Senecaans drama naar Griekse treurspel

• A'dam vergeleken met Troje (oudheid) en Bethlehem (Bijbel)

• ^ mennonieten waren ervan overtuigt, dat de geschiedenis zich herhaalt

• lof voor Amsterdam (teken van verbondenheid)

• V vanaf 1641 - katholiek werk

• geïsoleerde positie van de dichter

• fel verzet uit de calvinistische hoek

• Vondel - geen autoriteit meer

• VI vanaf 1648 - loof voor de gevestigde orde

• vreugde over vrede met Spanje

• “Lucifer” - 1654

• behandelt de relatie van een heerser tot het volk

• `Staatzucht' vs stoïcisme

• enige vertegenwoordiger van barok (b. een middel van contrareformatie) door:

• het kolossale, machtige, overweldigende

• persoonlijkheden op de hoogtepunt van hun vermogens en strevingen

• grootste tegenstellingen, hevigste conflicten

• drama - `toneelwetten' v. Aristoteles van toepassing

• hoge stijl, pathos

• buiten de wereld van menselijke expressie

• extreem thematiek (= supermensen)

• antieke invloed = Seneca

• verdoezelen (zatuszowanie) van politieke betrokkenheid

• Personages:

• Lucifer = Lichtbrenger, morgenster

• Belzebub = Vliegengod

• Belial = Deugniet

• Apollion = Verderver

• Gabriël = Kracht Gods

• Michaël = `wie is gelijk aan God?'

• Uriël = Vuur Gods

3) Gerbrand Adriaenszoon Bredero

• was ook rederijker

• werken - in Amsterdaamse volkstaal

• thematiek van zijn gedichten: onweerstandbare charmes van meisjes + het genot van alkohol en de kater

• ongelukkig dichter - door ^ meisjes en alkohol in steek gelaten

• motief - `het kan verheven' - veranderingen in leven ???

• toneel - geïnspireerd door buitenlandse (Spaanse) voorbeelden

• ^ altijd aan de Amsterdamse omgeving aangepast

• werken:

• “De klucht van de Molenaar” - 1618

• “De klucht van de koe” - 1612

• „De Spaanschen Brabander Ierolimo”- 1617

• “Boertigh, Amoreus en Aendachtigh Groot Liedboeck” - 1622

• “Treur-spel van Rodd'rick ende Alphonsus” - 1616

4) Constantijn Huygens

• dichter, diplomaat, geleerde en componist

• “sneldichten” - 4 verzen

• werken:

• komedie Trijntje Cornelis (1653) - h. Antwerps treffend weergegeven

• 't Voorhout - gedicht

• 
  
  't Kostelick Mal - satirische behandeling van de dwaasheden van de mode

• Printen - een beschrijving van diverse karaktertrekken van de mens (satirisch, moraliserend werk)

• bundel Otia of Ledige uren - 1625

• sonnet Op de dood van Sterre

• bundel Koren-bloemen

5) --> Jacob Cats - `Vader Cats'[Author:A]

• dichter, jurist, politicus

• 
  heel populair

• eenvoudig stijl

• onderwerpen van gedichten:

• details van het huwelijksleven

• “adviesbureau voor huwelijks- en gezinsmoeilijkheden”

• werken:

• Houwelick - 1625 (daarin - verhaal Het Spaans heidinnetje)

• Spiegel van den ouden en nieuwen tyt - 1632

heerser van Bataven, kreeg de nam van de Romeinen

alternatief = Chatten

nog steeds populaire frase “Kinderen zijn hinderen, zei vader Cats”

“Palamedes of Vermoorde Onnooselheydt” - 1625

Palamedes = Olenbarnevelt >< Agamemnon = prins Maurits,

ouderwets machtsysteem - door Vondel uitgelachen

weerspiegeling

v. het wezen van de kerk van mennonieten

poëzie!

---