NEDERLANDSE EMBLEMATIEK UIT DE 17DE EEUW
I. LIEFDESEMBLEMATIEK
1. Het ontstaan van het genre en zijn karakter
dit subgenre was een typisch Nederlands verschijnsel
de Nederlanders maakten als eersten erotische emblemata
het genre ontstond ca. 1600
zijn bloeitijd bereikte het tot ca. 1620
het ontstaan: in het centrum van het laat 16e- eeuwse humanisme dat zich in de internationaal georiënteerde Leidse universiteit ontwikkelde.
De basis van het genre gevormd in de kring van een Latijnse dichter en curator, Janus Douza (1545-1604)
hij en zijn vrienden hielden zich met het bestuderen en publiceren van Griekse en Latijnse erotische gedichten
Men ontwierp tijdens het gezelschapsspel tekeningen en gedichten
De hoofdpersonage: Cupido
Cupido voorgesteld in verschillende situaties om op deze manier lusten en lasten van de liefde te weerspiegelen.
Het belangrijkste onderwerp: de liefde
In de embleembundels: vaak een voorrede gericht meestal tot de vrouwelijke jeugd
in de emblemen werden er populaire opvattingen over liefde uitgedrukt
De iaantrekkelijkheid: fijnzinnige humor.
Het hoofdonderwerp van deze bundels: de aan de ene kant gevaarlijke en aan de andere kant onmisbare macht van Cupido, die harten en zielen van de mensen overheerste
De lezers maakten kennis met Venus, de godin van liefde, die gelijktijdig “voedster en vernielster” was.
Soms kregen de mensen ook adviezen hoe men een liefdesrelatie succesvol kon bereiken.
De minnaars vonden daar: de beschrijving van eigenschappen en gewoonten van Cupido en ook raadgevingen en waarschuwingen.
Vaak: motto's en epigrammen geschreven vaak in de volkstaal.
4. P.C. Hooft
geboren in 1581 te Amsterdam
studie: rechten en letteren in Leiden
vanaf 1609: de functie van baljuw van Naarden en Gooiland, drost van Muiden en hoofdofficier van Weesp
Vanaf 1609 woonde Hooft 's zomers op het slot te Muiden
De betekenis van het slot te Muiden:
ontmoetingen van een vereniging van geleerde, talentvolle vrienden plaats die samen de zgn. Muiderkring vormden
De bedoeling daarvan: artistieke ontwikkeling
discussies over verschillende literaire kwesties
muziek, zang en spel
Tot de gasten behoorden: Anna Roemer Visscher, haar zus Maria Tesselschade, Laurens Reael, een krijgs- en staatsman die zich ook met de letteroefening bezighield
Met de Muiderkring was Hoofts werk op het gebied van de Nederlandse taal verbonden.
aantal besprekingen met Laurens Reael, Anthonis de Hubert, Joost van den Vondel e.a. over verschillende kwesties van het Nederlands.
Zijn aandacht: de problemen van spelling en naamvalsleer getrokken (het werk Waernemingen op de Hollandsche tael)
1617: Hooft samen met Samuel Coster en Bredero stichtte de Nederduytsche Academie waarin o.m. zijn toneelstukken werden uitgevoerd
EMBLEMATA VAN HOOFT
het werk: Emblemata Amatoria (1611)
a). DE OPBOUW VAN DE EMBLEMEN
Het motto
Het tweeregelige bijschrift in drie talen - in het Nederlands, Latijn en Frans
- Het zijn geen echte vertalingen van elkaar
- Dit laatste benadrukt door het verschillende soort lettertype benadrukt
- Het Nederlandse subscriptio gedrukt in het gotiek
- De Latijnse tekst in het antiqua
- Het Franse bijschrift met kursieve letters
• De gravure - boven de Nederlandse en Latijnse opschriften werden geplaatst, onder de prenten staan de Franse motto's
Willighe vanckenis.
Ick vlie niet, ofmen schoon mijn kercker open doet:
Ick ben te wel ghewent, mijn dienst is al te soet.
Carcer voluntarius.
Carcere non clauso spatium patet ætheris ingens.
Non volo. Libertas carcere stare mea est.
Ma prison est volontaire.
Le Perroquet ne sort, bien quouverte sa cage,
Ausii ma liberté c'est l'Amoureux servage.
5. Jacob Cats
Geboren in 1577 te Brouwershaven
Studie: rechten en letteren in Leiden en Orlean
onder de leiding van procureur Cornelis van der Pol een praktijk als advocaat in Den Haag
1603: vestigde hij als stadsadvocaat in de hoofdstad van Zeeland
1607: lid van de Gereformeerde Kerk
In Middelburg behoorde Cats tot een beroemde vriendenkring van gelijkgestemde en ontwikkelde mensen (o.m. de dichteres Johanna Coomans, de rector van de Latijnse school Justus Liraeus)
Vaak bijeenkomsten met discussies over geleerdheid en smaak, lezingen van eigen geschriften
In dit milieu ontwikkeling van de belangstelling om de literatuur in eigen taal te schrijven: uiting daarvan in een gezamenlijke bundel De Zeeuwsche Nachtegael (1623) van Simon van Beaumont en Johan de Brune
1621-1623: pensionaris van Middelburg
1623: hetzelfde ambt in Dordrecht
Ook hier: Cats bevriend met geleerden en dichters o.a. Anna Maria Schuurmans (de prozaschrijfster en dichteres), Jacob de Witt en Cornelis de Boy
Belangrijke rol van Cats in het Nederlandse literaire en sociale leven speelde
- Hij was een bekende staatsman en moralist van wie meningen en werkzaamheden hoog werden gewaardeerd
Emblematische werken van Jacob Cats
Eerste embleembundel Silenus Alcibiadis sive Proteus (1618 Middelburg)
De Nederlandse ondertitel Sinne- en Minnebeelden (in de loop van de tijd de hoofdtitel)
De betekenis van de bundel: een tot nu toe niet voorkomende compositie
Elke prent kreeg drie verklaringen:
Dezelfde illustraties komen drie keer voor maar altijd met andere verzen:
Eerst prentjes met de erotische duiding
Daarna werden ze herdrukt maar met gedichten die een maatschappelijk-zedelijke les bevatten
Aan het einde gravures met godsdienstige toepassingen in dichtvorm
Door de verbreiding van onderwerpen en problemen: de eventuele lezers niet alleen jonge mensen maar ook volwassenen en bejaarden
Dit werk vol van klassieke citaten, bijbelteksten, gedichten in andere talen
prentjes van Adriaen van de Venne
De belangrijkheid van dit werk verbonden ook met voor-rede: een paar aanzienlijke opmerkingen die tot de ontwikkeling van de theorie van het genre bijdroegen
Hier gebruikte de dichter naast de Latijnse ook de Nederlandse term “Sinnebeeld”
De betekenis van Cats voor de Nederlandse literatuur: zijn didactiek
In maatschappelijke werkzaamheden en alle werken (ook in lyriek en emblematiek) was hij een moralist
1632: emblematische meesterwerk Spiegel van den Ouden en Nieuwen Tydt genoemd ook de Spiegel van het menselijk leven kan noemen
Deze bundel: een verzameling van spreekwoorden, spreuken en zegswijzen overgenomen uit verschillende bronnen o.m. Grieks-Latijnse Adagia van Erasmus
Cats gebruikte ook vele Nederlandse zegswijzen en spreekwoorden uit eigen taalgebruik.
De gravures: Adriaen van de Venne
De originaliteit: vooral in de manier waarop Cats de algemene uitdrukkingen - spreekwoorden in de beelden van het menselijke leven wijzigde
De compositie van de bundel: drie delen
Het eerste deel: 52 emblemen over de opvoeding van kinderen en liefdesperikelen vóór het huwelijk.
Het tweede deel: de levenskwesties van getrouwde lieden
Het derde deel: problemen van staatsbestel en godsdienstige overpeinzingen
Met groote verbeeldingskracht wijzigde Cats abstracte kernspreuken in prenten die rijk aan het leven waren.
Iedere les past ideaal bij elke voorstelling.
In de opbouw en vorm van de teksten: grote variëteit
Soms spreekt hier de dichter zelf maar meestal zijn de personages uit de prenten in de dialogen of monologen aan het woord
Spiegel vertoont alle kenmerken van Cats' dichterschap:
wat breedvoerige, maar toch boeiende, gezellige verteller
zulk soort van verteller noodzakkelijk om de gewone lezers tot de lectuur aan te trekken.
zijn manier van spreken, wanneer hij de lezer door boeiende wendingen en spannende complicaties uiteindelijk naar een oplossing leidde, wekte de belangstelling van de lezers.
Cats wist altijd welke stemming, welk decor bij de ontwikkeling van het verhaal het best past.
zijn vertelkunde stond natuurlijk in dienst van zijn opvoedkunde
Cats als moralist zeker ook een burgerlijke dichter:
zijn werken voor iedere burger ongeacht leeftijd of geslacht
Cats nam geen afstand van zijn omgeving, maar bleef een vertegenwoordiger van de middenklasse die hij als zijn publiek voor de ogen had.
Hij zet zich te midden gewone mensen, hun dagelijks leven, maar ook hun gevoelens, gedachten.
Hij wilde aan hen iets vertellen en een onderwijzende raad geven of hen vermanen.