3. Het Nederlandse toneel in de Middeleeuwen

a) Soorten Middeleeuws toneel:

• liturgisch toneel

• alleen in het Latijn

• ontstond in de 9^de eeuw

• eigengemaakte melodieen en teksten toegevoegd aan de gregoriaanse misgezang

• ^ in dialoogvorm opgesteld

• eerste stukken - rond het Graf

• voorbeelden: Paasdrama, herderspelbij de kribbe, driekoningenspel (met Herodes en kindermoord) en het spel van Rachel

• kerkelijk toneel

• combinatie Latijn + volkstaal

• vanaf 1100

• vormen geen onderdeel van de liturgie meer! - toneel dus als afzonderlijke plechtigheid

• meer wereldelijke elementen

• geen hegemonie van de muziek meer - gesproken woord wordt belangrijker

• ontwikkeling van hieratisch - romaans - sacraal naar wenselijk - gotisch - aards

• nadruk krijgen: het subjectieve element, gevoeligheid en `de persoonlijke behoefte aan verlossing'

• geestelijk toneel

• alleen volkstaal

• behandelt nog steeds godsdienstige onderwerpen, maar niet meer in de strak - liturgische opvatting

• neiging tot:

• symboliek en allegorie

• scholastische apologetiek (+/- verdediging van geloofsdogmas)

• moralisering

• realisme

• woorden spel

• GENRES:

• mysteriespel - spelen waarin belangrijke bijbelse verhalen aan de orde kwamen, van de schepping tot de dag des oordeels, bedoeld om aan de behoefte te voldoen om bijbelse geheimen te vertalen naar de taal van de toeschouwer

• bliscap - behandeld ook een geloofsgeheim, maar heeft betrekking op Maria - soort mysteriespel! (Die eerste bliscap van Maria)

• mirakelspel - het toppunt van de vertellijn is een mirakel (Mariken van Nieumeghen)

• heiligenspel - draaiden vooral om de verbeelding van heiligenlevens. Maria en andere heiligen speelden daarom een hoofdrol in de ontknoping (soort mirakelspel!)

• moraliteit ­- heeft een didactische strekking - aan de toeschouwer werd getoond wat goed en wat slecht is

• zinnenspel - kenmerkend - optreden van allegorische personages, die de verpersoonlijking zijn van (on)deugden, met het doel een morele les te leren - soort moraliteit! (Elckerlijk)

• wereldlijk toneel

• --> abele spelen

• Nederlandse uitvinding! nergens elders te vinden

• serieuser dan sotternieen

• abel = edel

• liefde speelt de hoofdrol in alle abele spelen

• belangrijk motief = afkomst - de normale stand in de maatschappij zal worden gehandhaafd - geen `mezalians' mogelijk

• alleen hoofsheid kan tot geluk leiden

• Esmoreit, Gloriant, Lanseloet van Denemarken, Vanden Winter ende vanden Somer

• sotternieen

• op elke abele spel volgde een sotternie (na iets ernstigs zou iets vrolijks, grappigs moeten komen! = `comic relief')

• behandelden het onhoofse, ruwe volksleven

• stereotypen: mannen = zwak, sullen (= pantofle, niedorajdy:P), vrouwen = feeksen (wiedźmy)

• ruwe grappen, vloeken

• met het seksuele leven werd vaak gespot

• opgevoerd:

• Lippijn na Esmoreit

• Buskenblazer na Gloriant

• Die Hexe na Lanseloet van Denemerken

• Rubben na Vanden Winter ende vanden Somer

• Truwanten

• Drie daghe here

• Omdat er twee sotternieën meer zijn dan abele spelen wordt gedacht er in het verleden zes abele spelen, in plaats van de huidige vier, zijn geweest[Author:A]

b) Ontwikkeling van het toneel:

• eerst alleen in de kerk - tijdens de liturgie

• daarna wel binnen de kerk, maar niet meer als deel van liturgie, maar apart

• uiteindelijk - 1293 - mochten geen toneelstukken in de kerk georganiseerd woorden (omdat te veel wereldse elementen al binnengedrongen zijn)

• uit de kerk verwezen gingen ze naar marktpleinen → op die manier ontstonden wagenspelen - met wagen als de eerste scènes/podia

abele spelen en soternieen zijn de oudste voorbeelden van wereldse toneel in West-Europa. We kennen alleen deze voorbeelden, hoewel men ervan uitgaat, dat er nog 2 verdere abele spelen zijn geweest. Allemaal komen deze 10 toneelstukken uit het HULTHEMSE HANDSCHRIFT.

Van Hulthem was de eigenaar van dit Handschrift begin XIX eeuw. Ontstaan is het echter tussen 1405 en 1408. Ook de Marialegende Beatrijs bevindt zich erin.

---