Francja w XVII w. - rządy kardynała Richelieu (1624 - 1642), kardynała Mazarina (1642 - 1661), panowanie Ludwika XIV (1643 - 1715), podr. ,s.115 - 120 oprac. RM

1. Panowanie Henryka IV (1589 - 1610) - pierwszy król Francji z dynastii Burbonów, „Paryż wart

jest mszy”, „chcę żeby każdy Francuz w niedzielę miał w garnku kurczaka”, edykt nantejski z 1598 r.

2. Panowanie Ludwika XIII (1610 - 1643) i rządy kardynała Richelieu (1624 - 1642)

• zamach na Henryka IV w 1610 r.

• regencja Marii Medycejskiej w latach 1610 - 1617 (w imieniu małoletniego Ludwika XIII)

• rządy kardynała Richelieu jako pierwszego ministra (1624 - 1642), opis pod il. w podr.,s.115

cele i program polityczny kardynała Richelieu: wzmocnienie i centralizacja państwa, umocnienie monarszego

absolutyzmu, wzrost znaczenia Francji na arenie międzynarodowej, osłabienie Habsburgów

reformy kardynała Richelieu: ▪ reforma administracji państwowej: odsunięcie rady królewskiej od wpływy na władzę, jej miejsce zajął rząd

złożony z ministrów - kompetentnych fachowców odpowiedzialnych za różne sfery życia, powołanie urzędu intendenta

(kierował administracją i poborem podatków w różnych częściach państwa)

▪ wielokrotny wzrost podatków (np. trzykrotny wzrost podatku bezpośredniego, tzw. pogłównego -

taille)

▪ wprowadzenie zakazu pojedynków

▪ wprowadzenie zakazu posiadania przez szlachtę zamków warownych (z wyjątkiem obszarów

nadgranicznych)

▪ odebranie hugenotom zamków warownych (zdobycie hugenockiej twierdzy La Rochelle w 1628 r.)

▪ wydanie tzw. edyktu łaski w 1629 r. (potwierdzenie swobody wyznania dla hugenotów)

polityka zagraniczna kardynała Richelieu: udział Francji w wojnie trzydziestoletniej, wojna z Hiszpanią

3. Rządy kardynała J. Mazariniego (1642 - 1661) i regencja Anny Austriaczki (1643 - 1658)

• kontynuacja przez Mazarina polityki wewnętrznej kardynała Richelieu

• fronda w latach 1648 - 1653: zbrojne powstanie (bunt) części arystokracji i mieszczaństwa przeciw monarszemu absolutyzmowi i wysokim podatkom, frondyści domagali się także zwoływania Stanów Generalnych, nie nakładania podatków bez zgody Stanów Generalnych, nietykalności osobistej (zakazu aresztowań bez wyroków sądowych) i majątkowej, zwiększenia roli parlamentu paryskiego (sądu rejestrującego edykty króla), który miałby zatwierdzać rozporządzenia podatkowe

- udział Francji w wojnie trzydziestoletniej (nabytki terytorialne dla Francji na mocy pokoju westfalskiego: część Alzacji

oraz biskupstwa Metz, Toul, Verdun ), wojna z Hiszpanią zakończona w 1659 r. tzw. pokojem pirenejskim

4. Rządy osobiste króla Ludwika XIV (1661 - 1715)

• przeniesienie przez króla rezydencji z Paryża do Wersalu, przyczyny: il. w podr., s.117

▪ obawa przed rewoltą zbrojną w Paryżu nawiązującą do frondy,

▪ Wersal miał w zamyśle króla pełnić funkcję „złotej klatki” dla arystokracji - arystokracja przebywająca w Wersalu była stale

pod kontrolą króla, król będzie mógł nią zatem skutecznie manipulować: „dworskie intrygi zastąpiły dawne spiski”

• realizacja przez Ludwika XIV koncepcji monarchii absolutnej, w myśl zasady „państwo to ja” (król źródłem prawa, sam stoi ponad prawem), realizacji zasady monarszego absolutyzmu miał służyć m.in. ceremoniał na dworze królewskim w Wersalu oraz osadzanie przeciników króla bez wyroku sądowego w więzieniu w Bastylii, zob. teksty źródłowe: o rządach osobistych Ludwika XIV, ceremoniale na jego dworze w Wersalu, istocie władzy absolutnej, (podr., s.119 - 120)

• Ludwik XIV jako „król słońce”, sens sformułowania: ▪ Ludwik XIV już w świadomości współczesnych (np. innych władców europejskich) stał się archetypem króla i

wzorcem monarchy absolutnego (stało się to m.in. za sprawą ceremoniału dworskiego w Wersalu i stylu sprawowania władzy

przez Ludwika IV - teksty źródłowe w podr., s. 120)

▪ oddziaływanie kultury francuskiej okresu panowania Ludwika XIV na inne kraje

▪ polityczne znaczenie Francji na arenie międzynarodowej w okresie panowania Ludwika XIV (hegemonia Francji w

Europie w dobie Ludwika XIV)

• Jacques Bossuet (biskup, historyk) jako teoretyk francuskiej monarchii absolutnej doby Ludwika XIV, Bossuet uważał, że źródłem władzy monarszej jest wola Boga, Bossuet był autorem dedykowanych następcy tronu (czyli delfinowi) Uwag nad historią powszechną, gdzie opowiadał się za monarchią absolutną, Bossuet pisał zatem „na użytek delfina” (ad usum delphini), czyli dokonywał uproszczeń i zniekształceń, w celu uzasadnienia przyjętej z góry tezy - w swojej książce wykazywał (odwołując się do historii), że najlepszą formą ustroju państwa jest monarchia absolutna, tekst źródłowy w podr., s.119 - 120

• polityka gospodarcza ministra finansów Jana Baptysty Colberta, był zwolennikiem merkantylizmu - uzyskania przez państwo dodatniego bilansu w handlu zagranicznym , czyli nadwyżki eksportu nad importem

przejawy merkantylistycznej polityki Colberta: popieranie rozwoju krajowej wytwórczości, zwł. manufaktur (manufaktura: przedsiębiorstwo stosujące podział pracy, w procesie produkcji ręcznej), wysokie cła wwozowe w celu ograniczenia importu i utrzymania w kraju pieniądza kruszcowego

• odebranie hugenotom swobody wyznania w 1685 r. (cofnięcie edyktu nantejskiego),

skutki: wielu hugenotów (aktywnych gospodarczo, bogatych mieszczan) emigruje z Francji (zwłaszcza do

Holandii i Brandenburgii), wpłynęło to negatywnie na gospodarkę Francji, napływ francuskich hugenotów

do Brandenburgii miał korzystny wpływ na życie gospodarcze tego kraju

- reformy w armii przeprowadzane przez ministra Franciszka de Louvois (zwiększenie liczebności armii, poprawa

dyscypliny, wyposażenie w nowe rodzaje broni), podr., s. 117 - 118

- stworzenie fortyfikacji na granicach przez inżyniera Sebastiana Vaubon

- polityka zagraniczna Francji w dobie Ludwika XIV

▪ hegemonia Francji w Europie

▪ wojny z Holandią i Habsburgami (nabytki terytorialne: część Lotaryngii i Alzacji ze Strasburgiem,

Franche Comte - dawne hrabstwo Burgundii)

▪ wojna sukcesyjna hiszpańska (1701 - 1714)

przyczyny: spór między Francją a Habsburgami austriackimi o następstwo tronu w Hiszpanii po

wygaśnięciu hiszpańskiej linii Habsburgów (Karol II, zm. w 1700 r.)

skutki: traktaty pokojowe w Utrechcie (1713) i w Rastatt (1714) i ich postanowienia:

▪ przejęcie tronu hiszpańskiego przez Burbonów (Filipa V, czyli wnuka Ludwika XIV)

▪ Filip V nie ma prawa dziedziczyć tronu francuskiego,

▪ przejęcie przez Habsburgów austriackich części dawnych posiadłości Habsburgów hiszpańskich:

Niderlandów południowych, Mediolanu, Neapolu,

▪ opanowanie przez Anglię Gibraltaru

- ruina gospodarcza kraju u schyłku panowania Ludwika XIV (w wyniku kosztownych wojen, wyzysku

chłopów, ogromnych wydatków króla np. na utrzymanie dworu, armii, przejawy kryzysu, np. chłopskie powstanie

kamizardów w Langwedocji w l. 1702 - 1705)

• przejęcie tronu francuskiego po śmierci Ludwika XIV przez jego prawnuka Ludwika XV (1715 - 1774): „po mnie choćby potop”

5. Kultura francuska XVII w.

• pałac w Wersalu

• malarstwo francuskie doby baroku: np. Claude Lorraine, Nicolas Poussin

• literatura: Molliere (komedie,np. Mizantrop, Skąpiec, Świętoszek, Mieszczanim szlachcicem), Jean Baptiste Racine - dramaturg, Andromacha, Fedra, Pierre Corneille - dramaturg, Medea, Cyd

książę Ludwik de Saint - Simon, Pamiętniki (zawierają wiele informacji na temat dworu w Wersalu, króla Ludwika XIV i jego otoczenia, stylu sprawowania władzy przez „króla słońce”), podr., s. 120

monarchia absolutna - typ monarchii (charakterystyczny dla epoki nowożytnej: XVI - pocz. XIX w.), w której monarcha skupia w swym ręku pełnię władzy państwowej

regencja - sprawowanie władzy państwowej przez osobę (regenta) ustanowioną na okres małoletności, dłuższej choroby lub nieobecności panującego

merkantylizm - doktryna i polityka ekonomiczna, której celem było uzyskanie przez państwo dodatniego bilansu w handlu zagranicznym (nadwyżki eksportu nad importem), za twórcę merkantylizmu uważa się Colberta

wojna sukcesyjna - wojna o następstwo tronu, np. wojna sukcesyjna hiszpańska 1701 - 1714, wojna sukcesyjna austriacka 1740 - 1745, wojna sukcesyjna polska 1733 - 1735

2

---