Autor: Maciej Rudka
Rola Rady Europy w europejskim regionie
bezpieczeństwa
1. Pojęcie i geneza powstania organizacji
Rada Europy (ang. Council of Europe, fr. Conseil de l'Europe) - międzyrządowa organizacja z siedzibą w Strasburgu skupiająca prawie wszystkie państwa Europy, zajmująca się przede wszystkim ochroną praw człowieka, ochroną demokracji i współpracą państw członkowskich w dziedzinie kultury.
Powodem rozpoczęcia prac nad uformowaniem nowej organizacji była wykształcona po II Wojnie Światowej potrzeba zaistnienia zjednoczonej Europy. Miało to na celu utworzenie światowej siły gotowej do przeciwstawienia się potencjalnym zagrożeniom o skali globalnej. Poparcie dla idei płynęło także z innych rejonów kontynentu. Doprowadziło to w ostateczności do spotkania wielu przedstawicieli popierających ruch zjednoczeniowy w Hadze w 1948 roku. Wydarzenie to zwane jest dzisiaj Kongresem Europy. Poruszono wiele zagadnień odnoszących się do ówczesnych stosunków międzynarodowych, a skutkiem tego było podjęcie dalszych międzypaństwowych rokowań mających na celu określenie kształtu nowej organizacji. Ostatecznie 5 maja 1949 roku w Londynie podpisano traktat zwany londyńskim, na mocy którego powstała Rada Europy. W obradach uczestniczyło 10 państw. (Belgia, Dania, Francja, Holandia, Irlandia, Luksemburg, Norwegia, Szwecja, Wielką Brytania i Włochy).
Powstanie tej organizacji nie dawało gwarancji pokoju w Europie i zablokowania możliwości wybuchu kolejnej wojny. Rozpoczął się jednak długoletni proces zjednoczenia i utrwalania wywalczonego pokoju. Należy mieć także na uwadze sytuacje polityczną, która pojawiła się pod koniec lat 40-tych. Chodzi mi mianowicie o okres zimnowojenny.
2. Zakres działalności Rady Europy
Rada Europy zwykle jest postrzegana jako organizacja, której zakres zainteresowań ogranicza się jedynie do sfery ochrony praw człowieka. I rzeczywiście ustanowienie systemu takiej ochrony opartego na Europejskiej Konwencji Praw Człowieka (1950) można uznać za najbardziej imponujące osiągnięcie tej organizacji. Bezpośrednio z prawami człowieka powiązana jest polityka ochrony mniejszości narodowych, etnicznych, językowych, religijnych, kulturalnych, czy seksualnych; polityka językowa oraz ochrona praw migrantów: emigrantów, imigrantów, reemigrantów i repatriantów, uchodźców i azylantów, czy ludów koczowniczych, jak Romowie (Cyganie) czy Samowie (Lapończycy). Niemniej nie można zapominać, że Rada Europy prowadzi działania w wielu dziedzinach, w tym w niektórych nie powiązanych bezpośrednio z prawami człowieka. Można tu wymienić: sprawy społeczne i gospodarcze, ochronę zdrowia, edukację, kulturę, media, ochronę środowiska, sprawy młodzieży i sportu a wreszcie współpracę prawną. Do dzisiaj pod auspicjami Rady Europy zawarto blisko 200 umów międzynarodowych dotyczących wielu ważkich zagadnień z zakresu wyżej wymienionych dziedzin.
3. Członkowie Rady Europy
Członkiem Rady Europy może zostać każde zaproszone przez tę organizację państwo europejskie akceptujące zasady rządów prawa i ochrony praw człowieka. Kryteria te odzwierciedlają podstawowe wartości, na których ma opierać się ta organizacja. Kryteria ochrony praw człowieka, demokracji parlamentarnej oraz rządów prawa mają być strażnikami bram Rady Europy. Wyrażane są jednak wątpliwości, czy wszyscy członkowie Rady spełniają dzisiaj te kryteria. Przykładem może być to, że spośród wszystkich czterdziestu siedmiu Państw Członkowskich RE, Federacja Rosyjska, jako jej członek, ma obecnie moratorium zawieszające wykonywanie kary śmierci, mimo, że eliminacja możliwości wykonywania takiej kary jest jedną z ważniejszych przesłanek do wstąpienia do tej organizacji. Dodatkowo Państwami Członkowskimi RE wyjątkowo niebędącymi w geograficznych granicach Europy są: Armenia, Azerbejdżan oraz Gruzja.
Na początku swego istnienia Rada Europy grupowała dziesięć państw zachodnioeuropejskich. Pozostałe państwa Zachodniej Europy stopniowo przystąpiły do organizacji zanim jesienią 1989 roku rozpoczął się upadek systemu komunistycznego w Europie Środkowej i Wschodniej. Nowe demokracje z tego regionu pukające do drzwi Rady Europy były przyjmowane od początku lat dziewięćdziesiątych (Węgry w 1990, Polska w 1991). Aktualnie liczba państw członkowskich wzrosła do 47.
Należy również zwrócić uwagę na status specjalnego gościa i obserwatora. Ten pierwszy nadany został Białorusi, lecz ta utraciła go 1997 roku przez nie spełnienie norm demokratycznych referendum konstytucyjnego. Drugi status nadany został państwom, których obecność na salach obrad poszczególnych organów był niezbędny z punktu widzenia interesów organizacji. Otrzymały go Kazachstan ( konieczność zwrócenia uwagi na problematykę ochrony praw człowieka w tym państwie ), Stolica Apostolska oraz USA, Japonia, Izrael, Kanada i Meksyk.
4. Organy Rady Europy
Komitet Ministrów
Składa się z ministrów spraw zagranicznych 41 krajów członkowskich Rady Europy. Spotykają się oni dwa razy do roku ("ordinary sessions") a także organizują spotkania nieformalne. Każdy z krajów przewodniczy temu organowi przez 6 miesięcy a zmiany odbywają się cyklicznie według kolejności alfabetycznej.
Deputowani ministrowie spotykają się przynajmniej raz w miesiącu. Formułują oni plan działania Rady Europy oraz przyjmują jej budżet, który dzisiaj wynosi około 250 mln Euro. Oni też podejmują decyzje jakie działania powinny być poczynione w odniesieniu do propozycji Zgromadzenia Parlamentarnego i Kongresu Władz Lokalnych i Regionalncyh oraz ministerialnych konferencji, które Rada Europy regularnie organizuje.
Zgromadzenie Parlamentarne
Składa się z 291 członków i takiej samej liczby zastępców członków z parlamentów krajów członkowskich. Każdy skład delegacji powinien odzwierciedlać sytuacje panującą w parlamencie kraju macierzystego. Organ zbiera się na czterech sesjach plenarnych w ciągu roku. Debaty koncentrują się na szeroko pojętych tematach związanych przede wszystkim ze sprawami socjalnymi i ich rekomendacją do Komitetu Ministrów.
Zgromadzenie ma również specjalny status pozwalający na pełnienie funkcji reprezentacyjnej w parlamentach krajów, które aspirują do członkostwa w Radzie Europy.
Kongres Władz Lokalnych i Regionalnych Europy
Podobnie jak Zgromadzenie Parlamentarne również składa się z 286 przedstawicieli oraz 291 zastępców. Jej struktura to 2 odrębne izby, w których reprezentowane są: w jednej - lokalne władze a w drugiej regiony. Główna rolą tego ciała jest umacnianie demokratycznych instytucji na szczeblu lokalnym i w szczególności pomoc w tworzeniu nowych przejawów życia demokratycznego.
Warto również wspomnieć o instytucjach funkcjonujących w Radzie Europy, lecz niebedących jej formalnymi organami. Są to:
Europejski Trybunał Praw Człowieka - organ Europejskiej Konwencji Praw Człowieka
Europejski Komitet Zapobiegania Torturom - organ Europejskiej Konwencji do spraw zapobiegania torturom oraz nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu
Europejski Komitet Praw Społecznych;
Europejska Komisja Przeciwko Rasizmowi i Nietolerancji (ECRI);
Europejska Komisja na rzecz Demokracji przez Prawo (tzw. Komisja Wenecka);
Bank Rozwoju Rady Europy - udziela pomocy finansowej;
Grupa Państw Przeciwko Korupcji (GRECO);
Europejskie Obserwatorium Audiowizulane - zajmuje się gromadzeniem informacji na temat mediów;
Europejskie Centrum na rzecz Współzależności i Solidarności Światowej (Centrum Północ-Południe);
Grupa Pompidou - forum współpracy międzynarodowej do spraw zwalczania narkomanii i nielegalnego handlu narkotykami;
Europejska Farmakopea;
Porozumienie dotyczące Poważnych Zagrożeń EUR-OPA;
Europejskie biuro do spraw języków rzadziej używanych - jest wspierane przez Radę. Ma na celu wspieranie i promowanie rzadziej używanych w Europie języków.
6. Dorobek Rady Europy
Rada Europy przyjmuje dokumenty mające charakter traktatów międzynarodowych, zwane konwencjami, do których mogą przystępować państwa członkowskie Rady Europy, a w niektórych przypadkach także europejskie kraje nieczłonkowskie, lub nawet pozaeuropejskie kraje nieczłonkowskie. Kraje przystępujące do konwencji mogą poczynić pewne zastrzeżenia co do wyłączenia lub ograniczenia stosowania na ich terytorium niektórych artykułów danej konwencji. W niektórych sytuacjach podpisywane są też dodatkowe protokoły do konwencji, do których mogą, ale nie muszą, przystąpić państwa, które wcześniej podpisały samą konwencję. Konwencja wchodzi w życie, jeśli zostanie podpisana i ratyfikowana przez odpowiednią liczbę państw. Dotychczas podpisano ok. 200 takich konwencji ( wraz z protokołami dodatkowymi ) a z każdym rokiem ta liczba się zwiększa. Rozpatrując sześćdziesięcioletnie działanie tej organizacji można śmiało stwierdzić, że funkcjonuje ona prężnie i cały czas dąży do umacniania swoich racji na kontynencie europejskim, lecz także poza jego obrębem, mając na uwadze przede wszystkich dobro człowieka.
Jednak skupić się należy głębiej na charakterze działalności tej organizacji. Konwencje Rady Europy służą zbliżaniu państw członkowskich organizacji, a w szczególności ich porządków prawnych poprzez ustalanie wspólnych standardów prawnych na kontynencie europejskim. Jak już zostało wcześniej przeze mnie wspomniane jest to praca mająca na uwadze przede wszystkim umacnianie demokracji, prawa człowieka i przestrzeganie przepisów prawa. Rada Europy jest również zaangażowana w umacnianie dziedzictwa kulturowego Europy ze szczególnym uwzględnieniem dorobku poszczególnych państw. Ważnym aspektem jest rola forum, którą odgrywa na łamach areny międzynarodowej, przed którym rozważa się wiele rozmaitych tematów takich jak: problemy socjalne, nietolerancja, integracja imigrantów, zagrożenie życia prywatnego przez nowoczesne technologie, bioetyczne eksperymenty, zagrożenie narkotykowe, działalność przestępczą.
7. Rola Polski w Radzie Europy
Polska została przyjęta do Rady Europy dopiero 26 listopada 1991 roku.
Spowodowane to było wcześniejszym uzależnieniem naszego państwa od wpływów radzieckich, które blokowały wszelkie inicjatywy integrujące Polskę z krajami Europy Zachodniej. Od 1989 roku Rzeczpospolita otrzymała status gościa specjalnego nadawanego państwom aspirującym do wstąpienia w szeregi organizacji, lecz już nieco wcześniej nasz kraj wyraził chęć wstąpienia do Rady Europy (1988) - zaproszenie przedstawicieli przez Wojciecha Jaruzelskiego.
Już od początku członkowstwa byliśmy postrzegani jako państwo, które w dużym stopniu przyłożyło rękę do szerzenia ustroju i idei demokratycznych w Europie Środkowej i Wschodniej. Zobowiązaliśmy się do dalszych działań w tym zakresie, co zostało przyjęte bardzo ciepło ze strony władz tej organizacji.
Także przemówienia na forum polityków polskich ukazało zaangażowanie i chęć dalszej współpracy. Występowali w kwiecistych przemówieniach m.in.:
Lech Wałęsa, Hanna Suchocka, Waldemar Pawlak. Słowa tych polityków pokazały, że Polska jest krajem nastawionym na współpracę, rozwój i szerzenie wartości reprezentowanych przez tę organizację.
26 listopada 1996 roku minęło 5 lat członkostwa Polski w RE, które pozwoliły nam zdobyć zaufanie i uznanie. Udowodniliśmy, że w Polsce jest wielu świetnych ekspertów. Pozycja międzynarodowa Polski wzrosła przez ten okres niepomiernie. Mogliśmy wywierać istotny wpływ na sprawy budżetu i programu płac, a także na decyzje programowe. Byliśmy zaliczani do grupy krajów w pełni demokratycznych. Uznano Polskę za kraj ustabilizowany i silny w demokracji, co spowodowało znaczne ograniczenie programów pomocowych.
Jednak i wtedy ukazaliśmy prawdziwe, pełne godności oblicze dążąc do umacniania postkomunistycznych demokracji w krajach wschodniej Europy. Dzisiaj Polska nadal jest uznawana za ważnego członka Rady Europy. Wielu Polaków zajmuję stanowiska w organach tej organizacji podtrzymując opinię ekspertów i pełnych zaangażowania działaczy.
8. Podsumowanie
Wiedeński Szczyt Rady Europy w październiku 1993 roku wyznaczył nowe cele polityczne. Głowy państw i szefowie rządów powierzyli Radzie Europy rolę strażnika bezpieczeństwa demokratycznego opartego na prawach człowieka, demokracji i rządach prawa. Bezpieczeństwo demokratyczne jest istotnym uzupełnieniem bezpieczeństwa militarnego i warunkiem koniecznym stabilizacji i pokoju na Kontynencie.
W czasie Drugiego Szczytu w Strasburgu w październiku 1997 roku, głowy państw i szefowie rządów przyjęli plan działania, którego celem było wzmocnienie aktywności Rady Europy w czterech obszarach: demokracja i prawa człowieka, spójność społeczna, bezpieczeństwo obywateli oraz wartości demokratyczne i zróżnicowanie kulturowe.
Trzeci Szczyt Rady Europy głów państw i szefów rządów, który miał miejsce w Warszawie 16 i 17 maja 2005 roku, zakończył się przyjęciem deklaracji politycznej oraz planu działania wytyczającego główne zadania dla Rady Europy na najbliższe lata:
- promowanie wspólnych podstawowych wartości praw człowieka, rządów prawa i demokracji;
- wzmacnianie bezpieczeństwa obywateli Europy, w szczególności poprzez walkę z terroryzmem, przestępczością zorganizowaną i handlem ludźmi;
- popieranie współpracy z innymi międzynarodowymi i europejskimi organizacjami.
Obecnie Organizacja nadal rozwija się, rozszerzając jednocześnie monitoring, aby zagwarantować poszanowanie przez wszystkie państwa członkowskie zobowiązań przyjętych wraz z uzyskaniem członkostwa.