Schemat kronik polskich

czasy 1480

legendarne

ok.960 1382

Mieszko I Ludwik Węgierski

1370 1384

śmierć Kazimierza Wielkiego

• 1377

śmierć Mieszka III Starego

1178 1350

czasy 1288 śmierć

legendarne Leszka Czarnego

czasy 1285

legendarne

czasy 1273

legendarne

czasy 1202

legendarne śmierć Mieszka III Starego

Carmen Mauri

ok. 1155

ok. 960 1113

Mieszko I Bolesław Krzywousty

Okresy powstania kronik:

• Kronika Galla Anonima (1113-1116)

• Carmen Mauri (historiografia wierszowana, po 1153)

• Kronika Mistrza Wincentego Kadłubka (1189-1223)

• Kronika wielkopolska (koniec XIII w.)

• Kronika polska (śląsko-polska) (koniec XIII w.)

• Kronika Dzierzwy (ok. 1300)

• Kronika oliwska (po 1350)

• Kronika katedralna krakowska (1370-1380)

• Kronika Janka z Czarnkowa (1377-1385)

• Kronika książąt polskich (1382-1385)

• Kronika Jana Długsza (1455-1480)

Kronika Anonima zwanego Gallem została napisana przez nieznanego z imienia i narodowości mnicha benedyktyńskiego, który przybył do Polski (na dwór Bolesława III Krzywoustego) prawdopodobnie z Francji przez Węgry. Kronika została spisana po łacinie w trzech księgach:

Cz. I - od czasów legendarnych do narodzin Bolesława Krzywoustego, Cz. II - omawia dzieciństwo Bolesława Krzywoustego, Cz. III - doprowadzona do roku 1113, opisuje dorosłe życie księcia. Kronika nie podaje ani jednej daty. Muszą one być ustalane poprzez porównanie z rocznikami. Autor zastosował typową formę wykładu dla tamtych czasów oraz zastosował zasadę „pisać dobrze albo wcale”.

Carmen Mauri jest wierszowanym dziełem historiograficznym napisanym ok. 1155 roku opartym na tzw. gestach (czyli pieśniach o czynach) napisanych przez Piotra Włostowica, który był palatynem syna Krzywoustego - Władysława Wygnańca.

Kronika Mistrza Wincentego Kadłubka powstała w latach 1189-1223 na dworze książąt krakowskich (tzn. Kazimierza Sprawiedliwego i Leszka Białego). Mistrz Wincenty był wszechstronnie wykształcony, szczególnie w prawie (prawdopodobnie absolwent uniwersytetu w Bolonii). W latach 1208-1218 był biskupem krakowskim. Jego Kronika jest podzielona na cztery części i napisana jest w formie dialogu, posiada wydźwięk moralizatorski. Jej precyzja jest bardzo często kwestionowana. Zawiera ona wiele legend (np. o Wandzie czy o smoku wawelskim). Dzieło zostało napisane po łacinie. Do dzisiaj zachowało się 30 kopii.

Kronika wielkopolska - prawdopodobnie powstała pod koniec XIII wieku. Napisana jest w języku łacińskim i obejmuje dzieje Polski od czasów legendarnych do roku 1273. W części dotyczącej XIII wieku ma charakter zbliżony do rocznika i ujmuje wydarzenia z perspektywy Wielkopolski. Czas powstania i autorstwo są przedmiotem wieloletniego sporu historyków. Według niektórych powstała w końcu XIII w. (przed 1295) i została uzupełniona w połowie XIV w., a jej autorem był prawdopodobnie Godsław-Baszko. Według innych (których opinia obecnie przeważa) została napisana w całości w  drugiej połowie XIV w., a autorstwo przypisuje się Jankowi z Czarnkowa.

Kronika polska lub śląsko-polska powstała na Śląsku pod koniec XIII wieku. W dużej części powtarza Kronikę Wincentego Kadłubka oraz dodaje informacje o książętach śląskich w okresie rozbicia dzielnicowego. Doprowadzona jest do roku 1285.

Kronika Dzierzwy zosta napisana po łacinie przez autora zwanego Dzierzwą (lub Mierzwą) na przełomie XIII/XIV wieku. Kronikarz wyraził konieczność przezwyciężenia rozbicia dzielnicowego i zjednoczenia Polski. Doprowadzona jest do śmierci księcia krakowskiego Leszka Czarnego (1288).

Kronika oliwska została napisana około roku 1350 i obejmuje lata 1178 do ok. 1350.

Kronika katedralna krakowska napisana w latach 1370-1380, obejmuje lata 1202-1377, czyli okres od śmierci Mieszka III Starego do czasów panowania regencyjnego siostry Kazimierza Wielkiego - Elżbiety (wtedy Królowej Węgier).

Kronika Janka z Czarnkowa została napisana za czasów panowania Ludwika Wielkiego Węgierskiego i nieco później (1377-1385). Kronikarz był podkanclerzym koronnym, zaufanym Kazimierza III Wielkiego. Po jego śmierci przeciwnik rządów Andegawenów w Polsce. Został usunięty z urzędu i skazany na banicję. Kronika jest zwana pamiętnikiem politycznym. Zawiera szczegółowy opis ostatnich miesięcy życia i śmierci Kazimierza Wielkiego, któremu kronikarz towarzyszył. Ponadto opisuje panowanie Andegawenów w Polsce.

Kronika książąt polskich została napisana w latach 1382-1385 i obejmuje czasy od panowania Mieszka I do śmierci Ludwika Węgierskiego. Zawiera kompilacje z wcześniejszych kronik, tj. Kroniki Galla Anonima, Kroniki Wincentego Kadłubka oraz Kroniki wielkopolskiej.

Historiae Polonicae, napisana w latach 1455-80, jest najważniejszym dziełem Jana Długosza, dyplomaty i kanonika krakowskiego. Pracował on jako sekretarz i kanclerz kardynała Oleśnickiego a następnie przebywał na dworze Kazimierza IV Jagiellończyka jako wychowawca synów króla. W roku 1480 został nominowany na arcybiskupa lwowskiego. Kronika zwana jest też Annales seu cronicae incliti Regni Poloniae, tj. Roczniki czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego i obejmuje dzieje Polski od czasów legendarnych do roku 1480 w 12 księgach. Została oparta na materiałach źródłowych polskich i obcych, także własnych obserwacjach oraz zbieranych informacjach i tradycji. Autor starał się ukazać związki między faktami, wypowiadając także własny sąd w duchu religijno-patriotycznym. Dzieło to jest pierwszą wybitną syntezą w historiografii polskiej.

Schemat przedstawiający zależności pomiędzy rocznikami

Kronika Jana Długosza: Historiae Polonicae

Kronika książąt polskich

Kronika

Janka z C. zCzarnkowa

Kronika katedralna krakowska

Kronika oliwska

Kronika Dzierzwy

Kronika polska (śląsko-polska)

Kronika wielkopolska

Kronika Mistrza Wincentego Kadłubka

Kronika Galla

Rocznik Jordana

(ok. 970)

Rocznik Gaudentego

(ok. 1000)

Roczniki wywiezione przez Brzetysława -1039

Rocznik Rychezy

(po. 1013)

Rocznik dawny

kapituły krakowskiej (zaginiony)

Rocznik świętokrzyski dawny (ok. 1120)

Inne roczniki (zaginione)

Rocznik

kapituły krakowskiej(1265-1266)

Inne roczniki

---