Toksyny -wykład 1

Toksykologia zajmuje się badaniem budowy chemicznej substancji toksycznych i ich właściwości, przemianami w organizmie i środowisku, mechanizmem działania toksycznego, a także wykrywaniem, identyfikacją i oznaczaniem w materiale biologicznym

1. Ogólna - podaje ogólne prawa i zasady dotyczące działania trucizn, jak ich zatruć (obejmuje współzależność budowy chemicznej i działania biologicznego dawki, wnikania, dystrybucji, biotransformacji i wydalania)

2. Szczegółowa - szczegółowe wiadomości o poszczególnych truciznach (+ podział na grupy) i wywoływanych przez nie zatruciach oraz zagadnieniach dotyczących leczenia zatruć

Podział:

I

1.Humanotoksykologia

2.Zootoksykologia ( a tym toksykologia weterynaryjna)

3.Fitotoksykologia

4.Toksykologia środowiska

5.Toksykologia sądowo-lekarska

II

1.Toksykologia kliniczna

2.Toksykologia środowiska - środowisko-zwierzę

3.Toksykologia doświadczalna (eksperymentalna) badanie właściwości trucizn

Podział trucizn

1. W zależności od pochodzenia

1. Naturalne (bakteryjne, grzybicze, roślinne , mineralne itp. )

2. Nienaturalne (syntetyczne = antropogenne =ksenobiotyki )

2. W zależności od budowy chemicznej

a) organiczne

b) nieorganiczne

3.W zależności od działania na organizm

a)działające miejscowo

b) działające ogólnie

4. W zależności od miejsca pochodzenia

a)egzogenne

b)endogenne

5.W zależności od działania na organizm

a)żrące , drażniące (gazy , kwasy ,sole metali ciężkich )

b)trucizny wywołujące śmierć na skutek głodu tlenowego , powoduje zaburzenia krążenia lub niedotlenienie krwi (CO ,azotyny , trucizny inaktywujące enzymy oddechowe -cyjanki )

c) trucizny powodujące uszkodzenie narządów miąższowych (parenchymalne ) - zwyrodnienie narządów wewnętrznych i krwawienie

d)trucizny działające wybiórczo na OUN - narkotyki , alkaloidy, glikozydy, alkohole

6. W zależności od rozpuszczalności

a)rozpuszczalne w wodzie

b) rozpuszczalne w tłuszczach i rozpuszczalnikach organicznych

Zatrucie - proces chorobowy z klinicznymi objawami, wywołany przez substancje pochodzenia egzo i endogennego

Rodzaje zatruć (dynamika, mechanizm, działanie)

1. Zatrucia ostre - szybko, jednorazowa dawka, szybka dynamika

2. Zatrucie podostre - mniej gwałtowne, jednorazowa lub kilkukrotna dawka

3. Przewlekłe - małe dawki przez dłuższy okres czasu lub przez kumulacje w organizmie

1.Zatrucia egzogenne (intoksykacja)

a)zatrucia celowe

-eutanazja

-zatrucie złośliwe

-tępienie szkodników

b)zatrucia przypadkowe

-lekami

-chemikaliami

-roślinami

-paszami

-jadami zwierząt

2.Zatrucia endogenne (autointoksykacja)

W wyniku nieprawidłowego metabolizmu lub funkcjonowania narządów. Nieprawidłowa biotransformacja, wytworzenie toksycznych produktów np. tiuram +alkohol = aldehyd octowy

Biorąc pod uwagę zachowanie trucizny w organizmie , mechanizm działania wyróżnia się :

- substancje kumulujące się w organizmie

Procesy eliminacji zachodzą wolniej niż wchłanianie - substancje gromadzą się .

Substancje persystentne- mają długi półokres połowicznego rozpadu. Odkładanie zależy też od powinowactwa do tkanek np. kadm- nerki, powinowactwo do metaloproteiny, ołów-kości, węglowodory-tkanka tłuszczowa (dobrze rozpuszczają się w tłuszczach)

*substancje wykazujące kumulację działania

Jednorazowo powoduje niewielkie zmiany, ale po kolejnym wniknięciu objawy nasilają się np. rodentycydy antykoakulacyjne, które są bardziej toksyczne podawane w małych dawkach wielokrotnie niż jednorazowo

*substancje nie wykazujące kumulacji

Trucizny ostre - małe dawki - bez objawów, duże dawki ( nawet jednorazowe) - duże szkody np. kwas pruski ( cyjanek potasu) działanie zależy od stężenia w organizmie

Czynniki warunkujące powstawanie zatruć dzielimy na:

a)czynniki zależne od trucizny

Cechy organoleptyczne: rozpuszczalność, stan dysocjacji, stopień rozkładu , temperatura wrzenia , parowania , budowa chemiczna , zanieczyszczenia , domieszki

Rozpuszczalność - wraz ze wzrostem rozpuszczalności wzrasta wchłanianie, rozmieszczenie w organizmie i wzrost toksyczności. Współczynnik podziału R -iloraz stężeń substancji w dwóch nie mieszających się fazach (w temp 37 st Celsjusza np. R = C olej / C woda, R = C woda /Cpowietrze, R= C olej / C powietrze) im wyższy współczynnik tym lepiej się wchłania, czyli lepiej przechodzi przez fazy np. DDT dobrze rozpuszcza się w wodzie i w tłuszczach, ale jest najbardziej toksyczny gdy rozpuszczany jest w rozpuszczalnikach organicznych .

b)Związane z ekspozycją na truciznę ( dawka , drogi podania , synergizm , antagonizm , interakcje )

c)zależne od organizmu

d)czynniki środowiskowe

Toksyny - wykład 2

Czynniki zależne od trucizny:

1. Stopień dysocjacji

1. substancje niezdysocjowane są bardziej toksyczne niż dysocjowane (łatwiej przekraczają bariery komórkowe - rozpuszczają się w tłuszczach)

2. Stopień rozdrobnienia

1. wchłanianie jest szybsze przy zwiększonym rozdrobnieniu, zwłaszcza przy truciznach trudno rozpuszczalnych

2. wraz ze wzrostem rozdrobnienia, wzrasta powierzchnia cząsteczek (czynnik wchłanialności i rozpuszczalności idzie w górę)

3. cząsteczki powyżej 5 mikrometrów (pary i gazy) wchłaniają się w tchawicy i oskrzelikach np. gorączka odlewnicza-tlenek cynku o dużym rozdrobnieniu (śr. 0,1-0,3) grypopodobne

3. Stopień rozkładu:

1. czas i warunki powodują przemiany lub rozkład wielu substancji wpływa to na aktywność trucizn

2. z upływem czasu toksyczność może się zwiększyć lub zmniejszyć np. morfina pod wpływem światła przechodzi w żółty nietoksyczny tlenek morfiny, związki fosforoorganiczne rozkładają się pod wpływem temperatury, światła, wilgoci, a glikozydy naparstnicy oraz alkaloidy sporyszu podczas przechowywania ulegają rozkładowi

4. Temperatura

1. niższa temperatura wrzenia i parowania sprzyja wchłanianiu i jest istotnym czynnikiem fizykochemicznym przyspieszającym zatrucie np. węglowodory aromatyczne( benzen toluen, ksylen mają LD50 podobne, ale benzen jest najbardziej toksyczny bo ma najniższą temperaturę wrzenia, jest bardziej lotny!)

5. Budowa chemiczna

1. rodzaje grup chemicznych, izomeria optyczna, budowa szkieletu, wartościowość, obecność gr. Funkcjonalnych.

2. Funkcjonalne grupy doprowadzają do wzrostu lub spadku toksycznego działania, bo zmieniają rozpuszczalność, dyfuzję przez błony.

GRUPY ZWIĘKSZAJĄCE TOKSYCZNOŚĆ

- nitrowa -C-NO2

- nitrozowa -C-O-NO

- aminowa -NH2

- cyjanowa -CN

- azowa -N=N-

- metylowa (↑↓) -CH3

- wodorotlenowa (↑↓) -OH

GRUPY ZMNIEJSZAJĄCE TOKSYCZNOŚĆ

- karboksylowa -COO

- tiolowa -SH

- sulfonowa -SO3H

- acetylowa -CH3CO

- metylowa -CH3

- wodorotlenowa -OH

- metoksylowa -CH3O

Grupa nitrowa i nitrylowa

Zwiększają toksyczność

Działają utleniająco, methemoglobinotworczo i naczyniorozszerzająco

Nitrozowe związki tworzą nitrozoaminy (rakotwórcze)

Grupa aminowa

Toksyczność rośnie wraz z liczbą tych grup

Działanie methemoglobinotworcze

Putrescyna, kadaweryna (tiaminy, jady trupie) posiadają silne działanie toksyczne

Aminy I rzędowe są bardziej aktywne biologicznie Od II i III rzędowych

Większa hydrofilność

Grupa cyjanowa

Łączy się z grupami sulfhydrylowymi-> inhibicja enzymów

Toksyczność zależy od łatwości jej odłączenia od cząsteczki im silniej związana tym mniej toksyczna

Nieorganiczne związki są bardzo toksyczne mają wysoki stopień dysocjacji

Grupa azowa

Działanie rakotwórcze

Grupa karboksylowa

Wpływa głownie na właściwości fizykochemiczne

Zwiększa rozpuszczalność w wodzie -> ułatwia to wydzielanie przez nerki

Grupa sulfonowa

Zwiększenie rozpuszczalności w wodzie (nerki p. wyżej)

Osłabia toksyczność np. fenol-> kw. fenylosiarkowy

Grupa acetylowa

Toksyczność ostra jest niska

Wykazuje działanie kancerogenne przy narażeniu chronicznym

Grupa tiolowa

Bardzo aktywna biologicznie, jej obecność powoduje wzrost możliwości utleniania do związków sulfonowych 0 małej toksyczności i możliwość sprzęgania

Grupa metylowa

Mniejsza toksyczność kofeiną -> metylokofeina

Większa toksyczność z rezorcyną -> 2-metylorezorcyna

Nie powoduje mian mocznik-> metylomocznik

Grupa metylowa dodana do związków aromatycznych znacznie zwiększa ich toksyczność np. fenol-> krezol // fenol-> metylofenol-dimetylofenol

Grupa wodorotlenowa

Wprowadzona do związków alifatycznych przeważnie zmniejsza czasami tylko prowadzi do zniesienia np. etan->etanol, propanol->glicerol

Wprowadzona do pierścienia benzenowego zwiększa toksyczność np. benzen->fenol, fenol-> hydrochinon, kwas benzoesowy-> kwas salicylowy

Niebezpieczne są hydroksyaminy powstające z I i II rzędowe. Amin aromatycznych-działanie methemoglobinotwórcze i rakotwórcze!

6. Izomeria optyczna

1. izomeria strukturalna i izomeria związana z położeniem podstawników pierścieniu benzenowym

2. najbardziej toksyczne jest ułożenie para, mniej meta a najmniej orto. Ułożenie para ma niższą temperaturę wrzenia i parowania

3. izomeria optyczna - lewo i prawo skrętne formy, dla ssaków najbardziej toksyczne lewoskrętne formy (np. nikotyna lewoskrętny jest bardziej toksyczny od prawoskrętnego), L-hioscyjanina 18x od D-hioscyjaniny, L-adrenalina 15x od D-Adrenaliny

4. Związki o łańcuchach prostych są mniej toksyczne od łańcuchów rozgałęzionych

5. Toksyczność węglowodorów alifatycznych podnosi się ze wzrostem liczby atomów węgla w łańcuchach wraz ze wzrostem stopnia jego rozgałęzienia, związane jest to z większą rozpuszczalnością

7. Wartościowość

1. toksyczność pierwiastków może zależeć od stopnia utleniania np. Ar III jest bardziej toksyczny od tego na V st. Utlenienia

8. Odmiana alotropowa

a) fosfor żółty jest toksyczny, fosfor czarny prawie wcale

9. Inne czynniki (nośniki, zanieczyszczenia, domieszki)

1. Toksyczność może się zmieniać w zależności od składu i jednorodności próbki

2. zanieczyszczenia mogą oddziaływać równie intensywnie jak sama trucizna np. w pestycydach

3. pestycydach Substancja aktywna może zawierać wiele domieszek jako następstwo procesu technologicznego

4. Na toksyczność ma wpływ nośnik substancji wprowadzonej lub przedostającej się do organizmu (zatrucia spontaniczne)

5. Nośnik sam może wywierać działanie niekorzystne jak też może zmieniać efekty wprowadzenia substancji …

CZYNNIKI WARUNKUJĄCE POWSTAWANIA ZATRUĆ ZALEŻNE OD EKSPOZYCJI NA TRUCIZNĘ

1. DAWKA

2. CZAS TRWANIA I CZĘSTOTLIWOŚĆ PODAWANIA

3. SYNERGIZM

4. ANTAGONIZM

5. INTERREAKCJA

AD 1) DAWKA

Dawka to ilość substancji chemicznej podana, pobrana lub wchłonięta do organizmu w określony sposób. Podawana w jednostkach wagowych na masę lub powierzchnię działa np. mg/kg, µg/g, µg/kg, ppm, ppb

Dawka progowa, graniczna DM to ilość substancji, która wywołuje pierwsze widoczne skutki biologiczne.

Próg działania, najmniejszy poziom narażenia to dawka, która powoduje zmienny biochemiczne przekraczające granice przystosowania homeostatycznego

Dawka lecznicza DC wykazuje działanie farmako-terapeutyczne i nie wywołuje istotnych zakłóceń procesów fizjologicznych, odnosi się do leków

Dawka toksyczna DT ilość substancji, która po wchłonięciu wywołuje efekt toksyczny tj. wywołuje odwracalne zaburzenia patofizjologiczne oraz dające się stwierdzić objawy zatrucia.

Dawka śmiertelna LD wartość oznacza dawkę substancji, która powoduje śmierć określonego procentu określonego gatunku po jej wchłonięciu LD100

Dawka śmiertelna medialna LD50 to statystyczne obliczone na podstawie wyników badań doświadczalnych ilości substancji chemicznej, która powoduje śmierć 50% organizmów badanych po jej podaniu w określony sposób/ wykorzystywana jest w celu porównywania toksyczności

LD 50	LD (mg/kg p.o. szczur	Ppm inhalacyjnie szczur	Mg/kg króliki…
Nadzwyczaj toks.	<1	<10	<5
Bardzo toksyczna	1-50	10-100	5-43
Toksyczna	50-500	100-1000	44-340
Średnio-toksyczna	500-5000	1000-10000	350-2810
Słabo-toksyczna	5000-15000	10000-100000	210-22600
Praktycznie nietoks.	>15000	>100000	>22600

Ad 2 CZAS TRWANIA I CZĘSTOTLIWOŚĆ EKSPOZYCJI

Dłuższe narażenie i częstsza ekspozycja powoduje istotny wzrost efektu toksycznego działania trucizny-kumulacja materialna

AD 3 SYNERGIZM

Wzajemne wzmocnienie działania dwóch lub większej ilość substancji tzw. Efekt ich działania jest silniejszy od oddzielnego podania

-synergizm addycyjny efekt działania jest sumą ich pojedynczego działania (zwykle ten sam mech działania lub podobny punkt uchwytu)

-synergizm hipoaddycyjny podanie łączne substancji powoduje efekt mniejszy ni zsumowanie pojedynczych efektow ich działania

-synergizm hiperaddycyjny podanie substancji wywołuje skutek wiekszy niż wynik sumowania ich działania pojedynczego

AD 4 ANTAGONIZM

Przeciwne, różnokierunkowe działanie substancji prowadzące do osłabienia lub całkowitego zniesienia działania.

-antagonizm chemiczny reagowanie substancji ze sobą uniemożliwia połączenie z właściwymi receptorami, dochodzi do interakcji

-antagonizm funkcjonalny (czynnościowy) dwie substancje mają przeciwne działanie na różne receptory i różny efekt.

-antagonizm farmakokinetyczny gdy jedna substancja wpływa na wchłanianie, metabolizm lub wydalanie drugiej

-antagonizm kompetycyjny konkurowanie antagonisty i agonistyk o receptory (mają ten sam punkt uchwytu) mogę się wzajemnie z tego wiązania wypierać -> odwracalny jeśli agonista w wyższym stężeniu wypiera antagonistę z miejsca wiązania w receptorze

->nieodwracalny wiązanie antagonisty z receptorem jest tak silne, ze agonista nie może wyprzeć go z miejsca wiązania

-antagonizm niekompetycyjny punkt uchwytu i działania takie same

AD 5 INTERREAKCJA

Zjawisko wzajemnego oddziaływania dwóch lub więcej substancji powodują zmianę wpływu na organizm

Może przebiegać na różnych etapach farmakokinetycznych

1. wpływ na wchłanianie

2. transport przez błony

3. wiązanie z białkami

4. biotransformacja

5. wydalanie

Toksyny - Wykład 3

CZYNNIKI ZALEŻNE OD TRUCIZNY

1 Cechy indywidualne, rasowe, gatunkowe

• Badaniem różnic indywidualnych, a także rasowych i gatunkowych zajmuje się toksykologia genetyczna tzw. Wpływ dziedzicznych enzymopatii na działanie trucizn

Enzymopatie - choroby warunkowane genetycznie, przyczyną są niedobory ilości lub aktywności niektórych enzymów

Idiosynkrazja - znaczne wzmożone zjawisko indywidualnej wrażliwości organizmu na działanie niektórych trucizn (nie jest ważna dawka). Może być wrodzona lub nabyta, jest najczęściej powodowana przez enzymopatie. Odmienna ilościowo reakcja na związki chemiczne związana jest z osobniczą wrażliwością i wynika z nieprawidłowości przemian biochemicznych.

Przykłady różnic rasowych:

• Średnia LD50 ANTU (syntetyczny rodentycyd) wynosi u szczurów rasy Hophius 4mg/kg m.c., dla szczurów rasy Howard 44mg/kg,a dla szczurów rasy Norvegicus 1340-1830 mg/kg

• U królików ogólnie atropina działa słabo i krótko, ale u niektórych ras brakuje esterazy atropiny i gorzej ją metabolizują.

Przykłady różnic gatunkowych:

• Orlica pospolita (zawiera tiaminazy rozkładające witaminę B1) jest bardziej toksyczna dla koni niż dla owiec i bydła (no same syntetyzują wit.B1)

• Koty są bardzo wrażliwe na cykliczne węglowodory (pochodne fenolu), ponieważ maja niską aktywność glukuronylotransferazy

• Przeżuwacze są bardziej wrażliwe na zatrucie metalami ciężkimi niż inne gatunki

• Wpływ mają też cechy fizjologiczne np. zdolność wymiotowania, gryzonie nie wymiotują.

• Azotany w żwaczu przeżuwaczy ulegają intensywnej redukcji do bardziej toksycznych azotynów

2 Wiek

• Młode i stare zwierzęta są bardziej wrażliwe na trucizny - niedobory niektórych enzymów oraz spadek aktywności hormonów, które mogą wpływać na aktywność enzymów)

• Jedną z najważniejszych przyczyn dużej wrażliwości noworodków jest niedojrzałość enzymów mikrosomalnych w wątrobie

• Trucizny, które ulegają wydaleniu w formie sprzężonej z kwasem glukuronowym, są bardziej dla noworodków niż dla dorosłych - noworodki mają mało enzymów sprzęgających

• Wchłanianie trucizny jest u noworodków szybsze i pełniejsze, bo śluzówka przewodu pokarmowego wykazuje większą przepuszczalność

• Większa przepuszczalność bariery krew-mózg i innych barier tkankowych u młodych

• Noworodki maja niższy poziom cytochromu P450

• Istnieje u nich także mniejsza zdolność białek krwi do wiązania leków i trucizn

• W podeszłym wieku zagrożenie zatruciem wzrasta, gdyż u tych osobników zmniejszony jest metabolizm i wolniejsze jest wydalanie

3 Płeć

• Różnice nie są duże i odnoszą się do określonego badanego gatunku

• Bardziej wrażliwe na większość trucizn są osobniki żeńskie

• Samice są bardziej wrażliwe na działanie związków metabolizujących, jest dłuższy okres narażenie na nie.

• Wrażliwość wzmaga się bardziej w okresie ciąży i laktacji

• Różnice znosi kastracja, wzmaga ją podawanie hormonów płciowych

Przykłady:

• Cebula morska odmiana czerwona działa 2 razy silniej na szczury płci żeńskiej niż męskiej

• Toksyczność chloroformu u samic szczurzych jest znacznie większa niż u samców

• Alkohol etylowy, nikotyna i ołów dla samic szczurów są bardziej toksyczne niż dla samców

4 Aktualny stan zdrowia (stan fizjologiczny, choroby)

• Słabe i chore zwierzęta oraz wysokowydajne są bardziej wrażliwe na trucizny

• Choroby skóry sprzyjają wchłanianiu przez skórę par i gazów, a także szkodliwych cieczy

• Zmiany chorobowe dróg oddechowych mogą sprzyjać zwiększeniu wchłaniania lotnych trucizn i pyłów

• Choroby nerek - zwolnienie wydalania trucizn i ich metabolitów, tym samym przedłużenie ich przebywania w organizmie

• Choroby wątroby - zmniejszenie tworzenia glukuronianów i siarczanów oraz zmniejszenie stężenia cytochromu P450 i innych enzymów mikrosomalnych

• W stanach głodzenia - zmniejszenie zawartości glikogenu w wątrobie i dostarczanych składników odżywczych, co zwiększa wrażliwość na trucizny

• Ciąża - zmniejszenie aktywności enzymów w hepatocytach i zmniejszone tempo powstawania glukuronianów

• U krów w czasie laktacji zwiększona jest wrażliwość na metale ciężkie

5 Poprzednio stosowane leki lub przedostające się do organizmu trucizny

• Wskutek aktywacji lub inhibicji enzymów zaangażowanych w przemiany trucizn i leków

• Przez związki indukujące enzymy dochodzi do rozrostu RE hepatocytówi do wzmożenia powstawania białka mikrosomalnego i wzrostu aktywności cytochromu P450. Do induktorów enzymatycznych należą :

1. chlorowane i policykliczne węglowodory np. DDT

2. niektóre przeciwutleniacze dodawane do żywności

3. środki uspokajające, nasenne, przeciwhistaminowe, przeciwcukrzycowe np. fenobarbital stosowany w zatruciach

• Hamowanie rozkładu trucizn następuje pod wpływem inhibitorów metabolizmu - przedłuża się okres eliminacji trucizn i leków np.:

1. EPN (insektycyd FO) zwiększa 50 razy toksyczność malationu w psów

2. Dikumarol działa silniej w obecności disulfiramu (lek stosowany przy uzależnieniach)

3. Tiuram jest bardzo toksyczny w obecności alkoholu etylowego

6 Żywienie (czynniki pokarmowe)

CZYNNKI WARUNKUJĄCE POWSTAWANIE ZATRUĆ ZALEŻNE OD ŚRODOWISKA ZEWNĘTRZNEGO

Wyróżnia się dwie grupy czynników środowiskowych wpływające na zatrucia

• Czynniki fizyczne

1. Temperatura

2. Ciśnienie atmosferyczne

3. Wilgotność

4. Światło

5. Radiacja (promieniowanie jonizujące)

• Czynniki chemiczne

Temperatura

• Przy obniżeniu temperatury przedłuża się czas reakcji na truciznę (zmniejszenie aktywności enzymów) np.:

1. LD50 atropiny dla szczura w 8st.C=280, 26st.C=420, 36st.C=55 mg/kg m.c.

2. Kofeina u myszy - toksyczność wzrasta przy obliżonei i podwyższone temperaturze

3. Toksyczność DNOC wzrasta w wysokiej temperaturze

Ciśnienie atmosferyczne

• Wpływa na mechanizmy związane z podstawowymi czynnościami organizmu

• Gwałtowne zmiany mogą spowodować m.in. zmiany w ciśnieniu krwi prowadzące do zahamowania przepływu krwi przez najważniejsze narządu (serce, nerki - hipoksja)

Wilgotność

• Wyższa zawartość wody umożliwia szybszą dystrybucję trucizn

• Wysoka wilgotność ułatwia wchłanianie substancji przez skórę

• Wysokie temperatury i wysoka wilgotność powodują rozszerzenie naczyń krwionośnych skóry i wzrost skórnego przepływu krwi oraz wruchomienie mechanizmu termoregulacyjnego wydzielania potu

Światło

• Wpływa na rytm biologiczny i hormony, co przejawia się zmianami aktywności licznych enzymów, w tym tych biorących udział w przemianie ksenobiotyków np. cytochrom P450 oraz mikrosomalny układ utleniania wykazują rytm dzienny

Radiacja

• Promieniowanie jonizujące wpływa hamująco na aktywność enzymów mikrosomalnych i zmniejsza metabolizm ksenobiotyków

• Powoduje powstawanie wolnych rodników

LOSY TRUCIZNY W ORGANIZMIE

Toksykokinetyka - ilościowa charakterystyka procesów wchłaniania rozmieszczania biotransformacji i wydalania substancji chemicznych lub jej metabolitów

Toksykodynamika - analizuje szkodliwe skutki oddziaływania czynników chemicznych (trucizn) na organizm (interakcja ksenobiotyk-organizm)

Biotransformacja ≠ Metabolizm (metabolizm dotyczy całej toksykokokinetyki)

Metabolizmem nazywamy całość procesów określających los substancji w organizmie:

1. Wchłanianie

2. Rozmieszczenie

3. Biotransformacja

4. Wydalanie

Wchłanianie - absorpcja, zdolność przejścia substancji ze środowiska zewnętrznego do krążenia ogólnego.

Drogi wchłaniania:

• Pokarmowa (per os) - najczęściej, do wchłonięcia może dojść na całej długości przewodu pokarmowego, ale głównym miejscem wchłaniania jest jelito cienkie, czasami grube (roślinożercy)

Wchłanianie drogą alimentarną zależy od:

1. Stanu wypełnienia przewodu pokarmowego - z pustego łatwiej się wchłania, ale łatwiej może dojść do wymiotów. W pełnym żołądku treść powoduje, że trucizna ma utrudniony dostęp do błony śluzowej, co utrudnia wchłanianie. U przeżuwaczy procesy wchłaniania zachodzą wolniej w porównaniu do monogastrycznych, treść przedżołądków rozcięcza trucizny

2. Składu jakościowego treści pokarmowej - niektóre składniki w treści mogą unieczynniać truciznę np. pasze roślinne zawierają garbniki, które strącają alkaloidy, glukozydy, metale ciężkie. Również białka w treści jelit powodują strącanie się trucizn (metali). Niektóre składniki z kolei mogą zwiększać toksyczność np. tłuszcze zwiększają wchłanianie substancji lipofilnych (pestycydy).

Interakcje substancji chemicznych znajdujących się w treści przewodu pokarmowego:

- wchłanianie fluorków jest utrudnione w obecności jonów wapniowych lub glinowych, wskutek tworzenia się nierozpuszczalnych związków

- kadm zmniejsza wchłanianie cynku i miedzi co wiąże się z oddziaływaniem tych metali na metalotioneinę występującą w błonie śluzowej jelit

- kwas solny obecny w żołądku powoduje wydzielanie z fosforku cynku trującego fosforowodoru, a z siarki - siarkowodoru

3. Stan przewodu pokarmowego i szybkość perystaltyki - uszkodzenie błony śluzowej żołądka i jelit ułatwia wchłanianie, zwolnienie perystaltyki (zaparcia) powoduje, ze trucizny dłużej przebywają w jelicie i mają większą szansę na wchłonięcie, odwrotnie jest przy zwiększonej perystaltyce

Trucizny wchłonięte z przewodu pokarmowego działają nieco słabiej niż podanie parenteralnie (tak podane nie przechodzą przez wątrobę).

• Inhalacyjna - przez drogi oddechowe, wchłaniają się gazy, pary, aerozole (pyły, dymy, mgły). Wchłanianie trucizn tą drogą jest bardzo szybkie i przebiega z wysoką wydajnością, ze względu na dużą powierzchnię chłonną płuc, ich silne ukrwienie i minimalną barierę w pęcherzykach płucnych. Substancje wchłonięte przez płuca też nie przechodzą przez wątrobę.

Drogą inhalacyjną wchłaniają się: amoniak, tlenek węgla, siarkowodór, lotne pary rtęci i ołowiu, cyjanowodór itd.

• Przez skórę i błony śluzowe - podanie trucizny przez skórę wymaga 100- 1000 razy większej dawki niż przy podaniu drogą pokarmową lub oddechową. Wchłanianie przez nieuszkodzoną skórę zachodzi wolno. Trucizny rozpuszczalne w tłuszczach i środki żrące dobrze wchłaniają się przez nieuszkodzoną skórę. Uszkodzenie skóry zwiększa ekspozycję organizmu na truciznę. Powstawaniu takich zatruć sprzyja podwyższona temperatura otoczenia i duża wilgotność - ułatwia to dyfuzję przez skórę, wchłanianie zwiększają też detergenty.

• Parenteralna (pozajelitowa) - dożylna, dootrzewnowa, domięśniowa, podskórna ( ma małe znaczenie)

Toksyny - Wykład 4

Rozmieszczenie

Dystrybucja trucizn w organizmie

W szerszym ujęciu obejmuje zarówno rozmieszczenie substancji obcych miedzy tkankami i narządami, jak i przenikanie przez bariery.

Czynnikami wpływającymi na dystrybucję są:

• Szybkość przepływu krwi przez narządy

• Szybkość transportu przez błony biologiczne

• Wiązanie trucizny z białkami krwi i tkanek (stają się nieaktywne)

• Lipofilność trucizny

Transport przez błony biologiczne ksenobiotyków:

• Dyfuzja bierna

• Dyfuzja ułatwiona

• Transport czynny

Dystryucja zależy też w pewnym stopniu od powinowactwa określonych składników do określonych tkanek

• Alkaloidy, aminy, narkotyki wziewne wykazują neurotropizm

• Arsen odkłada się w skórze i jej wytworach

• Fluor i ołów w kościach

• Pierwiastki promieniotwórcze tj. stront i uran kumulują się w kościach

• Chlorowane węglowodory, insektycydy fosoforoorganiczne mają powinowactwo do tkanki tłuszczowej

• Azotyny, azotany, cyjanowodór wykazują powinowactwo do hemoglobiny

Rozmieszczenie niektórych substancji toksycznych w organizmie może z czasem ulec zmianie (redystrybucja). Zazwyczaj substancje przechodzą do narządów dobrze ukrwionych np. związki nieorganiczne ołowiu bezpośrednio po absorpcji są umiejscowione głównie w wątrobie, nerkach i erytrocytach, następnie ołów przemieszcza się do kości, gdzie zastępuje jony wapnia, po upływie miesiąca 90% ołowiu w organizmie znajduje się w kościach.

Do narządów kumulujących duże ilości trucizn należą wątroba i nerki.

Są dwa rodzaje kumulacji:

• Kumulacja materialna - związana z wybiórczym nagromadzeniem trucizny lub jej metabolitów w organizmie, szybkość wchłaniania jest większa niż szybkość wydalania

• Kumulacja funkcjonalna - stopniowe sumowanie się zmian biologicznych wynikających z oddziaływania substancji (nie zależy od dawki), ważne są skutki wywoływanych zmian

Procesy przenikania trucizn do tkanek i narządów regulowane są istnieniem kilku barier błonowych w organizmie.

• Substancje małocząsteczkowe, niezwiązane z białkami, niezjonizowane rozpuszczające się z tłuszczach posiadają dużą łatwość przenikania przez te bariery

• Substancje częściowo zjonizowane i słabo rozpuszczalne w tłuszczach są przez błony transportowane wolniej

• Związki wielkocząsteczkowe, związane z białkami, zjonizowane i rozpuszczalne w wodzie praktycznie nie przenikają do OUN i innych

U noworodków bariera krew-mózg nie jest w pełni rozwinięta, stąd wiele trucizn wykazuje większą toksycznością osobników młodych niż u dorosłych np. ołów

Znaczy wzrost przepuszczalności bariery krew-mózg występuje w stanach patologicznych organizmu.

Bariera łożyskowa - stanowi barierę dla wielu substancji chemicznych, ale większość trucizn przechodzi przez łożysko za pomocą dyfuzji biernej

Biotransformacja trucizn

Niektóre trucizny nie podlegają biodegradacji, istnieją w przyrodzie w stanie niezmienionym. Są persystentne lub ulegają pewnym przemianom biochemicznym, lecz nie są ostatecznie rozkładane np. DDT, kadm

Niewielka liczba substancji organicznych nie ulega biotransformacji - związki silnie polarne (kwas ftalowy, szczawiowy, kwasy sulfonowe, czwartorzędowe zasady amonowe) lub bardzo lotne (eter etylenowy, cyklopropan). Przemianom nie ulegają też silnie lipofilne polichlorowane bifenyle (kumulują się w tkance tłuszczowej)

Biotransformacja obejmuje dwie fazy:

1. Faza pierwsza obejmuje

• biohydrolizę

• bioutlenianie

• bioredukcję

Reakcje pierwszej fazy modyfikują strukturę chemiczną substancji przez wytworzenie grup funkcyjnych, które są niezbędne do procesu sprzęgania, czyli reakcji drugiej fazy

W ramach pierwszej fazy uczestniczą enzymy mikrosomalne hepatocytów zwane monooksygenazami, przy współudziale cytochromu P450. Enzymy te w obecności tlenu cząsteczkowego oraz zredukowanego dwunukleotydu (NADPH +H) jako koenzymu modyfikują ksenobiotyki i przygotowują je do dalszych przekształceń w drugiej fazie.

2. Faza druga obejmuje

• Biosyntezę czyli koniugację (sprzęganie)metabolitów z endogennymi substancjami - tworzą się związki nieszkodliwe i łatwo rozpuszczalne w wodzie i w tej formie zastają wydalone z ustroju. Sprzęganie można traktować jako proces rzeczywistej detoksykacji

Nie zawsze te wszystkie przemiany powodują pozbawienie właściwości toksycznych!

W wyniku biotransformacji ksenobiotyków powstają metabolity o różnej aktywności biologicznej. Tworzą się produkty o słabym działaniu lub nieczynne (detoksykacja). Niekiedy jednak dochodzi do aktywacji metabolitów tj. metabolit posiada znacznie silniejsze działanie toksyczne niż substancja macierzysta np. utlenianie insektycydów FO, N-metylacja kodeiny do morfiny, utlenianie metanolu do formaldehydu.

Zazwyczaj każda substancja ulega w organizmie różnym przemianom, w wyniku, czego powstaje klika a nawet kilkanaście metabolitów.

Biohydroliza

Rozpad związków przez przyłączenie cząsteczki wody. Podlegają jej: estry, amidy, hydrazydy i epoksydy - ulegają w organizmie hydrolizie przy udziale nieswoistych esteraz i amidaz, które hydrolizują wiązania estrowe i amidowe. Enzymy te występują w osoczu krwi, wątrobie, nerkach, śledzionie, sercu i mięśniach.

Wiązania estrowe posiadają:

• Alkaloidy - atropina, kokaina, prokaina

• Glukozydy - amigdalina

• Estry - acetylocholina

• Amidy

• Karbaminiany

• Nitryle

Bioutlenianie

Zachodzi w wątrobie, jest to najbardziej powszechny proces. Często równoznaczny z hydroksylacją, czyli powstaje cząsteczka zjonizowana. Utlenianie przebiega przy udziale oksydaz, które są zlokalizowane w wątrobie. Dzieli się je na mikrosomalne i mitochondrialne. Bioutlenianiu ulegają m.in. węglowodory aromatyczne

Występuje 5 typów utleniania:

• Hydroksylacja - wprowadzanie jednej lub więcej grup -OH, katalizowane przez hydroksylazy np. benzen - fenol, alkohol benzoesowy - kwas hialuronowy

• Oksydatywna deaminacja - niektóre aminy alifatyczne z grupą aminową pod wpływem MAO ulegają deaminacji do odpowiednich alkoholi, aldehydów, ketonów. Reakcja polega na eliminacji z cząsteczki grupy aminowej -NH2

• N- oksydacja - aminy trzeciorzędowe pod wpływem enzymów mikrosomalnych utleniają się do tlenków amin (metabolity są silnie zasadowe i są zazwyczaj bardziej toksyczne i S-oksydacja - tioestry alifatyczne i heterocykliczne ulegają przemianom do sulfonów i sulfotlenków, produkty są bardziej toksyczne od substancji macierzystych np. paration - paraokson

• Epoksydacja - przyłączenie do podwójnego wiązania atomu tlenu. Metabolity epoksydowe są związkami silnie reaktywnymi i działającymi mutagennie i rakotwórczo np. chlorek winylu po przyłączeniu tlenu przechodzi w tlenek chloroetylenu,a następnie w chloroacetoaldehyd, który ma działanie rakotwórcze - wywołuje naczyniomięsaka wątroby

• Utlenianie alkoholi - najważniejsza jest dehydrogenaza alkoholowa (ADH), która wykazuje najwięcej aktywności w cytozolu wątroby, mniejszą w nerkach, płucach i błonie śluzowej przewodu pokarmowego. Alkohole pierwszorzędowe - aldehydy, alkohole drugorzędowe - ketony np. etanol - aldehyd octowy (bardzo toksyczny). Utlenianie aldehydów - są utleniane do kwasów karboksylowych, najważniejsza jest dehydrogenaza aldehydowa (ALDH) np. wodzian chloralu - kwas trichlorooctowy,

Bioredukcja

Ulegają jej aldehydy, ketony, związki nitrowe, związki o budowie azowej, a także niektóre pierwiastki np. arsen(V) - arsen(III), który jest mniej toksyczny. Proces ten zachodzi pod wpływem odpowiedniej reduktazy, donorami wodoru do reakcji jest NADPH. Przykłady:

• Związki nitrowe: Nitrobenzen, chloramfenikol - aminy pierwszorzędowe

• Związki azowe: hydrabenzen - anilina

• Azotany - azotyny, aminy

• Aldehydy - alkohole

• Ketony - alkohole drugorzędowe

Biosynteza (sprzęganie)

Ksenobiotyki lub ich metabolity wytworzone w wyniku reakcji pierwszej fazy są sprzęgane z substancjami endogennymi. Sprzęganie zachodzi zwykle przy udziale enzymów (transferaz):

• Sprzęganie z kwasem glukuronowym - powstają glukuronidy (N-, S-, O- glukuronidy), które są na ogół lepiej rozpuszczalne w wodzie i szybciej wydalane z moczem i żółcią. Sprzęganiu ulegają: alkohole, fenole, aminy alifatyczne i aromatyczne, kwasy karboksylowe, sulfonamidy i karbaminiany. Tworzenie połączeń z kwasem glukuronowym zachodzi w wątrobie, źródłem tego kwasu jest glukoza, dlatego proces jest taki wydajny. Reakcja sprzęgania z kwasem glukuronowym jest katalizowana przez trasferazę UDP-glukuronową, występująca w mikrosomach wątroby, nerek, jelita cienkiego, skóry, mózgu, śledziony (jest jej mało u kotów).

• Sprzęganie z kwasem siarkowym - Ulegają mu fenole, rzadziej alkohole i amidy. W reakcji biorą udział enzymy z grupy sulfotransferaz (kilkanaście izoenzymów), które występują w wątrobie, nerkach, jelitach, mózgu, jądrach i jajnikach. Źródłem kwasu siarkowego są aminokwasy siarkowe, ograniczona jest ilość wolnej cysteiny, dlatego ksenobiotyki w większym stopniu są sprzęgane z kwasem glukuronowym. Związki naturalnie sprzęgane z kwasem siarkowym - heparyna, adrenalina, serotonina, steroidy. Sprzęganie z kwasem siarkowym zwiększa rozpuszczalność w wodzie.

• Sprzęganie z grupą metylową (metylacja może zwiększyć toksyczność) - odgrywa mniejszą rolę. Metylacja nie zwiększa rozpuszczalności trucizn w wodzie i nie przyśpiesza ich wydalania. Donorem grupy metylowej jest S-adenozynometionina. Metylacji ulegają aminy alifatyczne i aromatyczne, cholina, nikotyna oraz arsen i selen. Metylacja ma duże znaczenie w powstawaniu zatruć np. metylortęć jest bardziej toksyczna, bo lepiej rozpuszcza się w tłuszczach. Metylacja jest katalizowana przez metylotransferazę, obecną w wątrobie.

• Sprzęganie z aminokwasami (glicyną) - jedyna reakcja, w którek aktywacji ulega ksenobiotyk, a nie związek endogenny. Ulegają tej reakcji: aromatyczne i heterocykliczne kwasy karboksylowe - kwas benzoesowy, nikotynowy, salicylowy oraz kwasy arylooctowe. Reakcja katalizowana przez acylotransferazę, sprzęga ksenobiotyki z: glicyną, cysteiną, ornityną, glutaminą, seryną, tauryną i lizyną. Sprzęganie z glicyną - z grupą karboksylową, powstają kwasy urowe np. glicyna + kwas benzoesowy - kwas hipurowy. W organizmie jest ograniczona pula glicyny, u roślinożernych jest jej więcej, dlatego synteza kwasu hipurowego jest większa. Sprzęganie z cysteiną - węglowodory aromatyczne (benzen, DDT), powstają kwasy markaptanowe. Sprzęganie z ornityną zachodzi u ptaków i płazów, powstaje kwas ornitynowy

• Sprzęganie z kwasem octowym - acetylacja - ulegają jej aminy aromatyczne, sulfonamidy i hydrazydy. Aktywacja octanu przebiega w obecności ATP i polega na utworzeniu połączenia z koenzymem A, powstaje acetylokoenzym A (we frakcji mitochondrialnej w wątrobie)

• Sprzęganie z glutationem - najwięcej glutationu jest w wątrobie, łączą się z nim - epoksydy, nienasycone węglowodory alifatyczne i aromatyczne, halogenowe węglowodory alifatyczne i aromatyczne. Enzymem katalizującym przyłączanie glutationu jest transferaza-S-glutationowa. Ksenobiotyki połączone z glutationem wydalają się z żółcią albo przekształcają się do kwasów merkapturowych i wydalane są w moczem. Sprzęganie z glutationem, chroni przed toksycznym działaniem wolnych rodników i innych reaktywnych metabolitów (epoksydy).

Toksyny - Wykład 5

Wydalanie trucizn z organizmu

Substancje obce wydalane są z organizmu w postaci niezmienionej lub w postaci metabolitów wolnych lub sprzężonych. Wydalanie zależy od właściwości fizykochemicznych i może zachodzić wraz:

• Z moczem

• Z kałem

• Przez płuca (te trzy najczęściej)

• Przez skórę

• Ze ślina

• Z mlekiem i przez łożysko

Wydalanie z moczem

Związki organiczne i nieorganiczne, łatwo rozpuszczalne w wodzie, o małej masie cząsteczkowej - alkaloidy, fluorki, selen, kadm, chrom, fenole, związki aromatyczne, związki nieorganiczne rtęci i trucizny narkotyczne. Wydajność tego procesu zależy od filtracji kłębuszkowej, czyli od przepływu krwi i ukrwienia nerek. Wydajność spada w stanach zapalnych kłębuszków nerkowych, zwiększa się przy zwiększonym podawaniu płynów. Przy alkalizacji moczu zwiększone jest wydalanie substancji kwaśnych, a przy zakwaszeniu zasadowych.

Wydalanie z kałem

Substancje nie rozpuszczalne w wodzie (i tłuszczach?? nie wiem czy dobrze zapisałam) oraz niewchłanialne. Przy chorobach wątroby dochodzi do zmniejszenia zdolności wydzielniczej (żółci) i przedłuża się czas obecności trucizn w organizmie. Wraz z żółcią przedostają się do jelit i albo są wydalane z kałem, albo ulegają ponownej resorpcji do krwi, zwrotnemu wchłanianiu ulegają substancje lipofilne, które ulegają dalszej biotransformacji, aż do przekształcenie z polarny metabolit. Wydalanie ksenobiotyków nasila podawanie związków zwiększających wydalanie substancji rozpuszczalnych w tłuszczach np. fenobarbital.

Wydalanie przez płuca

Substancje lotne jak cyjanki, fenol, aceton, etery, fosfor (zapach czosnku) i olejki eteryczne. Wydalanie przez płuca zachodzi przez dyfuzję bierną, tempo wydalania zależy od:

• Różnicy ciśnienia cząsteczkowego gazu w pęcherzykach płucnych i we krwi

• Stopnia wentylacji płuc

• Przepływu krwi przez płuca

• Stopnia rozpuszczalności

Wydalanie przez skórę

Na zasadzie dyfuzji biernej przechodzą substancje niezjonizowane: metale (arsen, selen, fluor, chrom, kadm), polichlorowane bifenyle, insektycydy polichlorowane. Przedostają się z krwią do włosów i wiążą się z keratyną. Można oznaczać zawartość kseniobiotyków we włosach. Mogą być też wydalane przez gruczoły skóry.

Wydalanie ze śliną

Tylko nieznaczna ilość trucizn jest wydalana tą drogą, zachodzi ona przez dyfuzję bierną. Wydajność zależy od intensywności wydzielania śliny. Wydalają się przez ślinę: związki lipofilne, niezjonizowaną, o małej masie cząsteczkowej: leki (penicylina, streptomycyna, sulfonamidy, barbiturany, kwas salicylowy) etanol, nikotyna, pestycydy, metale ciężkie (rtęć, kadm, ołów, bizmut)

Wydalanie z mlekiem (przez gruczoł mleczny) i przez łożysko

Przechodzą substancje rozpuszczone we krwi matki jak i związane z białkami osocza, zachodzi na zasadzie dyfuzji biernej lub transportu przenośnikowego. Mleko ma lekko kwaśny odczyn, dlatego wydalane z mlekiem są substancje o charakterze zasadowym: barbiturany, tetracykliny, diazepam, pochoden fenotiazyny, metylortęć, stront, nikotyna, polichlorowane bifenyle i polichlorowane insektycydy. Przez łożysko przechodzą metale ciężkie, pestycydy, środki uspokajające

Zasady określania tempa eliminacji

Stała eliminacji - odsetek zmniejszania się stężenia substancji w jednostce czasu. Im większa tym szybciej substancja jest eliminowana.

Okres połowicznej eliminacji - okres, w którym stężenie zmniejsza się do połowy wartości wyjściowej (charakteryzuje losy trucizny w organizmie i pozwala wnioskować o czasie ich utrzymywania w organizmie na poziomie niebezpiecznym).

OGÓLNE ZASADY LECZENIA ZATRUĆ I PROFILAKTYKA

Rozróżniamy dwa kierunki leczenia

• Przyczynowe

• Objawowe

Leczenie przyczynowe

1. Usuwanie trucizny nie wchłoniętej:

• W zatruciach przez skórę najlepiej zmyć skórę letnią wodą. W zatruciach kwasami wodą z mydłem lub wodorowęglanem sodu, a w zatruciach wodorotlenkami słabym roztworem kwasu octowego.

• Nie wchłoniętą jeszcze truciznę z przewodu pokarmowego usuwa się przez płukanie żołądka lub wywołanie wymiotów. Środków wymiotnych nie stosuje się u zwierząt przy porażeniu gardła/krtani oraz u zwierząt nieprzytomnych. U przeżuwaczy można czasami stosować rumenotomię (usuwa się treść i zastępuje treścią od innego zwierzęcia).

• Przy zatruciu związkami trudno wchłanialnymi i trudno rozpuszczalnymi w wodzie można stosować środki przeczyszczające lub wlewy doodbytnicze. W zatruciach związkami rozpuszczalnymi w tłuszczach np. fosfor, nie wolno podawać olejowych środków przeczyszczających (podaje się wtedy sole nieorganiczne Na2SO4 i MgSO4). Lewatywy sporządzane z roztworu fizjologicznego z dodatkiem środka neutralizującego.

2. Usuwanie trucizny wchłoniętej:

• Zatrucie gazami lub parami - wyprowadzamy na świeże powietrze

• Przy zatruciu związkami wydalanymi przez nerki - diureza wymuszona (dużo płynów i środki moczopędne) np. przy zatruciu witaminą D3. Zatrucie metalami ciężkimi - roztwór hipertoniczny glukozy.

• Upust krwi przy zatruciu truciznami hemolitycznymi i methemoglobinotwórczymi

3. Zobojętnienie lub wiązanie trucizn za pomocą odtrutek

• Odtrutka - substancja działająca bezpośrednio na trucizny w celu zmniejszenia lub zniesienia trwałego lub czasowego działania toksycznego

• Działanie odtrutek

- fizyczne (nieswoiste)

- chemiczne

- farmakologiczne

Odtrutki fizyczne

Działają na zasadzie rozcieńczenia lub związania na swojej powierzchni trucizny

• Węgiel aktywny - absorpcja i wiązanie na powierzchni, działa na wiele trucizn nieorganicznych i organicznych i jednocześnie jest obojętny dla organizmu

• Ciekła parafina - nie wchłania się z przewodu pokarmowego, stosowana w zatruciach substancjami rozpuszczalnymi w rozpuszczalnikach organicznych i tłuszczach

• Tlenek magnezu - słabsze działanie absorpcyjne od węgla aktywnego, ale neutralizuje kwasi i związki arsenu

• Glinka absorpcyjna (glinka biała) - słaba absorpcyjna i osłaniająca, można stosować w zatruciach alkaloidami i substancjami żrącymi

Absorpcja przez węgiel aktywowany:

• Bardzo dobra: amfetamina, atropina, chlorek rtęci, ergotamina, fenobarbital, fenol, pochodne benzodiazepin, strychnina, sulfonamidy

• Dobra: leki nasercowe

• Średnia: etanol, metanol, cyjanki, glikol etylenowy (nie zaleca się), DDT, insektycydu FO, karbaminiany

• Brak absorpcji: kwasy mineralne, zasady, substancje nierozpuszczalne w wodzie

Zasady stosowania odtrutek fizycznych:

• Substancje te absorbują trucizny tylko przez pewien czas, dlatego trzeba też podać środki przeczyszczające typu solnego (siarczan sodu, magnezu, miedzi) oraz typu olejowego.

• Środków przeczyszczających nie należy stosować w zatruciach substancjami żrącymi (kwasy, zasady i sole metali ciężkich) i w stanach odwodnienia organizmu.

Odtrutki chemiczne

Mogą zmieniać naturę chemiczną trucizny przez osłabienie ich właściwości toksycznych lub zapobiegają wchłanianiu. Wyróżniamy:

1. Odtrutki tworzące związki nierozpuszczalne

2. Tworzące związki rozpuszczalne mniej szkodliwe dla organizmu i łatwo wydalane z moczem

3. Odtrutki działające utleniająco

4. Odtrutki działające redukująco

Ad1

• Podawanie taniny działa ściągająco i tworzy z białkami nierozpuszczalne połączenia chemiczne

• Podawanie białek jak kurzych - tworzą związki nierozpuszczalne z metalami ciężkimi, działają osłaniająco i zobojętniająco w zatruciach żrącymi kwasami i zasadami

• Mleko - jw. nie należy go stosować w zatruciach substancjami rozpuszczalnymi w tłuszczach

• Podawanie związków wapnia - zatrucia kwasem szczawiowym, fluorkami i fenolem, wapń wytrąca te substancje w postaci nierozpuszczalnych: szczawianu wapnia, fluorków wapnia i fenolanu wapnia.

Ad2

• Chelaty - BAL, DMSA, DMPS, penicylamina, wersenian disodowo-wapniowy

Ad3

• Nadmanganian potasu - zatrucia morfiną, fosforem, cyjankami, pochodnymi fenolu, wytrąca również osad z wieloma alkaloidami i azotowymi substancjami organicznymi, dlatego może być stosowany przy zatruciach strychniną, akonityną (alkaloid występujący w tojadzie mocnym)

• Chloramina - stosowana do niszczenia iperytu lub związków arsenu

Ad4

• Błękit metylenowy - podawany dożylnie bardzo powoli, w małym stężeniu. Skuteczność jest tym większa im większe jest stężenie methemoglobiny.

• Kwas askorbinowy - słabszy niż błękit, działa powoli

• Związki siarki - przechodząc w aktywna siarkę np. siarczan sodowy lub tiosiarczan sodu, używane z zatruciach cyjankami

Odtrutki farmakologiczne

Wykazują działanie antagonistyczne w stosunku do trucizny, nie zmieniają jej budowy chemicznej i nie przyśpieszają wydalania. Często wpływają silnie na OUN i układy enzymatyczne. Możliwe jest zatrucie odtrutką. Przykłady:

• Atropina - stosowana w zatruciach pestycydami FO i karbaminianami

• Flumazenil - stosowany w zatruciach pochodnymi benzodiazepiny, sprzężony z receptorami GABA

• N-acetylocysteina - stosowana w zatruciach paracetamolem

• Obidoksym (toksogonina) - jest reaktywatorem esterazy cholinowej, stosowany przy zatruciach związkami FO

Leczenie objawowe

• Zwalczanie objawów chorobowych

• Utrzymanie czynności ważnych narządów

• Zwalczanie niewydolności wątroby, nerek, przewodu pokarmowego

• Łagodzenie i usuwanie takich objawów jak drgawki, stan nieprzytomności

• Łagodzenie bólu

• Płynoterapia

ZAPOBIEGANIE ZATRUCIOM

• Przestrzeganie przepisów i zarządzeń dotyczących transportu, przechowywania i stosowania środków chemicznych w rolnictwie

• Zabiegi agrotechniczne muszą być wykonywane przez osoby...(nie rozczytam, no mają się znać na tym)

• Przestrzeganie zasad higieny pomieszczeń i żywienia

• Nie powinno się przekraczać dawek dodatków paszowych przewidzianych w normach żywienia

• Pasze zepsute i zanieczyszczone roślinami trującymi należy wyłączyć z żywienia

• Unikanie nagłych zmian karmy

• Unikanie wypasania zwierząt na nieużytkach, rumowiskach, terenach podmokłych, przy biegach wód (tam spotyka się rośliny trujące)

• Unikać pojenia wodą zanieczyszczoną

• Nie wypasać zwierząt w okolicach przemysłowych i przy drogach

• Przestrzegać okresów karencji i prewencji

Okres karencji - to czas, jaki powinien upłynąć od dnia zastosowania środków ochrony roślin do dnia zbioru roślin lub produktów roślinnych przeznaczonych do konsumpcji

Okres prewencji - czas, w którym ludzie i zwierzęta nie powinny stykać się z roślinami, na których zastosowano środki ochrony roślin ani przebywać w ich pobliżu, a także w obiektach, w których były stosowane te środki.

ZATRUCIA CHLOROWCAMI

Pierwiastki silnie elektroujemnie, z metalami łatwo tworzą sole, a z wodorem kwasy. Nie występują w postaci wolnej często, więc rzadko rejestruje się zatrucia.

FLUOR

Właściwości

- gaz o żółtozielonej barwie

- ma ostry, nieprzyjemny zapach

- jest bardzo aktywny chemicznie

- do zatruć dochodzi przy narażeniu na związki fluoru np. fluorowodór

- dobrze rozpuszcza się w wodzie

Występowanie

- w związkach mineralnych - fluoroapatyt, kriolit, fluoryt

- stanowi zanieczyszczenie antropogenne

Zastosowanie

- wytapianie, trawienie i polerowanie metali

- przemysł farbiarski, hutniczy, ceramiczny, cementowy, chemiczny (produkcja nawozów, środków owadobójczych, impregnatów do drewna), farmaceutyczny (leki przeciwzapalne - flunarazyna)

- fluor pomimo znacznej toksyczności nie stanowi dużego zagrożenia, bo praktycznie nie występuje w postaci wolnej

- najniebezpieczniejsze są fluorowodór i fluorki

- najwrażliwsze jest bydło, szczególnie młode, w ciąży i laktacji

Losy w organizmie

- w niewielkich ilościach wchodzi w skład enzymów i uczestniczy w procesie tworzenia kości i zębów

- niedobór i nadmiar są niekorzystne

- niedobór powoduje zwyrodnienie kości i zębów, próchnicę

- przenika barierę krew-mózg

- dobrze wchłania się z przewodu pokarmowego i drogą oddechową

- po wchłonięciu dostaje się do krwi i wiąże się z wapniem

- odkłada się w kościach i wytworach naskórka

- wydalanie przez nerki (60-70%) oraz z kałem i mlekiem

Źródła zakażenia

- skażenie przemysłowe

- zanieczyszczona woda pitna

- pasza zielona z dodatkiem roślin gromadzących fluor

- przypadkowe spożycie preparatów z fluorem

Mechanizm działania toksycznego

- wielokierunkowy

- wtrącanie wapnia - odwapnienie kości i zębów

- hamuje enzymy metalozależne - esterazę cholinową, fosfatazę kwaśną, lipazę, ureazę

- hamuje oddychanie tkankowe

- hamuje przemiany węglowodanów i lipidów

- hamuje syntezę hormonów przytarczyc i tarczycy

- tworzy nierozpuszczalne związki z wapniem - hipokalcemia

- hamuje enzymy biorące udział w procesie krzepnięcia (te, które posiadają Mn i Mg)

Objawy ostre

- wymioty

- biegunka (krwawa)

- ślinotok

- łzawienie

- drgawki

- przyśpieszenie oddechów

- sinica

- duszność

- objawy sercowe (spadek ciśnienia, arytmia)
- obniżenie krzepliwości krwi

- drżenia włókienkowe

- osłabienie

- mięśnie szkieletowe są sztywne i niewrażliwe

- śmierć po kilku godzinach - zaburzenia krążenia i oddychania

Objawy przewlekłe

- zmiany w kościach i zębach

* kości - głowy, żebra, wyrostki poprzeczne kręgów, kości długie: narośla, kości są kruche, łamliwe, RTG- zmiany typowe dla odwapnienia i rozmiękania

* zęby - słabo osadzone w zębodole, ścierające się nierównomiernie, brunatne plamy i ubytki szkliwa

- wychudzenie

- skóra traci elastyczność

- brak łaknienia

- zaburzenia popędu płciowego

- spadek mleczności

- kulawizny

- zapalenie spojówek

- odstawanie od stada

- kaszel

- śluzowo-ropny wypływ z nosa

ZAP

Ostre:

- zastoje krwi w narządach wewnętrznych,

- krwotoczne zapalenie błony śluzowej przewodu pokarmowego

- wątroba przekrwiona, krucha i zwyrodniała,

- nerki i serce przekrwione

- brak krzepliwości krwi (krew ciemna i płynna)

- u świń: przekrwienie, nadżerki i owrzodzenia żołądka, przekrwienie wątroby i serca, galaretowate nacieki naczyń

Przewlekłe:

- narośla na kościach

- zwiększenie obwodu kości

- zmniejszenie jamy szpikowej

- zgrubienie okostnej

- odbarwienie zębów

- w narządach wewnętrznych zmiany są mniej wyrażone

- niedokrwistość

- krew jest płynna i ciemna

Rozpoznanie

- wywiad

- objawy kliniczne

- ZAP

- badania laboratoryjne - obniżenie poziomu wapnia i magnezu w osoczu, spadek liczby czerwonych i białych krwinek (przy ciężkich zatruciach)

Leczenie

- nie ma swoistej odtrutki

- w ostrych zatruciach: środki osłaniające i przeczyszczające, parenteralnie podaje się chlorek wapnia i glukonian wapnia, siarczan magnezu i związki manganu (bo zatrucie fluorem powoduje spadek wchłaniania tych związków i wzrost ich wydalania), leki przeciwdrgawkowe

- w przewlekłych zatruciach (fluoroza) leczenie jest mało skuteczne, podaje się związki wapnia, magnezu i glinu - osłabienie wchłaniania fluoru i witaminę D

Toksyny - wykład 6

CHLOR Cl

Właściwości:

-najpospolitszy (oprócz fluoru) z grupy fluorowców w przyrodzie

-przykry, ostry zapach

-cięższy od powietrza

-dobrze rozpuszczalny w wodzie, tworzy wodę chlorową

Występowanie, zastosowanie:

-w przyrodzie w stanie związanym, występuje w wielu minerałach: halicie (NaCl), sylwinie (KCl), karnalicie

-nie występuje w stanie wolnym, lecz w różnych związkach, głównie w postaci chlorków

-toksykologiczne znaczenie jako gaz i związki odszczepiające ten gaz

-używany do dezynfekcji........

Kwasy tlenowe chloru i ich sole:

kw. podchlorawy HClO

kw. chlorawy HClO2

kw. chlorowy HClO3

kw. nadchlorowy HClO4

-podchloryn przy zetknięciu z tkankami wydziela chlor i wodór

-podchloryn wapnia używany jest do odkażania ścieków, ustępów

-podchloryn sodu stosowany do dezynfekcji wody i pomieszczeń dla zwierząt

-podchloryny sodu, potasu, wapnia to silne utleniacze stosowane jako środki bakteriobójcze oraz składniki preparatów służących do bielenia tkanin i usuwania plam.

Przyczyny

-wolny chlor uwalnia się z wapna chlorowanego, stosowanego do dezynfekcji ścieków i ustępów...

Mechanizm działania:

-związane z działaniem drażniącym i żrącym

-w postaci kwasów powstaje kwas solny-silne działanie drażniące, a nawet żrące na błony śluzowe i skórę

-związki chloru po wniknięciu do organizmu powodują powstawanie methemoglobinemii, zachodzi hemoliza krwi (chlorany)

Objawy:

-duszność

-sinica

-wymioty

-biegunka (może być krwawa)

-zaczerwienienie i obrzęk błony śluzowej jamy ustnej i górnych dróg oddechowych

-obniżenie ciśnienia krwi

-przekrwienie śluzówek

-łzawienie

-obfite ślinienie

-obrzęk gardła

-przekrwienie spojówek

-drgawki (w ciężkich zatruciach)

…

ZAP:

-przekrwienie płuc

-zmiany zapalne i martwice dróg oddechowych

-zaczerwienienie i obrzęk jamy ustnej i górnych dróg oddechowych

-owrzodzenia błony śluzowej nosa, może dojść do perforacji (przy długim narażeniu)

-przekrwienie nerek

Leczenie:

-brak swoistej odtrutki

-leczenie objawowe:

-skórę zmyć dużą ilością letniej wody z mydłem

-oczy i spojówki dużą ilością wody

-NIE PROWOKOWAĆ WYMIOTÓW!

-środki p/zapalne i p/wymiotne

BROM Br

Właściwości:

-lotna, silnie parząca ciecz

-mniej aktywna od chloru, słabiej rozpuszczalna w wodzie

-silnie utleniająca

-do organizmu wchłania się wszystkimi drogami (najczęściej oddechową)

-dość szybko wydalany, nie ma cech kumulacji

-przy braku jodu gromadzi się w gruczole tarczowym

-jest niezbędny, ale rola fizjologiczna nieznana

Występowanie, zastosowanie:

-minerały (bromokarnalit, sylwinit, argyrit)

-stosowane jako składnik bojowych środków trujących

-produkcja barwników, środków dezynfekcyjnych

-środki hamujące pobudliwość OUN (działanie lecznicze)

-bromek metylu stosowany był jako fumigant, środek owadobójczy, do gazowania w magazynach

Mechanizm działania:

-w zetknięciu z wilgotną skórą lub błoną śluzową powstaje bromowodór-działanie drażniące, uczulające

-gaz, ciecz-działanie drażniące, żrące

-hamuje grupę -SH

-działanie toksyczne bromków-wypieranie Cl z komórek nerwowych-działanie depresyjne na OUN

-duże stężenie-śmierć-skurcz głośni i krtani

Objawy:

-wymioty

-biegunka

-bóle brzucha

-krwawienia z nosa

-porażenia

-apatia

-pokrzywki, owrzodzenia skóry

-śpiączka

-przyczyna śmierci-ostry stan zapalany i obrzęk płuc

Zatrucia przewlekłe (rzadko)

-apatia

-wychudzenie, wyniszczenie

-nieprzyjemny zapach z ust

-otępienie, senność

-zmniejszona wrażliwość na bodźce zewnętrzne

-TRĄDZIK,WYSYPKA - charakterystyczne

Leczenie:

-brak swoistej odtrutki

-leczenie objawowe

-NaCl

-zmyć skórę wodą z mydłem

-przepłukać spojówki bieżącą wodą

JOD J

-połyskliwe ciało stałe, sublimuje po podgrzaniu i dającym fioletowe opary o drażniącym zapachu

-w wodzie rozpuszcza się znacznie słabiej niż w Cl i Br

-dobrze rozpuszcza się w rozpuszczalnikach organicznych

-bardzo aktywny

-na jod bardzo wrażliwe KOTY i PSY

Występowanie i zastosowanie:

-mało rozpowszechniony w przyrodzie

-częściej niedobór

-w większej ilości w wodzie morskiej i solankach

-źródłem toksycznego jodu w środowisku jest spalanie paliw (węgiel, ropa naftowa)

-w medycynie i weterynarii jako jodyna i płyn Lugola

-dodawany do pożywienia i pasz

-izotop 131-rozpoznanie i leczenie chorób tarczycy

Losy w organizmie:

-jodki wchłaniają się dobrze z przewodu pokarmowego i błon śluzowych

-detergenty ułatwiają wchłanianie jodu przez skórę

-Se i F ograniczają pobieranie i zaburzają jego metabolizm

-największe ilości w tarczycy

-wydalanie z organizmu głównie przez nerki, w mniejszej ilości z potem, śliną i kałem

-większe znaczenie mają niekorzystne zmiany spowodowane niedoborem jodu niż jego nadmiarem

Mechanizm działania:

-działa DRAŻNIĄCO i UCZULAJĄCO

-wzmożona nadwrażliwość wrodzona (idiosynkrazja) lub nabytej (alergia)

-związki jodu mogą powodować denaturację białek (duże dawki)

Objawy:

-brak łaknienia

-łzawienie

-nasilenie ślinienia

-rumień skórny, trądzik jodowy

-duszność

-przyspieszenie akcji serca

-obniżenie ciśnienia krwi

-wymioty o ciemno zabarwionej treści

-sinica

-biegunka (może być z krwią)

-wychudzenie (przy dłuższej ekspozycji na jego działanie)

ZAP:

-stany zapalne błony śluzowej jamy ustnej

-niekiedy uszkodzenie ścian żołądka i jelit (owrzodzenia)

-uszkodzenie nerek (martwica kłębuszków i kanalików)

-odoskrzelowe zapalenie płuc, obrzęk płuc

-stan zapalny skóry (alergia jodowa)

Leczenie:

-brak swoistej odtrutki

-leczenie objawowe

-środki adsorbujące jod i osłaniające przewód pokarmowy (mleko, białko jaj, skrobia)

-płukanie żołądka

-tiosiarczan sodu-redukuje wolny jod do jodków

-płyny wieloelektrolitowe w celu wyrównania zaburzeń gospodarki elektrolitowej

-preparaty selenu

FOSFOR P

Właściwości:

-drugi po wapniu pod względem zawartości w organizmie

-4 odmiany alotropowe:

biały (czasami zwany żółtym, a jest bezbarwny, także tego... :p)

czerwony

fioletowy

czarny

-rozpuszczalny w tłuszczach

-forma biała-zapach czosnku w wydychanym powietrzu lub gdy otworzymy powłoki (sekcja)

-fosfor plus wodór = fosforowodór (najbardziej toksyczny)

-dużo fosforu w organizmie = mało wapnia, magnezu, żelaza-nasila toksyczne działanie (na zasadzie antagonizmu)

Występowanie, zastosowanie:

-minerały-apatyt, fosforyt

-fosforek cynku-zwalczanie gryzoni

-bardzo duże zastosowanie do produkcji insektycydów (FO)

-wyrób nawozów fosforowych

-właściwości wybuchowe-sztuczne ognie, bomby, pociski zapalające

-kiedyś fosfor biały do produkcji zapałek

Losy w organizmie:

-wchłanianie się z przewodu pokarmowego, skóry, dróg oddechowych

-wydalany przez nerki, niewielkie ilości z żółcią, przez płuca, z kałem

-w organizmie łatwo do kwasu fosforowego

-nie odkłada się organizmie

Mechanizm działania:

-drażniące działanie na błony śluzowe i skórę

-uszkodzenie tkanki wątrobowej z zaburzeniami metabolizmu węglowodanów, białek, lipidów

-zahamowanie odkładania się glikogenu w wątrobie

-uszkodzenie mięśnia sercowego

-niewydolność nerek

-uszkodzenie naczyń krwionośnych

Objawy zatrucia ostrego (1-2h od narażenia):

-brak łaknienia

-silne wymioty

-biegunka (często krwawa)

-ślinotok

-pienisty wypływ z nozdrzy

-silna duszność

-zaburzenia rytmu serca

-zwolnienie tętna

-obniżenie ciśnienia krwi

-wzrost temp.

-częste oddawanie gęstego moczu

-drgawki

-śpiączka

-śmierć na skutek porażenia ośrodka oddechowego

Zatrucie przewlekłe:

-żółtaczka-uszkodzenie wątroby

-uszkodzenie kości-odwapnienie, łamliwe, kruche

-zmiany skórne

-gojenie się ran bardzo trudne

-białkomocz

-krwiomocz

ZAP:

-nieżytowe zapalenie błony śluzowej przewody pokarmowego

-tłuszczowe zwyrodnienie narządów miąższowych i mięśnie szkieletowych

-ogólna żółtaczka

-zwyrodnienie tłuszczowe i zmiany martwicze w sercu

-liczne wybroczyny w narządach

-treść żołądkowa często zmieszana z krwią, może wydawać woń czosnku (też w wydychanym powietrzu)

Leczenie:

-brak swoistej odtrutki

-leczenie objawowe

-węgiel aktywowany

-środki wymiotne

-płukanie żołądka

-p/drgawkowe (diazepam, fenobarbital)

-zmyć skórę i błony śluzowe wodą z mydłem

-MLEKO NIE, bo fosfor rozpuszcza się w tłuszczach i wzrasta jego wchłanianie.

CHROM Cr

Główne źródła zanieczyszczeń:

-na 3 st.utl występuje w środowisku naturalnie

4 st.utl dodawany do wszystkiego przez człowieka

-w środowisku występuje powszechnie (ze spalania paliw)

-stosowany do barwienia tkanin, futer, skór

-produkcja barwników, tworzyw sztucznych, cementu, środków grzybobójczych i ochrony drewna

Właściwości i losy w organizmie:

-wnika każdą drogą do organizmu, najlepiej drogą oddechowa, najsłabiej pokarmową

-lepiej wchłaniają się Cr na 4 st. utl., łatwiej przenikają przez błony komórkowe

-nie kumuluje się w organizmie

-wydalany z moczem, w niewielkiej ilości z kałem

-związki chromu na 4 st. utl.- TOKSYCZNE

-przechodzi przez łożysko

Rola w organizmie:

-niezbędny, pobudza trzustkę do produkcji insuliny, przemiany węglowodanów i białek, spalanie tłuszczów, reguluje poziom cukru we krwi

-antyutleniacz

Mechanizm działania (4 st. utl.)

-działa uczulająco na skórę i błony śluzowe

-hamuje aktywność enzymów

-powoduje uszkodzenie układu oddechowego i pokarmowego

-rakotwórcze

-embriotoksyczne

-teratogenne

Objawy zatrucia (rzadkie):

-utrata łaknienia

-wymioty

-silne bóle brzucha

-uporczywa biegunka (niekiedy krwawa)

-odwodnienie

-drgawki

-skaza krwotoczna

-sinica

-wyciek śluzowo-ropny z nosa

-w miarę przedłużenia ekspozycji-krwawienie z nosa, wrzody na skórze, tzw. dziury chromowe

-krwiomocz, bezmocz

-u drobiu brak apetytu, porażenie kończyn

Efekty odległego narażenia (chrom na IV st, utl.):

-mutagenne

-teratogenne (zmiany rozwojowe, rozszczep podniebienia, zmiany kostne, przepukliny)

-nowotwory płuc (CrO3)

-embriotoksyczne

ZAP:

-krwotoczne zapalenie błony śluzowej przedżołądków i jelit cienkich

-owrzodzenia przewodu pokarmowego

-martwica wątroby i kanalików nerkowych

-uszkodzenie nerek

-zapalenie oskrzeli i płuc

-zmiany skórne (owrzodzenia)

-zażółcenie skóry, błon śluzowych i surowiczych

Leczenie:

-brak swoistej odtrutki

-wywołać wymioty

-płukanie żołądka

-podać do picia białko jaja kurzego, mleka

-w przypadku skażenia skóry-obfita ilość letniej wody

-preparaty wapniowe-przyspieszenie wydalania chromu

-5% podsiarczyn sodu (ditionan (III) sodu-redukuje chrom z IV st. utl. na III)

NIKIEL Ni

Występowanie, zastosowanie, źródła:

-Ni (III) i (IV) st. utl., toksyczne na (II) st. utl.

-do środowiska wprowadzany w wyniku spalania paliw płynnych, węgla, ropy naftowej

-dodatek do stopów- zwiększa odporność na korozję i czynniki środowiskowe

-źródła dla zwierząt-ścieki przemysłowe i komunalne

-w niewielkich ilościach potrzebny do rozwoju (stabilizuje struktury kwasów nukleinowych, aktywuje enzymy)

-do organizmu wchłania się każdą drogą, szczególnie oddechową

-nie kumuluje się

-wydalany głównie przez nerki

Mechanizm działania:

-drażniące i uczulające

-skutki odległe

rakotwórcze

teratogenne

mutagenne

Objawy zatrucia ostrego:

-mała toksyczność ostra

-zmiany skórne

-wymioty

-łzawienie

-podrażnienie spojówek

Objawy zatrucia przewlekłego:

-swędzące wypryski na skórze (świąd niklowy)

-pylica płuc

-owrzodzenia przegrody nosowej

-stany zapalne spojówek

Efekty odległe:

teratogenne

mutagenne

nowotworowe

ZAP:

-stan zapalny błon śluzowych dróg oddechowych i przewodu pokarmowego

-uszkodzenie nerek i wątroby

-stany zapalne płuc

-zmiany skórne

Leczenie:

-brak swoistej odtrutki

-leczenie objawowe

ŻELAZO Fe:

Właściwości, zastosowanie,występowanie:

-niezbędny w organizmie-synteza hemoglobiny, mioglobiny, enzymów (katalaza, peroksydaza, oksydaza cytochromowa, dehydrogenaza bursztynianowa)

-działa ochronnie na komórki przed toksycznymi produktami utleniania (budowa enzymów)

-średnia aktywność chemiczna

-Fe (II)-toksyczne,(III)

-związki żelaza-leczenie niedokrwistości z niedoboru żelaza i u prosiąt-możliwe przedawkowanie

Losy w organizmie:

-mikroelement, do organizmu głównie drogą pokarmową

-we krwi wiąże się z transferryną i przenoszony jest m.in. do szpiku, wątroby, śledziony

-ferrytyna (naturalnie) i hemosyderyna (Fe podawane pozajelitowo) - magazyny

Fe nieaktywne na III st. utl. odpowiada za produkcję hemoglobiny

-powoli wydalany z moczem, też poprze pot i ślinę

-nadmiar gromadzi się w wątrobie i nerkach

-w stanie wolnym jest toksyczny

Mechanizm działania:

-działanie szkodliwe tlenków żelaza w postaci oksymów i płynów (u ludzi- syderoza, żelazica-płuca żelazowe), choroba ta na ogół nie powoduje zmian klinicznych

-nadmiar wchłoniętych jonów żelaza-blokowanie enzymów metabolizmu kwasów organicznych = wzrost stężenia kwasu cytrynowego i mlekowego (kwasica metaboliczna)

Objawy zatrucia ostrego:

-wymioty z dodatkiem krwi

-biegunka

-zaparcia (wysokie dawki)

-kwasica

-zapaść

-drgawki

-przyspieszenie tętna

-zaburzenia w oddychaniu

-zaburzenia krzepnięcia krwi

-bladość powłok

ZAP:

-u prosiąt przy suplementacji

-ogniskowe zwyrodnienie mięśnia sercowego

-stany zapalne przewodu pokarmowego

-wybroczyny w błonie śluzowej żołądka, płuc, wątroby

-bladość mięśni szkieletowych

-obecność płynu przesączynowego w worku osierdziowym

-przekrwienie mózgu

Dawka śmiertelna 2,5g.kg m.c. u owiec

Leczenie:

-płukanie żołądka

-węgiel

-sole wapnia, fosforu, mleko, tanina -hamuje przyswajanie żelaza

-desferal s.c lub i.m -wiąże żelazo-obniża jego poziom we krwi

-nie zaleca się stosowania chelatów - ich szkodliwość jest większa niż żelaza

-przy zatruciu siarczanem żelazowym płukać żołądek 5% r-rem wodorowęglany sodu i węgla leczniczego.

Toksyny Wykład 7

Kobalt

• Mało rozpowszechniony w przyrodzie

• 2 minerały: smalatyn i kobaltyn, występują przy złożach siarki i żelaza

• właściwości zbliżone do żelaza do żelaza

• pochodzenia antropogenicznego pochodzi ze spalania węgla, ropy i jej produktów

• stopy kobaltu i chromu używane są do wyrobu szybkotnących stali, mają działanie antykorozyjne

• stosowany do produkcji wyrobów szklanych i ceramicznych

1 Znaczenie w organizmie

• pierwiastek niezbędny

• jest w składzie witaminy B12, która bierze udział w wytwarzaniu krwinek czerwonych i metabolizmie kwasów nukleinowych i białek

• jest aktywatorem enzymów

• bierze udział w odbudowie otoczki mielinowej nerwów

• najmniej wrażliwe na zatrucie kobaltem są przeżuwacze, mogą syntetyzować witaminę B12 w przewodzie pokarmowym

2 Losy w organizmie

• wchłania się z przewodu pokarmowego, układu oddechowego i przez skórę

• częściowo ulega kumulacji

• najwięcej kobaltu zawierają - wątroba, trzustka, śledziona, nerki i kości

• wydalany z moczem

• jeśli dochodzi do zatrucia to przewlekłego

3 Mechanizm działania toksycznego

• działanie drażniące i alergizujące na błony śluzowe układu oddechowego i skórę

• drażniące na szpik kostny - wzrost liczby erytrocytów. U ludzi powoduję to czerwienicę (polycytemia), u zwierząt nie.

• Nadmiar kobaltu działa wolotwórczo (przerost tarczycy) - zahamowanie wchłania jodu

• Zwiększa zawartość żelaza w śledzionie (8-9 krotnie) - hemosyderoza

• Nefrotoksycznie i hepatotoksycznie

• Działa szkodliwie na mięsień sercowy- kardiomiopatie

• Podejrzewany jest o działanie rakotwórcze

• Jest mutagenny, teratogenny i embriotoksyczny

• Przenika przez łożysko

4 Objawy przewlekłe

• Brak apetytu

• Wychudzenie

• Biegunka

• Ślinotok

• Duszność

• Spadek ciśnienia krwi

• Spadek temperatury ciała

• Niepokój

• Skurcze mięśni

• Drgawki

• Zwiększenie wydalania moczu i kału

• Zmiany skórne

5 ZAP

• nie charakterystyczne

• rozległe nacieki w błonach śluzowych żwacza

• uszkodzenie nerek, wątroby i mięśnia sercowego

• przerost tarczycy

6 Leczenie

• aminokwasy siarkowe - silnie zmniejszają toksyczność kobaltu, wywierając działanie detoksacyjne

• CaNa2-EDTA - trzeba uważać z podawaniem, bo rzadko pojawia się tak duże narażenie, żeby trzeba było go stosować, też jest toksyczny

• Tiosiarczek sodowy, siarka - tworzą się trudno rozpuszczalne związki

Mangan

• Jeden z najpospolitszych metali

• Minerały (tlenki i krzemiany)

• Utleniacz w procesach metalurgicznych

• Używa się do wytwarzania stopów

• Przemysł chemiczny, ceramiczny, włókienniczy (barwniki)

• Znajduje się z preparatach ochrony roślin i nawozach sztucznych

• W medycynie stosowany jako dobry środek dezynfekujący i utleniający (nadmanganian potasu)

• Stosowany do produkcji środków przeciwgrzybiczych np. maneb, mankozeb

1 Znaczenie w organizmie

• Pierwiastek niezbędny

• Bierze udział w metabolizmie węglowodanów, lipidów i w formowaniu tkanki tkanki łącznej i kości

• Znajduje się w centrach katalitycznych wielu enzymów (dipeptydaza, arginaza, dehydrogenaza kwasu cytrynowego, MnSOD)

• Kofaktor fasforylacji oksydacyjnej

• Bierze udział w syntezie cholesterolu i kwasów tłuszczowych

• Bierze udział w procesie syntezy glikoprotein tkanki łącznej

2 Niedobór manganu

• Wady wrodzone w wytwarzaniu tkanki łącznej

• Deformacje w układzie kostnym

• Zahamowanie wzrostu włosów, racic itd.

3 Losy w organizmie

• Metabolizm ściśle związany z Fe, podawanie Fe może zmniejszyć wchłanianie Mn (podobnie działają Ca i F)

• Przyswajanie ogranicza wysokie stężenie w paszy K, Mg i N

• Wydalany głównie z kałem - nieorganiczne związki; organiczne - z moczem i kałem

• Wchłania się per os i przez drogi oddechowe

4 Mechanizm działania toksycznego

• Związki manganu (II) są około 3 razy bardziej toksyczne niż związki z Mn (III)

• Nadmiar - może powodować zaburzenia w matabolizmiie innych pierwiastków, ogranicza ich przyswajanie (Cu, F, Fe)

• Działa drażniąco na drogi oddechowe, przewód pokarmowy i oczy

• Hamuje grupy -SH białek i enzymów

• Związki manganu są truciznami protoplazmatycznymi (denaturacja białek) działają na układ nerwowy, krwionośny i narządy miąższowe

• Działanie przewlekłe na układ nerwowy - spadek stężenia dopaminy w zwojach podstawy mózgu - zaburzenia syntezy amin katecholowyh

• Pyły i dymy z Mn - manganoza płuc

• Uszkodzenia OUN

• Nadmiar powoduje spadek poziomu witaminy B1 (wskutek jej utleniania)

• Sprzyja wytwarzaniu wolnych rodników i hamuje aktywność enzymów antyoksydacyjnych

• Rakotwórczy

5 Objawy przewlekłe

• Encefalopatie

• Nadpobudliwość i agresywność w pierwszym etapie zatrucia

• Przyśpieszenie oddechów

• Ślinotok

• Łzawienie

• Sinica

• Drżenie kończyn i silnie ich napięcie (trudności z chodzeniem)

• Wypadanie włosów i rozchwianie zębów

6 ZAP

• Ciężka niedokwristość (Mn wzmaga hemolizę) - u koni

• Stany zapalne górnych dróg oddechowych

• Rozedma płuc

• Zmiany degeneracyjne w wątrobie, płucach i mózgu

7 Leczenie

• Podawanie związków żelaza i miedzi

• Substancje śluzowe ( odwar z nasion lnu)

• 2% roztwór tiosiarczanu sodu

• atropina ( na ślinotok i napięcie mięśni)

• Ca Na2-EDTA

• BAM - zwiększa wydanie manganu

Wanad

• Mała reaktywność chemiczna

• Powszechny w przyrodzie

• Występuje w skałach zasadowych - minerały karnotyt, wanadynit, patronit

• Występuje w ropie naftowej, boksytach, fosforytach i rudach żelaza

• Źródła antropogenne: spalanie węgla i ropy, w wodzie z odpadów komunalnych

• Używany do produkcji stopów żelaza, co zwiększa ich twardość

• Najsilniej toksyczny jest pentlenek wanadu (V2O5) - jest katalizotorem przemian chemicznych

1 Losy w organizmie

• Jest pierwiastkiem niezbędnym

• Wpływa na przemiany lipidów, cholesterolu, fosfolipidów

• Dostaje się do organizmu przez drogi oddechowe i w mniejszym stopniu drogą pokarmową

• Dobrze rozpuszczalne są w wodzie sole wanadu

• W największej ilości wanad odkłada się w nerkach, płucach, wątrobie, tkance tłuszczowej i kościach

• T1/2 biologicznego rozpadu - 42 dni dla człowieka

• Wydalany głównie z moczem, tez kałem

2 Mechanizm działania toksycznego

• Zaburzenia syntezy lipidów

• Zmiana w składzie białek, kwasów nukleinowych i aminokwasów

• Działa na grupy -SH białek i enzymów

• Zmniejsza poziom cystyny w kopytach i sierści

• Działa drażniąco na błony śluzowe przewodu pokarmowego i dróg oddechowych

• Powoduje zmiany w makrofagach pęcherzyków płucnych - spada odporność płuc

• Indukuje stres oksydacyjny i peroksydację lipidów

• Nie udowodniono działania rakotwórczego

3 Objawy ostre

• Wymioty

• Biegunka

• Bóle brzucha

• Podrażnienie spojówek, błony śluzowej nosa i gardła

• Krwotoki z płuc

• Drżenie mięśni

• Bradykardia

• Stany zapalne skóry

• Anemia

4 Objawy przewlekłe

• Zaparcia

• Wzrost ciśnienia krwi

• Drgawki

• Zmniejszenie liczby erytrocytów

• Krwotoki z nosa

• Niedokrwistość

• Bladość powłok

• Zmiany skórne

• Krwiomocz i białkomocz (stany zapalne nerek)

5 ZAP

• Zapalenie oskrzeli

• Odoskrzelowe zapalenie płuc

• Zapalenie jelit

• Zwyrodnienie w narządach miąższowych

• Krwotoki w narządach wewnętrznych

• Przekrwienie mózgu

• Zapalenie miedniczek nerkowych

6 Leczenie

• EDTA - przy silnych zatruciach

• Witamina C - nie dopuszca do nadmiernego zwiększenia stężenia wanadu

• Związki żelaza - działają antagonistycznie

• Witamina A - przyśpiesza regeneracji nabłonków i tkanki łącznej

• Leczenie objawowe

Cyna

• Typowe zanieczyszczenia środowiskowe

• Żywność jest głównym źródłem skażenia

• Duże zastosowanie znalazła z przemyśle metalurgicznym i farbiarskim

• Źródłem jest też spalanie paliw, produkcja nawozów sztucznych

• Używa się jej do powlekania blachy - działa antykorozyjnie

• Używania z fungicydach- związki tributylo-, trifemylo-, tricykloheksylo- ( w niektórych krajach, w tym w Polsce, jest zakaz stosowania)

• Związki organiczne cyny stosowanie są jako dodatki do farb przeciwporostowych i jako środki ochrony drewna

1 Znaczenie w organizmie

• Nie poznane

• Uważa się, że nie jest ksenobiotykiem

• Małe ilości cyny są potrzebne

• Bierze udział w procesach oksydoredukcyjnych

• Niedobór cyny - zaburzenie procesów wzrostu, wypadanie włosów, zmniejszenie wchłaniania składników odżywczych, zaburzenia wzroku

2 Losy w organizmie

• Związki nieorganiczne wchłaniają się z przewodu pokarmowego

• Związki organiczne - z przewodu pokarmowego i przez skórę, są bardziej toksyczne

• Związki cyny (II) wchłaniają się lepiej niż związki cyny (IV)

• Gromadzi się w kościach, płucach i mięśniach

• T1/2 biologicznego rozpadu - kilkanaście do kilkudziesięciu dni

• Wydalany z moczem i kałem

• Związki organiczne przechodzą barierę krew-mózg i barierę łożyskową

3 Mechanizm działania toksycznego

• Nieorganiczne - działają jak ołów - hamują biosyntezę hemu - niedokrwistość

• Organiczne - hamują procesy oddychania komórkowego (spadek aktywności ATP-az)

• Fungicydy z cyną - zakłucacją transport jonów Mg, Ca, K, N , bo blukuja ATP-azy w mózgu

• Obniżenie amin katecholowych w mózgu i nadnerczach

• Drażniąco ma skórę i drogi oddechowe

4 Objawy przewlekłe

• Brak łaknienia

• Wymioty

• Biegunka

• Odwodnienie

• Osłabienie mięśni

• Drgawki

• Światłowstręt

• Wychudzenie

• Podrażnienie dróg oddechowych

• Rumieniowate zmiany skórne, trudnogojące się

• łzawienie

• przekrwienie spojówek

• anemia

• niedokrwistość

5 ZAP

• Obrzęk mózgu

• Zmiany w narządach miąższowych (wątroba, nerki)

• pylica płuc ( przy narażeniu inhalacyjnym)

• zmiany skórne

6 Leczenie

• brak swoistej odtrutki

• wywołanie wymiotów lub płukanie żołądka

• leki przeciwalergiczne

Selen

• pierwiastek niezbędny

• występuje naturalnie (50 minerałów)

• nagromadzenie tam gdzie złoża siarki, iły

• Se(II)- selenki, Se(IV) - seleniany, Se(VI) - seleniany

• Do środowiska dostają się podczas spalania węgla i paliw

• Nawozy fosforowe i opryski (rolnictwo)

• Stosowany w medycynie (zwalczanie białaczki, hamuje nowotworzenie), stosowany też profilaktycznie

• Hamuje też rozwój grzybów Aspergillus flavus - aflatoksyny B1

• W glebach podlegających silnej erozji - niska zawartość

• Ilość selenu w glebie zmniejsza się wraz z obniżeniem pH gleby, torfy mają dużo, kwaśne gleby mało.

• Kwaśnie deszcze obniżają poziom selenu w glebie

• W Polsce w glebie są niewystarczające ilości selenu, na Zachodzie jest więcej

• Zatrucia związane są z przedawkowaniem preparatów selenowych

1 Znaczenie w organizmie

• jest składnikiem ponad 20 enzymów (peroksydaza, glutationowa, cytochromy c i b)

• jest przeciw utleniaczem, chroni błony komórkowe przed wolnymi rodnikami

• zmniejsza ryzyko nowotworów i chorób układu krążenia

• jest niezbędny do dobrego funkcjonowania układu immunologocznego

• bierze udział w przekazywaniu impulsów w układzie nerwowym

• przyśpiesza regenerację komórek razem z Witaminą E

• potrzebny do prawidłowej regulacji hormonów tarczycy

• obniża działanie toksyczne Cd, Pb, As i Ag

2 Losy w organizmie

• zbliżony właściwościami do siarki

• wchłania się z przewodu pokarmowego i układu oddechowego, słabo przez skórę

• łatwy w dystrybucji

• łatwiej wchłaniają się związki organiczne niż nieorganiczne

• wchłanianie wzmagają witaminy A, E i C

• spożywanie węglowodanów powoduje, że selen staje się nieprzyswajalny i b bezużyteczny

• wchłonięty selen jest wiązany przez erytrocyty oraz albuminy i globuliny osocza i rozprowadzany do tkanek

• odkłada się we włosach i paznokciach

• wydalany głównie przez nerki

• w połączeniu z aminokwasami siarkowymi - selenocysteiną i selenometioniną

• związki organiczne są bardziej toksyczne - przenikają przez łożysko

3 Skutki niedoboru

• niepłodność

• zatrzymanie łożyska

• wzrost wypadania sierści

• niedokrwistość

• zaburzenia czynności serca

• nienormalny rozrost kopyt i ich martwica

• sztywność kończyn

• dolegliwość ci stawowe (trudności w poruszaniu się)

• dystrofia i zwapnienie mięśni

• zwyrodnienie naczyń krwionośnych

• wzrost zachorowaności na nowotwory

4 Mechanizm działania toksycznego

• wzrost stężenie selenu w organizmie powoduje zahamowanie proliferacji komórek, replikacji DNA i syntezy białek

• powoduje stres oksydacyjny, wzrost peroksydacji lipidów, kompleksy z selenem odkładające się z mózgu

• Se(IV) reaguje z grupami -SH

• Wypiera i zastępuje siarkę w aminokwasach (metionina)

• Związane z powyższym zmiany aktywności enzymów i zmiany w strukturze keratyny

• Obniżenie stężenia witaminy A i C, zawartości glutationu w tkankach oraz stężenie Mg, Mn, Cu, Zn w sercu, wątrobie i nerkach

5 Objawy zatrucia (3 formy)

a) ostre - ostra selenoza, u bydła i owiec

• Kolki

• Krwawe biegunki

• Duszność

• Wzdęcia

• Zwiększone wydalanie moczu (poliura)

• Podwyższenie temperatury ciała

• Niepewny chód

• Sinica

• Śmierć na ogół bardzo szybko

b) podostre - ślepa kołowacizna, u bydła

• Zaburzenia ruchowe i wzrokowe (nie ma utraty wzroku)

• Brak łaknienia

• Ruchy maneżowe, wchodzą na przeszkody

• Odłączają się od stada

• Zaburzenia koordynacji

• Ślinotok

• Łzawienie

• Osłabienie mięśni

• Spadek temperatury ciała

• spojówki opuchnięte i zmienione zapalnie

• zmętnienie rogówki

• zaburzenia oddychania i śpiączka

c) przewlekłe - choroba ługowa, bydło, konie i świnie

• wypadanie włosów z ogona i grzywy

• osłabienie mięśni

• bolesność kończyn - kulawizny

• zniekształcenie kopyt i rogów, deformacja racic

• zrzucenie puszki kopytowej

• wyniszczenie

6 ZAP

• wybroczynowość

• zwyrodnienie mięśnia sercowego i mięśni szkieletowych

• marskość i zmiany martwicze w wątrobie

• kruchość nerek

• powiększenie śledziony

• zanik mięśnia sercowego

• zapalenie przewodu pokarmowego

• ubytki na powierzchniach stawowych kości długich

7 Leczenie

• brak swoistej odtrutki

• leczenie objawowe

• podawanie siarki - obniżenie działania toksycznego

• suplementacja Mg. Mn, Cu, Zn

Glin

• w stanie wolnym naturalnie nie występuje

• dużo w skorupie ziemskiej ok. 8%

• w połączeniu z Fe, O, F, Si

• boksyt, kryolit, kaolit

• odporny na korozję

• w medycynie - leki obniżające kwasowość żołądka, antyseptyki, leki ściągające

• produkcja naczyń aluminowych

• do środowiska wprowadzany w wyniku spalania węgla o odpadów

• przemysł metalurgiczny i cementowy

• był traktowany jako nietoksyczny nie był uwalniany z połączeń z innymi pierwiastkami, ale zakwaszenie (kwaśne deszcze) powodują, że jest uwalniany

1 Losy w organizmie

• nie poznana jest jego rola - chyba oddziałuje na przepuszczalność błon komórkowych

• wchłania się przez przewód pokarmowy i układ oddechowy

• gromadzi się go najwięcej w kościach i płucach

• wydalany głównie z moczem, ale też z mlekiem

• bardzo krótki T1/2

• sko pomarańczowy (niskie pH) powoduje zwiększone wchłanianie glinu

• im mniej Ca i Mg, tym większa absorpcja glinu

• zmniejszona wydolność nerek powoduje kumulację glinu w organizmie, przede wszystkim w komórkach mózgowych o kościach

2 Mechanizm działania toksycznego

• u ssaków - silnie drażniący (powoduje zapalenia)

• uszkodzenie neuronów

• hamuje enzymy (ATP-azę Na-K i heksokinazę)

• zmniejsza wchłanianie zwrotne dopaminy, noradrenaliny i serotoniny

• zaburzenia mineralizacji kości (osteomalacja)

• ujemnie wpływa na metabolizm witaminy D

• zmniejsza wchłanianie Zn, Fe, Cu, Ca

• ogranicza utlenianie Fe i hamuje przyłączanie go do transferyny

• niedokrwistość (skraca życie erytrocytów)

• zaburzenia absorpcji Fe z przewodu pokarmowego (niedobór Fe zwiększa absorpcję glinu)

• podejrzewany o działanie rakotwórcze

a. wpływ na organizmy wodne

• zaburzenia gospodarki mineralnej (osteomalacja)

• wrażliwe są bezkręgowce i ryby

• kumulują się w skrzelach, uniemożliwiając oddychanie

b. wpływ na ptaki

• składają szorstkie jajka (nadmierna porowatość), zaburzenia w rozrodzie

• zmniejszają wytrzymałość kości długich

• zmiany w mineralizacji kości

3 Zatrucia przewlekłe

• duszność

• zaparcia

• wymioty (niekiedy)

• nadmierne pocenie

• niedokrwistość

• bladość powłok

• sinica

• łamliwość kości

• zmiany skórne

4 ZAP

• zwłóknienie miąższu płuc

• odoskrzelowe zapalenie płuc

5 Leczenie

• deferoksamina ( to samo co przy zatruciu żelazem) - chelat

• witamina D

• związki Ca i Fe - antagonizm

• wapniowanie gleby zapobiegawczo (alkalizacja zmniejsza przyswajalność glinu)

Toksyny -wykład 8

ROPA NAFTOWA I PRODUKTY JEJ DESTYLACJI

1. Węglowodory alifatyczne

-ropa naftowa jest surowcem naturalnym, mieszaniną tysięcy węglowodorów alifatycznych i aromatycznych

-otrzymuje się na drodze rafinacji z niej m. in. następujące produkty: naftę, olej napędowy, benzynę i eter naftowy

-produkty ropopochodne to ciecze łatwopalne - mogą tworzyć z powietrzem mieszaniny wybuchowe

-głównymi składnikami są węglowodory alifatyczne (tj. metan, propan, butan) o łańcuchu prostym lub rozgałęzionym

-stosowane są jako paliwa i rozpuszczalniki

• Losy w organizmie

-ropa i jej produkty pochodne bardzo łatwo wchłaniają się z dróg oddechowych i przez skórę

-to związki o charakterze lipofilnym

-węglowodory alifatyczne w niewielkim stopniu ulegają biotransformacji

• Mechanizm działania toksycznego

-rozpuszczają lipidy ustrojowe -> hemocyty, błony komórkowe -> uszkodzenie OUN

-działanie na OUN -> narkotyczne, im bardziej prosty związek, tym silniejsze działanie

-działanie narkotyczne zależy od składu chemicznego

-węglowodory oktanowe ->szybka, głęboka narkoza

-węglowodory o prostych łańcuchach i liczbie atomów węgla <5 powodują niedotlenienie i działają znieczulająco

-pentany, heksany, heptany słabsze narkotyczne ale lepsze znieczulające

-silnie drażniąco na skórę i błony śluzowe - powierzchowne grudkowe wypryski, uczulenie na światło, nowotwory skóry (epithelioma)

-niszczą florę bakteryjną w żwaczu i hamują aktywność jego soków

-zmniejszają resorpcję witamin A i E

-wykazują słabą toksyczność ostrą (objawy niespecyficzne)

• Objawy ostre (związane z drażniącym oraz depresyjnym działaniem na OUN)

-brak apetytu, wymioty, wzdęcia, zaparcia

-depresja/pobudzenie

-drgawki, niezborność ruchów

-podwyższenie temperatury ciała

• Objawy przewlekłe

-osłabienie siły mięśniowej, spadek masy ciała

-niedokrwistość, zanik mięśni

-pobudzenie, drgawki, utrata mleczności

-słabe przyrosty masy ciała, zgrubienie skóry, nowotwory

-stany zapalne skóry i wypadanie włosów

• ZAP

-w treści żwacza wyczuwa się zapach ropy lub jej produktów

-przekrwienie błony śluzowej przewodu pokarmowego

-zwyrodnienie wątroby i nerek

-obrzęk płuc i odoskrzelowe zapalenie płuc

• Leczenie

-brak swoistej odtrutki

-płukanie żołądka, środki przeczyszczające, preparaty podtrzymujące krążenie i oddychanie

-skórę i oczy przemyć zimną wodą

-leczenie objawowe

2. WĘGLOWODORY AROMATYCZNE lub policykliczne z różnymi podstawnikami (alkilowe lub arylowe)

• Właściwości, występowanie, zastosowanie

-mogą być cieczami lub ciałami stałymi, trudno rozpuszczalne w wodzie, rozpuszczają się w eterze dietylowym, benzynie, tetrachlorku węgla, uzyskiwane z węgla i ropy naftowej

-w przemyśle służą jako rozpuszczalniki tłuszczów, żywic, farb celulozowych, lakierów

-w syntezie barwników, materiałów wybuchowych, tworzyw sztucznych

-składniki paliw

-surowce do otrzymywania innych związków organicznych (polimery, leki detergenty)

1. Benzen - rakotwórczy

• Losy w organizmie

-wchłania się z dróg oddechowych, słabiej przez skórę i przewód pokarmowy

-duża lipofilność (w jądrach, OUN - powinowactwo, tkance tłuszczowej)

-kumuluje się w tkance tłuszczowej

-ulega utlenieniu do epoksydu (w wątrobie) przez monooksygenazy zależne od cytochromu P-450 lub przeważnie do fenolu

-wydalany głównie z moczem (glukuroniany)

-w postaci niezmienionej wydalany przez płuca, lub jako fenol

• Mechanizm działania toksycznego

-działa silnie narkotycznie na OUN

-posiada powinowactwo do szpiku kostnego (uszkodzenie krwinek)

-rakotwórczy (białaczka), mutagenny i drażniący skórę

-wpływa na układ immunologiczny (zmniejsza liczbę neutrofili, limfocytów T i immunoglobulin IgM i IgG

• Objawy ostre

-pobudzenie -> w osłabienie

-wymioty, zaburzenia widzenia

-szybki, płytki oddech

-porażenia -> drżenie kończyn

-zaburzenia rytmu serca

-na skórę: podrażnienia, złuszczenie, pęcherze, wysuszenie

-ciemno zabarwiony mocz (od fenolu)

• Objawy przewlekłe

-brak łaknienia, bladość powłok

-niedokrwistość

-ciemny mocz

• ZAP

-zaburzenia krzepnięcia krwi (spadek trombocytów)

-białaczka limfocytarna

-nowotwory wątroby i płuc

-zwyrodnienie tłuszczowe mięśnia sercowego, wątroby i nadnerczy

-wewnątrzustrojowe zmiany krwotoczne

2. Toluen

-dobrze się wchłania przez ukł. oddechowy i przez skórę, z przewodu pokarmowego wolniej niż benzen

-szybko rozmieszcza się po organizmie (wysokie stężenia w tkance tłuszczowej, szpiku, nadnerczach, nerkach, wątrobie i mózgu)

-nie kumuluje się w organizmie

-metabolizm do kwasu benzoesowego i sprzęga się z glicyną (-> kw hipurowy)

-jest bardziej toksyczny i silniej działa narkotycznie niż benzen

-wydalany z kałem, część z powietrzem wydychanym w postaci niezmienionej

• Objawy narkotyczne

-podrażnienie spojówek i układu oddechowego

-wymioty, drżenia kończyn, zaburzenia oddychania

-niepokój

-dłuższy kontakt ze skórą powoduje jej odtłuszczenie i stan zapalny (rumień, pękanie a nawet pęcherze)

• Objawy przewlekłe (łagodne)

-wypryski i odczyn zapalny skóry

-białkomocz, utrata łaknienia, drgawki

-podrażnienie błony śluzowej nosa i gardła

-embriotoksyczny i teratogenny

-nie ma działania genotoksycznego

-powoduje niepłodność (całkowitą lub przejściową)

• Leczenie

-brak swoistej odtrutki, leczenie objawowe

-diazepam (drgawki), przetaczanie krwi

3. Chlorowane Naftaleny (policykliczne, polichlorowane, ok 75 związków, mogą zawierać od 1 - 8 atomów chloru w cząsteczce)

-pochodzą od naftalenu, wzór sumaryczny C₁₀-H₂-_nCl_n­

-wyróżniamy

-monochloronaftaleny

-dwuchloronaftaleny - DCN

-tetrachloronaftaleny - TCN, 2367 TCN, 1234 TCN, 1458 TCN

-oktachloronaftaleny - OCN

-owadobójcze, używane do impregnacji lin, sznurów, drewna

-nierozpuszczalne w wodzie, rozpuszczalne w alkoholu etylowym, eterze dietylowym, benzynie

-używane w produkcji materiałów izolacyjnych

-toksyczność rośnie wraz ze wzrostem liczby atomów chloru w cząsteczce

-najbardziej toksyczne sześciochloronaftaleny, ośmiochloronaftaleny nie wywołują takich objawów ostrych zatruć

• Mechanizm działania toksycznego

-depresyjnie na OUN i drażniąco

-wyraźnie słabiej działa na ukł. krwionośny

-wykazuje działanie embriotoksyczne i teratogenne

-w badaniach na zwierzętach nie wykazano działania genotoksycznego i kancerogennego

• Objawy

-porażenie ważnych ośrodków nerwowych

-brak łaknienia, wymioty, st. zapalne spojówek i gardła

-zaburzenia równowagi, niezborność ruchów

-drgawki, bladość powłok

-przy dużych dawkach charakterystycznym objawem jest blok przedsionkowo-komorowy, ostra niewydolność zastawek komorowych i migotanie komór

4. Ksylen (2 grupy metylowe - orto, meta, para)

-wchłania się wszystkimi drogami

-nieznacznie może się kumulować w tkankach bogatych w lipidy (mózg, tkanka tłuszczowa, jądra)

-biotransformacja - monooksygenazy + cytochrom P-450

-utleniają się do kwasów ???, które sprzęgają się z glicyną do kwasów metylohipurowych

-wydalane przez nerki i płuca

• Mechanizm działania toksycznego

-narkotycznie na OUN, bardziej niż toluen i benzen

-podrażnienie błon śluzowych

-nie powoduje uszkodzenia szpiku kostnego

• Objawy ostre

-słabsze niż w benzenie

-pobudzenie -> osłabienie

DIOKSYNY

-w sumie 210 różnych związków

-nazwa szeregu związków zawierających 2 pierścienie benzenu połączone ze sobą przez 1 lub 2 atomy tlenu -> tam gdzie 2 atomy -> dibenzenodioksyny (75 związków, 7 toksycznych) -> tam gdzie 1 atom - dibenzenofurany (135 związków - 10 toksycznych)

-każdy z pierścieni może zawierać atomy chloru ( ale toksyczność nie zależy od tego)

-Dioksyna (taka jest nazwa zwyczajowa) - 2,3,7,8-tetrachlorodibenzenodioksyna (TCDD) jest jedną z najbardziej toksycznych substancji na ziemi, dużo bardziej niż cyjanek potasu (10000x bardziej), jest wzorcem, do którego odnosi się toksyczność innych trucizn

-toksyczność ostra jest różna u poszczególnych gatunków zwierząt

-najbardziej wrażliwa jest świnka morska -> małpy-> szczur -> pies , a chomiki są najmniej wrażliwe

-średnia dawka śmiertelna dla zwierząt wynosi od 1 do 5000 µg/kg m.c.

-dioksyny nie są wytwarzane celowo w procesach produkcyjnych, stanowią produkty uboczne

-dioksyny - ze spalania śmieci, drewna, pożarów lasów

• Właściwości fizykochemiczne

-większość to niskolotne ciała stałe lub oleje

-bezbarwne

-ograniczona rozpuszczalność w rozpuszczalnikach organicznych, bardzo słabo rozpuszczalne w wodzie

-nie ulegają rozkładowi nawet w temp 800-1000^oC

-długi okres T­_1/2, u małpy - miesiące, ludzie 7-30 lat, w przyrodzie nawet do 100 lat

-dostają się do organizmu drogą pokarmową (ok 90%)

-najbardziej wrażliwe są młode, szczególnie płody

• Mechanizm działania toksycznego

-hamują przemiany karotenu - spadek poziomu wit. A w surowicy

-drażnią błonę śluzową dróg oddechowych i spojówki

-choroby skóry związane uszkodzeniem gruczołów łojowych i mieszków włosowych

-hepatotoksyczne, działanie nekrotyczne

-powodują jałowość i poronienia

• Objawy i przebieg zatrucia

-hiperkeratoza skóry - górne partie skóry (najwrażliwsze bydło) -> związane z przemianami karotenu

-łzawienie, zaburzenia w przeżuwaniu, biegunka/zaparcia

-ślinotok i śluzowy wypływ z nozdrzy, ronienia

-obniżenie mleczności do bezmleczności, żółtaczka

-chudnięcie, apatia ruchowa, wypadanie włosów

-przed śmiercią - niewydolność krążenia

-skóra w okolicy głowy, szyi i grzbietu twardnieje i grubieje -> układa się w fałdy

• ZAP

-zapalenie przewodu pokarmowego z ubytkami (zwłaszcza jama ustna)i owrzodzeniami

-zwyrodnienie wątroby -> marskość, zwyrodnienie mięśnia sercowego

-zgrubienie woreczka żółciowego, obrzęk nerek

-u samców zwyrodnienie nabłonka nasiennego (narażenie przewlekłe)

• Leczenie

-brak swoistej odtrutki, leczenie objawowe

-prowokowanie wymiotów, płukanie żołądka, NaHCO₃

-nawadnianie organizmu i furosemid (dializa forsowana)

• Źródła dioksyn

-spalanie odpadów, węgla, drewna, niesprawne silniki spalinowe

-wysokotemperaturowa produkcja stali i żelaza

-przetwórstwo złomu metalowego, produkcja miedzi

-krematoria, wulkany, pożary lasów, odlewanie metali

-wytwarzanie chloru i chlorowanego fenolu, PSBs, herbicydy

• Toksyczność dioksyn

-porównywalna do dioksyny, która ma współczynnik toksyczności = 1, pozostałe mają mniejszy

• Efekty toksyczne narażenia na dioksyny

-zaburzenia gospodarki hormonalnej (oddziaływają na ich syntezę, wydzielanie, transport i eliminację, upośledzają też wiązanie z odpowiednim receptorem -> naśladują normalne hormony steroidowe -> działają na gonady męskie i żeńskie, tarczycę, endometrium i inne

-spadek masy ciała, bezpłodność, ronienia

-uszkodzenie wątroby, trzustki, nerek i ukł pokarmowego

-uszkodzenie ukł immunologicznego (spadek odporności)

-teratogenne (późniejsze dojrzewanie)

-trądzik chlorowy (patrz były prezydent Ukrainy)

-u samców: obniżenie masy jąder, zmiany ilości i jakości nasienia

-kancerogenny -> nowotwory pęcherzyka żółciowego, ukł krwionośnego, limfatycznego, piersi, jąder

-zaburzenia replikacji kodu genetycznego

-działanie alergiczne - chloracne - trądzik chlorowy -> trwała bolesna wysypka alergiczna z hiperpigmentacją, stan może się utrzymywać długo, powstają głębokie blizny

Toksyny - wykład 9

PESTYCYDY

(łac. Pestis- zaraza, pomór, szkodnik

Cedeo- zabijać, niszczyć), inaczej środki szkodnikobójcze, środki ochrony roślin

To grupa związków chemicznych pochodzenia naturalnego lub syntetycznego do niszczenia:

• Pasożytów zwierząt, człowieka, roślin

• Zwalczania chorób roślin

• Regulowania wzrostu roślin

• Usuwania chwastów

• Ochrony produktów żywnościowych

• Do niszczenia żywych organizmów uznanych za szkodliwe w budynkach inwentarskich, mieszkalnych, szpitalnych i w magazynach

DEFINICJA Amerykańskiej Agencji ds. Ochrony Środowiska EPA- pestycyd jest to substancja lub mieszanina substancji wykazująca zdolność:

• niszczenia,

• odstraszania lub

• hamowania rozwoju szkodników

Najważniejsze wymagania stawiane pestycydom:

1. Wysoka skuteczność w niskich dawkach

2. Niewielka szkodliwość substancji czynnej i jej metabolitów dla organizmów nie objętych zabiegiem

3. Brak bioakumulacji i szkodliwych pozostałości w środowisku

4. Opłacalność stosowania

Pozytywne skutki stosowania pestycydów:

• Znaczne zwiększenie plonów uzyskiwanych z upraw roślin jadalnych

• Zwiększenie produkcji produktów pochodzenia zwierzęcego np. mleka, jajek mięsa, skór

• Ograniczenie strat w czasie transportu i przechowywania żywności

• Zmniejszenie częstości epidemii wśród zwierząt hodowlanych i ptactwa

• Wzrost higieny życia a tym samym zmniejszenia śmiertelności

• Przedłużenie czasu eksploatacji dróg, torów, lotnisk dzięki zapobiegania rozwojowi niszczących je chwastów

Skutki ujemne stosowania pestycydów:

• Zatrucia zwierząt domowych i ludzi pestycydami (zajmują jedno z czołowych miejsc wśród zatruć chemicznych

• Zatrucia te występują nie tylko w formie ostrych zatruć, ale również zatruć przewlekłych, które są często bardziej niebezpieczne dla środowiska i organizmu

Bezpośrednie skutki ujemne dla ludzi i zwierząt:

1. Zatrucia ostre- awaryjne, zawodowe i środowiskowe, a także omyłkowe i świadome

2. Zatrucia przewlekłe- w wyniku kumulacji małych dawek pestycydów w organizmie a także kumulacji czynnościowej

3. Skutki odległe:

1. Mutagenne

2. Teratogenne

3. Rakotwórcze

4. Neurotoksyczne- ośrodkowe i obwodowe

5. Immunotoksyczne

6. Embriotoksyczne- upośledzenie rozrodu i rozwoju

7. Wpływ na gospodarkę hormonalną organizmu i przebieg procesów enzymatycznych

Podział pestycydów ( w praktyce stosuje się 3 podziały):

1. Przeznaczenie ( zastosowanie)

2. Budowa chemiczna

3. Według toksyczności

AD 1.) według przeznaczenia:

• ZOOCYDY - środki do zwalczania szkodników

• Insektycydy- do zwalczania owadów

• Akarycydy- do zwalczania roztoczy

• Nematocydy- do zwalczania nicieni

• Rodentycydy- do zwalczania gryzoni

• Moluskocydy- do zwalczania mięczaków

• Limacydy- do zwalczania ślimaków

• Larwicydy- do zwalczania larw

• Aficydy- do zwalczania mszyc

• Owicydy- do zwalczania jaj owadów

• FUNGICYDY - środki grzybobójcze i grzybostatyczne

• BAKTERIOCODY- środki do niszczenia bakterii

• HERBICYDY- środki do niszczenia roślin lub hamowania ich rozwoju- regulatory wzrostu- preparaty stymulujące lub hamujące procesy życiowe roślin:

• Defolianty- usuwają liście przed zbiorem

• Desykanty- wysuszają liście i łodygi roślin

• Defloranty- środki usuwające nadmierną ilość kwiatów

• Arborycydy- niszczą krzewy i drzewa

DODATKOWO:

• Atraktanty- substancje zwabiające

• Repelenty- substancje odstraszające

• Fumiganty (środki do gazowania)- związki stosowane w formie gazów, służące do niszczenia organizmów:

- w glebach

- ziarnie

- pomieszczeniach

• Antywylęgacze- środki zapobiegające wylęganiu

• Feromony- chemiczne informatory owadów w ramach gatunku

AD 2.) ze względu na budowę chemiczną (kilkanaście podstawowych grup)

1. Estry kwasu fosforowego

2. Pochodne kwasów karbaminianowych

3. Pochodne kwasu dikarbaminowego

4. Alifatyczne i aromatyczne połączenia chloru

5. Pochodne kwasu aryloalkanokarboksylowych

6. Pochodne triazyny

7. Pochodne nitrofenoli

8. Pochodne mocznika

9. Pyretroidy syntetyczne

10. Związki organiczne Cu, Su, Hg

11. Inne

KLASY TOKSYCZNOŚCI PESTYCYDÓW

KLASA TOKSYCZNOŚCI	LD 50 (mg/ kg)	Stopień zagrożenia
I	Do 50	Trucizny
II	51- 150	Trucizny
III	151- 500	Substancje szkodliwe
IV	501- 5000	Substancje szkodliwe
V	Powyżej 5000	Praktycznie nieszkodliwe

KLASYFIKACJA WG WHO

KLASYFIKACJA	LD50 DLA SZCZURA (w mg/kg m.c.)
		doustnie		naskórnie
		Stałe	ciekłe	Stałe	Ciekłe
I a Niezwykle toksyczne	=/< 5	=/< 20	=/< 10	=/<40
I b Bardzo toksyczne	5- 50	20- 200	10- 100	40- 400
II Średnio toksyczne	50-500	200- 2000	100- 1000	40- 4000
III Mało toksyczne	>500	>2000	>1000	>4000

KLASYFIKACJA PESTYCYDÓW WOBEC ICH WYTRZYMAŁOŚCI W ŚRODOWISKU

KLASA	STAŁOŚĆ W ŚRODOWISKU
Bardzo trwałe	Powyżej 18 miesięcy
trwałe	Do 18 mscy
nietrwałe	Do 6 mscy
Szybko degradujące	Do 3 mscy

Na całym świecie zużywa się 2 mln ton substancji aktywnych pestycydów w ciągu roku.

INSEKTYCYDY

1. INSEKTYCYDY NATURALNE ( pochodzenia roślinnego)

• ROTENOIDY- wyciągi z korzeni roślin rodzaju:

• DERVIS

• LONCHOCAUPUS

• TER(?)PHROSIA

• ALKALOIDY PIRYDYNOWE- występują w roślinach psiankowatych z rodzaju

• NICOTIANA (tytoń)

Tj. nikotyna, nornikotyna, anabazyna

• PIRETRYNY- wyciągi z roślin rodzaju

• CHRYSANTEMUM podrodz. PYRETHRUM

2. ZWIĄZKI NIEORGANICZNE: arsenu, miedzi, fluoru, rtęci, selenu- już nie stosowane

3. INSEKTYCYDY SYNTETYCZNE:

• Chlorowane węglowodory

• Fosforoorganiczne

• Karbaminianowe

• Syntetyczne pyretroidy

AD 1.) INSEKTYCYDY NATURALNE

ROTENOIDY

Grupa związków zbliżonych budową chemiczną do rotenanu:

• Rotenon

• Rotenol

• Elipton

• sumatrol

tefrosin

• pozyskiwane z korzeni i łodyg rośłin tropikalnych i subtropikalnych z rodzaju DERVIS i TEU(?)PHROSIA, LONCHOCARPUS z południowowschodniei Azji Środkowej i Płd Ameryki

• były szeroko stosowane w Ameryce do zwalczania szkodników sadów, bawełny, kukurudzy

• najczęściej stosowany do zwalczania gąsienic motyli i chrabąszczy

• charakteryzują się małą toksycznością w stosunku do organizmów stałocieplnych

• ulegają szybkiemu rozkładowi po wprowadzeniu do środowiska

• mają bardzo krótki czas T1/2- bardzo szybko ulegają rozkładowi pod wpływem promieniowania słonecznego i powietrza

• szybka utrata właściwości jak i wysoka cena surowca są głównymi przyczynami ograniczenia użycia rotenoidów w ochronie roślin

SKUTKI UBOCZNE:

• rotenon ma bardzo wysoką toksyczność dla owadów (paraliż owada)

• dla ludzi i zwierząt ssących są mało toksyczne

• dawka śmiertelna LD50 waha się od 132- 150 mg/kg dla szczura

• jest wysoce szkodliwą dla pszczół

• wchłania się z przewodu pokarmowego

• w organizmie szybko ulega rozkładowi

MECHANIZM TOKSYCZNEGO DZIAŁANIA

• trucizna kontaktowa i pokarmowa

• przy kontakcie następuje podrażnienie skóry i dróg oddechowych

• jest inhibitorem enzymów oddychania komórkowego (dehydrogenaz- hamuje cykl Krebsa)

• może powodować uszkodzenie wątroby

OBJAWY ZATRUCIA

• wymioty, biegunka

• zaburzenia koordynacji ruchów

• skurcze mięśni i drgawki

• zmiany skórne

LECZENIE

• brak swoistej odtrutki

• płukanie żołądka

• podawanie węgla leczniczego

• leki przeciw drgawkowe

ALKALOIDY PIRYDYNOWE

Nikotyna

Nikotymina

Nikoteina

Nikofelina

Metylopyrolidyna

Nikotelina

Nornikotyna

Anabacyna

Występują w roślinach psiankowatych (tytoń szlachetny)

PYRETROIDY NATURALNE

- nazywane są piretrynami

- pyretryny występują w niektórych gatunkach z rodzaju CHRYSANTEMUM

- używane są ekstrakty substancji zawartych w koszyczkach kwiatowych

ZŁOCIENIA DALMATYŃSKIEGO= WROTYCZ ( TANACEUM CINERARIIFOLIUM= Chrysantemum= Pyretrum)- występuje w Europie (Dalmacja), Afryce (Kenia, Tanzania), Azji, Ameryce Południowej

- zawierają:

PYRETRYNĘ

CYNERYNĘ

ASMOLINĘ

• Substancje te działają na owady kontaktowo i szybko przenikają do układu nerwowego insekta

• Stosowane w formie proszków, emulsji i aerozoli

• Wykazują wysoką wybiórczość działania, dużą aktywność owadobójczą oraz niewielką toksyczność dla ludzi i zwierząt

• Głównie polega na działaniu drażniącym i alergizującym

• Mają bardzo krótki okres półtrwania- często nieprzydatne

• Mała trwałość i szybki rozkład pod wpływem światła, wysokiej temperatury, wilgoci

• Trudność otrzymywania ich na skalę użytkową z produktów naturalnych ograniczyły możliwość ich powszechnego stosowania

AD 3.) INSEKTYCYDY SYNTETYCZNE

CHLOROWANE WĘGLOWODORY

1. Węglowodory BISCHLOROFENYLOWE (metoksychlor) : DDT DDE, DDD, DDA

2. Grupa CYKLODIENÓW

• Pochodne DIENOWE- dieldryn, aldryn

• Pochodne INDENOWE- chlordan, heptachlor

• Pochodne CYKLODIENÓW- endosulfan, mireks

3. Izomery sześciochlorocykloheksanu -HCH-

• alfa- HCH

• beta-HCH

• gamma- HCH (LINDAN)

4. Chlorowane terpeny- toksafen, chlorfen

OPIS CHL. WĘGLOWODORÓW

• Stosowane są w ochronie płodów rolnych, w akcjach higieniczno- sanitarnych ( likwidacja owadów będących wektorami chorób zakaźnych- komary, muchy, muchy, muchy, pchły, wszy)

• Niektóre znalazły zastosowanie jako herbicydy i fungicydy

• W Polsce od 1978 roku wprowadzone ograniczenie ich stosowania

WŁAŚCIWOŚCI FIZYKOCHEMICZNE I LOSY W ORGANIZMIE

• W większości mają formę krystaliczną lub oleistych cieczy- często o charakterystycznej woni

• Źle rozpuszczają się w wodzie, dobrze natomiast w większości rozpuszczalnikach organicznych, bardzo dobrze rozpuszczalne w tłuszczach

• Charakteryzują się dużą odpornością na wpływ czynników zewnętrznych ( temperatura, wilgotność, światło)

• Kumulują się we wszystkich elementach ekosystemu, natomiast u zwierząt w tkance tłuszczowej (oprócz METOKSYCHLORU i ENDOSULFANU)

• Działają przede wszystkim kontaktowo, ale także wgłębnie

• Łatwo rozprzestrzeniają się w skali globalnej czemu sprzyja ich reaktywna lotność (stwierdza się ich obecność w tkankach zwierząt bytujących w obszarach polarnych)

LOSY

• Do organizmu wnikają przez: błony śluzowe

drogi oddechowe

przewód pokarmowy

nieuszkodzoną skórę

• Mają zdolność przenikania przez bariery ustrojowe jak łożysko, bariera krew- mózg

• W odniesieniu do ssaków są zaliczane do `o małej toksyczności ostrej `(bardzo wysoką toksyczność ostrą mają cyklodieny- kilka mg/kg) ALE charakteryzuje się natomiast dużym potencjalnym zagrożeniem działania przewlekłego (oprócz metokosychloru)

• Wydalane są głównie z kałem, a tylko w niewielkiej ilości z moczem, najczęściej w postaci metabolitów

• Bardzo długi okres T ½ w organizmie - lata i dziesiątki lat

• Charakteryzują się persystencją w środowisku( kilkanaście- dziesiąt lat)

PESTYCYD	OKRES JEGO DEGRADACJI W 95% (lata)
DDT	4-30
LINDAN	9-10
ALDRYNA	1-6
DIELDRYNA	5-25
HEPTACHLOR	3-5

NAZWA ZWYCZAJOWA	GATUNEK	LD50 per os (mg/kg)	Klasa toksyczności
DDT	Szczur Pies Owca	250-300 500-700 >1000	II wycofane w 1973
ALDRYNA	Szczur Pies Bydło Cielęta	39-60 70-90 25-50 2,5	I wycofane ze stosowania
DIELDRYNA	Szczur Pies	40-60 70-90	II wycofane ze stosowania
METOKSYCHLOR (MUCHOZOL)	Szczur Owce Bydło	5000 2000 500	IV
ENDOSULFAN	Szczur Koty	40-100 b. wrażliwe- dawka toksyczna- 2 mg.kg	I
HEPTACHLOR	Szczur Cielęta Owce	75-135 15-25 25-50	I
LINDON Gamma-HCH	Szczur Cielęta Psy I koty Owce Bydło	88-125 5 50 15 25	III

MECHANIZM DZIAŁANIA (WIELOKIERUNKOWY)

-są truciznami neurotropowymi

- hamują aktywność ATP-azy zależnej od NA i K, powodują toksyczność odbudowywania potencjału spoczynkowego i zaburzenia pobudliwości- nieadekwatne reakcje na bodźce

- powodują zaburzenia przekaźnictwa neuronalnego przez wpływ na poziom amin katecholowych, kwasy GABA

- są inhibitorami enzymów cyklu oddechowego i przemian węglowodanowo- fosforanowej, co prowadzi do niedotlenienia tkanki mózgowej

- naruszają przemiany aminokwasów, zwiększając zawartość amoniaku w mózgu, co prowadzi do pobudzenia komórek nerwowych

- uszkadzają wątrobę nerki, które uczestniczą w detoksykacji oraz wydalaniu

- powodują zaburzenia w przemianie estrogenów, kortykosterydów, wit. D

-obniżają poziom witaminy D

- obniżają poziom witaminy A

- działają rakotwórczo i mutagennie

- działają embriotoksycznie i teratogennie

- działają immunotoksycznie

- powodują zaburzenia gospodarki wapniowo- fosforanowej i wytwarzanie skorupki jaj u ptaków

CZYNNIKI MAJĄCE ZNACZENIE W TOKSYCZNOŚCI INSEKTYCYDÓW POLICHLOROWANYCH

• Wysoki współczynnik rozdziału O/W- olej/woda

• Są bardzo toksyczne dla kotów ze względu na obecność pierścieni fenolowych

• Silnie toksyczne dla przeżuwaczy- bydło jest bardziej wrażliwe niż owce i kozy

• Bardziej toksyczne dla młodych

OBJAWY KLINICZNE

(ostre narażenie) kilkanaście minut- kilku dni

• Początkowo zwierzęta są lękliwe, wykazują nadwrażliwość, nie pokój, agresywność

• Utrata łaknienia, wymioty, biegunka

• Obfite ślinienie, drżenia powłok i mięśni

• Później uogólnione drgawki kloniczne ( podobne jak po strychninie)

• Zaburzenia koordynacji ruchów (potykanie się)

• Często mają głowę opuszczoną między przednie kończyny

• Niewydolność oddechowa,

• bradykardia (aldryna, dieldryna) lub tachykardia z arytmią -> zatrzymanie akcji serca

• Śpiączka

• Bezpośrednią przyczyną zgonu jest porażenie ośrodka oddechowego i zapaść naczyniowa

Narażenie przewklekłe (mało specyficzne)

• Brak łaknienia, wychudzenie, ogólne osłabienie

• Niedokrwistość

• Wzmożona pobudliwość nerwowa

• Drżenia mięśni

Skutki odległe

• Działają rakotwórczo i mutagennie oraz embriotoksycznie i teratogennie

• Immunotoksycznie

ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE

• Przekrwienie mózgu

• Zwyrodnienie komórek miąższu wątroby

• Zwyrodnienie komórek nabłonka kanalików nerkowych

• Obrzęk i wybroczyny ( serce, płuca)

• Serce zatrzymane w skurczu

LECZENIE

• Brak swoistej odtrutki

• Płukanie żołądka, środki przeczyszczające

• Olej parafinowy, węgiel aktywowany

• Skórę należy zmyć wodą z mydłem

• Po wchłonięciu terapia objawowa:

• Barbiturany lub benzodiazepiny (uspokojenie)

• Środki podtrzymujące pracę serca i układu oddechowego

• Nie wolno podawać oleju rycynowego, mleka, tłuszczów, alkoholi

Toksyny - wykład 10

INSEKTYCYDY KARBAMINIANOWE

Karbaminiany:

• To grupa insektycydów będących pod wszystkimi względami chemicznymi pochodnymi kwasu karbaminowego

• Są stosowane w leśnictwie, rolnictwie, sadownictwie do niszczenia ekto- i endopasożytów ludzi i zwierząt

• Stosowane również, jako herbicydy, nematocydy i fungicydy

• Są to estry kw. Karbaminowego: alifatyczne, aromatyczne i heterocykliczne

• Alifatyczne- aldikarb, pirymikarb, tiofanoks

• Aromatyczne- karbaryk, popoksur, izolan

• Heterocykliczne- karbofuran

Właściwości i losy w organizmie:

- dobrze rozpuszczalne w tłuszczach, słabo w wodzie

- wchłaniają się wszystkimi drogami (przy narażeniu termalnym toksyczność jest 10x niższa)

- łatwo ulegają hydrolizie w środowisku zasadowym

-szybko metabolizowane i wydalane

- produkty biotransformacji o budowie hydroksylowej wydalane są z moczem w postaci glukuronianów oraz siarczanów

- ich aktywność bójcza w stosunku do ……

Mechanizm Toksycznego działania:

• Polega na hamowaniu aktywności Acetylocholinesterazy (AChE) we krwi i tkankach

• Powodują bezpośrednią inhibicje acetylocholin esterazy poprzez jej karbamylacje

• Należą do inhibitorów przyłączających się do centrum anionowego enzymu……

• Szybszy przebieg i mniej gwałtowny

• Nie wykazują skutków działania odległego

• Nie działają mutagennie i rakotwórczo

• Karbaryl- teratogennie i mutagennie

Objawy (podobne do zatruć zw. Fosforoorganicznymi):

• Zwężenie źrenic

• Obfite łzawienie i ślinienie

• Surowiczo-śluzowy wyciek z nosa

• Duszność

• Skurcze w obrębie jamy brzusznej

• Wymioty

• Wzmożenie wydzielania kału i moczu

• Pobudzenie

• Drżenie włókienkowe mięśni szkieletowych

• Przyspieszone i pogłębione oddechy

• Zaburzenia rytmu serca

• Porażenie mięsni

Zmiany Anatomopatologiczne:

• Płynna treść przewodu pokarmowego, woń pestycydów

• Nieżytowe zapalenie błony śluzowej przewodu pokarmowego

• Wybroczyny w przewodzie pokarmowym

• Przekrwienie i zwyrodnienie wątroby

• Zwyrodnienie komórek kanalików nerkowych

• Obrzęk płuc

• Przekrwienie mózgu

• Zmiany w mięśniu sercowym

• Niekiedy powiększenie pęcherzyka żółciowego

Leczenie:

• Podobnie jak przy insektycydach fosforoorganicznych

• Zwierzę umieścić w spokojnym i zacienionym miejscu

• Zmyć skórę wodą z mydłem

• Płukanie żołądka

• Węgiel aktywowany

• Płyny elektrolitowe

• Fenobarbital

• Atropina

• Nie podaje się reaktywatorów acetylocholino esterazy !

INSEKTYCYDY PYRETROIDOWE

(są szeroko stosowane w ochronie owoców i warzyw oraz higienie sanitarnej)

• Łączą dużą aktywność owadobójczą i wysoką selektywność w działaniu z niską toksycznością dla ssaków

• W odróżnieniu od pyretroidów naturalnych charakteryzują się fotostabilnością

• Szybko degradowane w glebie i roślinach

• Silnie absorbowane przez glebę i osady w wyniku, czego są trudno wymywalne z gleby

• Z uwagi na niskie dawki aplikacyjne podyktowane wysoką toksycznością dla owadów i szybka degradacje w środowisku, poziomy ich pozostałości w środowisku są niewielkie

Syntetyczne Pyretroidy (insektycydy III generacji):

1. Estry kwasu chryzantemowego:

• Tetrametryna

• Resmetryna

• Aletryna

• Fenotryna

2. Estry kwasu winylocylkopropanokarboksylowego:

• Cypermetryna

• Permetryna

• Deltametryna

• Alfametryna (alfacypermetryna)

• flumetryna

• Estry kwasu chlorofenylowalerianowego

• fenwalerat

Właściwości i losy w organizmie:

• estry kw. Chryzantemowego lub halogenowych analogów tego kwasu i alkoholi I i II rzędowych

• są bardzo dobrze rozpuszczalne w tłuszczach, wchłaniają się dobrze wszystkimi drogami

• toksyczna dawka termalna jest 10x wyższa niż dawka p.o.

• zachowują skuteczność bójczą naturalnych pyretroidów w stosunku do owadów (działanie toksyczne na ukł.nerwowy)

• posiadają niewielkie właściwości toksyczne dla ssaków (posiadają one enzymy- esterazy……)

• szybko ulegają przemianie metabolicznej i wydalane w ciągu kilku dni

• nie kumulują

• wydalane z kałem lub w formie zmienionej z kw. Glukuronowym lub siarkowym

• większa toksyczność dla ryb i innych organizmów wodnych

• nie stosować u krów mlecznych i u kur niosek (wydzielane z mlekiem)

• zwiększoną wrażliwość wykazują osobniki młode, bo słabiej hydrolizują estry pyretroidów

Mechanizm działania:

• trucizna neurotropowa

• opóźniają zamykanie kanałów sodowych

• wywołują zmiany w transporcie jonów (Mg, Na, K,Ca) przez błony komórkowe

• naruszają proces wzbudzania i przewodzenia potencjału czynnościowego w tk. Nerwowej

• zmieniają stężenie amin katecholowych i kortykosteronu w mózgu i krwi

• mogą hamować aktywność niektórych enzymów komórkowych (ATPaz, fosfodiesteraz………..)

• antagoniści GABA- wzrost pobudliwości

• powoduje otwarcie kanałów wapniowych i spadek napływu Ca do komórek i spadek siły skurczów serca i mięśni

• w działaniu kontaktowym pyretroidy wykazują małą aktywność uczulającą w porównaniu z pyretroidami pochodzenia roślinnego

• mogą wykazywać działanie synergistyczne z insektycydami fosfoorganicznymi, które hamują aktywność esteraz biorących udział ……..

Objawy ogólne:

• biegunki

• wymioty

• brak łaknienia

• zaburzenia w oddychaniu

• objawy skórne: podrażnienia, wysypka, przeczulica

Objawy zatrucia ostrego:

a) zespół objawów określany mianem syndromu „T”

np. aletryna, fenotryna, tetrametryna, permetryna, rosmetryna, (związki nie zawierające grup cyjanowych) - atakują nerwy obwodowe

- nadpobudliwość

- wzrost agresywności

-nadwraźliwość na bodźce

-zaburzenia koordynacji ruchów

- drżenia przechodzące w uogólnione drgawki całego ciała

- paraliż wywołany zablokowaniem przewodnictwa jonowego w ukł. Nerwowym

-wyczerpanie

b)zespół objawów określanych mianem syndromu „CS”

np. alfametryna, cypermetryna, deltametryna, fenwalerant (związki zawierające grupy cyjanowe) - atakują CUN

• zaburzenia behawioralne(gryzienie, skrobanie, grzebanie, wycie)

• napady padaczki

• drgawki kloniczne

• Skórcze mięśni

• Ślinotok

Leczenie:

- brak specyficznej odtrutki

- leczenie objawowe

- węgiel akt. i olej parafinowy

-płukanie żołądka

- barbiturany lub benzodiazepiny

- metokarbamol (lek zmniejszający napięcie mięśniowe o działaniu ośrodkowym)

- atropina

HERBICYDY

(środki chwastobójcze i regulujące wzrost roślin)

Podział ze względu na sposób działania:

- działanie totalne- niszczą wszystkie rośliny

- działanie selektywne- niszczą rośliny, a ich selektywność wynika z okresu kiedy zostały zastosowane lub od dawki

- działanie układowe - wchłaniając się niszczą liście i kwiaty

- działanie kontaktowe- działają powierzchniowo parząco

1. Herbicydy nieorganiczne:

chlorany, borany, arseniany, tiocyjaniany, cyjanamid wapniowy, sole miedzi (obecnie bardzo ograniczone stosowanie użytkowe)

2. Herbicydy organiczne:

• Pochodne kw. Aryloalkanokarboksylowych (chlorofenoksykarboksylowych)

• Poch. Mocznika

• Poch. Kw. Karbaminowego i tiokarbaminowego

• Poch. Tiazyny

• Związki bispirydynowe

• Poch. Dwunitroalkilofenoli

• Herbicydy fosforoorganiczne (randap)

HERBICYDY NIEORGANICZNE:

- obecnie używane chlorany

- chlorek Na, K, Ca (herbicydy totalne w mniejszym stopniu jako defolianty)

- duża aktywnośc biologiczna

- rozpuszczalne w wodzie

-wchłaniane szybko przez przewód pokarmowy

- nie ulegają biotransformacji

- wydalane szybko w formie niezmienionej

Mechanizm toksycznego działania:

- powodują methemoglobinemię

- hemoliza krwi

-działają drażniąco na skórę i błony śluzowe

-uszkodzenia nerek

- przy kwaśnym pH methemoglobina wytrąca się w nerkach i powoduje ich zaczopowanie

Objawy:

-ślinotok

- biegunka(czarno brudny kał)

-wymioty

- krwiomocz

-duszność

- sinica

- zwiększenie akcji serca

- skurcz mięśni

- wypływ gęstej krwi z naturalnych otworów ciała

zmiany anatomopatologiczne

- bł. Śluzowa przewodu pokarmowego rozpulchniona, przekrwienie i wybroczyny

-wszystkie tkanki przebarwione na brązowo

- treść przewodu pokarmowego rozrzedzona, cuchnąca, często z krwią

- przekrwiona wątroba i śledziona

-uszkodzenie nerek

Leczenie:

-płukanie żołądka

- środki przeczyszczające

-błękit metylenowy

- transfuzja krwi lub wlewy płynów zastępczych

POCHODNE MOCZNIKA

MONURON

DIURON

LINURON

MONOLINURON

CYKLURON

METOBROMURON

CHLOROKSURON

Właściwości:

- oprócz pochodnych kw.kw.chlorofenoksykarboksylowych należą do najczęściej stosowanych herbicydów

- grupa związków chemicznych najczęściej fenylopochodne mocznika

- wprowadzenie chloru do cząsteczki zwiększa trwałość tych związków i przedłuża czas działania

- ograniczone rozpuszczanie w wodzie

- w różnym stopniu rozpuszczalne w rozpuszczalnikach organicznych

- działają totalnie i selektywnie

-działają na chwasty jedno- i dwuliścienne

Są to związki o stosunkowo niskiej toksyczności ostrej dla ludzi i zwierząt (najczęściej IV klasa toksyczności LD 50 dla szczura wynosi 2-4 g/kg m.c.)

- najbardziej wrażliwe bydło

-bardziej bezpieczne są długotrwałe narażenia ponieważ mają zdolność indukowania enzymów wątrobowych, tym samym wpływa na toksyczność innych związków obecnych w organizmie

Mechanizm toksycznego działania:

- podrażniają śluzówki oczu,dróg pokarmowych i oddechowych

- powodują utlenianie Fe w hemoglobinie (methemoglobina)

- uszkadza narządy miąższowe

- działa uszkadzająco na Oun

- prekursor nitrozamin

- brak przekonujących danych o działaniu rakotwórczym

Objawy:

- brak łaknienia

- biegunka

- duszność

- obniżenie wrażliwości na bodźce

- brak koordynacji ruchowej

- drżenie mięśni

- anemia (przy długotrwałym narażeniu)

Zmiany anatomopatologiczne:

- stany zapalne bł. Śluzowej przewodu pokarmowego

- przekrwienie płuc, nerek, wątroby

- przerost masy wątroby i śledziony

- niedokrwistość

- uszkodzenie nerek

Leczenie:

- objawowe

- środki adsorpcyjne

-środki przeczyszczające i wymiotne

- błękit metylenowy

POCHODNE KWASU KARBAMINOWEGO I TIOKARBAMINOWEGO

Pochodne kwasu karbaminowego:

-Profam

-Bufam

-Barbam

-Chlorprofam

Pochodne kwasu tiokarbaminowego:

-Tiobenkarb

-Triallat

- Butylat

Właściwości:

- niszczą chwasty jedno- i dwuliścienne w uprawach zbóż i rzepaku

- mało toksyczne dla ssaków

-szybki rozład w glebie

- LD 50 dla szczura 1-5g/kg m.c. toksyczność niska,ale wzrasta przy wielokrotnym narażeniu

-najczęściej stosowany PROFAM (fenylokarbaminian propylu) stosowany jest także jako insektycyd

- toksyczny dla ryb

Mechanizm działania toksycznego:

-wynika z powstawania w organizmie metabolitów

- powoduje met hemoglobinemię

- nie działa na AChE

Objawy:

- utrata łaknienia

- wychudzenie

- ślinotok

- wymioty

-sinica

- niezborność ruchowa

- skurcze mięśni

Zmiany anatomopatologiczne:

- przekrwienie mózgu i narządów miąższowych

- wybroczyny w mózgu i sercu

- ogniska martwicze w wątrobie

- rozedma płuc

- obecność pienistego płynu w tchawicy i oskrzelach

Leczenie:

- objawowe

POCHODNE TIAZYNY

ALTRAZYNA

CHLORAZYNA

DESMETRYNA niska toksyczność ok. 3000 mg/kg

PROMETRYNA

PROPAZYNA

SYMAZYNA

Właściwości:

- działa na 1 i 2 liścienne

- często mieszanina z innymi pestycydami

-nierozpuszczalne w wodzie

- mało toksyczna dla ssaków

- najbardziej wrażliwe przeżuwacze

- trwałe w środowisku, znaczna persystencja

- łatwo wchłaniane z przewodu pokarmowego mogą też przez skóre i układ oddechowy

- szybko metabolizowane i wydalane w ciągu 48h z moczem

Mechanizm działania:

- nieznany

Objawy zatrucia:

- w zatruciach eksperymentalnych obserwowano:

- brak łaknienia

- wychudzenie

- apatia

- ślinotok

- brak koordynacji ruchowej

- skurcze mięśni

- zaburzenia równowagi

- trudność w utrzymaniu pozycji stojącej

- wzrost częstotliwości oddechów

-spadek mleczności(długotrwałe narażenie)

- prawdopodobnie są induktorami nowotworów

- ATREZYNA podejrzewana jest o wywoływanie nowotworów piersi i prostaty

Zmiany anatomopatologiczne:

- przekrwienie watroby i nerek

- obrzęki i rozedma płuc

- obrzęk mózgu

- zwyrodnienie nadnerczy

- wybroczyny w narządach

- zmiany martwicze i krwawiące wybroczyny w sercu

Leczenie:

-brak swoistej odtrutki

- leczenie objawowe

ZWIĄZKI BISPIRYDYLOWE

DIKWAT 230-500mg/kg

PARAKWAT ze względu na dużą toksyczność i brak selektywności od 2007 został zakazany w UE

Właściwości:

-herbicydy kontaktowe o słabym działaniu układowym

- silne działanie fitotoksyczne

- powodują rozkład chlorofilu i zahamowanie procesu oddychania roślin

- tylko jako defolianty i desykanty

- szybko znikaja z roślin i gleby

- Parakwat mało toksycznie dla pszczół a silnie dla ryb

-Parakwat przypomina w zapachu amoniak

- dobrze rozpuszczalne w wodzie

- źle rozp. w rozpuszczalnikach organicznych

- Dikwat toksyczny dla wodnych zwierząt

-słabo absorbowane z przew. Pokarmowego, skóry i dróg oddechowych

- trudno ulega biotransformacji metabolicznej

- wydalany z moczem (70%) i z kałem (15%)

- wydalają się powoli, dochodzi do kumulacji

- średnia toksyczność (II i III klasa toksyczności)

Mechanizm toksycznego działania:

- silnie reaktywuje formy tlenu(wolne rodniki) - destrukcja tk. Poprzez peroksydacje lipidów

- parakwat działa w sposób żrący na bł. Śluzową gardła, przełyku oraz żołądka

- może powodować martwicę serca, wątroby, nerek (w większych dawkach)

-parakwat selektywnie wychwytywany i gromadzony w tkance płucnej, wywołuje nekrozę komórek pęcherzyków płucnych z następową proliferacją tk. Łącznej i zwłóknienie płuc

- dikwat nie uszkadza płuc, silnie uszkadza nerki, krwotoczne zmiany w mózgu

- dikwat działa mutagennie

………..

Objawy:

- krwawe wymioty

-utrata łaknienia

- owrzodzenia gardła i krtani

- ból przy połykaniu

- biegunka

- zaburzenia w oddychaniu

- wzrost tętna

- wzrost pobudliwości

-zwiększona wrażliwość na bodźce

-zaburzenia koordynacji ruchów

-śpiączka

Zmiany anatomopatologiczne:

- przekrwienie i obrzęk mózgu

- owrzodzenia i wybroczyny w bł. Śluz. Przew pokarmowego

-niewydolność nerek (dikwat)

-zmiany martwicowe w oskrzelach i nabłonku pęcherzyków płucnych (parakwat)

-zapalenie śródmiąższowe płuc

-powiększenie śledziony i wątroby

-ogniska martwicze w sercu

-odczyny skórne, rumieniowe

Leczenie:

- brak swoistej odtrutki

- leczenie objawowe

Toksyny - wykład 11

c.d. Herbicydy

Pochodne dwunitroalkilofenoli

1 Przedstawiciele

• DNOC (dinitro-o-krezol)

• DNP (dinitrofenol)

• DNPP (dinitro-izopropylofenol)

• DNBP (dinitro-butylofenol)

2 Właściwości

• Stosowane też jako insektycydy, akarycydy i fungicydy, obecnie stosowane w niewielkim zakresie.

• Mają żółte i różowe zabarwienie

• Barwią tkanki na żółto

• źle rozpuszczają się w wodzie (wyjątek DNOC), dobrze rozpuszczają się w rozpuszczalnikach organicznych

• ich toksyczność wzrasta wraz z ze wzrostem temperatury, nie wolno ich stosować temp. Otoczenia powyżej 25 st. C

• wykazują dużą toksyczność dla ssaków, owadów uzytkowych oraz ryb

• zalicza się je do I i II (niektóre III) klasy toksyczności ( od 1997 nie występują w wykazie środków ochrony roślin dopuszczonych do stosowania)

3 Losy w organizmie

• do organizmu wchłaniają się wszystkimi drogami

• łatwo kumulują się w organizmie

• ulegają metabolizmowi do amino- lub dwuamino- pochodnych

• wydalanie z moczem w postaci glukuronianów

4 Mechanizm działania toksycznego

• pobudzenie przemiany materii (nawet do 400%)

• znacznie wzrasta zapotrzebowanie na tlen

• powodują spadek poziomu ATP i ADP w mięśniach

• hamują procesy fosforylacji tlenowej, na skutek tego nie powstaje ATP , ale utlenianie odbywa się nadal, nie dochodzi jednak do wykorzystania energii, co powoduje wzrost ciepłoty wewnętrznej organizmu

• pobudzają glikolizę powodując spadek a nawet brak glikogenu w mięśniach i wątrobie

• działają drażniąco na skórę i błony śluzowe

• methemoglobinotwórczo (wyjątek DNP)

5 Objawy ostre

• żółte zabarwienie warg i błony śluzowej jamy gębowej

• wymioty

• biegunka

• ślinotok

• zwiększone pragnienie

• podwyższona temperatura ciała

• duszność

• drgawki

• silnie poty (przeżuwacze)

• niemożność utrzymania pozycji stojącej

6 Objawy przewlekłe

• spadek masy ciała, wychudzenie

• zmętnienie soczewki i katarakta (u kur)

• przedwczesne porody, ronienia

• zaburzenia spermatogenezy

7 ZAP

• żółte zabarwienie błon śluzowych przewodu pokarmowego

• treść żołądka i przedniego odcinka jelita cienkiego, otrzewna oraz wątroba - żółte

• zapalenie błony śluzowej przewodu pokarmowego

• ubytki błony śluzowej dna żołądka

• w pęcherzu moczowym czerwony lub brunatny mocz

• obrzęk płuc

• zwyrodnienie tłuszczowe wątroby i nerek

• bardzo szybkie stężenie pośmiertne

8 Leczenie

• brak swoistej odtrutki

• leczenie objawowe

• przetrzymywanie zwierząt w chłodnych pomieszczeniach

• podawanie płynów wieloelektrolitowych i glukozy

• przetaczanie płynów krwiozastępczych

• nie podawać atropiny

Herbicydy fasforoorganiczne np Glifosat - nowa grupa

1 Glifosat

• organiczny związek chemiczny z grupy fosfonianów

• jest aktywnym składnikiem nieselektywnych herbicydów np. Roundup

• obecnie stosowany w ponad 90 preparatach handlowych, które są obecnie stosowane na świecie bardzo często

2 Właściwości i losy w organizmie

• dobrze rozpuszcza się w wodzie, nie rozpuszcza się w rozpuszczalnikach organicznych

• dobrze wchłania się z przewodu pokarmowego i przez drogi pokarmowe, słabiej przez skórę

• nie ulega bioakumulacji w organizmie

• szybko eliminowany z ustroju (97, 5% jest wydalane z moczem w ciągu 6 dni)

• podawamy doustnie i na skórę wykazuje bardzo niską toksyczność ostrą dla ssaków

• LD50 po podaniu doustnym dla szczura wynosi 4320mg/kg

• Wykazuje tez niską toksyczność dla ryb, owadów

3 Mechanizm działania toksycznego

• Działanie drażniące na skórę i błony śluzowe

• Powoduje wytwarzanie reaktywnych form tlenu , wpływając na łańcuch pracesów oksydacyjnych w erytrocytach

• Peroksydacja lipidów

• Rozkojarzenie w komórkach fosforylacji oksydacyjnej

• Methemoglobinotwórczo

• Hepatotoksyczne i nefrotoksyczne

• Powoduje poronienia

• Jest na liście środków podejrzanych o działanie rakotwórcze (chłoniak nieziarniczy)

4 Objawy

• Ból w czasie połykania

• Wymioty

• Biegunka

• Duszność

• Bradykardia

• Spadek ciśnienia krwi (duże dawki)

5 ZAP

• Stan zapalny błony śluzowe przewodu pokarmowego

• Uszkodzenie nerek i wątroby (duże dawki)

• Obrzęk nerek

6 Leczenie

• Brak swoistej odtrutki

• Leczenie objawowe

• Można podawać jedynie niewielkie ilości płynów

• Przemyć oczy i skórę wodą z mydłem

• Nie należy płukać żołądka

• Nie wywoływać wymiotów, to może powodować podrażnienie przewodu pokarmowego

• nie podajemy atropiny

FUNGICYDY

• Stanowią dużą grupę związków chemicznych organicznych i nieorganicznych

• Pochodne syntetyczne oraz naturalne (niewielka grupa)

• Działają grzybobójczo i grzybostatycznie

• Stosowane zapobiegawczo lub interwencyjnie ( w trakcie i po infekcji)

• Często stosowane łącznie z insektycydami

1) Zastosowanie

• Zwalczanie chorób wywołanych przez grzyby w uprawach polnych

• Zaprawianie nasion i ziaren siewnych

• Odkarzanie gleby

• Ochrona składowanych produktów rolnych (owoce, warzywa), przemysłowych (skóry, drewno), ochrona budynków i sprzętów z drewna

• Odkażanie i gazowanie pomieszczeń

• Do zwalczania grzybic u ludzi i zwierząt

Działanie kontaktowe - na powierzchni roślin, np. związki miedzi, siarki

Działanie systemowe - dostają się do wnętrza roślin i nie dopuszczają do rozwoju grzyba np. triazole, benzoimidazole

2) Metody stosowania fungicydów

• Opryski

• Opylanie

• Zaprawianie nasion i ziaren

• Fumigacja

3) Przyczyny zatruć

• Przypadkowe spożycie

• Spożycie nasion zaprawionych (resztek)

4 ) Podział fungicydów (na podstawie budowy chemicznej)

• Pochodne kwasu ditiokarbaminowego

• Fungicydy siarkowe

• Fungicydy miedziowe

• Pochodne benzimidazoli

• Pochodne triazolowe

• Związki z atomem N w pier\ścieniu - grupa związków ftalimidowych - KAPTAN

• Pochodne chlorowe fenolu i naftalenu

• Organiczne połączenia cyny - już nie stosowane

• Nieorganiczne i organiczne połączenia rtęci - już nie stosowane

• Pochodne chloro- i nitro- benzenu

Fungicydy siarkowe (siarka i wielosiarczki)

• Jedne z najstarszych stosowanych fungicydów

• Wadą jest niewielka selektywność dla fauny pożytecznej i wysoka fitotoksyczność

• Stosowane tez jako akarycydy

• Stosowane do zwalczania parcha i mączniaka jabłoni o szkodliwych roztoczy

• Preparaty zawierające siarkę sublimowaną lub koloidową, plus preparaty powierzchniowo czynne o pomocnicze (kleje)

• Wielosiarczki jako ciecz siarkowo-wapienna inaczej ciecz kalifornijska

• IV i V klasa toksyczności

1 Mechanizm działania toksycznego

• Siarka w przewodzie pokarmowym ssaków pod wpływem HCl lub drobnoustrojów przechodzi w siarkowodór i w tym połączeniu wykazuje działanie toksyczne

• Działanie drażniące

• Inaktywuje enzymy zawierające metale - blokuje grupy -SH

• Hamuje aktywność cytochromów, cysteiny i glutationu

• Ale w preparatach nie jest dużo, więc rzadko działa toksycznie

2 Objawy (rzadko)

• Biegunka

• Duszność

• Osłabienie

• Przyśpieszenie akcji serca i zaburzenia jego rytmu

3 ZAP

• Stan zapalny błony śluzowej przewodu pokarmowego

• Zmiany martwicze w żwaczu i trawieńcu

• Przekrwienie narządów wewnętrzych

Fungicydy miedziowe

• Też stosowane od dawna, ponad 100 lat

• Nieznany fakt powstawania na nie odporności

• Związki miedzi są trwałe i skuteczne jako fungicydy

• Działają fitotoksycznie w warunkach chłodnej, wilgotnej pogody

• Są słabo toksyczne dla ssaków (IV i V klasa toks.)

• Toksyczność związana z obecnością miedzi

• Najbardziej wrażliwe są przeżuwacze (owce)

• Powodują zatrucia ostre i przewlekłe

1 Mechanizm działania toksycznego

• Wiązanie z grupami -SH

• Drażniąco na błony śluzowe

• Działają hemolitycznie

• Hepatotoksyczne i nefrotoksyczne

• Ilość miedzi jest niewielka w preparatach i rzadko powoduje zmiany

2 Objawy

• Jak przy zatruciu miedzią

Pochodne benzimidazoli

• Benomyl

• Metylotiofanat

• Karbezndazym

• Furidazol

• Związki o działają na zarodniki, wnikają do środka kiełkujacyh roślin (działanie układowe) lub pozostają na ich powierzchni nasion (kontaktowe)

• Ochrona zbóż, owoców, ważyw i roślin ozdobnych

• Perzystentne w środowisku

• Mechanizm działania polega na hamowaniu syntezy DNA i RNA grzybni

1 Toksyczność i losy w organizmie

• Wchłaniają się przez przewód pokarmowy i drogi oddechowe, słabiej przez skórę

• Nie kumulują się w tkankach

• Wydalanie głównie z moczem

• Niska toskyczność ostra dla ssaków (6400-10000 mg/kg)

• Toksyczność wzrasta przy zatruciach przewlekłych

• IV i V klasa toksyczności

• Bardzo toksyczne dla organizmów wodnych

2 Mechanizm działania toksycznego

• Drażniące i uczulające

• Embriotoksyczne i teratogenne

• Zaburzenia płodności

Pochodne triazolowe

• Triadimefon

• Triadimenol

• Propikonazol

• Difenkonazol

• Fluchinkonazol

• Flusilazol

• Flutriafol

• Telukonazol (impregnat)

1 Właściwości

• Fungicydy systemowe

• Hamowanie syntezy ergosterolu (prowitamina D3, występuje w błonach komórkowych grzybów, podobny do cholesterolu u zwierząt)

• III i IV klasa toksyczności

• Ergosterol nie występuje w błonach komórkowych zwierząt

• Do organizmu dostaje się głównie per os

• Objawy zatrucia u zwierząt badanych eksperymentalnie

2 Objawy(wysokie dawki)

• Ślinotok

• Skurcze mięśni

• Niezborność ruchowa

• Podwyższenie temperatury ciała

• Wydaje się być bezpieczny

3 ZAP

• Nieżyt błon śluzowych przewodu pokarmowego

• Przekrwienie narządów wewnętrznych

Związki zawierające atom N w pierścieniu - związki ftalimidowe

Z tej grupy związków stosowany jest jeszcze tylko KAPTAN.

• Kaptan jest podejrzany o działanie rakotwórcze

• Jest to N-trójchlorometylohydramid kwasu ftalowego

• Wprowadzony w USA w 1955-1956

• Działa powierzchniowo

• Stosuje się zapobiegawczo, najczęściej w sadownictwie

• Mechanizm działania - Blokowanie aktywności enzymów na różnych etapach oddychania , zaburzenia w procesach energetycznych grzyba

• Szybko wchłania się z przewodu pokarmowego i układu oddechowego

• Nie kumuluje się

• Wydalany szybko, głównie z moczem

• Mało toksyczny dla ssaków, duża dla organizmów wodnych

1 Mechanizm działania toksycznego

• Drażniąco i uczulająco

• Teratogennie (duże dawki)

• Jeszcze nie udowodnione działanie rakotwórcze

2 Objawy

• Apatia

• Brak łaknienia

• Łzawienie

• Trudności w oddychaniu

• Zmiany skórne

3 ZAP

• Zapalenie błony śluzowej przewodu pokarmowego

• Płynna wydzielina w tchawicy

• Wybroczyny w pęcherzyku żółciowym

Pochodne chlorowe fenolu i naftalenu (chlorofenole i chloronaftaleny)

• Chlorofenole - konserwacja i impregnacja drewna, chloronaftaleny - też plus rozpuszczalniki środków owadobójczych i impregnacja sznurów

• Wchłaniają się wszystkimi drogami

• Szczególnie wrażliwe są młode

1 Mechanizm działania toksycznego

Chloronaftaleny:

• Hamują przemiany karotenu w organizmie - spadek poziomu witaminy A

• Hemoliza krwi

• Uszkodzenie kanalików nerkowych, watroby

• Zmiany skórne (wypryski)

Chlorofenole

• Działanie na układ nerwowy, krążeniowy i oddechowy

• Powodują białaczki i guzy chłoniakowe

• Zmiany skórne (wypryski)

2 Objawy

• Apatia

• Przyśpieszenie oddechów

• Osłabienie

• Łzawienie

• Anemia

• Wychudzenie

• Żółtaczka

• Zmiany skórne (przewlekłe)

3 ZAP

• Hiperkeratozy skóry i błon śluzowych pęcherza moczowego

• Nieżyt oskrzeli

• Zwyrodnienie komórek wątrobowych, komórek kanalików nerkowych i mięśnia sercowego

Toksyny - wykład 12

ZATRUCIA ROŚLINNE

1) Cisowate (Taxaceae)

Cis pospolity - Taxus baccata

Toksyczne części - cała roślina, a szczególnie igły, nasiona i owoce. Toksyczna jest zarówno roślina zielona, jak i wysuszona. Najbardziej toksyczne są igły w zimie. Najwrażliwsze na zatrucie gatunki to koń i pies. Objawy zatrucia pojawiają się szybko. Cis potocznie nazwano drzewkiem śmierci.

Substancje toksyczne:

• Alkaloidy diterpenowe - taksynina i taksyna (toksyna A i B), są najbardziej toksyczne ze wszystkich występujących w cisie.

• Olej cisowy

• Estry cyjanowodoru

• Efedryna - jest jej niewiele i ma małe znaczenie przy zatruciu

Mechanizm działania

• Olej cisowy powoduje zaburzenia żołądkowo-jelitowe, działa drażniąco

• Diterpeny działają toksycznie

• Cyjanowodór powoduje zaburzenia oddychania

Objawy (pojawiają się szybko, nawet po kilkunastu minutach)

• Biegunki

• Wymioty

• Wzdęcie

• Obfite ślinienie

• Gwałtowny spadek ciśnienia krwi

• Obniżona temperatura ciała

• Drżenia mięśni

• Niezborność

• Atonia żwacza

• Spadek mleczności

• Początkowo przyśpieszenie, a później spowolnienie akcji serca aż do zatrzymania

• Blok serca (serce zatrzymuje się w rokurczu)

• Arytmia serca

ZAP

• Wylewy krwawe w tkance łącznej podskórnej

• Przekrwienie i rozpulchnienie błony śluzowej trawieńca i jelit cienkich

• Zwyrodnienie wątroby i nerek

• Mięsień sercowy blady

• W worku osierdziowym można spotkać płyn surowiczo-krwawy

• Obrzęk płuc

• Obrzęk i przekrwienie płuc

Leczenie

• Środki wymiotne, przeczyszczające

• Węgiel aktywowany

• Płyny wieloelektrolitowe

• Diazepam

• Fenytoina (na arytmię z częstoskurczem)

• Atropina (bradykardia)

2) Bukowate (Fagaceae)

Dąb szypułkowy - Quercus rober

Dąb bezszypułkowy - Quercus sessilis

Dąb owłosiony (omszony) - Quercus pubescens

Zatrucia dębem dotyczą koni, bydła, owiec i świń wypuszczonych na pastwiska tam gdzie rosną dęby. Najwrażliwsze jest bydło i owce, sarno są mniej wrażliwe, bo mają więcej proliny w ślinie i zmniejsza to hydrolizę taniny, kozy też są mniej wrażliwe za zatrucie.

Toksyczne części- cała roślina (liście, pędy, kora, żołędzie)

Substancje toksyczne:

• Tanina - w korz do 20%, w liściach i niedojrzałych owocach do 15%

• Olejki eteryczne (mało)

Mechanizm działania toksycznego

• Wykazuje działanie drażniące na śluzówkę żołądka i jelit, nie wchłania się z przewodu pokarmowego

• Tanina wiąże się z białkami i enzymami błony śluzowej jelit, co zmniejsza wchłanianie i przyswajanie substancji odżywczych

• Tworzy kompleksy z Fe co zmniejsza wchłanianie, powodując niedobory Fe

• W przewodzie pokarmowym tanina hydrolizuje i powstaje Kwas galusowy (taninowy) i pirogalol, które wchłaniają się z przewodu pokarmowego.

• Kwas galusowy jest związkiem wielohydroksyfenolowym - wolne związki fenolowe prowadzą do zniszczenia białek osocza, komórek śródbłonka i hemolizy krwi, uszkadzają też kanaliki nerkowe

• Pirogalol - hemoliza krwi, uszkodzenie wątroby i nerek

UWAGA!

W nieżytach jelit nie używamy czystej taniny, ponieważ działa ona drażniąco, stosuje się taninę połączoną z białkami

Objawy

• Brak łaknienia

• Zwiększone pragnienie

• Zmniejszona perystaltyka

• Atonia żwacza

• Zaparcia, które przechodzą w wodniste, cuchnące biegunki, czasami krwawe

• Przyśpieszenie tętna i oddechów

• Żółtaczka

• Spadek mleczności (gorzkie mleko)

• Ogólne osłabienie

• Krwiomocz i wielomocz

• Ronienia

ZAP

• Stany zapalne błony śluzowej przewodu pokarmowego

• Treść trawieńca i jelit z krwią

• Liczne wybroczyny w przewodzie pokarmowym i narządach wewnętrznych

• Wątroba i mięsień sercowy zwyrodniałe i kruche

• Martwica wątroby

• Nerki powiększone i kłębuszkowe zapalenie nerek

• W jamach ciała mętny krwawy płyn

• Czasami rozedma płuc

Leczenie

• Środki przeczyszczające są przeciwwskazane

• Podaje się środki osłaniające i podtrzymujące krążenie

• 0,9% NaCl

• witaminy B1, C, K

• lekkostrawna pasza

• niekiedy rumenotomia

3) Rdestowate (Polygonaceae)

Gryka (Fagopyrum) np. Gryka zwyczajna (Fagopyrum sagitatum)

Szczaw (Rumex) np. Szczaw zwyczajny (Rumex acetosa)

Rdest (Poligonum) np. Rdest plamisty (Poligonum persicaria)

Gryka zwyczajna

- zwyczajowo hreczka

- roślina jednoroczna, uprawna

- zatrucia występują w zwierząt roślinożernych, świń i drobiu żywionych zieloną rośliną, słoma, plewami, ziarnami lub mąką z jednoczesnym przebywaniem zwierząt w miejschach nasłonecznionych.

Substancja toksyczna

• fagopyryna - substancja uczulająca na światło, jest pierwotną przyczyna uczulenia na światło

Objawy

• brak łaknienia

• zapalenie spojówek

• przyśpieszenie tętna i odedechów

• wodnista biegunka

• niekiedy podwyższenie temperatury ciała

• ciemno zabarwione mocz i żółć

• spadek mleczności

• silny świąd

• charakterystyczne są zmiany skórne na szyi, grzbiecie, mostku, wymieniu, nasadzie ogona o dolnej części kończyn

• skóra jest zaczerwieniona, gorąca, obrzękła i bolesna, pojawiają się wypryski, skóra pęka i pojawia się surowiczy wyciek, z którego powstają strupy, może dojść nawet do martwicy skóry

• wtórne nadkażenia w miejscu zmian skórnych

ZAP

• obrzęk skóry głowy

• obrzęk i przekrwienie mózgu

• nieżyt lub zapalenie krwotoczne błony śluzowej przewodu pokarmowego

• zażółcenie podskórnej tkanki tłuszczowej

• zwyrodnienie miąższowe wątroby

• czasami tylko zmiany skórne

Leczenie

• odstawić podejrzaną paszę

• zacienione, chłodne miejsce

• środki przeczyszczające i osłaniające

• leki przeciwhistaminowe

• leki wspomagające (preparaty wapniowe, witamina C)

• na zmiany skórne maści i zasypki

• antybiotyki przy wtórnych zakażeniach

Szczaw pospolity

- pospolita bylina, występuje na całym obszarze Polski (18 gatunków) na kwaśnych glebach

- najwrażliwsze owce

- zatrucia mają przebieg ostry

- trująca jest roślina zielona, suszenie częściowo osłabia działanie toksyczne

Substancje toksyczne

• szczawiany- działają drażniąco, a po wchłonięciu wiążą się z wapniem (zaburzenia gospodarki mineralnej)

Mechanizm działania toksycznego

• drażniąco na skórę i błony śluzowe

• wiążą jony wapnia - krystalizacja szczawianów wapnia w kanalikach nerkowych i mózgu

• hipokalcemia

Objawy (kilka, kilkanaście godzin po spożyciu)

• biegunka (rzadko)

• zaburzenia ruchowe

• skurcze i drżenie mięśni

• rozszerzenie źrenic

• zapalenie spojówek

• ślinotok,

• zwiększenie wydalania moczu

• krwiomocz

• spadek mleczności

• mleko po krótkim czasie ścina się

• atonia żwacza

• łuszczenie się naskórka i tworzenie strupów

ZAP

• stany zapalne błony śluzowej przewodu pokarmowego

• uszkodzenie nerek (odkładanie szczawianów)

• przekrwienie mózgu

Leczenie

• Objawowe

• Roztwory mleczanu wapnia lub mleko - inaktywacja szczawianów, tworzenie nierozpuzczalnych związków w przewodzie pokarmowym

• Przciwdrgawkowe

• Uzupełnienie wapnia np. glukonian wapnia dożylnie

• Płyny wieloeletrolitowe

• Nie należy prowokować wymiotów

Rdest plamisty

- w Polsce 18 gatunków, nie wszystkie są trujące. Roślina jednoroczna, zarówno lecznicza i trująca. Inne gatunki:

Rdest ostrogorzki (P. hydropiper)

Rdest powojowy (P. convovulus)

Ciała czynne

• Olejki eteryczne - działanie drażniące na błonę śluzową i skórę

• Flawonoidy - rutyna, kwercetryna - działanie antyoksydacyjne

• Garbniki - działanie ściągające i przeciwzapalne

• Saponiny - działanie hemolityczne

• Fagopiryna - działanie uczulające na światło

• Rozpuszczalnie związki krzemu - wzmacniają struktury nabłonkowe i łącznotkankowe

• Fenolokwasy - kwas chlorogenowy, elagowy, kawowy, chinowy, galusowy - unieczynnianie wolnych rodników

Zatrucia rdestem zdarzają się rzadko, częściej stosowany jest leczniczo.

Właściwości lecznicze rdestu, stosowanie w leczeniu:

• skąpomoczu, krwiomoczu, białkomoczu

• Stanów zapalnych nerek i pęcherza moczowego

• Kamicy nerkowej

• Nieżytów przewodu pokarmowego

• Chorób reumatycznych

• Gruźlicy

• Miażdżycy

• Nadciśnieniu

• Przewlekłych chorobach skóry

Objawy zatrcia

• Osłabienie

• Biegunka przechodząca w zaparcia

• Bóle powłok brzusznych

• Chwiejny chód

• Spadek temperatury ciała

• Spadek mleczności

• Mleko ma nieprzyjemny smak

• Zmiany skórne (od fagopiryny, słabsze niż przy zatruciu gryką)

ZAP

• Krwotoczne zapalenie przewodu pokarmowego

• Duża ilość suchej masy kałowej w jelicie grubym

• Zwyrodnienie watroby

• Zmiany skórne

Leczenie objawowe

• Zmiana karny

• Pasze lekkostrawne

• Zacienione pomieszczenia

• Prowokowanie wymiotów

• Płukanie żołądka

• Węgiel aktywowany

• Środki przeczyszczające i osłaniające

• Leki przeciwhistaminowe

4) Komosowate (Chenopodiaceae)

Burak (Beta) np. Burak zwyczajny (Beta vulgaris)

Komosa (Chenopodium) np. Komosa piżmowa (Chenopodium ambrosioides)

Burak zwyczajny, odmiany:

- cukrowy

- ćwikłowy

- pastewny

Toksyczne znaczenie mają korzenie i liście buraków pastewnych i cukrowych. Długotrwałe, jednostronne żywienie liśćmi buraczanymi powodują zaburzenia ogólnoustrojowe - kwasica.

Ciała czynne

• Szczawiany (3-5% suchej masy)

• Azotany (do 5%)

• Łatwo fermentujące węglowodany, które obniżają pH treści żwacza i zahamowanie rozwoju i obumieranie mikroflory żwacza i obniżenie mototyki żwacza - kwasica

Objawy

• Zmniejszenie lub utrata łaknienia

• Ślinotok

• Cuchnące i wodniste biegunki

• Brak przeżuwania

• Atonia żwacza

• Zmniejszenie wrażliwości na bodźce

• Niedowłady

• Brak koordynacji

• Spadek mleczności

• Drgawki

• Duszność

• Ochwat

• Ronienia

• Obniżenie pH żwacza (ponizej 5)

ZAP

• Przekrwienie i wybroczyny w przewodzie pokarmowym

• Żwacz z kwaśną treścią

• Zwyrodnienie i kruchość wątroby

• Mięsień sercowy blady

• Wybroczyny w nerkach i pod wsierdziem

• Obrzęk płuc z ogniskami zapalnymi

Leczenie

• Objawowe

• 2% błękit metylenowy

• preparaty wapniowe

• środki przeczyszczające i podtrzymujące krążenie

• bufory dożwaczowo (np. węglan sodowy kwaśny)

Komosa piżmowa (k. meksykańska, herbata jezuicka

Komosa biała (Chenopodium album)

Komosa wielkolistna (Chenopodium hybridum)

Występuje 16 gatunków komosy, rzadko dochodzi do zatruć bo roślina wydziela nieprzyjemny zapach. Najbardziej toksyczna jest roślina zielona, suszenie obniża właściwości toksyczne.

Ciała czynne

• azotany

• szczawiany

• leucyna - alkaloid - działanie drażniące, hemoliza krwi i wpływ na układ nerwowy

• olejki eteryczne np. askarydol, limonenon (głównie w piżmowej i białej). Askarydol stosowany był do zwalczania owsików, glist i tęgoryjców, powoduje porażenie nerwów czuciowych, hepato- i nefro- toksyczność, działa też na OUN i kumuluje się w organizmie.

Objawy

• posmutnienie

• utrata apetytu

• bladość błon śluzowych

• chwiejny chód

• drżenia mięśni

• krwawy wypływ z nozdrzy i odbytu

• zwolnienie oddechów

• osłabienie wzroku i słuchu (od porażenia nerwów czuciowych)

ZAP

• stany zapalne błony śluzowej przewodu pokarmowego

• stany zapalne pęcherza i cewki moczowej

• zwyrodnienie mięśnia sercowego, wątroby i nerek

Leczenie

• objawowe

• 2% błękit metylenowy

• preparaty wapniowe

• leki podtrzymujące krążenie i oddychanie

• środki pobudzające układ nerwowy

5) Wilczomleczowate (Euphorbiaceae)

Rącznik (Ricinus) np. Rącznik pospolity (Ricinus communis)

Wilczomlecz (Euphorbia) np. Wilczomlecz lśniący (Euphorbia milli)

Rącznik pospolity

Trujący dla wszystkich gatunków, najwrażliwsze konie, gęsi i małe zwierzęta - psy. Cała roślina jest toksyczna, ale najbardziej nasiona (przypominają klaszcze, dlatego Ixodes ricinus). Żeby doszło do zatrucia trzeba spożyć i rozgryźć nasiona.

Substancje toksyczne

• rycyna - białko roślinne, zwane potocznie toksalbuminą

Olej rycynowy nie zawiera rycyny. Rycyna słabo wchłania się z przewodu pokarmowego. Można się zatruć nie tylko drogą pokarmową, ale np. przez ukłucie czymś nasączonym rycyną. LD50 dla myszek per os wynosi 20mg/kg, a w przypadku inhalacji lub podania dożylnego podania 5 mikrogramów/kg. Ma właściwości kumulacyjne w organizmie.

Mechanizm działania

• drażniąco na błony śluzowe przewodu pokarmowego

• cytotoksycznie

• hemaglutynująco (aglutynacja i hemoliza krwi)

• powoduje krwotoczną martwicą narządów (rozpad)

Objawy

• nagłe wymioty

• gwałtowna krwotoczna biegunka

• przyśpieszenie akcji serca i spadek ciśnienia

• wzrost temperatury ciała

• rozszerzenie źrenic

• silne bóle jamy brzusznej

• drżenia mięśniowe

• wzmożona ruchliwość

• trudności w oddychaniu

• brak przeżuwania

• spadek mleczności

ZAP

• ostre uszkodzenie odcinków przewodu pokarmowego

• krwotoczne zapalenie przewodu pokarmowego

• hemoliza krwi

• powiększenie i zwyrodnienie serca, wątroby i nerek

• rozpad narządów wewnętrznych

• obrzęk płuc

• przekrwienie mózgu

Leczenie

• nie ma swoistej odtrutki

• lekko strawna pasza

• węgiel aktywowany

• płukanie żołądka

• środki przeczyszczające

• płynoterapia

• leki przeciwbólowe i przeciwhistaminowe

Wilczomlecz ogrodowy (Euphorbia peplus

W. obrotny (E. helioscopia)

W. piękny (E. pulcherrima) - gwiazda betlejemnska

W. lśniący (E.milli)

W Polsce 20 gatunków, tylko niektóre są trujące, niektóre rosną w doniczkach. Wrażliwe są wszystkie gatunki zwierząt (zanieczyszczona pasza albo spożycie roślin doniczkowych. Toksyczna jest cała roślina, ale najbardziej sok wypływający z rośliny po uszkodzeniu.

Substancje toksyczne

• związki diterpenowe - euforbina, euforben, eufobol, kwas euforbinowy

Mechanizm działania

• drażniąco na błony śluzowe przewodu pokarmowego, skórę i spojówki (pęcherze)

• po wchłonięciu - zaburzenia krążenia i nerwowe

Objawy

• natychmiastowy ból gałek ocznych, łzawienie, światłowstręt, tymczasowa ślepota

• stany zapalne spojówki i rogówki

• biegunka (czasami krwawa)

• pęcherze na skórze

• wymioty

• krwiomocz

• objawy nerwowe (drgawki, agresywność

ZAP

• nieżyt lub krwotoczne zapalenie przewodu pokarmowego

• zwyrodnienie wątroby

• zapalenie nerek i pęcherza moczowego

Leczenie

• brak swoistej odtrutki

• oczy, skórę i błony śluzowe przemyć dużą ilością letniej wody

• prowokowanie wymiotów

• płukanie żołądka

• węgiel aktywowany

• płyny wieloelektrolitowe

• glikokortykosteroidy (przeciwzapalnie i przeciwalergicznie)

---