Wellek, Warren: Literatura i nauka o literaturze
literatura - twórczość, sztuka,
nauka o literaturze - badanie, wiedza.
Próby zacierania różnic między literaturą i nauką o literaturze:
nie można rozumieć literatury nie uprawiając jej samemu. Ale: badacz ma swoje przeżycia przekładać na kategorie intelektualne;
teoretycy odmawiający studiom nad literaturą miana wiedzy, stosowanie „twórczej krytyki” - powtarzania / tłumaczenia 1 dzieła na drugie, gorsze;
dzieła literackie nie mogą być naukowo badane, mogą być lekturą, źródłem przyjemności i przedmiotem oceny.
Jak ujmować intelektem sztukę?
za pomocą metod z nauk przyrodniczych, przeniesionych na literaturę:
rywalizacja z obiektywizmem i bezosobowością (gromadzenie neutralnych faktów),
badanie przyczyn i źródeł (doszukiwanie się powiązań),
metody ilościowe (obliczenia statystyczne, tabele, wykresy),
pojęcia biologii wykorzystywane do przedstawienia ewolucji literatury;
osobisty charakter rozumienia literatury.
1883 - Wilhelm Dilthey - sprowadza przeciwstawienie metody nauk przyrodniczych i historii do pojęć wyjaśniania i rozumienia - przyrodnik tłumaczy fakt faktami wcześniejszymi, historyk stara się zrozumieć sens faktu.
1884 Wilhelm Windelband - cel przyrodników to ustalanie praw ogólnych, historycy dążą do ujmowania faktów niepowtarzalnych.
Henryk Rickert - nauki o kulturze interesują się tym, co konkretne i indywidualne (w odróżnieniu od nauk o naturze).
A.D. Xénopol - nauki przyrodnicze badają fakty powtarzające się, a historia - fakty następujące po sobie.
Indywidualność:
zainteresowania badaczy;
próby odkrywania w literaturze ogólnych praw się nie udawały, ale s. 17 nie ma dzieła całkowicie jedynego w swoim rodzaju, gdyż odznaczałoby się ono zupełną niezrozumiałością;
każde dzieło literackie jest indywidualne i ogólne - ma swoje rysy indywidualne, ale też cechy wspólne z innymi utworami;
s. 18 - krytyka literacka i historia literatury mają na celu scharakteryzowanie indywidualności dzieła, twórcy okresu albo literatury narodowej. Ale taka charakterystyka musi posługiwać się terminami ogólnymi na zasadzie pewnej teorii literatury.
Wellek, Warren: Istota literatury
Literatura:
obejmuje teksty drukowane - Greenlaw - wtedy badania literackie utożsamiają się z historią cywilizacji (ale tracą charakter literacki);
„dzieła wybitne” - selekcja dokonywana pod kątem artyzmu (lub też rozgłosu, znaczenia naukowego, wartości estetycznej jako zalet stylu i kompozycji). Ale s. 21 w historii literatury pięknej ograniczenie zainteresowań do dzieł wybitnych nie pozwala rozumieć ciągłości tradycji literackiej, ewolucji rodzajów i samej istoty procesu literackiego;
literatura piękna, czyli posługująca się fikcją literacką, obejmuje nie tylko teksty drukowane i pisane (sugestia w etymologii), ale i literaturę mówioną;
dzieła, w których funkcja estetyczna jest dominująca.
Język dla literatury:
twór człowieka, obarczony tradycją kultury;
wypowiada myśli;
język naukowy jest czysto denotacyjny, zmierza do systemu znaków podobnego matematyce / logice;
język literacki jest wieloznaczny, z homonimami, wysoki stopień konotacyjności, działa ekspresją (wyraża nastrój i postawę mówcy / pisarza);
uwydatnia znak, dźwiękowy symbolizm słowa;
jest silniej określony strukturą historyczną, ma własną ekspresję i pragmatykę;
język potoczny - pełen elementów irracjonalnych, ma osiągać pewne rezultaty;
język literacki świadomie wyzyskuje zasady językowe;
nie uznajemy za poezję tego, co ma w nas pobudzić działanie na zewnątrz - to retoryka;
istnieją formy pośrednie - esej czy biografia, literatura retoryczna.
Stosunek literatury do rzeczywistości:
wyróżnikiem literatury jest jej zmyślony, fikcyjny charakter - takie rozumienie literatury jest opisowe, nie wartościujące. Fikcja literacka nie musi używać obrazów, s. 29 wizualizacja wszystkich metafor poetyckich spowodowałaby chaos i dezorientację;
różnice m. literaturą i nieliteraturą - organizacja, indywidualna ekspresja, rozumienie i stosowanie języka jako środka wyrazu, brak celu praktycznego i fikcyjność (s. 29);
dzieło literackie - skomplikowana struktura warstwowa z wielością znaczeń.
Wellek, Warren: Funkcja literatury
Horacy - poezja jest przyjemna i pożyteczna (pożyteczny - jako nie ułatwiający spędzania czasu, ale zasługujący na poważne skupienie), przyjemność - „wyższa”,
literatura daje pewien rodzaj poznania;
przy pomocy pisarza mamy dostrzegać rzeczy, które widzimy i wyobrażać sobie coś, co znamy - Eastman;
prawda literatury to prawda zawarta w literaturze;
sztuka jako odkrywanie prawdy ale i propaganda (s. 41 wysiłek świadomy lub nieświadomy, zmierzający do wywarcia takiego wpływu na czytelników, żeby przyjęli proponowaną im koncepcję życia);
katharsis - funkcją literatury jest uwalnianie twórców i czytelników od naporu wzruszeń (ale czy uwalnia, czy też je podnieca?);
s. 44 poezja ma wiele możliwych funkcji. Pierwszą i zasadniczą jest wierność swojej naturze.
1