Organiczne uszkodzenia mózgu u dzieci wywołane prenatalnym działaniem alkoholu Objawy i wczesne rozpoznawanie alkoholowego zespołu płodowego FAS Bliżej Przedszkola Nr 4(31)2004)

Oto, w jaki sposób rodzice (bardzo często rodzice zastępczy i adopcyjni) opisują zachowania dzieci, które były narażone na działanie alkoholu w życiu prenatalnym: Moje dziecko nie potrafi uczyć się tak, jak inne dzieci. Nie uczy się na podstawie doświadczeń. Kara lub argumentacja nie mają na nią wpływu. Wciąż powtarza robienie tych samych głupich rzeczy, choć nigdy nie prowadziły one do właściwego rozwiązania. "Mój dorastający już syn ciągle powtarza te same błędy. Nie mogę tego zrozumieć. Wydaje mi się, że on nigdy niczego się nie nauczy. Nawet, gdy jego zachowanie sprawia, że dzieci go odrzucają, wciąż staje zbyt blisko nich, nie trzyma dystansu. Zbyt często je dotyka i odzywa się niewłaściwie. Nie jest głupi - po prostu jakoś nie może zrozumieć na czym polegają kontakty z innymi ludźmi" "Wychowywaliśmy Piotra tak, jak inne nasze dzieci, lecz on zupełnie inaczej reagował - nie wiedzieliśmy dlaczego. Wszystkie metody wychowawcze skuteczne wobec innych dzieci, uczyły ich właściwego zachowania natomiast nie miały żadnego wpływu na Piotra. Potem dowiedzieliśmy się o syndromie FAS, zdobyliśmy więcej informacji na temat biologicznej rodziny Piotra i odkryliśmy, że jego matka był alkoholiczką. Nareszcie zrozumieliśmy, na czym polega problem" O syndromie FAS i innych zaburzeniach u potomstwa matek spożywających alkohol w okresie ciąży wiadomo na świecie od dawna. Syndrom FAS opisany został w USA przez Jonesa i Smith'a w 1973. Badania nad wpływem alkoholu na ciążę prowadzone były nie tylko za oceanem. Europejski dorobek badawczy jest imponujący, żal tylko, że publikowane wyniki badań nie są przyjmowane z należytą uwagą, na jaką zasługują. Podam kilka przykładów - z Francji i Rosji. W 1968 r. w Nantes (Francja) opublikował rezultaty pierwszych badań nad FAS Lemoine. Prowadził swoje badania przez blisko 30 lat. Obserwował losy potomstwa dzieci matek pijących, towarzysząc im niemal od sali porodowej. Wyniki badań były szokujące: Spośród 50 pacjentami z pełno objawowym syndromem FAS 5 zmarło w dzieciństwie, z powodu zaburzeń pracy serca i oddychania Spośród 28 z umiarkowanym FAS dwóch popełniło samobójstwo w wieku dorosłym, 5 innych podejmowało próby samobójcze. Po przebadaniu 99 pacjentów z FAS, z których wielu znalazło się rozmaitego typu państwowych instytucjach, Lemoine wywnioskował, że problemy umysłowe najbardziej nasilały się w wieku dorosłym - zarówno opóźnienia umysłowe jak i zaburzenia zachowania. To niezwykłe badanie przeprowadzone przez Lemoine i jego syna lekarza jest kamieniem milowym, który nigdy nie został potraktowany przez świat z należytą uwagą. Do chwili obecnej badania opublikowane we Francji nie doczekały się przetłumaczenia na żaden inny język Lemoine przebadał także 16 byłych pacjentów, którzy jako dzieci nie manifestowali objawów FAS, choć urodzili się z matek alkoholiczek i mieli opóźniony rozwój psychomotoryczny. Odkrył , że w wieku dorosłym osoby te miały problemy z zachowaniem norm społecznych, zaburzone zachowanie i nie były w stanie utrzymać stałej posady. 6 osób z tej grupy znalazło się w ośrodkach dla niepełnosprawnych umysłowo. Ciekawe, że Lemoine dotarł również do 10 matek wyleczonych z alkoholizmu, które urodziły zdrowe dzieci, które wyrosły na zdrowych i dobrze funkcjonujących dorosłych. W pierwszym badaniu Lemoine przeprowadził niezwykłą obserwację. Przy okazji szukania swych byłych pacjentów w rozmaitych instytucjach, rozmawiał z innymi pacjentami, o których wiadomo było, że mieli matki alkoholiczki. Oszacował, że w 5 zakładach dla lekko upośledzonych 20% (33 osoby) miały matki alkoholiczki. Z tych 33, 25 osób miało pełno objawowy FAS, 8 miało FAE i nie posiadało cech morfologicznych. W 3 zakładach dla dzieci i młodzieży Lemoine oszacował, że 14 % to są dzieci alkoholiczek (na 42 osoby 6 miało cechy dysmorficzne. Lemoine & Lemoine (1992) wysnuli wniosek, że istnieją poważne wyzwania psychologiczne zawiązane z FAS, które wskazują na potrzebę długotrwałej profesjonalnej pomocy, nawet wtedy, gdy brak cech dysmorficznych W 1974 r. w rosyjskim periodyku pediatrycznym opublikował badania Szurygin. Porównywał w nich 19 dzieci matek alkoholiczek które urodziły się zanim ich matki stały się alkoholiczkami z grupą 23 dziećmi urodzonymi gdy ich matki już nałogowo spożywały alkohol.. U dzieci z pierwszej grupy występowały objawy nerwicowe, emocjonalne i behawioralne wieku 9-10 lat. Objawy te miały tendencje do ustępowania, w miarę, jak poprawiała się sytuacja domowa dzieci (leczenie matki lub zmiana środowiska). Dzieci matek pijących alkohol podczas ciąży miało głębokie zaburzenia ośrodkowego układu nerwowego (OUN), co manifestowało się już w niemowlęctwie. 14 dzieci z 23 miało opóźnienia rozwojowe. Dzieci z drugiej grupy miały organiczne uszkodzenie mózgu wskutek toksycznego działania alkoholu, na które narażone były jeszcze przed narodzeniem. . CO TO JEST FAS? Fetal Alcohol Syndrome - FAS (alkoholowy zespół płodowy, zespół alkoholowego uszkodzenia płodu) Fetal Alcohol Syndrome (FAS) i inne zaburzenia poalkoholowe zaliczane są do grupy fizycznych i umysłowych zaburzeń wrodzonych spowodowanych piciem alkoholu przez ciężarną kobietę. Pełno objawowy Fetal Alcohol Syndrome (FAS) spełnia 4 kryteria diagnostyczne: ˇ opóźniony wzrost - zarówno przed jak i po urodzeniu; ˇ uszkodzenie mózgu, którego skutkiem są zaburzenia neurologiczne, opóźniony rozwój, niedorozwój umysłowy, zaburzenia zachowania trudności w uczeniu się; ˇ charakterystyczne rysy twarzy: małe oczodoły, krótki nos, płaska twarzoczaszka, wąska górna warga, mała szczęka, brak rynienki podnosowej, ˇ potwierdzone wywiadem spożywanie alkoholu przez matkę w czasie ciąży. Alkohol jest teratogenem, który ma wpływ na rozwijający się płód. Z łatwością przenika przez łożysko. To, czy dziecko będzie miało cechy charakterystyczne dla zespołu FAS, zależy od ilości wypijanego alkoholu. Mózg rozwija się przez cały okres ciąży i narażenie go na działanie alkoholu w jakimkolwiek momencie ciąży może wpłynąć na jego rozwój. Mózg dzieci narażonych na działanie alkoholu w życiu płodowym, ma trudności z: ˇ gromadzeniem informacji; ˇ wiązaniem nowych informacji z uprzednimi doświadczeniami (gromadzenie informacji) ˇ pamięcią - zwłaszcza krótką - tą, która pozwala funkcjonować w codziennym życiu (zapominają o podstawowych życiowych sprawach i obowiązkach, mają trudności z zapamiętaniem daty urodzenia lub miejsca zamieszkania) ˇ wykorzystaniem informacji Dzieci z syndromem FAS mają także problemy z: ˇ myśleniem abstrakcyjnym - (abstrakcyjne myślenie stanowi niewidzialną podstawę funkcjonowania świata; ˇ myśleniem przyczynowo-skutkowym, wyobraźnią (osoby z FAS nie potrafią wyobrazić sobie tego, czego nie doświadczyły) ˇ uogólnianie - brakuje im plastyczności w procesie myślenia, ˇ poczuciem czasu i wartości pieniądza (nie potrafią dopasować pewnych czynności do określonych godzin, nie rozumieją cyklicznej natury zjawisk) Diagnostyka syndromu FAS jest w naszym kraju dopiero rozwija się. Wiedza na temat uszkodzeń mózgu wywołanych alkoholem jest niewystarczająco znana i propagowana w środowisku medycznym. Również psychologowie i pedagodzy nie dysponują narzędziami diagnostycznymi umożliwiającymi rozpoznanie FAS. Problematyka FAS powinna być także przybliżona nauczycielom i pedagogom szkolnym, gdyż to właśnie do nich zwracają się po pomoc rodzice i opiekunowie dzieci z alkoholowym zespołem płodowym. Rodzice są zaniepokojeni trudnościami szkolnymi dziecka i brakiem efektów, pomimo ogromnego wysiłku i pomocy udzielanej dziecku. Efektu zresztą nie może być, gdyż dzieci z syndromem FAS nie przyswajają wiedzy przekazywanej w tradycyjny sposób, ich mózg pracuje w specyficzny sposób. Potrzebuje ukierunkowanej stymulacji, by poprawnie gromadzić informacje z otaczającego świata i właściwie wykorzystywać je w życiu.
Małgorzata Klecka Literatura: 1. Streissguth Ann, Fetal Alcohol Syndrome, University of Washington, Fetal Alcohol and Drug Unit, Seattle