OD ORATURY DO REIFIKACJI SŁOWA: ALFABET I KULTURA PISMA (GRAFEMICZNOŚĆ) PODSTAWĄ KSZTAŁTOWANIA SIĘ TEORII POEZJI I REFLEKSJI METAJĘZYKOWEJ.

Grafemiczność

Grafem: najmniejsza jednostka pisma odpowiadająca fonemowi (to tak na marginesie).

Oralność

W kulturze oralnej słowa to dźwięki, które są zdarzeniami. Nie można ich zatrzymać. Wg Malinowskiego dla społeczności oralnych język to sposób działania, a nie odpowiednik myśli, a słowa mają dla nich wielką, wręcz magiczną, moc. Nazwy dają ludziom władzę nad rzeczami nazwanymi. „Człowiek oralny” nie ma koncepcji nazwy jako czegoś, co można zobaczyć. Człowiek żyjący w kręgu kultury pisma ma. Podtrzymywanie myśli wiąże się w kulturze oralnej z komunikowaniem. Dłuższy wywód posiada silny rytm. Formuły organizują zrytmizowanie, pomagają zapamiętać (nastawienie na zapamiętywanie i w związku z tym też mnemotechnikę jest w komunikacji oralnej bardzo ważne). Myślenie bez formuł byłoby w kulturze oralnej stratą czasu.

Najważniejsze różnice między kulturą oralną a piśmienną (wg Waltera Onga):

oralna	piśmienna
Nastawione na pragmatykę	Nastawione na składnię
Obfitość	Redundancja
Brak abstrakcji, lub „minimalna abstrakcja”	Wprowadzanie zaawansowanych pojęć abstrakcyjnych
Nastawienie na zapamiętywanie (dotyczy zarówno nadawcy, jak odbiorcy)	Tekst pisany uwalnia umysł od zapamiętywania
bliżej ludzkiego świata i działania	oddalenie od konkretnych działań i sytuacji
empatia i zaangażowanie	dystans, obiektywizm
homeostaza - oralne społeczeństwa pozbywają się wspomnień, które nie mają znaczenia dla teraźniejszości.	nie pozbywają się, wręcz przeciwnie, dbają by jak najwięcej utrwalić.

Piśmienność

Wynalezienie i rozpowszechnienie się wynalazku pisma było przełomowe dla historii ludzkości, w tym teorii sztuki (czyli też poezji). Zalążek idei tekstu pisanego można znaleźć dopiero u Herodota, w jego dziele zatytułowanym Dzieje (powstałym w latach ok. 445-428 p.n.e.). Ten historiograf mówi tam o tym, że chce ocalić od zapomnienia i przeinaczenia ważne czyny różnych bohaterów i fakty historyczne (to terminologia współczesna, on używał innych słów, np. „wyblaknięcie”). Jest to fundament dla topiki, która dopiero kilkadziesiąt lat po Herodocie przekształci się w myśli greckiej w wyraźnie wypowiedzianą ideę uobecnienia.

Rywalizacja tekstów pisanych z przekazami ustnymi dokonywała się w Grecji w V w.p.n.e. (ale etap przechodzenia jednego w drugie miał miejsce już od VIII w p.n.e. - od momentu pojawienia się alfabetu greckiego). Ostatecznie zwyciężyły przekazy pisane. Ważna jest (dla nas - uczących się na ten zasrany przedmiot) kwestia samego alfabetu - bez niego abstrakcyjne pojęcia nie mogłyby być utrwalone materialnie. Wszyscy presokratycy byli oralistami. Właściwie Sokrates też, bo to Platon „skodyfikował” jego filozofię w swoich dialogach.

(Platon jest bardzo ważny w tym zagadnieniu. Wszystko, co było przed nim, było ujęte w innym systemie pojęć - właśnie ze względu na wyżej wskazaną abstrakcję. Myślę, że istotne są też w tym kontekście poglądy Platona na poezję o czym pisze kto inny).

Dla refleksji metajęzykowej i metaliterackiej najważniejsze są 2 kwestie:

1. tekst pisany podlegał modyfikacjom - np. poprzez sparafrazowanie go. Oralność nie zakładała takiej możliwości.

2. Za doskonalszą formę utrwalenia wiedzy/treści przestano uważać przekazy ustne. Dostrzeżono większą trwałość materialnie utrwalonych tekstów pisanych.

3 „obozy” w V w p.n.e. w sprawie tekstów pisanych:

1. zwolennicy potęgi słowa mówionego, gloryfikatorzy przekazów mówionych

2. gloryfikatorzy przekazów pisemnych

3. postulowanie aktywności nadawcy i odbiorcy przekazu - w konsekwencji degradowanie pisma i literatury, przy jednoczesnym sprzeciwianiu się ustnym metodom i skutkom przekazu ustnego.

Do pierwszej grupy zaliczali się sofiści, najbardziej znanym był chyba Gorgiasz, który chwalił się, że umie improwizować na każdy temat. Dostrzegali w słowie potęgę, którą uczyli wykorzystywać i sami wykorzystywali do osiągania celów, niezależnie od tego czy były moralne czy nie.

Do drugiej grupy można zaliczyć logografów - zapisywali mowy do wygłoszenia dla kogoś (taki starożytny ghost-writing ;P). Takie praktyki potępił Alkidamas, uczeń Gorgiasza. Twierdził, że jeśli mowa zostanie napisana, nie będzie miała nawet podobieństwa do naśladowanego przez nią życia. Logografem był np. Izokrates.

Izokrates napisał Euagorasa - panegiryk, w którym bardzo mocno widać dojrzałą już ideę uobecnienia, o której była mowa przy Herodocie. W Euagorasie wyraźnie widać świadomość zalet pisma i książki. Panegiryk ten stanowi też dyskretną polemikę z degradacją pisma (prawdopodobnie Platon jakiś czas wcześniej pojechał po piśmie i Izokratesie - tak twierdzi autor książki).

Do ostatniej grupy zalicza się Platon. Paradoks jego dialogów polega na tym, że poprzez formę dialogową próbują naśladować oralność, a przecież są jej zapisem. Platonowi nie udało się zrealizować utopijnej wizji, by tekst jednocześnie miał znamiona żywej mowy, a przy tym był utrwalony materialnie. Platon potępiał w piśmie to, że „osłabia pamięć i petryfikuje wiedzę” (w Fajdrosie).

Nie był jednak przeciwny tylko pismu, chociażby dlatego, że sofistów też krytykował, a przecież to byli mówcy. Poza tym w Państwie stwierdzał, że poezja „paraliżuje umysł słuchaczy” - a więc nie musi być zapisana, by była czymś złym i niemoralnym. Znane jest stwierdzenie, że Platon wykluczył poetów z państwa.

Po prostu z jednej strony Platon nie popierał pisma, a z drugiej żył w czasach, kiedy wyrażanie idei na piśmie w sposób staranny i kunsztowny stało się normą. Chyba facet czuł się trochę zagubiony:P

Eric Alfred Havelock (1903-1988)

To autor Przedmowy do Platona. Pisał w niej m. in. o wpływie filozofii Platona na całą myśl cywilizacji europejskiej i jej formę. Warto przytoczyć tu krótki cytat:

Spotykamy się tutaj z poważnymi zmianami w języku greckim, w składni używanych w nim wyrażeń i w podtekstach pewnych ważnych słów. Zmiany te stanowią część większej intelektualnej rewolucji, która zmieniła greckie doświadczenie kulturowe.(...) Naszym obecnym celem jest połączenie go z kryzysem kultury greckiej, który miał miejsce wówczas, gdy kultura oralna zaczęła ustępować zupełnie innemu systemowi wzorców i edukacji, czyli, innymi słowy, gdy homerowy stan umysłu zaniknął i został zastąpiony przez stan platoński.

Najważniejsze zmiany, będące konsekwencją rozwoju piśmienności, to według Havelocka powstanie przeciwstawienia: refleksyjny podmiot, a poznawany przedmiot, a w konsekwencji umożliwienie systematycznej refleksji filozoficznej.

Twórcy tzw. tybegińskiej szkoły historycznofilozoficznej

Wyróżnili u Platona 2 doktryny:

1. egzoteryczną - przekazana przez dialogi i posługująca się konwencjami literackimi, a nie ścisłymi metodami dyskursu,

2. ezoteryczną - stosująca tylko i wyłącznie dyskurs ustny: wspólny dialog mistrza i uczniów, ich wspólne dociekanie prawdy.

Trochę ważnych nazwisk [Nie wiem, czy to ważne w moim zagadnieniu, ale co tam.]

Samo zwrócenie uwagi na fakt, że język pisany i mówiony różnią się, dało podstawy do sporów, refleksji i stylistycznych zabiegów wielu badaczom i twórcom. Oto najważniejsi:

• Erazm (1466 - 1536) - wplatał w teksty powiedzenia pochodzenia oralnego.

• Vicesimus Knox (1757 - 1821) - robił to samo.

• Romantyzm - nastąpiło duże zainteresowanie odległą przeszłością i kulturą ludową

• (od ok. 1736 - 1859) - rozległe prace nad tradycją oralną, quasi-oralną lub bliską-oralnej: Thomas McPherson - Szkocja, Thomas Percy - Anglia, bracia Grimm: Jacob i Wilhelm - Niemcy

• Początek wieku XX - Andrew Lang podważa pogląd, że „folklor oralny to pozostałości po wyższej mitologii literackiej, który był naturalny dla kultury cyrograficzno-typograficznej” (czyli związanej z pismem i z drukiem); nastąpiło postawienie tezy, że kultury oralne są w stanie wytworzyć wyrafinowane formy sztuki werbalnej.

• Pogląd de Sasussur'a dotyczący języka mówionego i pisanego - „Pismo prezentuje język w formie widzialnej”; podobnie uważają: Edward Sapir, C. Hockett, Leonard Bloomfield; nie ma wyraźnego rozróżnienia między językiem pisanym i mówionym;

• Pewne różnice między j. pisanym i mówionym odnotowali J. Vachek i Ernst Pulgram (Praskie Koło Językoznawcze).

Przez stulecia spierano się też o pierwotny charakter tekstów Homera - piśmienny czy też nie? Dzisiaj uznajemy, że pierwotnie był ustny.

Gorgiasza uznaje się za patrona wymowy i oratorstwa oraz twórcę retoryki.

4

---